2010–2019
ʻIloʻi, ʻOfa, pea Tupulaki
Konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2019


ʻIloʻi, ʻOfa, pea Tupulaki

Fakatauange ʻe mahino kiate kitautolu hono kotoa ʻa hotau [fatongia] ʻi he ngāue fakaetauhi maʻongoʻonga ko ʻení.

ʻI he 2016 naʻe haʻu ʻa e Kuaea Tāpanekale ʻi he Temipale Sikueá ʻo ʻaʻahi mai ki Netaleni mo Pelisiume. Pea talu ‘eku kau atu ki he polokalama fakafiefia ko iá, kuo tuʻo ua ʻeku maʻu faingamālie ke u fiefia ʻi heʻenau fakaʻaliʻalí.

ʻĪmisi
Fuʻu meʻalea lahi mo mamafa hangē ha simipalé ko e kongi (gong)

Lolotonga ʻenau fakaʻaliʻalí naʻá ku fakakaukau he toki ngāue kāfakafa ia ke fakafolau holo ha kuaea tokolahi pehē. Naʻe tohoaki’i ʻeku fakakaukaú ki he fuʻu meʻalea lahi mo mamafá ‘a e kongí (gong) ʻa e faingataʻa pea mahalo ne totongi mamafa hono fakafolau maí ʻo fakafehoanaki ia ki he vaioliní, talupité, pe ʻū meʻalea kehe ko ia ʻoku lava ke te toʻotoʻo holo peé. Ka ʻi he fakakaukau atu ko ia ki hono fakaʻaongaʻi ʻo e fuʻu meʻalea lahi mo mamafa ko ʻení, ne u fakatokangaʻi naʻe siʻisiʻi pē hono fakaʻaongaʻí, ka naʻe lahi taha hono fakaʻaongaʻi ʻo e ʻū meʻalea īkí ʻi he konisetí. Naʻá ku fakakaukau ka ne taʻeʻoua e ongo ʻo e kongí, ne ʻikai ke mei tatau e mālie ʻa e fakaʻaliʻalí, pea naʻe pau leva ke fai e feinga ke fakafolau mai ʻa e fuʻu kongi lahi ko ʻení ʻi he potu tahí.

ʻĪmisi
Ko e kongí mo e ʻōkesitulaá

Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku tau ongoʻi, hangē ko e kongí, ʻoku tau ʻaonga pē ki ha konga siʻi ʻo e fakaʻaliʻalí. Kae tuku muʻa ke u tala atu ʻoku fuʻu mahuʻinga fau hoʻo kau maí.

ʻOku tau fie maʻu ʻa e meʻalea kotoa pē. Ko e niʻihi ʻiate kitautolu ʻoku faingofua ke tau ako pea ʻoku sai ʻetau akó, kae ʻi ai e niʻihi ʻoku nau talēniti ʻaati. Ko e niʻihi ʻoku nau faʻu mo langa ha ʻū meʻa pe tokangaʻi, maluʻi, pe akoʻi e niʻihi kehé. ʻOku fie maʻu ʻa e tokotaha kotoa pē ke ʻomi ʻa e meʻa kehekehe ʻoku ʻuhingamālie ki he māmani ko ʻení.

Ki he niʻihi ko ia ʻoku nau ongoʻi ʻoku ʻikai haʻanau meʻa ke foakí pe ʻoku nau tui ʻoku ʻikai hanau mahuʻinga pe ʻaonga ki ha tahá, ki he niʻihi ko ia ʻoku nau ongoʻi ʻoku fakafiefia ʻa e meʻa kotoa pē ʻi he moʻuí, pea ki he niʻihi ko ia ʻoku ʻikai ke nau maʻu ha taha ʻo e ngaahi ongo ko ʻení, ʻoku ou fie ʻoatu ʻa e pōpoaki ko ʻení.

Ko e hā pē ʻa e tuʻunga ʻokú ke ʻi ai ʻi he hala ʻo e moʻuí, mahalo ʻoku ongoʻi ʻe hamou niʻihi ʻoku mou mafasia ʻo ʻikai ai ke mou fakakaukau ʻoku mou ʻi he tuʻunga ko iá. ʻOku ou fie fakaafeʻi koe ke ke mavahe mei he fakakaukau ʻoku ʻikai ke ke mahuʻingá. ʻE ʻomi ʻe he maama ʻo e ongoongoleleí ha māfana mo ha fakamoʻui te ne tokoni ke mahino kiate koe ho tuʻunga totonú mo hoʻo taumuʻa ʻi he moʻuí.

Kuo ʻi ai hotau niʻihi kuo nau fai ha ngaahi meʻa ʻoku fehangahangai mo e ngaahi akonaki ʻo e ongoongoleleí ʻo fekumi ai ki he fiefiá.

ʻOku fakaafeʻi kitautolu ʻe ha Tamai Hēvani ʻofa ke tau ʻaʻeva ʻi he hala ʻo e tuʻunga fakaākongá pea ke tau toe foki hake kiate Ia. ʻOkú Ne ʻofa ʻiate kitautolu ʻaki ha ʻofa ʻoku haohaoa.1

Ko e hā ʻa e foungá? Ko e foungá ke tau fetokoniʻaki ke tau maʻu ha mahino pe ko hai kitautolu ʻaki ʻetau fetauhiʻakí.

Kiate aú, ko e ngāue fakaetauhí ko hono fakahaaʻi ia ʻa e ʻofa fakalangí.2 ʻI he founga ko iá ʻoku tau fakatupu ai ha ʻātakai ʻoku fakatou maʻu ʻe he tokotaha foakí mo e tokotaha ʻokú ne maʻu e foakí ʻa e holi ke fakatomalá. ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻoku liliu ʻetau taumuʻá pea tau ʻunu ke ofi ange pea hoko ai ʻo hangē ko hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí.

Hangē ko ʻení, ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke tau toutou tala ki hotau hoá pe fānaú ʻa e founga ke nau tupulaki aí; kuo nau ʻosi ʻilo ia ʻe kinautolu. Ko hono fakatupu ko ia ha ʻātakai ʻo e ʻofá te ne fakaivia ai kinautolu ke nau fai ʻa e liliu ʻoku fie maʻú ʻi heʻenau moʻuí pea te nau hoko ai ko ha kakai lelei ange.

ʻI he founga ko ʻení, ʻoku hoko ai ʻa e fakatomalá ko ha ngāue fakaʻaho ʻo e fakaleleiʻiʻanga ʻa ia ʻe lava ke kau ai ʻa e kole fakamolemole koeʻuhí ko e ʻulungaanga koví. ʻOku ou manatuʻi pea ʻoku ou kei foua pē ʻa e ngaahi tūkunga ʻoku ou vave maʻu pē ke faifakamaau pe fakatuotuai ke fakafanongó. Pea ʻi he fakaʻosinga ʻo e ʻahó lolotonga ʻeku lotu fakataautahá, naʻá ku ongoʻi ʻa e faleʻi angaʻofa mei he langí ke u fakatomala pea hoko ʻo lelei ange. Kuo tokoniʻi au ʻe he ʻātakai ʻo e ʻofa naʻe tomuʻa faʻu heʻeku ongomātuʻá, tokouá, mo e tuofāfiné pea kimui ange ʻe hoku uaifí, fānaú, mo e ngaahi kaungāmeʻá ke u hoko ko ha tokotaha lelei ange.

ʻOku tau ʻiloʻi kotoa pē ʻa e meʻa ke tau fakaleleiʻí. ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke tau toutou fefakamanatuʻaki, ka ʻoku ʻi ai ʻa e fie maʻu ke tau feʻofaʻaki mo fetauhiʻaki pea, ʻi hono fai iá, ʻoku ʻomi ai ha ʻātakai ʻo e holi ke liliú.

ʻI he ʻātakai ko ʻení, ʻoku tau ako ai pe ko hai moʻoni kitautolu pea ko e hā hotau fatongia lolotonga e ngaahi ʻaho fakaʻosi ko ʻeni ʻo e hisitōlia ʻo e māmaní kimuʻa pea Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e Fakamoʻuí.

Kapau ʻokú ke fifili pe ko e hā hoʻo kongá, ʻoku ou fie fakaafeʻi koe ke ke kumi ha feituʻu te ke lava ʻo nofo toko taha ai pea kole ki he Tamai Hēvaní ke Ne fakahā kiate koe ʻa e konga ke ke fakahokó. Mahalo ʻe hoko māmālie mai pē ʻa e talí pea ʻe toki mahino lelei ange ia ʻi he taimi te tau fokotuʻu maʻu ai kitautolu ʻi he hala ʻo e fuakavá mo e ngāue fakaetauhí.

ʻOku tau foua ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi faingataʻa tatau naʻe fehangahangai mo Siosefa Sāmita lolotonga ʻene ʻi he uhouhonga ʻo e fakafetauʻileá mo e moveuveu ʻo e ngaahi fakakaukaú. ʻOku tau lau ʻi heʻene fakamatalá, naʻá ne faʻa pehē loto pe: “Ko e hā ha meʻa ʻe fai? Ko hai ʻi he ngaahi faʻahi ko ʻení kotoa pē ʻoku totonú; pe, naʻa kuo nau hala kotoa pē? Kapau ʻoku moʻoni ha faʻahi ʻe taha ʻiate kinautolu, ko e fē ia, pea te u ʻiloʻi fēfē ia?”3

Mei he ʻilo naʻe maʻu ʻe Siosefa ʻi he Tohi ʻa Sēmisí, ʻa ia ʻoku pehē ai, “Ka ai hamou taha ʻoku masiva ʻi he potó, ke kole ʻe ia ki he ʻOtuá, ʻa ia ʻokú ne foaki lahi ki he kakai kotoa pē, pea ʻoku ʻikai valokiʻi; pea ʻe foaki ia kiate ia,”4naʻe faifai peá ne fakapapau ke “fehuʻi ki he ʻOtuá.”5

Ne tau lau “ko e fuofua taimi ia ʻi [heʻene] moʻuí ke [ne] fai ha meʻa pehē talu ʻene tupu, he neongo ʻa e ngaahi meʻa naʻá [ne] lolotonga hohaʻa ki aí, ka naʻe teʻeki ai pē ke [ne] ʻahiʻahi ke fai ha lotu ʻaki ʻa e leʻó.”6

Pea ʻe lava pē ke hoko ia kiate kitautolu ʻi he fuofua taimi te tau fefolofolai ai mo hotau Fakatupú ʻi ha founga kuo teʻeki ke tau fai kimuʻa.

Koeʻuhí ko e feinga ʻa Siosefá, ne hā mai ai ʻa e Tamai Hēvaní mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí kiate ia, ʻo Na ui ia ʻaki hono hingoá, pea ko hono olá ʻoku tau maʻu ai ha mahino lelei ange ko hai kitautolu pea ʻoku tau mahuʻinga moʻoni.

ʻOku tau lau foki ne lolotonga e kei taʻu hongofulu tupu siʻi ʻa Siosefá ne fakatangaʻi ia ʻe he niʻihi ne totonu ke nau hoko ko hono ngaahi kaungāmeʻa mo totonu ke nau ʻofaʻi [iá].”7 ʻI he fakakaukau ki hení ʻe lava ke tau ʻamanaki ki ha ngaahi fakafepaki ʻi heʻetau moʻui ʻaki ʻa e tuʻunga fakaākongá.

Kapau ʻokú ke ongoʻi ʻoku ʻikai ke ke kau ʻi he ʻokesitulaá pea ʻoku hā ngali faingataʻa ʻa e hala ʻo e fakatomalá kiate koe, kātaki ʻo ʻiloʻi kapau te tau feinga pē, ʻe toʻo ʻa e kavengá mei hotau umá pea ʻe toe ulo mai ʻa e māmá. He ʻikai teitei liʻaki kitautolu ʻe he Tamai Hēvaní ʻi he taimi ʻoku tau tautapa ai kiate Iá. Neongo ʻetau ngaahi fehalaākí, ka te Ne ʻi ai maʻu pē ke tokoniʻi kitautolu ke tau ikunaʻi kinautolu.

Kuo kafo hatau niʻihi, ka ko e naunau tokoni fakafaitoʻo ʻa e ʻEikí ʻoku lahi feʻunga ai ʻa e meʻa-haʻi laveá ke ne lalava hotau ngaahi kafó kotoa.

Pea ko e ʻofa ko iá, ʻa e ʻofa haohaoa ʻa ia ʻoku tau ui foki ko e manavaʻofá pe ko e “ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí,”8 ʻa ia ʻoku fie maʻu ʻi hotau ngaahi ʻapí ʻa ia ʻoku ngāue fakaetauhi ai ʻa e mātuʻá ki heʻenau fānaú pea mo e fānaú ki heʻenau mātuʻá. ʻOku fakafou ʻi he ʻofa ko iá ʻa e liliu ʻa e ngaahi lotó pea ʻe hoko mai ha holi foʻou ke fai Hono finangaló.

Ko e ʻofa ia ʻoku fie maʻu ʻi heʻetau fetokoniʻaki ko e fānau ʻa ʻetau Tamai Hēvaní mo e kāingalotu ʻo Hono Siasí, ke tau malava ʻo fakakau ʻa e meʻalea kotoa pē ʻi heʻetau ʻokesitulaá koeʻuhí ke tau lava ai ʻo fai ha fakaʻaliʻali nāunauʻia fakataha mo e kuaea ʻa e kau ʻāngelo ʻi he langí ʻi he taimi ʻe toe hāʻele mai ai ʻa e Fakamoʻuí.

Ko e ʻofa ko iá, ʻa e maama ʻoku fie maʻu ke ulo atu ʻo fakamaama hotau ʻātakaí ʻi heʻetau moʻui fakaʻahó. ʻE fakatokangaʻi ʻe he kakaí ʻa e māmá pea ʻe tohoakiʻi mai ai kinautolu. Ko e faʻahinga ngāue fakafaifekau ia te ne tohoakiʻi mai ʻa e niʻihi kehé ke nau “haʻu ʻo mamata, haʻu ʻo tokoni, haʻu ʻo nofo maʻu.9 Kātaki, ko e taimi ʻoku tau maʻu ai ʻetau fakamoʻoni ki he ngāue maʻongoʻonga ko ʻení pea mo hotau fatongia ʻi aí, ʻoku totonu ke tau fiefia fakataha mo hotau palōfita ʻofeina ko Siosefa Sāmitá, ʻa ia naʻá ne pehē, “He kuó u mamata ki ha meʻa-hā-mai; naʻá ku ʻiloʻi ia, peá u ʻiloʻi ʻoku ʻafioʻi ia ʻe he ʻOtuá, pea ʻe ʻikai te u lava ʻo fakaʻikaiʻi ia.”10

ʻOku ou fakamoʻoni atu kiate kimoutolu ʻoku ou ʻiloʻi ko hai au, pea ʻoku ou ʻiloʻi ko hai kimoutolu. Ko e fānau kotoa kitautolu ʻa ha Tamai Hēvani ʻokú Ne ʻofa ʻiate kitautolu. Naʻe ʻikai ke Ne ʻomi kitautolu ki hení ke tau tō ka ke tau toe foki hake ʻi he nāunauʻia kiate Ia. Fakatauange ʻe mahino kiate kitautolu hotau fatongia ʻi he ngāue fakaetauhi maʻongoʻonga ko ʻení koeʻuhí ke tau hoko ange ai ʻo hangē ko Iá ʻi he taimi te Ne hāʻele mai aí, ko ʻeku lotú ia ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.