Tera nanon te Mwakuri ni Kamaiu Iroum?
Man te maroro are e anga n aia Maungatabu Aine ae karaoaki n te Brigham Young University ni Meei 5, 2006.
Te Mwakuri ni Kamaiu e rangi ni kaineti raoi ibukira ao e karaoaki raoi n angana ae raka ibukira n aekakira ma aroarora n tatabemaniira.
E reireinira te Burabeti ae Iotebwa Timiti bwa, “Aan te koaua n ara Ekaretia bon aia kakoaua Abotoro ma Burabeti, ibukin Iesu Kristo bwa e mate, e taunaki, ao e manga uti n te kateniua ni bong, ao e waerake nako karawa: ao bwai ni kabane ake a rekereke ma ara ekaretia a mwanga nako maiai.”1
Koaua aikai a boboto iaon ana Mwakuri ni Kamaiu Iesu Kristo. Te taeka ae te Mwakuri ni Kamaiu “e kabwarabwara te riki ‘n teuana’ irouia ake a maenako, ao e kaota te manga ikotaki imarenan te aomata ma te Atua. Te bure boni ngaia ae karika te maenako, ngaia are bukin te kamaiuaki boni kaetan ke kamaunaan mwiin ana mwakuri te bure.”2 I kakoaua bwa e kona naba n reke te kamaenakoaki ma te Atua ibukin bwaai riki aika a mwaiti nakon bure aika nooraki.
Te aro ni kamaenakoaki ma Tamara are i Karawa ao te Tia Kamaiu a bongana ao n taai nako a otabwaninira. Te kakukurei bwa te Mwakuri ni Kamaiu e boni katauaki naba ibukin aroaro aikai. Anne bukina ae Iakobwa, are tarin Nibwaai, e kabwarabwara te Mwakuri ni Kamaiu bwa “akea tokina” (2 Nibwaai 9:7), are nanona bwa akea tiana ke totokoana mai karawa. Anne bukina ae te Mwakuri ni Kamaiu e rangi ni kakawaki ao e rangi n riai. Te kamimi ngkanne bwa tiaki ti kakaitau n te bwaintangira ae aki kona ni kabotauaki aei ma ti na rangi ni matata naba ibukina.
Iesu Kristo bon ti ngaia ae rangi n tau ni karaoa te Mwakuri ni Kamaiu ae rangi ni kakawaki aei ibukina bwa bon ti Ngaia te aomata ae koro raoi n te raoiroi ao boni Ngaia naba ana Rikitemanna te Atua te Tama. E anganaki katabeana ibukin te mwakuri ae moan te kakawaki aei iroun Tamana imwain karikan te aonaaba. Maiuna n aomata ae rangi n raoiroi ae akea burena, waanakon rarana, marakina n te o n aroka ao iaon te kaibangaki, tauraoin nanona bwa e na tiringaki, ao manga utin rabwatana man te rua ni mate e kakoroa raoi te te Kamaiuaki ae bwanin ibukiia aomata inanon roro nako ma taia.
Te Mwakuri ni Kamaiu e karika te Manga Uti bwa te bwai ae kakoauaki iroura ni kabane. Ma, n aron arora n tatabemaniira n urua te tua ao ni karaoa te bure, tuan te Mwakuri ni Kamaiu e tangira ara onimaki iroun te Uea ae Iesu Kristo, ara rairannano, ao ara ongotaeka nakon taian tua ma berita n te euangkerio.
Te Aki Mamate ao te Maiu ae Akea Tokina
Tao te kibu ae rangi n aki toki n tataekinaki n ara bootaki ao n ara kokoroboki bon te kibu ae rangi ni matata mani kimototo man ana boki Mote ae kangai: “Ma taraia, aio au mwakuri ao mimitongiu—te kakoroa nanon te aki mamate ao te maiu ae akea tokina ibukin te aomata” (tara Moses 1:39).
Ibukin te Manga Uti, ao ngaira ni kabane ti na karekea te aki mamate. Ibukin te Mwakuri ni Kamaiu, ao naake iai aia onimaki ae tau iroun te Uea ae Iesu Kristo bwa ana katoka iaoia Arana, ao a rairinanoia mani maeka ni kairaki n Ana euangkerio, ao e kateimatoa ana berita ma Ngaia ao Tamana, ao e karaoi taian tua ni kamaiu ake a katauraoaki ibukiia n angaia ao n taabo aika tabu ana boni karekea kakukurein te maiu ae akea tokina.
I aki kona n uringa te aomata ae I a tia ni kaitibo mangaia ae tataekina ana onimaki ae korakora iroun Iesu Kristo ao e rangi n raraoma ibukin te Manga Uti. Eng, ngaira ni kabane tao iai ara titiraki ibukin rongorongona ae bwanin, ma ti aki nano uoua bwa te berita are e aanaki iai e mwaneira ni kabane ao e koaua.
Ibukina bwa te maiu are akea tokina iai tuana ao e tangira ara kekeiaki ma ara ongotaeka, mwaitira ti kaumakiira man te tai teuana nakon te tai teuana, n tabetai inanon taina ae teimatoa—ae aki bibitaki—ma titiraki aika a irekereke ma te maeka n arora ae ti ataia bwa a riai. N aron are e titiraki iai te Unimwaane ae David A. Bednar man te Kooram n Abotoro ake te Tengaun ma Uoman bwa, “[Tao ti] kairua n ara koaua bwa ti riai ni karaoa te bitaki man te raoiroi nakon ae tamaroa riki bwa ti na riki bwa te aomata ae itiaki raoi ti man ara kekeiaki mwaaka, nano matoara, ao kataneiakira”?3
Ngkana kamaiuakira e na kona n reke ti mani korakorara, ti na bon reke n te kanganga ae korakora ibukina bwa ti aki kororaoi ao tiaki kona ni kakoroa raoi are nanona n taai nako. Ma ti na kanga ngkanne ni karekea te buoka ao te kairiri are ti tangiria? E kamatata Nibwaai kangangan te reitaki aei imarenan te akoi ao te mwakuri ngke e anga ana kakoaua ae, “Bwa ti ataia bwa bon rinanon te akoi are ti kamaiuaki iai imwiin bwaai ni kabane ake ti kona ni karaoi” (2 Nibwaai 25:23).
The Bible Dictionary e kauringira bwa te akoi nanona te aekaki ni mwakuri ae mimitong ke te bwai ae na karekea te korakora ke te ibuobuoki rinanon ana nanoanga ao ana tangira Iesu Kristo are tauraoi ibukira man Ana Mwakuri ni Kamaiu.4 Ngaia are, inanon ana akoi te Kristo ae ti a manga kautaki, ao bon man Ana akoi, Ana tangira ao Ana Mwakuri ni Kamaiu ae buokira ni kakoroa nanon te mwakuri ae raoiroi bwa ti na karekea te rikirake ae tau are e na bon aki kona n reke iroura ngke arona bwa ti boni katukaki ma konabwaira ao bwaai ni ibuobuoki aika irarikira.
Te Kukurei inanon te Mwakuri ni Kamaiu.
Ibuakon bwaai aika mwaiti aika I kamoamoa iai Nibwaai, teuana boni kateina. Aroni maiuna e aki bebete, ngkana ti kabotaua ma te mweengaraoi ae ti butimwaeia bwa iririara ni boong aikai. Nibwaai ma ana utu a maeka n te rereua imwain rokoia n te aba ni berita. A karawawataaki n tain akean te amwarake, te mooi, ao te kabuanibwai. Kainnanon Nibwaai ni kaitarai kangaanga ae taona ana utu e boni kakorakoraki riki irouia Reimwan ao Remuera, ni karokoa tokina are e a kamwawaia ma ake a iria , mairouia naake a ira Reiman ao Remuera.
Inanoni kaitaraia aei n te mweebuaka ao taiani kangaanga, e boni kona naba Nibwaai n atonga ae kangai, “Ao e koro bukina bwa ti maiuakina te kukurei” (2 Nibwaai 5:27).
E kakoaua bwa iai te kawai ibukin te maiu ae na karekea te kakukurei, te inaomata man taiani kangaanga, kakaewenako, ao bwarannano aika a kakaitarai maiura. E kona ni katurua ana taratara iaon tamnein ana babaire te Atua ae bubura ibukina ao ibukiia ana aomata, ngaia are e a kona iai ni katuanakoa bwakana ibukin bwarannanona ke ibukin koauan ana taratara bwa e aki babaire raoi te maiu aei. E aki babaire raoi, ma ngaia ma ana aomata a kukurei. E matata irouia bwa te Mwakuri ni Kamaiu e na boni koro bukina, ao a onimaki bwa boni ibukiia naba.
E bon titirakinna Nibwaai ibukin bwaai aika kakawaki aika tao ti riai naba n titirakinira ngkana ti iangoa nnen ana Mwakuri ni Kamaiu Kristo inanon maiura:
“O, ao ngke tao I a tia n noori baika a rangi ni korakora; ao ngkana te Uea, ni karinanoakina nakoia natia aomata, e a tia ni kawaria aomata ma te nanoanga ae bati, e aera ngkai e na rawawata nanou ao e mena tamneiu ni mwaruan te nanokawaki, ao e na bakataeakinako rabwatau, ao e na kerikaki korakorau ibukin karawawatakiu?
“Ao bukin tera ngkai N na bwaka nakon te bure, ibukin rabwatau? Eng, bukin tera ngkai N na konaaki n te kaririaki, ao ni karekea nnen te riaboro inanou bwa e na urua rauu ma ni karawawata tamneiu? Bukin teraa ngkai I un irouia au kairiribai?” (2 Nibwaai 4:26–27).
Imwiin te tanginnano aei ao e boni kaeka ana titiraki, bwa e bon ata te kawai ae na toua ni kaitara ana kangaanga: “Uti tamneiu! Tai manga bwaka inanon te bure, Kimwareirei, ngkoe nanou ao tai manga karekea nnen ana kairirbai tamneiu. … O te Uea, I a tia n onimakiniko, ao N na onimakiniko n aki toki” (2 Nibwaai 4:28, 34).
Tao e nanonaki n aei bwa Nibwaai ai akea ngkai ana kanganga? Tao e nanonaki bwa e bwanin raoi ana atatai ibukin bwaai ake a riki nakoina? Uringa ana kaeka nakon te anera tabeua te ririki n nako ngke titirakina te titiraki ae rangi ni kakawaki ae irekereke ma Ana Mwakuri ni Kamaiu Iesu, ae na koro bukina rimwi riki: “I ataia ae e tangiria natina ma I aki atai nanon bwaai ni kabane” (1 Nibwaai 11:17).
Ti aki kona ao ti na bon aki ata naba nanon bwaai ni kabane, ma ti kona ao ti riai n ataia bwa te Uea e tangiriia natina ao bwa ti kona n riki bwa taani karekea ni kabane korakoran ana akoi ao ana Mwakuri ni Kamaiu inanoni maiura ao inannoni waakira. N aekakin naba aei, ao ti riai n ataia man ururingnga te mwakuri n nanoro ao ni kakamaku are ti karekea iai teuana nnen teuare buakaka inanora.
E ngae ngkana ti a rangi n oota ao ni kona n totokoa te buakaka ao teuare e buakaka mai nanora ao mani maiura, ti bon aki roko naba ni mwaaken te raoiroi bwa n angin te tai, boni ngaira mwaane ao aine aika iai iroura te aro n aomata tara Motiaea 3:19). Ngaia are ti riai ni kakaitau ao n riki bwa taani kakaraoa nanon te babaire ibukin te rairannano. Ngkai ti aki toki n tataekina rairan nanora bwa te tai teuana, ao n tabetai e boni koaua, ma ibukiia aika a mwaiti riki aika ibuakora bon te tai ae reitinako, ni karoa tokin maiuia.
E koaua, bwa iai bure ibukin aki karaoan baika ti riai ni karaoi, ao ibukin naba karaoan ae ti bon aki riai ni karaoi, aika ti riai ni waetata ni wakina te rairannano ibukiia. Iai naba aekakin kairua ma tibanako aika ti kona ni mwaninga taekaia ngkai ao n aki manga okiri. N aron te katooto, ti kona n riki bwa taani kakabwakai ara kabuianbwai aika ti kakaonimaki ni karokoa tokin ara bong, e ngae ngke anne ae ti aki kakaraoia mai mwaina. Ma iteran maiura aika tabeua a kainnanoa kakaraoiroaia ao tararuakiia n aron maiura n tamnei, tituaraoin nanora, irekerekera ma raora, mwannanoaia kaain ara utu, tabeaiangara irouia kaain rarikira, matatara ni koroboki aika tabu, irakin waakin te tembora ao kanoan ara tataro aika ti karaoi.
Ti na kakaitau bwa te Tia Kamaiu, ae atai riki arora nakon ae ti ataira, e karekea te Toa nakoira bwa ti aonga n aki toki ni kakaboua ara berita ni butimwaean kauringana ae mimitong ma te motinnano bwa ti na katoka iaora Arana ae tabu, n ururingnga n aki toki, ao ni kawakin ana tua nako. Ngkana ti ira te kawai ae anganira te “maiu n aron ae kakukurei,” ara rairannano ao aroni waakinan ara mwakuri ana bon rangi n tamaroa, ao ara konabwai ibukin ataakin ao butimwaean te Mwakuri ni Kamaiu e na rikirake.
Te Rairannano ao te Ongotaeka.
Ni wiiki ake imwain katean te Ekaretia n 1830, e anganaki te kaotioti ae rangi ni kakawaki te Burabeti ae Iotebwa Timiti ae karaka ootara n taekan te Mwakuri ni Kamaiu ibukina bwa bon te Tia Kamaiu ae taetae ao e reirei. E kabwarabwara bwa Ngaia te Tia Kabooa te Aonaaba (tara D&C 19:1), e kakoaua bwa E ira nanon Tamana, ao e tuangkami bwa kam na rairi nanomi, mani kawakin taian tua ake a tia n reke iroumi” (tara D&C 19:13).
Te kawai n rairannano ao n ongotaeka ae mangori aei bon aan aron te “maiu ae kakukurei.” Ti ataia bwa aei ae ti riai ni karaoia, ma n tabetai ti mwaninga karaoana. Te Uea e kauringira karaoana n taeka aikai man te kaotiotio naba anne:
Iesu e taekinna bwa e a tia ni karawawataaki ni bwaai aikai ibukiia bwa ana aki maraki ngkana a rairi nanoia;
Ma ngkana aki rairi nanoia a riai ni karawawataaki n ai arona;
N te rawawata ae riki Nakoina—, Ngaia, ae te Atua, ae mwaaka iaon bwaai ni kabane—bwa e na ruru ibukin te maraki, ma raraana ae waanako mani bwangabwangan nako rabwatana, ae roota rabwatana ao tamneina ao E kaririaki bwa E na aki nima ae mao man te mwangko.bwa E na aki riki ni mangori
Ma e ngae n anne, E anga te mimitong nakon te Tama, bwa E na katiaa Ana katauraoi nakoia natiia aomata (tara D&C 19:16–19).
Ai raoiroira te reirei aei. I koaua bwa akea ibuakora ae kona ni iangoa raoiroin ma korakoran mmarakin te Uea ngke kakoroa nanon te Mwakuri ni Kamaiu. I nano uoua bwa Iotebwa Timiti e bwanin irouna n te tai anne namakinan mmarakin te Tia Kamaiu, ma te Burabeti e karekea te raunnano ao te mataata iai n te karawawataki ao te bwainikirinaki are e karaoaki nakoina n ririki ake imwina. Iangoa te taeka ni kaeti are anga Ngaia ae Iesu ngke anga taeka n reirei mani karaunano nakon Iotebwa n ana aua ni kabaeaki n te Liberty Jail. E taku te Uea n te tai anne bwa Natin te Aomata e a tia ni karuoaki riki nako aan bwaai akanne; ao Iotebwa e aki riai ni iangoia bwa e rietaata riki Nakoina.(tara D&C 122:8).
Te kaeka aei nakon Iotebwa bon te kaeka naba nakoira n tatabemanira inanon ara kekeiaki aika okoro ma kaewenako nakoira. Akea ibuakora ae na kona ni manga nano uoua n etin te kaeka.
E rinanon te karawawataki aei Iesu, tiaki ibukina bwa e aki kona ni kararoa maiai, ma ibukina bwa E tangirira, ao aei ae bon rangi ni kauti nanora. Iesu e tangira ao e karinea Tamana n te aro ae nene mani kakannato ae ti kona ni iangoia. Ngkana ti namakinna bwa ti na karinea man tangira te Tia Kamaiu ni kaoka are e karaoia nakoira, ti na bon aki kona ni mwaninga bwa e karaoa are e karaoia ibukira bwa ti na aki karawawataaki n aron are e bon tangiria te momotiraoi mairoura.
Te kainnanoaki, te mweebuaka, te bwainikirinaki, boneraaki, ao korakain te iango ma te mmaraki ae riaon te iango arona, a bane ni botaki nakoni kakorakoraan te kainnano ni maraki ae aki kona ni butimwaeaki iroun temanna ae akea Mwakana ma Nanomatoana irouna ni kaitarai bwaai ni kabane aika a kona ni karaoaki nakoina.
Kororaoin te Mwakuri ni Kamaiu
Ngkana ti iangoa kororaoin te Mwakuri ni Kamaiu ao tauraoin nanon te Tia Kabooira ni karawawataki ibukin ara bure ni kabane, ti riai ni kakaitau naba bwa te karea ni kamaiu e boni mwanea ae rangi ni mwaiti riki! Iangoi taeka aikai aika e taekin Aramwa nakoia taan onimaki n te tabo ae Kiteon tao 100 te ririki imwain karaoan te Mwakuri ni Kamaiu:
“Ao e na waaki, n rinanon te kainnano ni maraki ma te karawawataki ao te kaririaki n aekaia nako; ao aio bwa e na kakoroaki te taeka are e taku bwa e na uota iaona marakiia ao aorakiia ana aomata.
“Ao e na uota iaona te mate, bwa e aonga ni kabwara ana kabaebae te mate are kabaeiia ana aomata; bwa e na on nanoia n te nanoanga ni kaineti ma te maiu ni iriko,bwa e na ataia ni kaineti ma te maiu ni iriko bwa e na kanga ni buokiia ana aomata ni kaineti ma mamaaraia.
“Ngkai te Tamnei e atai bwaai ni kabane; ma e ngae n anne natin te Atua e rinanon te maraki n aron te maiu n rabwata bwa e na katoka iaona aia bure ana aomata, bwa aonga ni kamaunai aia bure n aron mwaakan ana kamaiu; ao ngkai noria, aio te koaua are mena irou.” (Aramwa 7:11–13).
Iangoa bwaninin ao kororaoin bwain katokan marakira, mamarara, kataakira, aorakira, ara bure, nanobuakara, ma riaoakin taian tua. Ko kona ni iangoa te bwai ae kona n onea mwiin ana Mwakuri ni Kamaiu Iesu? Ao ikotia ma anne Manga Utina ae aki kona ni kabotauaki, ao ikanne are ti a tibwa moanna n oota n ae tau bwa ti na anenea, “I tei ni miimi n te tangira ae anganai Iesu.”5
Tera nanon te Mwakuri ni Kamaiu nakoim ao nakoiu? E nanoni bwaai ni kabane. N aron are kabwarabwara Iakobwa, ti kona ni “kaanira nakon te[Tama] rinanon te mwakuri ni kamaiu iroun Kristo, ae Natina ae te Riki Temanna” (Iakobwa 4:11). E nanonaki ikai bwa ti kona n rairi nanora, karekea te reitaki raoi ao te kariaiakaki Irouna, man totokoa te kairua ke te aki oota ae na “aki karekea nakoira ana nanoanga Kristo, ao a kakea bonganan ana mwakuri ni kamaiu ao mwaakan ana kaboomwi” (Moronaai 8:20).
Ti totokoa kamatauningaan ao kamangoran ana Mwakuri ni Kamaiu te Tia Kamaiu ngkana ti ira ana taeka n reirei Ereman, ae bongana ni boong aikai n aron naba bonganana n ririki ake imwain kaotin te Uea nakon aon te aba: “O uringnga, uringnga, natiu mwaane, … bwa akea riki te kawai ke te anga are kona te aomata ni kamaiuaki iai, ma ti rinanon raraan Iesu Kristo ni kamaiu, are e na roko; eng, uringnga bwa e roko bwa e na kabooa te aonaaba” (Ereman 5:9).
Ana Mwakuri ni Kamaiu e boni kabuta te aonaaba ma kaaina mani moan rikina ni karokoa tokina. Ti na aki mwaninga, bwa, ni kororaoina ao ni bwaninna raoi, e bon rangi n nano nakoira bwa e karaoaki n te aro ae okoro ae rokoraoi ao e kaekai raoi n tatabeua nako aroarora nako. Te Tama ao te Nati ataira riki nakon ae ti ataira iroura, ao a tia ni katauraoa te Mwakuri ni Kamaiu ibukira ae tonu raoi ma kainnanora, kaewenakoara, ma aika ti kona ni iangoi.
E rabwa te Atua n ana bwaintangira ae Natina, ao e rabwa naba te Tia Kamaiu n ana Mwakuri ni Kamaiu. E koaua ao e waakinaki bwa e na kairira nakon te tabo are ti tangiria ni kani maeka iai.
Maing: Te Tataro i Ketetemwane, iroun Del Parson
The Last Supper, iroun Simon Dewey, bwaitangira man Altus Fine Art, American Fork, Utah
Kamatata n te korotamnei iroun Frank Helmrich