2014
Takainga Tohi ʻo e Tahi Maté—ko e Matapā ki he Tohi Tapu ʻo Onopōní
Tīsema 2014


Takainga Tohi ʻo e Tahi Maté—ko e Fakahinohino ki he Tohi Tapu ʻo Onopōní

ʻĪmisi
Holy Land mountain landscape.

ʻI he konga kimuʻa ʻo e 1947, naʻe fekumi ai ʻa e kau tauhisipi ʻe toko tolu ʻa ia ʻoku nau kau ki he haʻa Taʻamile Petuiní ki ha monumanu naʻe hē. Naʻe tolongi ʻe ha taha ʻo kinautolu ha foʻi maka ki ha ʻana pea fanongo ai ki ha foʻi siā ʻoku mafahi. ʻI heʻenau hū atu ki he ʻaná, naʻa nau sio naʻe ʻi ai ha ngaahi foʻi siā lalahi ngaohi mei he ʻumeá, pea naʻe faʻo ha ngaahi takainga tohi ʻi he siā ʻe niʻihi.* ʻI he ngaahi taʻu hono hokó, naʻe maʻu ʻe Petuini mo e kau saienisi ʻo e ngaahi meʻa fakakuongamuʻá ha takainga tohi ʻe lau ngeau ʻi he ngaahi ʻana ʻe 11 ʻi he matātahi fakatokelau-hihifo ʻo e Tahi Maté.

ʻOku tui e kau mataotao fakaʻatamai tokolahi ko e ngaahi takainga Tohi ʻo e Tahi Maté, ko e ʻilo fakakuongamuʻa maʻongoʻonga taha ia ʻo e senituli 20. ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi takainga tohí ha laipeli fakakuongamuʻa ʻo ha fakamatala ʻoku laka hake ʻi he fakamatala ʻe 900, ko e lahi taha ai kuo tohi ʻi he fuofua lea faka-Hepelū ʻo e Fuakava Motuʻá. ʻOku maʻu ʻi he takainga tohi ʻe 225 nai ʻa e tatau motuʻa taha ʻo e Fuakava Motuʻá (tuku kehe pē ʻa e tohi ʻa ʻĒsetá), ʻa ia ʻoku laka hake hono motuʻá ʻaki e taʻu ʻe 1,000 ʻi he tatau ʻoku fakaʻaongaʻi ʻi he Kuonga Lotolotó. Ko e lahi taha ʻo e ngaahi takainga tohí naʻe hiki ia ʻi he vahaʻa ʻo e 150 k.m. mo e t.s. 68, neongo ia ne hiki ha fakamatala ʻe niʻihi ʻi he senituli hono tolu k.m.

Makehe mei he ngaahi fakamatala fakatohitapu tukufakaholó, ʻoku toe kau ʻa e Takainga Tohi ʻo e Tahi Maté ha Takainga Tohi ʻo e Temipalé (ʻoku fakamatalaʻi ai ha temipale ke langa ʻi Selusalema mo e sosaieti ʻo e fuakavá), ko e Takainga Tohi ʻo e Taú (ʻoku fakamatalaʻi ai e ngaahi ʻaho fakaʻosi ʻo e taú), mo e ngaahi fakamatala tatau mo e Tohi Tapú (hangē ko e ngaahi tohi ʻa ʻĪnoke, Noa, Melekisēteki mo e fuakava ʻo Sēkope, Siuta, mo Līvaí). ʻOku siʻi e ʻilo fekauʻaki mo ʻĪnoké ʻi he Tohi Tapú, ka ʻoku hoko ʻa ʻĪnoke ko e tokotaha mahuʻinga ʻi he ngaahi takainga tohí,—ko ha palōfita maʻongoʻonga ʻokú ne maʻu ha ngaahi meʻafoaki makehe.

Ko e konga lahi ʻo e ngaahi takainga tohí kuo taʻeʻaonga koeʻuhí ko hono motuʻá mo e ngaahi haʻahaʻa ʻo natulá, ka kuo malava e kau mataotao fakaʻatamaí ke ako ha fakamatala lahi fekauʻaki mo e ngaahi founga ngāue ʻa e kau tangata tohí. ʻOku fakahā ʻe he ngāue mātuʻaki tokanga ʻa e kau tangata tohí ha tuʻunga māʻolunga ʻo e ngāue fakapalofesinalé mo ʻenau taukeí ʻi heʻenau hiki mo tuku atu e ngaahi fakamatala toputapú mei he toʻu tangata ʻe taha ki he toʻu tangata hokó. Ko kitautolu ko ia ʻoku ʻofa mo houngaʻia ʻi he ngaahi folofola māʻoniʻoní ʻoku tau houngaʻia lahi ʻi he kau tangata tohi ko ʻení ʻi heʻenau ngāue tokangá.

ʻI he taimi ʻoku tau fakakaukau ai ki he ngaahi founga ʻo e kuonga muʻá ʻi hono tukufakaholo ʻo e ngaahi fakamatalá ʻaki e tohinimá, ʻoku tau ʻilo ai naʻe fou e Tohi Tapú ʻi ha founga fakaofo ke aʻu mai ki he senituli ko ʻení. ʻOku hoko e ngaahi Takainga Tohi ʻo e Tahi Maté ko ha fakamoʻoni kuo tukuʻau mai e Fuakava Motuʻá ʻi he kotoa ʻo e ngaahi senitulí ʻaki ha tuʻunga māʻolunga. ʻOku totonu ai ke tau fakamālō ʻi he meʻá ni, ki he kau palōfita, kau tangata tohi, kau tangata hiki tatau, mo kinautolu kotoa pē naʻe fatongiaʻaki hono tukufakaholo ʻo e Tohi Tapú mei he toʻu tangata ki he toʻu tangatá.

  • ʻOku kehekehe pē ʻa e ngaahi fakamatala ki he founga naʻe ʻilo ai ʻa e ngaahi takainga tohí koeʻuhí he naʻe fakafalala ʻa e kau tauhi-sipí ʻi heʻenau manatú ke fakamatalaʻi e talanoá ʻi ha ngaahi taʻu kimui ange.