iKalawa 1: Vakatusa ni o keda, vakai keda, sa sega na noda kaukauwa meda valuta rawa na noda veivakatotogani ka sa yaco meda sega ni lewa rawa na noda bula.

iVakavuvuli Bibi: Mo Dina

E vuqa vei keda a tekivutaka na nona vakatotogani ena nona via vakatovolea na ka. Eso vei keda a mai coko me baleta na gagadre dina( me vaka na wainimate mai vei vuniwai) , se dua na cakacaka ni vakaduiduile. Eso vei keda era tekivu saga meda drotaka na mosi. E vuqa vei keda eda tekivu ena sala oqo ni da qase cake sara mai vei ira na gone. Se cava ga na noda ile se na keda ituvaki, sega ni dede noda sa raica ni veivakatotogani a sega walega ni vakaceguya na mosi vakayago. E vakamamadataka na lomaocaoca se vakanunutaka na lomada. E vukei keda meda levea na noda leqa—se noda nanuma. Ena loma ni dua na gauna, eda a vakila ni da galala mai na rere, lomaleqa, galili, yalolailai, diva lesu, se vucesa. Ia baleta ga ni bula e vutucoqa ena ilavaki e vakauqeti kina na mataqali yalo vakaoqo, eda a lesuva kina vakawasoma noda itovo veivakatotogani. Na veivakatotogani e yaco me dua na sala levu eda saga kina meda walia na noda gagadre kei na lomada. E kila vinaka tu na iVakabula o Jisu Karisito na sasaga dredre oqo. E kaya o Peresitedi Spencer W. Kimball, ”A raica o Jisu ni cala na ivalavala ca ia a raica talega na ivalavala ca ni vu mai na titobu ka sega ni wali na nona gagadre na tamata ivalavala ca” (”Jesus: The Perfect Leader,” Ensign, Okos. 1979, 5).

Ia, e vuqa vei keda a lecava tikoga me kila se tusanaka, ni da sa vakayalia na kaukauwa me vorata ka vakuwai keda mai kina. Ena noda gauna luluqa duadua, e vuqa vei keda e vakila ni vica wale ga na noda digidigi. Me vaka a vakamacalataka o Peresitedi Russell M. Nelson: “Na veivakatotogani e dau sorova malua na galala ni digidigi. Ena kena vakayagataki na wainimate, sa na rawa vakaidina vua edua me tagutuvi koya mai na kaukauwa me vakatulewa vakai koya” (”Addiction of Freedom,,” Ensign, Nove. 1988, 7).

Eda sa vinakata meda cegu ia sa yali na inuinui kece. Ni da vakasinaiti ena rere kei na yaluma, eso vei keda era nanuma mera sa tinia na nodra bula me sa tini kina vakadua. Ia eda qai kila ni oqo e sega ni sala e vinakata na Tamada Vakalomalagi meda muria.

E dredre meda vakatusa na noda itovo ni veivakatotogani. Eda cakitaka na bibi ni keda ituvaki ka levea na noda rawa ni kilai kei nai sau ni noda digidigi meda tovolea meda vakalailaitaka se vunitaka na noda itovo oqo. Eda sega ni kila ni noda lawakitaka ka lasutaki ira vakakina oi keda, eda sa sisi vakatitobu sara ki na noda vakatotoganitaki. Me vaka ni sa tubu cake tikoga na noda sega ni vorata rawa na noda veivakatotogani, e vuqa vei keda a beitaka na matavuvale, itokani, iliuliu ni Lotu, kei na Kalou sara mada ga. Eda sa qai tu duadua vakalevu cake, ka tawasei keda mai vei ira na tani—vakabibi na Kalou.

Ni da umanaki keda ena lasu kei na cakacaka vuni, ka nuitaka me vagalalataki keda se beitaki ira na tani, eda na malumalumu mai vakayalo. Ena vei ivalavala yadua ni lasu ka vunia na noda vakatotogani, eda sa vakatuituitaki ena “dali laino ” ka mani yaco sara me kaukauwa vaka na sinucodo (2 Nifai 26:22). Sa qai yaco mai na gauna meda sa na sotava kina e matanavotu na veika dina. Sa sega tale ni rawa meda vunitaka na noda sa vakatotoganitaki tu ena noda tukuna e vica na lasu se ena neimami kaya, “E sega soti ni ca sara!”

E dua na daulomani, e dua na vuniwai, e dua na turaga ni lewa, se dua na iliuliu vakalotu ena tukuna vei keda na dina eda sega ni rawa ni cakitaka; na vakatotogani ni sa vakarusa tiko na noda bula. Ena noda raica yani vakadodonu na veigauna sa oti, eda sa tusanaka ni a sega ni mana e dua na ka eda a tovolea meda cakava vakai keda. Eda sa vakadinadinataka ni veivakatotogani sa qai ca vakalevu sara. Keimami a raica rawa talega na levu ni vakacaca veiwekani ka vu mai na veivakatotogani sa butakoca talega maivei keda na yalo ni bula kilikili. Ena gauna oqo, eda a taura na imatai ni ikalawa ki na bula galala kei na veivueti ena noda kunea na yaloqaqa meda vakadinadinataka ni oqo e sega ni dua ga na leqa se itovo ca.

Eda sa qai vakatusa na dina ni da sa sega ni rawa ni vakatulewataka vinaka na noda bula ka da sa gadreva na veivuke me valuti rawa na noda veivakatotogani. Eda sa vakadinadinataka ni da sa sega ni vakabulai keda rawa, ka vakakina ni da sa sega ni yalomatua ni da cakava tiko na noda veivakatotogani ena mataqali cava ga. Eda sa kila kina ni da sa gadreva na veivuke mai vua na Kalou kei ira tale eso meda dina vakai keda. Na ka veivakurabuitaki me baleta na vakatutusa dina vaka oya ni druka kei na noda sa qai soli keda sa tekivu kina na veivueti.

Na dina sa yavu ni veikalawa kece tale eso ka vukei keda meda kila na noda gadreva na iVakabula. E vakavulica o Peresitedi Dieter F. Uchtdorf, ena nona gauna ni Mataveiliutaki Taumada: ”Na noda rawa ni raici keda vakamatata sa ka bibi ki na noda tubu vakayalo kei na tiko vinaka. Kevaka e vakataotaka tiko na noda caka cala kei na malumalumu na butobuto, ena sega ni rawa vua na kaukauwa ni veivakabulai ni iVakabula me vakabulai ira ka vakaukauwataki ira [raica na Ica 12:27]” (”Turaga, Koi Au Beka?,” Liaona, Nove. 2014, 58).

Nida vakaitavi ena noda veivakatotogani, eda lasutaki keda kei ira tale eso, ia eda na sega ni rawa ni vakaisini keda dina. Eda vakalecalecava ni da sa vinaka tu, ka sinai tu ena yalo kaukauwa kei na iulubale. Ia ena dua na vanua titobu e loma, eda kila ni da vakayacora na noda veivakatotogani e vakavuna na rarawa levu. Na Rarama i Karisito sa dau vakananumi keda tikoga. Sa dua na oca levu na cakitaka tiko na dina oqo; ka dua na vakacegu meda vakadinadinataka ni tiko e dua na noda leqa. Kena itinitini, eda sa qai vakatara e dua na idola lailai sara me curu mai kina na vakanuinui. Ni da digitaka meda tusanaka ni sa tiko e dua na noda leqa ka lomada meda vakasaqara meda tokoni, eda solia ki na inuinui oqo e dua na vanua me tubu kina.

Cakacakataki ni iKalawa

Oqo na parokaramu me cakacakataki Na noda toso ena vakatau ena noda dau vakayagataka wasoma na veikalawa ena noda bula e veisiga. Sa kilai tu oqo me “cakacakataki na ikalawa.“ Na cakacaka oqo ena vukei keda meda lako mai vei Karisito ka ciqoma na veidusimaki kei na kaukauwa e gadrevi me da taura na ikalawa e tarava ena noda vueti.

Biuta tani na dokadoka ka vakasaqara na yalomalumalumu

Sega ni rawa ni rau bulavata na dokadoka kei na dina. Na dokadoka e dau veivakacalai ka dua na tiki yaga sara ni veivakatotogani kecega. Na dokadoka e vakatanitaka na irarai ni ituvaki ni veika ena gauna oqo, ena veigauna sa oti, kei na veigauna e se bera mai. Sa dua na veivakataotaki levu ki na noda vuetaki. E kaya o Peresitedi Ezra Taft Benson:

“Na dokadoka e yalo ni bula ni veiqati. Eda via vorata na lewa ni Kalou. Nida dulaka cake na noda dokadoka vua na Kalou, eda vakayacora ena yalo ni ‘me yaco ga na noqu lewa ka me kakua na nomuni.’ …

“Na lomada ena veisivisivi kei na loma ni Kalou ena vakatara na gagadre eso, yalo ni gu, kei na veigagano ka sega ni tarovi.

“O ira na viavialevu era na sega ni vakatara na dodonu ni Kalou me veidusimaki voli ki na nodra bula. Era boletaka na nodra kila ka saqata na kilaka levu ni Kalou, na nodra vuku e saqata na kaukauwa vakamatabete ni Kalou, na nodra rawaka e saqata na Nona cakacaka e veivakurabuitaki” (Nodra iVakavuvuli na Peresitedi ni Lotu: Ezra Taft Benson [2014], 232).

Ena dua na gauna, eda na digitaka kina meda biuta na noda dokadoka ka tukuna dina na noda veivakatotogani. E sega ni rawarawa na yalomalumalumu, cakacaka ena veiyabaki ni veivakaisini, ka digitaka na yalodina, ia ni toso na gauna, ena yaco me dua na veivakalougatataki cecere.

Oqo e dua na veisau levu vei keda ni da biuta na noda viavialevu ka yaco meda yalomalumalumu. E vuqa vei keda eda sega ni vakayalomalumalumutaki keda ia eda a “vakasaurarataki me da yalomalumalumu“ (Alama 32:13). Se mani cava e yaco, na revurevu ni noda veivakatotogani ena toboki keda, ka da sa vakayalia na veika e taleitaki vei keda—na noda itikotiko, noda cakacaka, noda matavuvale, kei na noda galala sara mada ga. Eda sa vakayalia na veivakabauti ni matavuvale kei na itokani. Eda sa vakayalia na noda dokai keda kei na noda yalodei me da sotava na bolebole ni bula. Eda sa yacova na noda luluqa taucoko, e dina ga ni mosimosi na yalomalumalumu e yaco kina, sa itekivu ni noda bula vuetaki.

E sega ni rawarawa na vakalesui mai na veivakatotogani; e gadrevi kina na cakacaka vakaukauwa. Ia eda qai kila ni isau eda sauma meda tiko ga kina ena noda veivakatotogani e levu cake sara mai na isau ni veivueti. Ni da sa biuta laivi na viavialevu, eda sa vakarau tu meda tekivuna na sala ki na galala mai na veivakatotogani.

Meda dau dina ka vosa vua e dua

E dua na ka bibi meda vukei keda meda dau dina ena noda veivakatotogani oya meda veivosaki kei na dua. Baleta ni noda veivakatotogani e vakavuna meda vakadonui keda, vakaiulubaletaka, ka lasu vei ira tale eso, wili kina o keda, e vuqa vei keda eda kenadau ni veivakaisini. Na veivakaisini oqo ena rawa kina vei keda me da sasagataka na noda veivakatotogani, ka dredre vei keda meda raica na veika ena yalodina. Ni da vakalailaitaka ka vakadonuya na noda itovo, eda nanuma cala ni da se lewa tiko ga. Ia, ni da dolava na yaloda ka tu e matanavotu vata kei na dua tale, na tamata o ya ena rawa ni vukei keda meda raica na dina ka voroka na veivakaisini.

Na tamata eda na via vosa taumada kina sai koya na Tamada Vakalomalagi. E rawa ni da masu ka kerei Koya me vukei keda meda dau dina, raica vakamatata cake na veika eso, ka yaloqaqa meda ciqoma na dina. Sa na qai rawa ni da vakasamataka ena masumasu e dua tale meda vosa vua, e dua e kila na kosipeli i Jisu Karisito kei na sala ki na veivueti Digitaka e dua o nuitaka. E rawa ni watimu, itubutubu, lewe ni matavuvale, iliuliu ni Lotu, itokani, itokani vakacakacaka, daunivakasala ni veiqaravi vakavuniwai, dauveiqaravi, daukaulotu, se dua na dauveivakarautaki ena dua na soqoni ni veivueti. Ni oti na noda digitaka e dua, na ikalawa e tarava oya meda wasea vei ira na sala eda sotava tiko kina na dredre. E dodonu meda masulaka meda yaloqaqa ka dau dina ena kena levu ga eda rawata me baleta na noda veivakatotogani. (Raica na itukutuku “Veitokoni ena Veivueti.“)

Tiko ena soqoni

Na soqoni ni veivueti era ivurevure kaukauwa ni inuinui kei na veitokoni. Ena vanua cava ga eda tiko kina, e rawa ni da tiko yadua ena soqoni se ena initaneti. Na veisoqoni oqo e dua na vanua me soqoni vata kina kei ira na tani kara vakasaqara na veivueti, kei ira era sa lakova oti na salatu oqo ka sa ivakadinadina bula ni kena yaga. Ena soqoni ni veivueti, eda na kunei ira na sotava na nodra vakayagataka na veikalawa kei na kunei ni kena veivakabulai, kei ira sa tu vakarau me ra vukei keda ena noda ilakolako. Na soqoni ni vakalesui mai e vanua ni kila ka, inuinui, kei na veitokoni.

Ena soqoni oqo, eda vulica kina na ivakavuvuli matata ni kosipeli ka rawa ni vukea na veisau ni itovo. A vakavulica o Peresitedi Boyd K. Packer: “Na vulici ni veivunau ni kosipeli ena vakavinakataka cake vakatotolo na itovo mai na kena vulici na itovo me vakatorocaketaki kina na itovo. Na vakaogai tu ena itovo tawakilikili eso, e rawa ni veimuataki ki na itovo tawakilikili. Oqori na vuna eda vakabibitaki sara kina vakaukauwa na vulici ni veivunau ni kosipeli” (“Little Children,“ Ensign, Nov. 1986, 17). E sega ni saumi ka taqomaki na macala ni bose. Gole ki na AddictionRecovery.ChurchofJesusChrist.org mo vaqara e dua na soqoni volekati iko.

Vuli kei na Kilamatata

Na vulici ni ivolanikalou kei na itukutuku mai vei ira na iliuliu ni Lotu ena vukei keda ena noda vuetaki. Na vuli oqo ena vakalevutaka na noda kila ka vukei keda meda vuli. Eda vakayagataka na ivolanikalou, itukutuku, kei na taro oqo me baleta na vuli yadua, volavola, kei na veivosaki vakailawalawa oqo.

Na vakasamataki ni volavola ena rawa me veiuabaleti, ia na volavola sa iyaragi kaukauwa sara me baleta na veivueti. Na volavola e solia vei keda na gauna meda vakasama kina, vukei keda meda vakanamata ena noda nanuma, ka vukei keda meda raica ka kila na veika e yaco, vakasama, kei na itovo e vakavolivolita na noda veivakatotogani. Ni da sa volavola, ena katoni tale tikoga e dua na itukutuku ni noda nanuma. Nida toso tiko ena veikalawa, eda na raica na noda toso. Ia ena gauna oqo, mo vola ena lomadina kei na yalo e tadola na nomu nanuma, veika o vakila, kei na vakasama.

O sa vakadeitaka beka ni o sega ni valuta rawa na nomu veivakatotogani?

“Na veivakatotogani e tiko kina na kaukauwa me vakuwai na lewa ni tamata ka vakawabokotaki na galala ni digidigi. E rawa ni butakoca e dua na kaukauwa me vakatulewa kina“ (Boyd K. Packer, “Revelation in a Changing World,“ Ensign, Nove. 1989, 14).

• Na cava soti na ivakatakilakila au sega ni kaukauwa kina ena noqu itovo ni veivakatotogani?

• E tarai au vakacava na noqu veivakatotogani?

• Na veika vuni cava au dau vunitaka vei ira na tani?

• Na cava na kena bibi ni ka au sa cakava me rawa niu vakaitavi kina ena noqu itovo ni veivakatotogani?

• Na itovo se ivakatagedegede cava au sa voroka?

• Au sa vakasamataka vakacava na digidigi oqo?

Waloloi kei na karamaca

“Sa kalougata ko ira era sa via kania ka via gunuva na ivalavala dodonu: ni ra na vakamamautaki” (Maciu 5:6).

“Ka sa waloloi na yaloqu; kau tekiduru e matana na noqu Dauniveibuli, kau a tagi vua ena masu kaukauwa kei na yalo ni vakatakekere me baleta na yaloqu; ka’u tagi tikoga vua ena siga taucoko; io, ni sa bogi mai au sa tabalaka cake tiko ga na domoqu me yaco ki lomalagi” (Inosi 1:4).

• Eda vulica mai na ivolanikalou e rua oqo, ni yaloda e rawa ni walokai ena viakana. Au sa bau vakila beka na lala ni lomaqu, kevaka mada ga au sega ni viakana vakayago? Na cava e vakavuna na lala vaka oya?

• E rawa ni vukei au vakacava na viakania na veika ni Yalo meu lomadina vakalevu cake kina?

Na dina

“Eso beka era dau raica na ituvaki ni itovo ni bula e kilai tu me lomadina me dua na ulutaga e ka wale sara. Ia, au vakabauta ni sa ka bibi sara ki na kosipeli. Ke sega na lomadina, na noda bula … ena lutu sobu yani ki na vakasisila kei na veilecayaki” (Gordon B. Hinckley, “We Believe in Being Honest,” Ensign, Oct. 1990, 2).

• Na cava eso na sala eso au sa lasu kina ka qai tovolea meu vunia matua na noqu veivakatotogani mai vei au ga kei ira tale eso. Sa vakavuna vakacava na itovo oqo na “vakasisila kei na veilecayaki”?

Yalomalumalumu

“Ia oqo, baleta ni sa vakasaurarataki mo ni yalomalumalumu ko ni sa kalougata kina; ni tamata ena so na gauna, kevaka sa vakasaurarataki me yalomalumalumu, ena vakasaqara na veivutuni; ia oqo sa dina sara, ko koya yadua sa veivutuni ena raica na loloma cecere; ia ko koya sa raica na loloma cecere ka vosota me yacova na ivakataotioti ko koya oqo ena vakabulai” (Alama 32:13).

• Na ituvaki cava e vakasaurarataki au meu yalomalumalumu ka veivutuni?

• Na inuinui cava e solia o Alama vei au? Ena rawa vakacava meu kunea se ciqoma na inuinui oya?

Vakavolivoliti ena veitemaki

“Au sa vakavolivoliti, ena vuku ni veitemaki kei na ivalavala ca sa dau vakaleqai au vakarawarawa.

“Ia ni’u sa gadreva meu marau sa vutugu na yaloqu ena vuku ni noqu ivalavala ca; ia, au sa kilai Koya kau sa vakararavi vua.

“Sa dautotaki au na noqu Kalou; sa tuberi au ena noqu rarawa mai na loma ni lekutu ka a maroroi au mai na wasaliwa titobu.

“Sa vakasinaiti au ena nona loloma, ka sa caucaudre tu e yagoqu taucoko” (2 Nifai 4:18–21).

• Ni vakila na nona sa vakamalumalumataki o Nifai, a qai vakararavi vei cei ?

• Na cava o rawa ni cakava mo vakararavi vakaidina kina vua na Turaga?

“Au sa qai kila ni sa ka walega na tamata”

“Ka sa yaco ni sa oti mada e vica na auwa sa qai kilai yalona ka kaukauwa tale ko Mosese me vaka e dua na tamata; a sa kaya vakataki koya: Ia ena vuku ni ka oqo au kila kina ni sa ka wale ga na tamata, oqo na ka au a sega sara tu ga ni kila” (Mosese 1:10).

• Ena sala cava soti au sa okati meu tawayaga kina, ni sega vei au na veivuke ni Kalou?

• Ena sala cava soti sa tawayalani kina na kequ yaga?

• Ena rawa vakacava meu vakadinadinataka na noqu gadreva meu vakararavi vua na Kalou meu vakatusa na noqu “ka wale“ ka yaco me vaka e dua na gone lailai? (Mosaia 4:5; raica talega na Mosaia 3:19).