2018
Ngaahi Hala Fononga ki he Fiefia Moʻoní
April 2018


Ngaahi Hala Fononga ki he Fiefia Moʻoní

Mei ha lea tānaki tuʻunga, “Hala Fononga ki he Fiefiá,” naʻe fai ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongi–Hauaʻí ʻi he ʻaho 8 ʻo Sune, 2017.

Fakatauange pē te tau takitaha fili ke tau ʻofa ki he ʻEikí mo muimui ʻi Hono ngaahi hala fononga ki he fiefiá.

ʻĪmisi
couple standing outside the Oakland California Temple

ʻOku finangalo ʻa e ʻOtuá ʻo mahulu ange ʻi ha toe meʻa, ke tau maʻu ʻa e fiefia moʻoni mo tuʻuloá.

Ko ʻetau fiefiá ʻa e taumuʻa ʻo e ngaahi tāpuaki kotoa pē ʻokú Ne foaki mai maʻatautolú—ʻa e ngaahi akonaki ʻo e ongoongoleleí, ngaahi fekaú, ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ngaahi vā fakafāmilí, kau palōfitá, ngaahi temipalé, masani ʻo e fakatupú, naʻa mo e faingamālie ke tau aʻusia e faingataʻá … Naʻá Ne foaki mai Hono ʻAlo ʻOfaʻangá ke fakahoko e Fakaleleí kae lava ke tau fiefia ʻi he moʻuí ni mo maʻu hono kakato ʻo e fiefia ʻi he taʻengatá.”1

ʻOku fekumi ʻa e kakai ʻi he feituʻu kotoa pē ki ha meʻa. ʻI he founga pē ʻanautolú, ko e meʻa ʻoku nau fekumi moʻoni ki aí ko e fiefiá. Ka neongo iá, ko hono moʻoní ʻoku ʻikai maʻu ʻe ha tokolahi ʻa e fiefiá “koeʻuhí he ʻoku ʻikai pē te nau ʻilo ʻa e feituʻu ke ʻiloʻi ai iá” (T&F 123:12).

Koeʻuhí ko e ʻikai ke nau ʻiloʻi e feituʻu ke maʻu ai ʻa e fiefia ʻoku moʻoni mo tuʻuloá, ʻoku nau fekumi ki ai ʻi ha ngaahi meʻa ʻokú ne ʻomi ʻa e tōliʻa fakataimí—fakatau ha ngaahi meʻa, feinga ke maʻu e fakahikihiki mo e fakalangilangi ʻa e māmaní mei he tōʻonga moʻui taʻetāú, pe tokanga ki he fakaʻofoʻofa mo e matamatalelei fakatuʻasinó.

ʻOku faʻa fetoʻoaki ʻa e tōliʻá ko e fiefia. Hangehangē ko e lahi ange e fekumi ʻa e kakaí ki he ngaahi tōliʻa fakataimí, ko e siʻisiʻi ange ia ʻa e fiefia ʻoku nau maʻú. ʻOku faʻa taimi nounou pē ʻa e tōliʻá.

Hangē ko ia naʻe lea ʻaki ʻe Palesiteni Tēvita O. Makeí (1873–1970): “Te ke lava ʻo maʻu ʻa e tōliʻa fakataimí, ʻio, ka he ʻikai te ke lava ʻo maʻu ʻa e nēkeneká, he ʻikai te ke lava ʻo maʻu ʻa e fiefiá. ʻOku toki maʻu pē ʻa e fiefiá ʻi ha hala fononga ʻoku lelei, fāsiʻi, kae hangatonu, ʻa ia ʻoku fakatau ki he moʻui taʻengatá.”2

Meʻapangó, ʻoku faingataʻa ke maʻu ʻe ha tokolahi ʻa e fiefiá. ʻOku ʻiloʻi ʻe he kau saienisí “ko e meʻa ʻoku mahulu ange ʻi he ongoʻi lelei peé, ko ha fiefia ʻokú ne fālute ha moʻui ʻoku lelei—ʻa ia ko ha moʻui ʻoku ʻuhingamālie mo fiemālie moʻoni.”3

ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he fakatotoló ʻoku ʻikai ko e fiefiá ʻa e hiki mei ha aʻusia koeé ki he aʻusia hono hokó. Ka ʻoku faʻa kau ʻi hono maʻu ʻo e fiefiá, ha feinga taʻetūkua ki ha meʻa ʻoku mahuʻinga ange ʻi he moʻuí. ʻOku maʻu ʻa e fiefiá mei he ngaahi ʻulungaanga angamahení, tōʻonga moʻuí, mo e faʻahinga fakakaukau te tau lava ʻo fakahoko ai ha ngāué. ʻOku faʻa “puleʻi fakataautaha” ha konga lahi ʻo ʻetau fiefiá.4

Tuku ke tau fakakaukau ki hono mahuʻinga ʻo e niʻihi ʻo e ngaahi hala fononga ʻo e fiefiá ʻoku maʻu ʻi he folofolá pea akoʻi mai ʻe he kau palōfita mo e kau ʻaposetolo ʻo e kuonga ní. ʻE lava ke tau maʻu ʻa e fiefiá ʻi he fonongaʻanga ʻo e kahaʻú, ʻi heʻetau molomolomuivaʻe faivelenga ʻi he ngaahi hala fononga ko iá.

Angamaʻá

Ko e ʻuluaki ʻo e ngaahi sitepu ko ʻení ko e angamaʻá, ʻa ia ko ha sīpinga ia ʻo e fakakaukaú mo e ʻulungāngá ʻoku fakatefito ʻi he ngaahi tuʻunga ʻulungaanga maʻa mo māʻolungá. ʻOkú ne fālute ʻa e angamaʻá mo e moʻui maʻá, ʻa ia ʻokú ne fakafeʻungaʻi koe ke ke hū ki he ngaahi temipale toputapu ʻa e ʻEikí. ʻOku maʻu ʻe he kakai angamaʻá ha ngeia molumalu mo ha mālohi ʻi he lotó. ʻOku nau maʻu ʻa e loto-falalá koeʻuhí ʻoku nau taau ke maʻu mo tataki kinautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku tupu ʻa e angamaʻá mei he lotó mo e fakakaukaú, pea ko ha ola ia ʻo ha fanga kiʻi fili mo ha fanga kiʻi ngāue faingofua ʻe lauiafe ʻi he ʻaho kotoa pē.

“Tuku ke ngaohi ke fakaʻofoʻofa maʻu ai pē ʻe he angamaʻá ʻa hoʻo ngaahi fakakaukaú; pea ʻe ʻāsili mālohi ʻa hoʻo falalá ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá; pea ko e tokāteline ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻe mokulu ia ki ho laumālié ʻo hangē ko e ngaahi hahau mei he langí.

“ʻE hoko ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ko ho takaua maʻu ai pē, pea ko ho tokotokó, ko e tokotoko taʻe-faʻa-liliu ʻo e māʻoniʻoni mo e moʻoni; pea ko hoʻo pulé ʻe hoko ia ko e pule taʻengata, pea ʻe tafe mai ia kiate koe taʻe ʻi ai ha fakamālohiʻi ʻo taʻengata pea taʻengata” (T&F 121:45–46).

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoni (1927–2018) ʻo pehē, “ʻoku ʻikai ha feohi fakakaungāmeʻa ʻe toe mahuʻinga ange ka ko hoʻomou maʻu ko ia ha konisēnisi tauʻatāiná, ʻa ia ko hoʻomou moʻui maʻá—pea ko ha ongo nāunauʻia moʻoni ia ke ʻiloʻi ʻoku mou tuʻu ʻi he feituʻu maʻa mo totonu pea maʻu ʻa e loto falala, ʻoku mou taau ke fakahoko ia.”5

Angatonú

Ko e hala fononga hono ua ʻo e fiefiá ko e angatonú. Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikoti (1928–2015) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

“Fakatokangaʻi ange ʻe tupu hoʻo maʻu ʻa e fiefiá mei he tuʻunga ʻokú ke ʻi aí, kae ʻikai ko e meʻa ʻokú ke maʻú.

“ʻOku maʻu ʻa e fiefia moʻoní mei he ʻulungaanga māʻoniʻoní, pea ʻoku tupu ia mei ha sīpinga ʻo hono fai maʻu pē e ngaahi fili ʻoku totonú. … ʻOku fakapapauʻi ʻe hoʻo ngaahi fili māʻoniʻoní ho tuʻungá pea mo e meʻa ʻoku mahuʻinga kiate koé. ʻOku nau fakafaingofuaʻi ange hono fai ʻo e ngaahi meʻa totonú. Ke ke fiefia ʻi he taimí ni pea mo e toenga hoʻo moʻuí, talangofua maʻu ai pē ki he ʻEikí.”6

ʻI heʻetau ako ʻa e folofolá, ʻoku tau ʻilo ai ʻoku poupouʻi ʻe he ngaahi talaʻofa kuo fai mai ʻe he ʻEikí ʻa e moʻui angatonú. ʻOku fafanga ʻe he ngaahi talaʻofa ko iá ʻa hotau ngaahi laumālié, pea ʻomi e ʻamanaki leleí ʻaki hono poupouʻi kitautolu ke ʻoua naʻa tau foʻi ʻo aʻu ki he taimi te tau fehangahangai ai mo e ngaahi faingataʻa fakaʻahó ʻi heʻetau moʻui ʻi ha māmani ʻoku hōloa ai e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga totonu mo tāú. Ko ia ai, ʻoku fie maʻu ke tau fakapapauʻi ʻoku tataki heʻetau ngaahi fakakaukaú, leá, mo e ngāué kitautolu ʻi he hala ʻoku fakatau ki heʻetau Tamai Hēvaní.

Faivelengá

Ko e hala fononga hono tolu ki he fiefiá ʻa e faivelengá. ʻOku mahuʻinga ke mahino ʻoku faitāpuekina kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻo fakatatau ki heʻetau tuí, ʻa ia ko e tupuʻanga ia ʻo e moʻui ʻaki ha taumuʻa fakalangí mo ha fakakaukau ʻoku taʻengatá. Ko e tuí ko ha tefitoʻi moʻoni ʻokú ne ueʻi ʻa e faivelengá. ʻOku hāsino ia ʻi heʻetau tōʻonga fakakaukau leleí mo e loto-holi ke fakahoko loto-fiemālie ʻa e meʻa kotoa kuo kole mai ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi meiate kitautolú. Ko e meʻa ia ʻokú ne ʻai ke tau tūʻulutui ʻo kole ki he ʻEikí ha fakahinohino mo poupouʻi kitautolu ke tau tuʻu hake ʻo ngāue ʻi he loto-falala ke fakahoko e ngaahi meʻa ʻoku fenāpasi mo Hono finangaló.

ʻI hoʻomou vilitaki atu ʻi he hala fononga ʻoku mou fouá, ʻe siviʻi kimoutolu ke vakai pe te mou fai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻe fekau ʻe he ʻEikí ko homou ʻOtuá kiate kimoutolú (vakai, ʻĒpalahame 3:25). Ko ha konga ʻeni ʻo e aʻusia fakamatelié. ʻE fie maʻu ia ke ke vilitaki atu ki muʻa ʻi he tui mālohi kia Kalaisi, pea tataki ʻe he Laumālié mo falala ʻe tokonaki ʻe he ʻOtuá hoʻo ngaahi fie maʻú.

Manatuʻi kuo pau ke ʻoua naʻa vaivai hoʻo tuí—ʻo aʻu ki he ngaahi taimi ʻo e faingataʻa lahí. Kapau te ke tuʻu ʻaliʻaliaki, ʻe fakatupulaki ʻe he ʻEikí hoʻo malava ke ikunaʻi e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí. Te ke malava leva ke ikuʻi e ngaahi tākiekina koví pea fakatupulaki e malava ke ikuná, naʻa mo e ngaahi faingataʻa ʻe ngali taulōfuʻu maí.

Māʻoniʻoní

ʻĪmisi
young adults walking toward the Provo City Center Temple

Ko e māʻoniʻoní ko ha hala fononga ia ʻe taha ki he fiefiá, ʻoku felāveʻi ia mo e haohaoa fakalaumālie mo fakaemoʻuí. ʻOku fakahaaʻi ʻe he māʻoniʻoní ʻa e maʻa ʻi he lotó mo e fakakaukaú. Te tau ngāue fēfē nai ʻi he ʻaho takitaha ke fafanga fakalaumālie kitautolu kae lava ke tau fakatupulaki ha ʻulungaanga faka-ʻOtua pehē?

Naʻe tali ʻe Palesiteni Hāloti B. Lī (1899–1973): “ʻOku tau fakatupulaki hotau tuʻunga fakalaumālié ʻaki ʻetau ngāue. … Kuo pau ke tau fakamālohisnoʻi fakaʻaho hotau laumālié ʻaki ʻa e lotú, fai fakaʻaho ha ngaahi ngāue leleí, pea mo e vahevahe mo e niʻihi kehé. Kuo pau ke tau fafanga fakaʻaho hotau laumālié ʻaki ʻa hono ako ʻo e folofolá ʻi he ʻaho kotoa pē, ʻi he [efiafi fakafāmili ʻi ʻapí], ngaahi fakatahaʻangá pea mo hono maʻu ʻo e sākalamēnití. …

“Ko e tangata ʻoku angatonú ʻokú ne feinga ke fakalakalaka ki muʻa ʻene moʻuí ʻi heʻene ʻiloʻi ko ia ʻoku fie maʻu ke ne fakatomala fakaʻahó.”7

ʻOku fekauʻaki e tefito mahuʻinga ʻe taha ʻo e māʻoniʻoní mo hono fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakava ʻi he temipalé. Kapau ʻoku tau faivelenga, ʻe lava ke hiki hake kitautolu ʻe he ngaahi fuakava ko ʻení ʻo ope atu ʻi he mālohi mo e ivi ʻoku tau maʻú. ʻE lava ke tau maʻu kotoa e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa mai ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, ʻi heʻetau tauhi faivelenga ki he ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava ʻoku tau fakahoko ʻi he ʻao ʻo e Tamai Hēvaní mo Sīsu Kalaisi ʻi he temipalé. ʻOku kau ʻi he sīpinga ʻo e “nofo ʻi he fiefiá” hono langa ha temipale ke moihū mo fakahoko ai e ngaahi fuakava mo e ʻEikí (vakai, 2 Nīfai 5:16, 27).

Ko ha meʻa mahuʻinga ʻo e hala fononga ko ʻení ko ʻetau tokanga lahi ke tau tupulaki fakalaumālie mo moʻui maʻa angé.

Talangofuá

ʻOku fenāpasi hono tauhi kotoa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá mo e kotoa ʻo e ngaahi hala fononga kehe ki he fiefiá. Hili e mavahe ʻa e kau Nīfaí mei he kau Leimaná, ne nau tuʻumālie ʻaupito ʻi heʻenau tauhi ki he ngaahi tuʻutuʻuni, fono, mo e ngaahi fekau “ʻa e ʻEikí ʻi he meʻa kotoa pē, ʻo fakatatau ki he fono ʻa Mōsesé” (2 Nīfai 5:10). Ko e sīpinga ko ʻení ko ha tefito mahuʻinga ia ʻe taha ʻo e nofo “ʻi he fiefiá.”

Kuo akonaki ʻa Palesiteni Monisoni ʻo pehē: “Ko e taimi ʻoku tau tauhi ai ʻa e ngaahi fekaú, ʻe fiefia ange ʻetau moʻuí, lavameʻa lahi ange, pea siʻi ange palopalemá. ʻE faingofua ange hotau ngaahi ʻahiʻahí pea faingofua ange ʻa e palopalemá ke fuesia, pea te tau maʻu ʻa e ngaahi talaʻofa kuo palōmesi [mai ʻe he ʻOtuá].”8 Naʻá ne toe pehē foki: “Ko e ʻilo ʻoku tau kumiá, ko e ngaahi tali ʻoku tau fakaʻamuá, pea mo e ivi ʻoku tau fie maʻu he ʻahó ni ke feau ʻaki e ngaahi faingataʻa ʻo e māmani fihituʻu mo faʻaliliuá, ʻe ʻatautolu ia ʻi he taimi te tau loto fiemālie ai ke talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻEikí.”9

ʻOku folofola mai ʻa e Fakamoʻuí:

“Kapau ʻoku mou ʻofa kiate au, fai ʻeku ngaahi fekau. …

“Ko ia ʻokú ne maʻu ʻeku ngaahi fekaú, ʻo fai ki aí, ko ia ia ʻoku ʻofa kiate aú: pea ko ia ʻoku ʻofa kiate aú, ʻe ʻofa ʻa ʻeku Tamaí kiate ia, pea te u ʻofa mo au kiate ia, pea te u fakahā au kiate ia” (Sione 14:15, 21).

Taʻesiokitá mo e ʻOfá

Ko e halanga masani ki he fiefiá ko ha hala ia ʻo e taʻesiokita mo e ʻofa—ko ha ʻofa ʻoku tokanga, fie tokoni, mo ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻafua ʻo e manavaʻofá ki he laumālie moʻui kotoa pē. Ko e ʻofá ʻa e hala fakapatonu ki he fiefia te ne fakakoloa mo tāpuekina ʻetau moʻuí mo e moʻui ʻa e niʻihi kehé. Ko hono ʻuhingá, hangē ko e folofola ʻa e Fakamoʻuí, ke ke fakahaaʻi ʻa e ʻofá ʻo aʻu ki hoʻo ngaahi filí foki (vakai, Mātiu 5:44).

ʻI hoʻo fai iá, te ke tauhi ai e fekau lahi angé, ke ʻofa ki he ʻOtuá. Te ke lava ʻo matuʻuaki e ngaahi faingataʻa ʻoku hokó—ngaahi meʻa taʻetotonú, taʻelavameʻá, mo e ngaahi meʻa ʻoku taʻefakafiemālié. ʻOku toki hoko mai pē ʻa e fiefia ʻoku tuʻuloá ʻi he taimi ʻoku tau fili ai ke “ʻofa ki [he ʻEiki] ko ho ʻOtuá ʻaki ho laumālié kotoa, mo hoʻo moʻuí kotoa, mo ho lotó kotoa” (Mātiu 22:37; vakai foki, Teutalōnome 6:5; Maʻake 12:30; Luke 10:27).

Fakatauange pē te tau takitaha fili ke tau ʻofa ki he ʻEikí mo muimui ʻi Hono ngaahi hala fononga ki he fiefiá, ʻa ia “ko e kaveinga mo e taumuʻa ia ʻo ʻetau moʻuí.”10

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. “Happiness,” Gospel Topics, topics.lds.org.

  2. David O. McKay, in Conference Report, Oct. 1919, 180.

  3. “Happiness,” Psychology Today, psychologytoday.com/basics/happiness.

  4. “Happiness,” Psychology Today.

  5. Thomas S. Monson, “Ngaahi Sīpinga ʻo e Anga Māʻoniʻoní,” Liahona, Mē 2008, 65.

  6. Richard G. Scott, “Making the Right Decisions,” Ensign, May 1991, 34.

  7. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Hāloti B. Lī (2000), 212, 214.

  8. Thomas S. Monson, “Tauhi ʻa e Ngaahi Fekaú,” Liahona, Nōvema 2015, 83.

  9. Thomas S. Monson, “ʻOku ʻOmi ʻe he Talangofuá ʻa e Ngaahi Tāpuakí,” Liahona, Mē 2013, 92.

  10. Joseph Smith, ʻi he History of the Church, 5:134.