2019
Laie Hawaii Tampeļ: Juon Tōre in Aiintok Doon
Oktoba 2019


Laie Hawaii Tampeļ: Juon Tōre in Aiintok Doon

Kar aje 100 ko remootļo̧k, Laie Hawaii Tampeļ eo ekar kōtļo̧k an Rikwojarjar ro aiintok doon n̄an bōk kōjeraam̧m̧an ko an tampeļ ke gospel eo eaar jino ajeeded ilo aolepān laļ in.

Pija
Laie Hawaii Temple rendering

Jin̄aiki jān rijin̄an em̧ ro Hyrum Pope im Harold W. Burton.

Juon iaan mijen ko reļļap an Kabun̄ eo an Jisōs Kraist ilo raan ko āliktata ej n̄an leļo̧k kōjeraam̧m̧an ko an tampeļ n̄an armej ro jān laļ in, jim̧or ro remour im remej. Rikanaan Josep Smith eaar katakin bwe “unin kōnono eo an aiintok doon eo an … armej ro an Anij ilo aolep tōre ko an laļ in … n̄an kar kalōk n̄an Irooj juon em̧ ijo Emaron̄ kwaļo̧k n̄an armej ro An kain̄i ko an m̧weo Im̧ōn.”1

Ilo jinoin epepen 20th eo, emān wōt tampeļ ko raar jerbal kar loi ioon laļ in, aolep raar pād ilo Utah. Kōn menin, aiintok doon eo ilo nememein armej n̄an Utah eaar wāween eo wōt kar n̄an bōk kōjeraam̧m̧an ko an tampeļ. Ilo 1919 eo, men jab in ekar oktak. Ilo Nobōm̧ba 27, 1919 eo, Būreejtōn Heber J. Grant (1856–1945) kar aje Laie Hawaii Tampeļ eo. Menin eaar kakōļļeik juon oktak in bwebwenato ilo Jepļaaktok eo ilo an kōjeraam̧m̧an ko an tampeļ kar jino peļļo̧k n̄an elōn̄ laļ ko.

Ilo elōn̄ wāween ko, Laie Hawaii Tampeļ eo eaar tampeļ eo m̧oktata ilo laļ ko ilikin. Ejjab to eaar jerbal n̄an membōr ro jān Hawaii, New Zealand, Samoa, Tonga, Tahiti, Japan, im Australia. Ilo an Kabun̄ in ej wōnm̧aanļo̧k wōt im eddōk ilo aolepān Pacific im Asia, oran laļ ko kar jeraam̧m̧an jān tampeļ in eaar wōnm̧aanļo̧k wōt im ļapļo̧k.

Iiō in ej kakōļļeik 100 iiō raan in keemem eo an iien in eaorōk ilo aiintok doon eo an Israel jim̧or ilo rejet ko an rōn̄ōl in nuknuk eo.

Aiintok Doon eo jān Samoa

Laļ eo an Samoa ej pād enan̄in 2,500 m̧aiļ (4,023 km) ko jān Hawaii. Ilo 1919 eo, John Q. Adams, mijen būreejtōn eo ilo Samoa, eaar ba, “Ke eaar dedeļo̧k tampeļ eo ilo Laie, armej ro am raar āinwōt eaar wōr juon aer ikdeelel ejidimkij im kajoor n̄an aiin ebwe armej ro rem̧m̧an ilo laļ in n̄an etal n̄an tampeļ.” Aulelio Anea, n̄an waanjon̄ak, kar jerbal āinwōt juon mijenede ilo jab kōļļā ium̧win 20 iiō ko. Kōnke kōn iiō in kaarmejet ko an, eaar jab bwe an jāān n̄an ilo̧k n̄an Hawaii. Kōn menin Brother Anae eaar wia kake aolep men ko m̧weien im kar maron̄ in kakoņkoņ jāān koba in $600 U.S. ak $700 tala.2 Brother Anae im Risamoa ro jet raar kaarmejete aolep men remaron̄e n̄an em̧m̧akūtļo̧k n̄an Laie ilo 1920 ko.

Juon baam̧le, Leota ro, kar itakļo̧k ilo Hawaii ilo 1923 eo ilo Raan eo Im̧aantata in Iiō eo. Eo jiljilimjuon iiō dettan Vailine Leota ekar keememej,“Jino in tata in am [Lo] tampeļ eo … eaar men eo eaiboojoj tata.”3 Ruo wōt wiik tokālik, jinen in jemen Vailine, Aivao im Matala, kar bōk menin letok kwojarjar ko aer im kar liāp āinwōt ripālele, im ajri ro nejier raar liāp n̄an er. Leota ro raar jerbal tiljek ilo m̧weo im̧ōn Irooj ium̧win 50 iiō ko im kar kallib “iturin tampeļ eo raar kanooj in iakwe.”4 Rainin, buki ro inieer retiljek rej mour ilo aolepān Hawaii en.

Juon Jerbal Epen

Ilo an lōn̄ membōr ro ilo Pacific kar em̧m̧akūt jān ļāam̧orāān ko aer im em̧m̧akūtļo̧k n̄an Hawaii, elōn̄ ward ko im branch ko jān elōn̄ laļ ko kar kōm̧m̧ani tūreep ko an kumi, kar ņa etaer tūreep ko, n̄an tampeļ. Jekjek in ilo jetōb kōn aiinton doon ekar leļo̧k juon wāween n̄an ro uwaan Kabun̄ in n̄an ilo̧k n̄an bōk kain̄i ko an tampeļ innām bar jepļaak n̄an kapijuknen n̄an kalōk Kabun̄ in ilo laļ ko aer make.

Ilo aje eo, Būreejtōn Grant eaar jar n̄an Irooj n̄an kōpeļļo̧k iaļ eo n̄an Rikwojarjar ro ilo New Zealand im aolep āne ko ilo Pacific im n̄an kōjparok menmenbwij ko aer bwe ren maron̄ itok n̄an tampeļ im erom rilo̧mo̧o̧r ro n̄an rūtto ro aer.

Tūreep ko an tampeļ kar jino kōn juon kumi in Rikwojarjar in Maori ilo New Zealand jiljino wōt allōn̄ ko ālkin aje eo. Men̄e 5,000 m̧aiļ ko (8,045 km) ettoļo̧k jān Hawaii, Rikwojarjar rein raar lem̧ōņōņō kōn ennaan eo kōn aje eo.

Waimate im Heeni Anaur kar jan̄uwade n̄an m̧ōttan kumi eo m̧oktata n̄an ilo̧k n̄an tampeļ eo. Mekarta jerbal eaar āinwōt pen kōnke kōn jeram̧ōl eo an baam̧le eo im kar wōņāān eo aikuj 1,200 jāān (pound) in New Zealand n̄an tūreep eo—juon jāān eļap. Renaaj kar aikuj juon kabwilōn̄lōn̄.

Ium̧win iiō ko, Anaru baam̧le eo raar ļoor kapilōk eo an rikanaan eo im aiintok ļo̧o̧k in menmenbwij ko aer. Innām ļo̧o̧k ko raar pād ilo ejouj ko ilo an kar Anaru ro kōttar juon kabwilōn̄lōn̄ n̄an an waļo̧k. Ļaddik eo nejier, Wiwini, eaar jeļā kōn tōmak eo an ro jinen im jemen: “M̧am̧a ejjan̄in kar n̄an jidik pere bwe eban kar [jab] juon raan bukwelōlō ippān Baba ilo lokatok eo an tampeļ.”

Juon kabwilōn̄lōn̄ ekar waļo̧k. Waimate eaar wiini kontōrāāk eo jān kien eo an New Zealand n̄an juon būrojāāk eļap ilo āne an kien. Jāān eo wōņāān jān būrojāāk in eaar leļo̧k ebwe jāān n̄an kar kōļļāik im̧aanļo̧k n̄an kōļļāik wōņāān tūreep eo n̄an Hawaii. Waimate im Heeni raar anjo̧ ioon mijak jerak ioon lom̧aļo̧ im etal n̄an Hawaii ippān juon kumi in 14 Rikwojarjar ro ilo Māe in 1920 eo. Raar bōk menin letok kwojarjar ko aer im kar liāp. Men eo epen eaar kōm̧m̧an.

Bwebwenato eo an Anaru ro ej baj juon ilubwilijin taujin kōn Armej ro Rekwojarjar ilo Raan-ko Āliktata me raar ilo̧k n̄an Laie Hawaii Tampeļ n̄an bōk kain̄i ko im maron̄ bōk kallim̧ur ko kar leļo̧k jān Irooj ilo im̧weo Im̧ōn. Menin eaar aikuji eļap kaarmejete, bōtaab ekar eeik Rikwojarjar ro rekajoor me raar bar jepļaak n̄an lāāmorān ko aer kōppopo n̄an tōl Kabun̄ in.5

Kalōk Laie

Kijejeto ko an Kabun̄ in n̄an ejake men ko kiiō ilo Laie ekar wōnm̧aanļo̧k wōt n̄an kōjeraam̧m̧an Armej ro Rekwojarjar ilo Raan-ko Ālkiktata ilo aolepān Pacific. Ilo 1950 ko im 1960 ko, mijenede ro jān Hawaii, Tonga, Samoa, New Zealand, Tahiti. Cook Islands, Fiji, im North America kar kūr n̄an leļo̧k tōļan ko aer ilo m̧anit im kapeel in ekkal ko n̄an jipan̄ kalōk Church College of Hawaii (kiiō Brigham Young University–Hawaii), Polynesian Culture Center, im juon temple visitor center kāāl. En̄oul-jiljilimjuon mijenede ro jān Tonga im Samoa raar bōk kain̄i in tampeļ ko aer ilo Māe 3, 1960 eo—juon waanjon̄ak kōn kōjeraam̧m̧an ko ilo jetōb me raar itok ippān jerbal ko aer ilo kanniōk (lale Building Missionaries in Hawaii, 1960–1963, Church History Library, Salt Lake City, 100).

Juon mijenede, Matte Teʻo, kar kanooj in bwil m̧okta jān likūt Samoa, bōtaab jekdo̧o̧n eaar ilo̧k n̄an Hawaii. Taktō ro raar mijak an pein lukkuun bwil emaron̄ kar aikuj in jepjep. Elōn̄ iaan mijenede ro m̧ōttan raar jar kōn e. Ke eaar pād ilo tampeļ, Brother Teʻo ekar jar n̄an Irooj, “Un̄ur pā in.” “Kōm̧m̧ane pā in bwe in maron̄ jipan̄ jekdo̧o̧n ta jidik imaron̄.” Eaar jino an m̧ōkaj an mo. Rainin ejjeļo̧k jenko̧n bwil. Ej kiiō jerbal ānwōt juon riliāp ilo Laie Hawaii Tampeļ im ej ba, “Tampeļ in … ewōr juon an kareel ekajoor ilo aolepān jukjuk in pād kein ejjab ijin wōt, ak ilo aolepān Pacific” (ilo Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 328–330).

Aiintok Doon ilo Jetōb jān Asia

Ālkin Pata eo an Laļ in Kein Karuo im bar ejaak eo an Kabun̄ in ilo Japan, Rikwojarjar ro ijōņ raar ejake tūreep in tampeļ eo kein kajuon an Riasia. Ilo 1965 eo juon baļuun eobrak kōn 165 Rikwojarjar ro retōmak kar ilo̧k jān Tokyo n̄an Hawaii n̄an bōk kain̄i ko an tampeļ. Tūreep in eaar kwaļo̧k kajoor eo pen tōmake n̄an Kabun̄ in ilo Japan. Ruwatimjuonn̄oul-ļalem bōjāān in membōr rein raar niknik wōt ilo Kabun̄ in. Ļalem raar tokālik erom būreejtōn ro an tampeļ ilo laļ eņ aer, ekoba Elder Yoshihiko Kikuchi, Riutiej an Kabun̄ in eo m̧oktata jān Japan.6

Ilo 1970 eo juon kumi in membōr in Rikorea raar ilo̧k n̄an Laie. Choi Wook Whan, juon branch būreejtōn, ekar ba, “Kōm kar ilo̧k n̄an tampeļ eo im eaar kōpeļļo̧k kōļmenļo̧kjeņ ko am im kar kōpeļļo̧k lo̧ļātāt ko am im kōm̧m̧an bwe kōmij jeļā ekōjkan am maron̄ bōk lo̧mo̧o̧r. Karōk eo indeeo eaar erom lukkuun m̧ool; naan in kam̧ool ko kar kōkajoorļo̧k bwe jon̄an eaar pen n̄an kōmeļeļeik. Juon kōjeraam̧m̧an eļap n̄an armej in Korea ro n̄an bōk iien eo em̧m̧an an etal n̄an tampeļ eo.”7

Pija
Laie Hawaii Temple at night

Pija in Hawaiian Tampeļ eo einōknōk jipan̄ jān Church History LIbrary; pija in jotan an Laie Hawaii Tampeļ jān Carla Johnson.

Aiintok Doon an Ro Nukum Remej

Ke kain̄i ko an tampeļ raar pojak n̄an juon laļ, rej bōktok kōjeraam̧m̧an ko an Irooj ejjab wōt n̄an ro rej mour ilo laļ eo bōtaab barāinwōt ro me rej jān laļ jab eo kiiō ilo turājet eo juon an rōn̄ōl in nuknuk eo. Kōjeraam̧m̧an in kar en̄jake jān membōr ro ilo laļ ko an Riasia, ijo m̧anit eo aer ekar jetjet an ļo̧o̧ke menmenbwij eo im̧win tōre in epepen ko.

Ro jinen im jemān Kwai Shoon Lung raar em̧m̧akūt jān China n̄an Hawaii. Eaar ļotak ilo Kauai ilo 1894 eo im kar peptaij ilo 1994 eo ilo raan in ļotak eo an kein 50th. Brother Lung eaar katakin menmenbwij an baam̧le ilo m̧ōnjar eo im kar jiron̄ kūlaaj eo an, “Ekar wōr juon aō ettōņak juon bon̄ me ijo iaar lo elōn̄ ro nuku remej raar jeeaaļ eō n̄an jerbal n̄an er.” Jilu raan ko tokālik eaar bōk menmenbwij eo an jān kōrā nej jinen ilo China: 22 peij ko ilo jeje in China kwaļo̧k rūtto ro an likļo̧k n̄an AD 1221 eo. Ippān ļaddik eo nejin Glenn im ļeddik eo nej nejin ippān ļeo nejin Julian, raar kadedeļo̧k taujin kain̄i ko ilo tampeļ eo n̄an baam̧le eo aer. Glenn im Julian Lung raar tokālkin jerbal tiljek āinwōt būreejtōn im matron an Laie Tampeļ eo jān 2001 n̄an 2004.8

Jāljel eo Me Ekar Jab Maron̄ Bwil

Michie Eguchi eaar etal n̄an Hawaii jān Japan ilo jino in 1900 ko im kar bōktok ippān juon jāljel silk in Japan. Leddik eo jibūn Kanani Casey eaar jerbale juon mijen ilo Japan im tokālik kar lo bwe jāljel eo an jibūn ekar bōk likļo̧k rūtto ro an baam̧le eo an n̄an enan̄in taujin iiō ko.

Ilo 2013 eo, m̧weo im̧ōn Kanani eaar bwil n̄an laļ. Liin im baam̧le eo an enan̄in kar jako aolep men m̧weier ilo kijeek eo. Raar kakun menmenbwij eo aaer ilo būļajtik tub ko ium̧win peet eo aer. Ālkin kijeek eo, raar ilo̧k n̄an m̧weo im̧weer, raar lo wōt juon ejouj in melkwaarar im būn̄al.

“Men eo de eo me iaar lukkuun in kar kōjatdikdik n̄an loe eaar kape in jāljel eo ippān ukook ko an im bwebwnato eo,” Kanani eaar ba. “Iaar kam̧m̧oolol bwe aolep jerbal in tampeļ ko raar dedeļo̧k kōm̧m̧ani n̄an rūtto in Rijapan ro aō, bōtaab kape in jāljel eo eaar kanooj aorōk n̄an n̄a.”

Ke Kanani im ļeo pāleen, Billy, ekar etali melkwaarar ko, āliktata raar lo juon pāāk būļajtik būļu. Ilowaan pāāk eo, raar lo kape eo an jāljep eo, ippān ukook ko im bok in menmenbwij an baam̧le eo, ekabwilōn̄lōn̄ eļakkar āndeeo. Jāljel eo eaar wōr jijidikdik bwil ilo tōrerein, bōtaab ekar men eo deeo ilo ruum̧ in kiki eo aer me eaar jab bwil.

Kanani ej en̄jake an Irooj kar kōjparok jāljel eo “n̄an jeraam̧m̧an eo an ro inieō āinwōt juon kallim̧ur kōn an iakwe n̄an kōj im n̄an kwaļo̧k aorōk eo an kōm̧m̧an menmenbwij an baam̧le im jerbal in tampeļ” (ilo Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 172–74).

Aiintok Doon kōn Jeļāļo̧kjeņ

Kōjeraam̧m̧an ko an Laie Hawaii Tampeļ ekar barāinwōt leļo̧k n̄an ro me raar aiin doon n̄an Laie n̄an bōk jeļāļo̧kjeņ eo euteijļo̧k. Jān kar 1950 ko, n̄oul taujin rijikuuļ ro raar itok n̄an ta eo ej kiiō BYU-Hawaii jān aolepān Polynesia im Asia. Elōn̄ wōt iaan rijikuuļ rein raar kōm̧m̧ani peptaij ko n̄an ro remej im kar jerbal āinwōt rijerbal in kain̄i ko. Laie Tampeļ eaar jipan̄ rijikuuļ ro ejake juon iakwe n̄an menmenbwij an baam̧le im jerbal in tampeļ im kar kōjeram̧man er n̄an em̧m̧anļo̧k ilo kōppopo n̄an jerbal n̄e tampeļ ko rej etaļ n̄an āne ko āneer.

Choon Chua James, ej lukkuun in itok jān Singapore, kar itok n̄an BYU–Hawaii ilo 1970 ko ippān sister eo an. Erro jim̧or raar rim̧are ro jān laļ ko jet ilo 1978 eo. Sister James ekar ļōmņak likļo̧k, “M̧are eo am ilo Laie tampeļ eaar bōktok ruo rioktak ro im ruo m̧anit ko ippān n̄an iien im aolep indeeo—ijjino eo an ta eo kōmij kōjatdikdik enaaj kar erom bwebwnato aitok an kōjeraam̧m̧an ko an tampeļ ilo mour eo an baam̧le eo am. Ko am raar baj ruo iaan elōn̄ buki m̧are ko indeeo ekoba rijikuuļ ro ilo BYU–Hawaii me rekar kōm̧m̧an ilo Laie tampeļ, bōlen juon iaan bwebwenato ko reļļap tata ium̧win jiljinon̄oul iiō ko rej jem̧ļo̧kļo̧k in an pād university eo” (ilo Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 236).

Aiintok Doon eo ej Wōnm̧aanļo̧k wōt

Kar pād ilo juon jikin ebun̄bun̄ ilo Pacific ikōtaan Amedka kaņ im Asia, Laie Hawaii Tampeļ eaar kōpeļļo̧k kōjām ko an kōjeraam̧m̧an ko an tampeļ n̄an elōn̄ laļ ko. Kōn menin, aiintok doon eo an Israel eaar erom jikin aiintok doon eo eļap tata an jetōb ilo an membōr ro maron̄ in bōk kōjeraam̧m̧an ko an tampeļ innām bar jepļaakļo̧k n̄an kalōk Kabun̄ in ilo āne ko āneer. Iien in em̧m̧an ekar jipan̄ kererakļo̧k gospel eo kar kōjepļaaktok n̄an elōn̄ m̧anit ko im armej ro ilo rejet ko jim̧or an nuknuk rōn̄ōl eo.

Ilo ad keememe e 100th iiō in Laie Hawaii Tampeļ, jej utiej n̄an kam̧oole juon kakōļļe in Jepļaaktok eo im juon kakūrm̧ool kōn naan in kanaan eo an rikanaan Jekab ilo Bok in Mormon: “A reļļap kallim̧ur ko an Irooj n̄an er ro rej pād ioon aelōn̄ ko in lo̧jet” (2 Nipai 10:21).

Kakeememej ko

  1. Teachings of Presidents of the Church: Joseph Smith (2007), 416.

  2. Lale James Adams Argyle, comp., “The Writings of John Q. Adams,” 14, FamilySearch.org.

  3. Vailine Leota Niko, in Clinton D. Christensen, comp. Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi (2019), 70–71.

  4. Aivao Frank Leota (1878–1966), FamilySearch.org.

  5. Lale Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 64–65.

  6. Lale Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 114–17.

  7. Choi Wook Whan, in “Going to the Temple Is Greatest Blessing,” Church News, Apr. 17, 1971, 10.

  8. Lale Christensen, Stories of the Temple in Lāʻie, Hawaiʻi, 166.