Aomata aika Itiaki ni Boong aika Kaitira ao te Waaki n Reirei
Karekean te atatai bon te waaki ae tabu, inanon te tai ni maiu, e kakukurei nakon Tamara are i Karawa ao man tatangiraki irouia Ana toro.
“Teuare e tangiria n rin n te aonaaba n atatai e na riai n niniarake n ai aron ngkoa Mote ngke e roko n te buakoako ae urarake; ike e tei iaon te tano ae tabu; ike e na karekei bwaai aika tabu,” e taku Beretitenti J. Reuben Clark Jr. (1871–1961), kaain te Moan Beretitentii, n taetaena ni moan anganakina te nakoa ae boou ae te beretitenti ibukin te Brigham Young University. “Ti riai n roko ni kakaea te koaua aei—inanon mwakoron rabakaun nako te aomata, ti aki n ti te karinerine, ma te tamnei ibukin te nebonebo naba.”1
Ngkai ngaira Aomata aika Itiaki ni Boong aika Kaitira ao ti kakoaua te reirei, ao iai ara taeka n rabakau bwa ti na kanga ao e aera ngkai ti riai ni kakaea taekan te reirei. Ti reireinaki n taekan ara onimaki n ara aro bwa ti riai ni kakaea taekan waakin te reirei man rinanon te Tamnei ao bon iai katabeara ni kabonganai ara atatai ibukin tekeraoiia te botannaomata.
Ara Kakaei ibukin te Koaua
“N[Ara] aro … ao ti tuangaki [ngaira] bwa tina kakaei raoi taekan te atatai,” e reirei Beretitenti Brigham Young (1801–77). “Akea riki aomata ni maiu aika ingainga ni kan noora, ni kan ongo, ni kan reiakina ao ni kan ataaraoi te koaua.”2
Ara kakae iaon te koaua e na riai ni kakaokoro n aron nako waakin maiura ao mani mataata raoi n aron nako angaraoina. Te aomata ae Itiaki ni Boong aika Kaitira ae reireiaki raoi e na riai ni kakaea otana raoi ni kakawakin taekan te aro, maiu n rabwata, ni bobotaki, ao kangangan te waaki n tautaeka ibukin te bong aei. Mwaitin ara atatai riki ibukin tuua i karawa ao bwaain aonaaba, e na korakora riki aron karaoan te raoiroi nakoia naake a mena irarikira ao ti na kamanoaki riki man korakoran te buakaka ake a na kona ni kamangaoira ao man urui arora.
Inanon ara kakaei ibukin te koaua, ti riai ni kainnanoa kakaean te ibuobuoki mairoun Tamara are i Karawa ae tatangira. E kona Tamneina ni kairiira ao ni kakorakoraira n reiakina ao ni karababai ara konabwai ni mataata raoi n te koaua. Te reirei ma te Tamnei e aki ti riki n te umwanreirei ke te katauraoi ibukin te ukeuke. E kaineti nakon bwaai ni kabane ake ti karaoi inanon maiura ao n taabo ni kabane ake ti karaoi iai—tao ni mweengara, n ara tabo ni mwakuri, ao n te ekaretia.
Ngkai ti ukoria bwa tina karekea ao ni kamwakura ana kairiiri te Tamnei inanon te aonaaba ae e anaki n aroaro ma aekakin bwaai aika riki inanon te bong anne, ike ti a bon kakamakaki ma taian rongorongo aika mwaiti ake n angin te tai a bon kewe man aki kakawaki ake a uotaki nakoira man rabakau aika boou. Ti naki riai n aranaki n aron ana taratara temanna “aomata aika buraki baan’—uarereken ara atatai ao n reitaki ma te bwariko n rongorongo ae reke n ti taonan te bwatin.”3
Ti a bon kauntabaki n taian taetae n reerio, taan rabakau n taetae n terewition, taan rabakau iaon te ituutu ake a nooraki inanon booki, ao taan kareke rongorongo, naake aia iango aki ota raoi ao aia waaki a kararaoma ao ni kona ni bita ara iango ma kateira. N aron aei, e taku Beretitenti Spencer W. Kimball (1895–1985), “Bon akea ngkoa te tai n te aonaaba ngke katabean [te aine ao te mwaane] a tia n rangi ni mangaongao.”4
Inanon te aekaki n tai aei, te mangaongao, te bwarannano, ke nanokokorakim e na kona ni moanna ni kamemerei ara onimaki ao mani kararoaira mairoun te Tia Kamaiu ao man katean Abanueana iaon te aonaaba. Ngkana ti katurua ara iango iaon mamara ao babaire n te aonaaba, ti na bon “ni katiotioaki, mani kakamwaeieiaki nako n angin te reirei, mani mamanaki irouia aomata, ao nanowanawanaia, nakon te kamaneaki are te burebureaki” (I-Eboto 4:14).
N aki burebureaki n iango aika kinaaki, e reirei taian koaua Ana Ekaretia Iesu Kristo ibukia Aika Itiaki ni Boong aika Kaitira. E rangi n otara te kaokoro. Taian waaki ni bitaki, tein kunnikai, ao te waaki n onimaki ae moan te kinaaki a taonako mani kaitoki. Taian koaua a riki bwa kamatoan waaki ni kamanomano, kairan waaki, ao koaua. Ngkana ti kamatoai ara waaki ao kawaira iaon koaua ao reirei, n aron onimakinan te Uea Iesu Kristo ao iriirakin te burabeti, ti na karekei iango aika aki bibitaki, man onimakinaki ibukin kairan maiura.5
Ti riai n aki maaku. e reirei ngkoa; Beretitenti Henry B. Eyring, Moan Kauntira n te Moan Beretitentii: “Te Uea e bon atai ni kauoua baike E na kainnanoiko bwa ko na karaoia ao te bwai are ko kainnanoia ni kan ataia. E bon akoi ao E bon atatai. Ngaia are ko kona ni kantaningaia raoi bwa E na tia ni katauraoi angan nako bwaai ake ko na reiakini ni katauraoi ibukin te beku are ko na karaoia. Ko na bon aki kinai reken nako taai akanne n arona ni koaua. … Ma ngkana ko karimoa riki bwaain te tamnei inanon maium, ko na kakabwaiaki n namakinna ae ko kairaki nakon reiakinan te bwai ae onoti, ao kona kaungaaki ni mwakuri korakora.”6
Aron Taum Iroum
Korakorara n reireinaki e riai ni ikotaki ma aron taum iroum ibukin karekean ana kairiiri te Tamnei ae Raoiroi. Ti riai ni kararoai waaki ni wenenibure aika aki itiaki, tamwei aika bwaitingako, ao kamanging n reitaki ma namakin ni kairiribai nakoia tabeman ke boni ngaira. Te bure e kanakoa Tamnein te Uea, ao ngkana e reke anne, te ota ae onoti ibukin te Tamnei e na nako ao te ota ibukin te reirei e na buanako.
Inanon te kaotioti n taai naba aikai ti a tia ni karekea te berita bwa ngkana matara ae ti teuana e kaineti nakon mimitongin te Atua, nikotaki ma aron taum iroum, e na kaonaki nanora n te ota ao a na akea te ro iroura. Te aomata ae kaonaki n te ota e na atai bwaai ni kabane (tara D&C 88:67).
Ti kona ni kakoaua te koaua ae akea tokina ma te bwai ae waekoa n riki nakoira. Kauringaan te tai are ngkoa a bon rangi nun iai, ni kan kakaun taeka, ke ni itaberara. Ko kona ni kamatebwai raoi? Ko karekea te matata inanon te tai arei?
E kamangaoa te iango te bure ao te un. A karika te waaki ae kaitara nakon te ota ao te koaua are bon anuan te wanawana, are bon mimitongin te Atua (tara D&C 93:36). Rairannano, are e kona ni kaitiakiira man te bure rinanon ana mwakuri ni kamaiu Iesu Kristo, bon ngaia te mwaneka ae kakawaki inanon te kawai ibukin te reireinaki ibukia naake a kakaea te ota ao te koaua rinanon mwaakan ana reirei te Tamnei ae Raoiroi.
Bon ngaira aomata aika aki kororaoi, ma ngaira n tatabemanira nako ti kona ni keiaki riki nakon te kororaoi ibukin ana iraorao te Tamnei, are e na kakorakorai ara konabwai n atai aika raba ao ni katauraoira n tei ni kamanoa te koaua, n totokoi korakoran iwawaki, ao ni karaoi mwakuri aika tamaroa.
Te Reirei
Inanon ara rinerine ni waaki n reirei ti riai ni katauraoi ni boutokaira ma naake a na katan iroura. E bon kakawaki bwa a na reke rabakaura aika a na kona ni kabonganaki ibukin te karekemwane. Te waaki n reirei e bon riai iaan te tua bwa oin kamanoam ao tekeraoim.
E kantaningaira Tamara are i Karawa bwa ti na kabonganai inaomatara n rinerine ao kairakira iroun te tamnei n tuoi arora ma ara konabwai ao ni bairei waaki n reirei ake ti na iri. E rangi ni kakawaki aio nakoia kairake ake a tia ni kabanea aia kauarinan ao ni mwakuri ni mitinare ao ngkai a kaitara ma iangoan reitakin riki aia reirei ao te kareke mwakuri. Kioina bwa a na bon kakaokoro rinerine ake ana kaitarai mwaane ao aine, ti na moanna man korean rabakaura aika kakaokoro, ni kakoaua n aroia nako Aomata aika Itiaki ni Boong aika Kaitira.
Unimwaane Oaks: N aiaroia naba angiia ataeinimwaane, au waaki ni karekean te reirei ae tabwanin raoi e bon rangi ni kakua naba, e reitinako, ao ni kaungaaki man kainnanoan ae n na kona n riki bwa te tia boutoka naba te utu. Imwin aua te ririki n reirei ao I a manga reita riki au reirei. E bon mwanenaki aei ni karekean au mwakuri ae e aki matoa ao te tangomwane ni manga kabwara man rakan te bwakabwai man au mwakuri ae reke imwin au reirei ae raoiroi. Inanon te tai aei ao I a mareaki, ao a moanna n riki natira. Te boutoka mairoun kaainabau ao te mwiokoaki ibukin te utu ae rikirake e a katamaroa au waaki n te reirei ao man anganaki te ungannano ae korakora ni kabanea au reirei mani waaki rake ni maiu man au mwakuri. Ni kabwaninan au waaki n reirei, I a kabanei tabeua au tai ae mwawa n reitanako te wareware iaon taekan nako rongorongon te Ekaretia ao te reirei ae tabangaki.
Titita Oaks: Aia waaki aine n reirei ao rabakauia n taainako e bon okoro ma mwaane. I bon ikawai rake n te tai are aine e tara n ae ti uoua ae a kona n rineia ni boutoka oin aroia—te riki n tia reirei ao te neeti. Au “kangaanga” bwa I bon aki nano n aikai. Ni boutokaai n iteran te mwane bon te bwai teuana ae I aki baireia bwa e na kona n riki ke ni kainnanoaki. I tatangiria ni kan reirei, ao I ata aron karaoan te mwakuri; ni koaua, I tangiria ni mwakuri. A mwaiti au mwakuri n tain te motirawa, ao e raoiroi au waaki n te reirei. Ngke I moanna n ataia bwa I a riai ni boutokaai n aron au waaki ni kabane, I a bon maaku, ao ni kuri n aki kona ni kakamwakuri, n taian kakaewenako aika I aki kantaningai ake a tara n tei imwaiu. Akea rabakau raoi n te kareke mwakuri. Au kamatebwai n te rabakau iaon te arts e katoka kainnanou, ma ngkai I kainnanoa kanoakin au bwauti ni mwane.
I nakon te reirei ni kareke beeba ni karekea te rabakau ni boutoka oin au waaki. I tangira te tai ni kabane are I kabanea n te waaki n reirei ao mani kaitibo ma iango aika boou mani kunei naba au konabwai. N taabo ake I a tia ni maama man aki konabwai iai, ao ngkai I a namakina te konabwai ao te onimaki ni kaitara te waaki ni maiu i bon irou.
Babaire Aika Kakawaki
Ti ataia bwa akea riki te bwai ae moan te karawawata ke ni kamangaongao nakon riki ae ko na aki ata ae ko na karaoia nakon taai aika a na roko, ma akea te bwai ae moan te kakukurei iroum ngkana ko a kunei aron oin am konabwai. Wareka am kakabwaia mairoun te tamanuea, iangoi oin am konabwai ake rikiam ao am taarena nako, ao waaki rake. Rangatia teuana, ao a na roko kakabwaia. N te katooto, ngke e moana ana kamatebwai Titita Oaks n te taetae ni Imatang, e aki kantaningaia ae na karokoa nakon te tabo ni bwereti ibukin booki i Boston. Ngke Unimwaane Oaks e kamatebwaia te akaunti, e aki kantaningaia bwa e na karokoa n te reirei ibukin tuan te reirei, te Brigham Young University, ao imwina nakon Utah Supreme Court. Ma iroun te Uea, “a nako raoi ao man tamaroa bwaai ibukira” (I-Rom 8:28), ao te reirei ake ti karekei a roko ni ibetaotao ngkai e a moanna ni bwanin teina imatara.
Ti riai n rinea ara reirei ma te karaurau ibukina bwa kanoan mwin te reirei bon te bwai ae akea tokina ae ti kona ni karekea inanon maiura, ao bwa baikara atatai ke wanawana ke koaua ibukin te wanawana ake ti karekei n te maiu aei ti na uti ma ngaai n te mangauti (tara D&C 130:18).
E bon aki karaunano bwa a mwaiti, ai moarara riki aine, aika iai irouia te raraoma ao ni manga bon titirakinia n aia konabwai nakon te tokanikai. N taetaena nakon te reirei n ataeinaine ake a kamatebwaia te numera (math), te tiaienti (science), ao te intinia (engineering) inanon Maati 2005, te beretitenti n te BYU Unimwaane Cecil O. Samuelson Jr. man te Itingaun e taku: “E taekinna nakoiu temanna ami tia reirei (professors)… bwa tabeman mai buakomi aki bati ni konabwai ao ni kanganga reken aromi nakon taai aika imwaimi nakoia riki raomi n reirei aika mwaane, e ngae ngke ni koauana e na kona n aki kakoauaki. Kam riai n ataa ami taarena, rabakaumi, konabwaimi, ao korakorami ao man aki kamangaoaki ni bwaintituaraoi ake e a tia n anganingkami te Atua.”7
Ibukia aine riki ana kona ni karekei kaeka aika aki raoiroi ngkana a moanna ni kataa te nakoa ae rietaata. Te titita ae kairake ae ana ririki nakon te 20 tabun ieta ao ni bon boutokaia i bon irouna e koroboki ibukin taeka n ibuobuoki. E tibwaua aio neiei bwa e nakon te tia kairiiri n te ekaretia ibukin ae na kareke beeba n te tua ao buuna e aki kaunga. Ti bon aki ataa ana konabwai neiei ke tokina; te taeka n reirei ae karekea neiei e na kona ni boboto iaoia ni kauoua ke iaon ana kairiiri te tamnei ni kaineti nakon neiei. Ma arona ni mateakina ana iango e kona n namakinna n taekan ana reta, ao e bon mataata bwa e na riai n tuangaki bwa e na karokoa n tokin ana kona.
Ni mwakoron ana taeka Beretitenti Thomas S. Monson, n tain aia bootaki ni kabuta te Bootaki n Aine ae karaoaki n Tebetembwa 29, 2007, e tuangia aine: “Tai tataro ibukin mwakuri ake a boraoi ma ami konabwai, ma tataro ibukin konabwai ake a boraoi ma ami mwakuri. Imwin aron karaoakin am mwakuri e na bon aki riki bwa te kakai, ma ngkoe ko na riki bwa te kakai.”8
Ti kauring bwa kainnanoan kabanean am reirei ao karekean kamanoakin te mwane, mwaane ao aine a na kona ni kariiriaki nakon aki kakawakin te mare. Bon uarereken te nooraba ni karekean te rabakau ae na tuuka temanna ibukin te mareaki, te koaua ae akea tokina, ibukina bwa e aki rin inanon tain te kareke rabakau, koaua ibukin te aonaaba.
Iai raoraou ae ira natina te aine n noori reirei n aonon te United States mainuku. Natina te aine ma korakoran ungan nanona ma konabwaina e ataia bwa ngkana e rin n te reirei ae ataaki bwa te kabanea n raoiroi are e rineia, e na karika te taarau ae korakora ibukin ana reirei. N taainako ao te reirei ae moan te tamaroa e mate raoi te kabane mwane ibukina, ma ibukin aei ao te nati te aine aei e tataro ao e namakinna bwa te taarau ae korakora e na bon aki kona n totokoa neiei man te mareaki, man tokina e na kona n totokoia man te mwakuri bwa e aonga n tiku n te mweenga ma natina. Bwaina te wanawana. Ngaira n tatabemanira ti bon kaokoro. Ngkana ko kakaea Ana taeka n reirei, e na kaotia nakoim te Uea te bwai ae moan te tamaroa ibukim.
Baki ni Kan Reireinaki
E reirei ngkoa Unimwaane Jay E. Jensen man te Beretitentii n te Itingaun bwa ti riai n taainako “ni kateimatoa te nano n reirei, n ai aron kakangin wiin te biti.”9 Wiina anne e na teimatoa ni kakang man te nano ni kan reirei, ni kairaki man waaki aika akea tokia.
N reitaki ma karikirakean ara beeba n ara mwakuri, ti riai ni iangoia bwa ti na kona n rauaki n aron ara kantaninga, n rabakau riki n reitaki ma raoraora, ao man riki bwa kaaro ao aomata aika tamaraoa riki. A na bae ni iai tabeua bwaai ake a kakukurei man kaunga riki nakon reiakinan bwaai aika boou. Te kimwareirei, te kukurei, ao mwaitin ara mwane a roko man baikai. Bon akea tokin te reirei ibukin kabwaninan te kamatebwai. Te waaki n reirei inanon maium e na kona ni karikirakea ara konabwai ni kakaitau ao mani kukurei n taian mwakuri ao tamaroan te aonaaba ae katobibira. Te aekaki ni waaki n reirei aei e nako riki n riaon booki ao rinean kabonganan rabakau aika boou, n ai aron te Intanete. Ni kotaki ma kakaean rabakaun ngkoa. E mena naba iai arom n reitaki ma aomata ao taabo nako: waaki n taetae ma raoraom, te roko n taabo ni umwanibong ao kaotioti, ao karekean te tai ni ibuobuoki: Ti riai ni kekeiaki riki ao mani kukurei inanon te waaki ni mwananga.
Ti na kona n tia ni ikakorakora ni katiai ara kouru, ma ara ikakorakora e na anganira te rikirake n aron waakira n reirei. Te korakora ae ti karekea ma tokanikai iaon kakaewenako a na mena iroura n akea tokina. Ti riai n aki mataaiakinia naake a bebete aroia n te waaki n rabakau ao n te itera ni mwane. Te bwai ibukin te rikirake e aki karaoaki man ae bebete, ao aomata ake a bebete nakoia a na riai n rinanon te rikirake ma te anga karea ke n ataa oin te kantaninga ibukin te maiu.
Ae moan te kakawaki, bwa iai kabaeara n reitanako ara reirei n tamnei man kamatebwaian booki aika tabu ao bokin te Ekaretia ao te roroko n taromauri ao te nakon te tembora. Warewarekan taeka ibukin te maiu e na karikirakeira, mani kakorakoraira bwa ti na kona n reireiniia naake ti tangiria, ao ni katauraoira nakon te maiu ae akea tokina.
Oin te kantaninga ibukin te waaki n reirei bwa ti na riki bwa kaaro aika tamaroa ao toro inanon te abanuea. N te tai ae abwabwaki bon te rikirake, te atatai, ao te wanawana ae ti karekei e na bon kakorakoraira ao ni katauraoira ibukin ae akea tokina, ti aki te bwii ake iaon ara beeba man te reirei. Bwaai ibukin te Tamnei bon bwaai ake akea tokia, ao reitaki ma ara utu, ni kabaeaki ni mwaakan te nakoanibonga, ai bon katokin uaan te Tamnei. Te reirei bon te bwaintituaraoi mairoun te Atua; bon atibun te mwaninganinga ngkana ti kabongana raoi ni buokia tabeman.
Maing: Rawetamnei iroun Craig Dimond; atai: kamatataaki n te rawetamnei iroun John Luke, Matthew Reier, ao Christina Smith
Kamatataaki n te rawetamnei iroun Robert Casey, Marina Lukach, ao Craig Dimond
Kamatataaki n te rawetamnei iroun Matthew Reier, Craig Dimond, ao Christina Smith
Te reirei ma te Tamnei e aki ti riki n te umwanreirei ke te katauraoi ibukin te ukeuke. E kaineti nakon bwaai ni kabane ake ti karaoi inanon maiura ao n taabo ni kabane ake ti karaoi iai—tao ni mweengara, n ara tabo ni mwakuri, ao n te ekaretia..
Bon akea tokin te reirei ibukin kabwaninan te kamatebwai. Te waaki n reirei inanon maium e na kona ni karikirakea ara konabwai ni kakaitau ao mani kukurei n taian mwakuri ao tamaroan te aonaaba ni katobibira.