2010–2019
Ko e Pōpōakí, ʻUhingá, mo e Kakai Tokolahí
Konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2019


Ko e Pōpōakí,ʻUhingá, mo e Kakai Tokolahí

ʻI he ngaahi longoaʻa fakatuta taʻetūkua ʻo hotau kuongá, ʻofa ke tau fāifeinga ke hoko ʻa Kalaisi ko e uho ʻo ʻetau moʻuí, ʻetau tuí, mo ʻetau ngāué.

ʻE kāinga, ko Semi Hou Singi ʻeni, māhina ʻe fitu, ʻi haʻane sio konifelenisi ʻi he televīsoné ʻi honau ʻapí ʻi ʻEpeleli kuo ʻosí.

ʻĪmisi
Sio konifelenisi ʻa Semi Hou Singi

ʻI he hokosia e taimi ke hikinimaʻi ai ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni mo e Kau Taki Māʻolunga kehé, ne moʻua e nima ʻo Semí hono pukepuke ʻene hiná. Ko ia naʻá ne fakahoko e meʻa fika ua lelei taha ʻi he taimi ko iá.

ʻĪmisi
Semi Hou Singi lolotonga e hikinimaʻí

ʻOku ʻomi ʻe Semi ha ʻuhinga foʻou kakato ki he foʻi fakakaukau ʻo e hikinima ʻaki ho vaʻé.

ʻOku talitali lelei kimoutolu ki he konifelenisi fakavaeua-taʻu ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. ʻOku ou toʻo mai ʻa e meʻa ko ʻeni ne hokó, mei he fakamatala ʻa Luke ʻi he Fuakava Foʻoú ke kamata ʻaki hono aleaʻi e ʻuhinga ʻo e ongo fakataha tuʻo ua ʻi he taʻu ko ʻení:1

“Pea naʻe hoko ʻo pehē, ʻi he ofi atu ʻa [Sīsū] ki Selikoó, naʻe nofo ʻi he veʻe halá [ha] tangata kui ʻo [kolekole]:

“… Pea [ʻi heʻene] fanongo ki he ʻaluange ʻa e fonongá, [naʻá ne] fehuʻi … hono ʻuhingá.

“… Pea naʻa nau tala kiate ia, Ko Sīsū ʻo Nāsaletí ʻoku ʻalu angé.

“Pea kalanga ia, ʻo pehē, Sīsū, Foha ʻo Tēvita, ʻaloʻofa mai kiate au.”

ʻOku pehē, ʻi he ʻohovale ʻa e matangá ʻi heʻene leʻolahí, ne nau feinga ai ke fakalongolongoʻi e tangatá, ka “naʻe ʻasili ai ʻene kalangá.” Tupu mei heʻene vilitakí, naʻe ʻomi ai ia kia Sīsū, ʻa ia naʻá Ne ongoʻi ʻene tautapa ʻi he tui lahi ke toe fakaʻā hono fofongá pea naʻe fakamoʻui ia.2

ʻOku ueʻi au ʻe he kiʻi talanoa mālie ko ʻení ʻi he taimi kotoa pē ʻoku ou lau ai ia. ʻOku lava ke tau ongoʻi e loto-hohaʻa ʻa e tangatá ni. ʻOku tau meimei lava pē ke ongona ʻa ʻene kalanga ke maʻu e tokanga ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku tau mālieʻia ʻi heʻene fakafisi ke fakalongolongoʻi iá—ʻio, ʻa ʻene loto lahi ke hiki hakehono leʻó ʻi he taimi ne fekau ai ia ʻe he taha kotoa ke holoki hifo ia ki laló. ʻOku hoko ia ʻiate ia pē ko ha talanoa mālie ʻo e tui mātuʻaki mateaki moʻoní. Kae hangē ko hono kotoa ʻo e ngaahi folofolá, ko e lahi ange ʻetau lau iá, ko e lahi ange ia ʻo e meʻa ʻoku tau ʻilo aí.

Ko ha fakakaukau ʻe taha naʻe toki haʻu kiate au kimuí ni ko e fakakaukau lelei ʻa e tangatá ni ʻi heʻene feohi mo ha kakai ongoʻi ngofua fakalaumālié. Ko e mahuʻinga kakato ʻo e talanoá ni ʻoku makatuʻunga ia ʻi ha kau fafine mo ha kau tangata tokosiʻi naʻe ʻikai ʻiloa, ko e taimi naʻe ʻeke ange ai ʻe honau kaungā ngāué, “Ko e hā e ʻuhinga ʻo e longoaʻá?” naʻe ʻi ai ʻenau vīsone, ke ʻilo ko Kalaisi ʻa e ʻuhinga ʻo e longoaʻá; ko Ia ʻa e ʻUhinga Kuo Hoko ʻo Tangatá.” ʻOku ʻi ai ha lēsoni ʻi he kiʻi pōtalanoa ko ʻení maʻatautolu kotoa. ʻI heʻene fekauʻaki mo e tuí mo e uluí, ʻe tokoni ke ʻave hoʻo fehuʻí kiate kinautolu ʻoku nau maʻu ha tui pea mo uluí! “ʻE faʻa taki ʻe he kuí ʻa e kui?” Naʻe fehuʻi ʻe Sīsū ʻo pehē. “[Kapau ko ia,] ʻikai te na tō fakatouʻosi ki he luó?”3

Ko e faʻahinga vivili pehē ki he tuí mo e uluí ʻa ʻetau taumuʻa ʻi he ngaahi konifelenisi ko ʻení, pea ʻi hoʻomou kau fakataha mo kimautolu ʻi he ʻaho ní, te mou ʻilo ai ko e fekumí ni ko ha tulifua ʻoku tatau ai e taha kotoa. Vakavakai holo. ʻOku mou fakatokangaʻi ʻi he ngaahi feituʻú ni ha ngaahi fāmili ʻoku kehekehe honau tokolahí mei ha ngaahi feituʻu kehekehe. Ko ha ngaahi kaungāmeʻa fuoloa ʻoku nau fekita fiefia, ko ha kuaea ʻoku nau ako hiva, mo ha kau fakahāhā loto ʻoku nau kalanga ʻo taukaveʻi e meʻa ʻoku nau tui ki aí. ʻOku kumi ʻe he kau faifekau ki muʻá honau ngaahi hoá, kae kumi ʻe he kau faifekau toki ʻosí hanau hoa mali foʻou (kapau ʻoku mou ʻilo ʻeku ʻuhingá!). Pea ko e ngaahi tā ʻo e konifelenisí? ʻOfa ke kau mai ʻa langi ʻi he feingá! ʻI he maʻu ʻe he taha kotoa e telefoni toʻotoʻó, kuo tau liliu ai mei he “ko e mēmipa kotoa ko e faifekaú” ki he “ko e mēmipa kotoa ko ha taha faitā.” ʻI he lotolotonga ʻo e ngaahi longoaʻa mālie ko ʻení, ʻe lava ke fehuʻi ʻe ha taha ʻo pehē, “ʻOku ʻuhinga kotoa ia ki he hā?”

Hangē ko e talanoa ʻi he Fuakava Foʻoú, ko kinautolu ʻoku monūʻia ke mamatá te nau ʻiloʻi, neongo pe ko e hā te tau maʻu mei he konifelenisi angamaheni ko ʻení, he ʻikai ʻuhingamālie pea ʻe taʻeʻaonga ia, kae ʻoua kuo tau ʻiloʻi ko Sīsū ʻa e uho ʻo e ngaahi meʻá ni kotoa pē. Koeʻuhí ke mahino kiate kitautolu e vīsone ʻoku tau fekumi ki aí, ʻa e fakamoʻui ʻokú Ne talaʻofa maí, mo hono mahuʻinga ʻoku tau ʻilo ʻoku ʻi hení, kuo pau ke tau fakalaka atu ʻi he vātaú—neongo ʻene mālié—ʻo tukutaha ʻetau tokangá kiate Ia. Ko e lotu ʻa e tokotaha malanga kotoa, ʻamanaki ʻa kinautolu kotoa ʻoku hivá, mo e ʻapasia ʻa e kau fakaafé kotoa—ʻoku fakataumuʻa kotoa ia ke fakaafeʻi e laumālie ʻo Ia ko Hono Siasí ʻeni—ʻa e Kalaisi moʻuí, ʻa e Lami ʻo e ʻOtuá, ʻa e Pilinisi ʻo e Melinó.

Ka ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke tau ʻi ha senitā konifelenisi ke ʻiloʻi Ia. Ko e taimi ʻoku fuofua lau ai ʻe ha kiʻi tamasiʻi e Tohi ʻa Molomoná pea mālieʻia ʻi he loto-toʻa ʻa ʻApinetaí pe ko e laka ʻa e kau tau loto-toʻa ʻe toko 2,000, ʻe lava ke tau tānaki atu ko Sīsū ʻa e tokotaha mahuʻinga taha ʻi he tohi fakaofo ko ʻení, ʻo hangē ha fakamaʻunga ʻo hono ngaahi pēsí kotoa mo hoko ko e fehokotakiʻanga ki he kotoa ʻo e kakai langaki tui kehe kotoa pē ʻi aí.

ʻOku pehē pē foki mo e taimi ʻoku ako ai hatau kaungāmeʻa fekauʻaki mo ʻetau tui fakalotú, ʻe lava ke ne ongoʻi lōmekina ʻi ha ngaahi ʻelemēniti ʻoku kehe mo ha ngaahi lea ʻoku ʻikai angamaheni ʻi heʻetau tōʻonga fakalotú—ngaahi fakataputapui ʻi he meʻatokoní, ngaahi meʻa ki he moʻui fakafalala pē kiate kitá, halanga ʻo e kau paioniá, ngaahi hisitōlia fakafāmili fakakomipiutá, pea mo ha ngaahi senitā fakasiteiki lahi fau ʻoku fakaʻamu ai ha niʻihi ke ʻoange ha konga lahi ʻo honau manakó. Ko ia, ko e taimi ʻoku aʻusia ai ʻe hotau ngaahi kaungāmeʻa foʻoú e ngaahi ʻilo mo e ngaahi ongo foʻoú, kuo pau ke tau taki fakalaka atu kinautolu ʻi he fakavavevavé mo e femoʻuekiná kae ʻai ke nau tokanga taha ki hono ʻuhinga kakató, ʻi he uhouhonga ʻo e ongoongolelei taʻengatá—ʻa e ʻofa ʻa ha Mātuʻa Fakalangi, ʻa e meʻafoaki fakalelei ʻo ha ʻAlo fakalangi, ʻa e fakahinohino fakafiemālie ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa hono fakafoki mai ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní ʻo e ngaahi moʻoni kotoa ko ʻení mo ha ngaahi toe meʻa kehe.

Ko e taimi ʻoku fuofua ʻalu ai ha taha ki he temipale māʻoniʻoní, mahalo naʻa ofo ʻi he aʻusia ko iá. Ko hotau fatongiá ke fakapapauʻi ʻoku ʻikai tohoakiʻi ʻe he ngaahi fakaʻilonga mo e ngaahi mōihū toputapu kuo fakahāʻí, ngaahi teunga mo e ngaahi fakamatala ouaú, ka ke nau fakataumuʻa ki he Fakamoʻuí, ʻa ia ʻoku tau ʻi ai ke hū ki aí. Ko e temipalé ko Hono fale, pea ʻoku totonu ke mahuʻinga taha Ia ʻi heʻetau fakakaukaú mo e lotó—ko e tokāteline fakaʻeiʻeiki ʻo Kalaisi ʻokú ne nofoʻia ʻetau moʻuí ʻo hangē pē ko ʻene nofoʻia e ngaahi ouau ʻo e temipalé—mei he taimi ʻoku tau lau ai e tohitongi ʻi he matapā ʻi muʻá ki he mōmeniti fakaʻosi ʻoku tau ʻi loto ai he falé. ʻI he kotoa ʻo e ngaahi meʻa fakaofo ʻoku tau aʻusiá, ʻoku fie maʻu ke tau fakatokangaʻi, ʻo laka ange ʻi ha toe meʻa, ʻa e ʻuhinga ʻo e ʻi he temipalé ʻa Sīsuú.

Fakakaukau ki he ngaahi feliuliuʻaki lahi ʻo e ngaahi polokalama mo e ngaahi fanongonongo foʻou ʻi he Siasí he ngaahi māhina ne toki ʻosí. Ko e taimi ʻoku tau fengāueʻaki fakaetauhi aí, pe fakaleleiʻi ʻetau aʻusia ʻi he Sāpaté, pe tali lelei ha polokalama foʻou maʻá e fānaú mo e toʻu tupú, ʻe puli ʻiate kitautolu e ʻuhinga totonu ʻo e ngaahi liliu kuo fakahā ko ʻení kapau te tau pehē ko ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai hano tatau, pe haʻanau fekauʻaki, kae ʻikai ko ha ngāue fekauʻaki ke tokoniʻi kitautolu ke langa mālohi ʻi he Maka ʻo hotau Fakamoʻuí.4 Ko hono moʻoní, ko e taumuʻa ʻeni ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻi hono poupouʻi kitautolu ke tau fakaʻaongaʻi e hingoa ʻo e Siasí naʻe fakahā maí.5 Kapau ʻe lava ke hoko ʻa Sīsū— Hono huafá, ʻEne tokāteliné, ʻEne Sīpingá, mo Hono tuʻunga fakalangí—ko e uho ʻo ʻetau lotú, te tau tanumaki ai ʻa e moʻoni maʻongoʻonga naʻe akoʻi ʻe ʻAlamaá: “ʻOku ʻi ai ha ngaahi meʻa lahi ʻe hoko; [kae] vakai, ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻe taha ʻoku mamafa ange ʻi he ngaahi meʻa ko iá kotoa pē— … ko e Huhuʻi [naʻe moʻui] pea hāʻele mai ki hono kakaí.”6

Ko e ʻātakai ko ia ʻo Siosefa Sāmita ʻi he senituli 19, naʻe feʻauʻauhi ai ʻa e kau fakamoʻoni faka-Kalisitiane tokolahi.7 Ka ʻi he vālau naʻa nau fakatupú, naʻe hanga ʻe he kau tangata lotu loto vēkeveke ko ʻení ʻo fakapuliki e Fakamoʻui naʻe fekumi fakamātoato ki ai e talavou ko Siosefá. ʻI heʻene fefaʻuhi mo e meʻa naʻá ne ui ko e “fakapoʻulí mo e puputuʻú,”8naʻá ne ʻalu ai ki ha vao ʻakau lōngonoa ʻa ia naʻá ne mamata mo fanongo ai ki ha fakamoʻoni nāunauʻia ange kau ki he mahuʻinga fau ʻo e Fakamoʻuí ki he ongoongoleleí ʻo laka ange ʻi ha toe meʻa kuo tau lave ki ai he pongipongí ni. Naʻe mamata ʻa Siosefa ʻi ha meʻafoaki taʻeʻamanekina mo taʻefakatatauá ʻi ha meʻa-hā-mai ki heʻene Tamai Hēvani, ko e ʻOtua maʻongoʻonga ʻo e ʻunivēsí, pea mo Sīsū Kalaisi, ko Hono ʻAlo haohaoa Tofu pe Taha ne Fakatupú. Pea fokotuʻu ai ʻe he Tamaí e sīpinga kuo tau lāulea ki ai he pongipongi ní: naʻá Ne tuhu kia Sīsū, ʻo pehē, “Ko Hoku ʻAlo ʻOfaʻangá ʻEni. Fanongo kiate Ia!”9 He ʻikai mo ha toe founga ʻe laka hake ai hono fakahaaʻi e tuʻunga fakalangi ʻo Sīsuú, a hono tuʻunga mahuʻinga ʻi he palani ʻo e fakamoʻuí, pea mo Hono tuʻunga ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá, ka ko e ngaahi foʻi lea nounou ʻe fitu ko iá.

Longoaʻa mo puputuʻu? Ngaahi haʻofangá mo e fakakikihí? ʻOku lahi ʻānoa kotoa ʻeni ʻi hotau māmaní. Ko hono moʻoní, ʻoku kei fakakikihi pē e kau fakaangá mo e kau tui māteakí ʻi he mata meʻa-hā-mai ko ʻení pea pehē ki he meimei kotoa ʻo e ngaahi meʻa kuó u lea ki ai he ʻaho ní. Kapau ʻokú kefeinga ke ʻilo lelei ange mo maʻu ha mahino ʻi he lotolotonga ʻo ha ngaahi fakakaukau hulufau, ʻoku ou fakahinohino koe ki he Sīsū tatau mo ʻoatu ha fakamoʻoni fakaeʻaposetolo ki he aʻusia ʻa Siosefa Sāmitá, ʻa ia ne hoko ʻi ha meimei taʻu ʻe 1,800 hili hono fakaʻā hotau kaungāmeʻa ne kuí ʻi he Hala motuʻa ʻo Selikoó. ʻOku ou fakamoʻoni fakataha mo e ongo meʻá ni mo ha niʻihi tokolahi kehe ʻi he kotoa ʻo e ngaahi kuongá, ko e ʻata mo e ongo fakafiefia taha ʻi he moʻuí, naʻe ʻikai ngata pē ʻi he hāʻele mai ʻa Sīsuú10 ka ko ʻEne hāʻele mai kiatekitautolu, ʻo tuʻu hotau tafaʻakípea nofo mokitautolú.11

ʻE kāinga, ʻi he ngaahi longoaʻa fakatuta taʻetūkua ʻo hotau kuongá, ʻofa ke tau feinga ke hoko ʻa Kalaisi ko e uho ʻo ʻetau moʻuí, ʻo ʻetau tuí, mo ʻetau ngāué. Ko e feituʻu ia ʻoku maʻu ai ʻa e ʻuhinga totonú. Pea ka ʻi ai ha ngaahi ʻaho ʻe nounou ʻetau vīsoné, pea hōloa ʻetau loto-falalá, pe siviʻi mo fakaleleiʻi ʻetau tuí—ʻo hangē ko ia ʻe hoko maí—ʻofa ke tau kalanga leʻo lahi ange, “Sīsū, Foha ʻo Tēvitá, ʻaloʻofa mai kiate au.”12 ʻOku ou palōmesi atu ʻi ha loto vēkeveke mo ha fakapapau fakaeʻaposetolo te Ne ongona koe te Ne folofola, vave mai pe ʻamui ange, “ʻĀ ho matá: kuo fakamoʻui koe ʻe hoʻo tuí.”13 Talitali lelei kimoutolu ki he konifelenisi lahí. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.