Laipelí
Lēsoni 2: Ko e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí


Lēsoni 2

Ko e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí

Talateú

Naʻe hiki ʻa e fakamatala ʻo e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Mai ʻa Siosefa Sāmitá ʻi he Mataʻitofe Mahuʻingá ke fakatonutonu ʻa e ngaahi fakamatala loi fekauʻaki mo e Siasí. Naʻe ʻomai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ha ngaahi fakamatala lahi ʻo e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí ʻi heʻene moʻuí kotoa. ʻE lava ke fakalahi ʻe he ngaahi fakamatalá ni ʻetau mahino ki he aʻusia ko iá mo fakamālohia ʻetau tui ki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí. ʻOku fakataumuʻa ʻa e lēsoni ko ʻení ke tokoniʻi ʻa e kau akó ke mahino ʻa e mahuʻinga ʻo hono maʻu ʻo ha fakamoʻoni ki he meʻa mahuʻinga makehe ko ʻení.

Laukonga ki Hono Puipuituʻá

  • Gordon B. Hinckley, “The Marvelous Foundation of Our Faith,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2002, 78–81.

  • “First Vision Accounts,” Gospel Topics, lds.org/topics.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:1–2

Naʻe hiki ʻe he Palōfitá ʻa e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí ke fakatonutonu ʻa e ngaahi fakamatala halá

Fakamatalaʻi ange naʻe kamata ngāue ʻa Siosefa Sāmita ki hono hisitōlia totonú ʻi he 1838. Naʻe fakanounouʻi ʻa e konga ʻo e Mataʻitofe Mahuʻingá ʻoku ʻiloa ko e Siosefa Sāmita—Hisitōliá mei he hisitōlia lōloa ko iá.

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:1–2 . Kole ki he kalasí ke nau muimui pē mo kumi ʻa e ngaahi ʻuhinga naʻe hiki ai ʻe Siosefa Sāmita hono hisitōliá.

  • Fakatatau ki he veesi 1, ko e hā naʻe ʻave holo ʻi he lotolotonga ʻo e kakaí ʻi he ngaahi fuofua ʻaho ʻo e Siasí?

  • Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻa kinautolu naʻa nau fakahoko ʻa e ngaahi fakamatala fakafepaki ki he Siasí?

  • Ko e hā ha ngaahi faitatau ʻo e meʻá ni ʻi hotau kuongá?

Fakamatalaʻi ange ʻoku kei hokohoko atu pē he ʻahó ni ʻa hono fakamafola ʻe ha niʻihi fakafoʻituitui mo ha ngaahi kulupu ʻa e loi pe fakamatala hala fekauʻaki mo e Siasí ʻi he taumuʻa ke fakaʻauha ʻa e tuí.

  • Ko e hā ʻa e ʻuhinga naʻe ʻomai ʻe Siosefa ki heʻene hiki hono hisitōliá? (Ke “fakatonutonu ʻa e fakakaukau ʻa e kakaí, pea foaki ʻa e moʻoní ki he faʻahinga kotoa pē ʻoku nau fekumi ki he moʻoní, ʻo fakatatau … ki he meʻa naʻe hokó” [Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:1].)

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ki he “kau fie ʻilo ki he moʻoni” ʻo e Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí ke nau falala ki he fakamatala tonu pē ʻa Siosefa Sāmitá? (Mahalo ʻe ngāue ʻaki ʻe he kau akó ngaahi fakaleakehekehe, kae fakapapauʻi ʻoku mahino ʻe lava ʻa e fakafalala ki he fakamatala ʻa e Palōftiá ʻo tokoniʻi ʻa e fakafoʻituituí ke ʻoua naʻa kākaaʻi ʻe he fakamatala hala mo loí.)

Fakaʻaliʻali ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau lau fakalongolongo.

ʻĪmisi
ʻEletā Neil L. Andersen

ʻOku ʻi ai maʻu pē ha tokosiʻi ʻoku nau loto ke fakaongoongokoviʻi ʻa e Siasí mo fakaʻauha ʻa e tuí. ʻOku nau ngāue ʻaki ʻa e ʻInitanetí he ʻahó ni.

“Tatau ai pē pe ʻoku ngali moʻoni ha niʻihi ʻo e ngaahi fakamatala ʻo kau ki he Siasí, ka ʻoku ʻikai pē [ke] moʻoni ia” (“ʻAhiʻahiʻi ʻo Hoʻomou Tuí,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2012, 41).

  • Ko e hā ha ngaahi maʻuʻanga fakamatala ʻoku totonu ke tau kumi mo falala ki ai ʻi heʻetau fekumi fakatāutaha ke ʻilo ʻa e moʻoni kau ki he ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí, Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí, mo e ngaahi meʻa kehe he hisitōlia ʻo e Siasí? Ko e hā hono ʻuhingá? (Tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Koeʻuhí ke hao mei hono kākaaʻi ʻe he fakamatala loí pe takihalaʻí, ʻoku totonu ke fekumi ʻa kinautolu ʻoku kumi ki he moʻoní ki he ngaahi maʻuʻanga fakamatala falalaʻanga kau ki he Siasí mo hono hisitōliá kae ʻoua ʻe tui noaʻia pē ki ha faʻahinga fakamatala ʻoku nau fanongo pe lau ai, kau ai ʻa e fakamatala ʻoku maʻu mei ha fekumi he ʻinitanetí.)

Fakamatalaʻi ange ʻoku fakafekikiʻi ʻe he kau fakaanga ʻo e Siasí ʻa hono moʻoni ʻo e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí ʻaki ʻenau pehē naʻe toki hiki ʻe Siosefa Sāmita ia kimui ʻene vīsione ko iá hili ha ngaahi taʻu lahi. Fakamatalaʻi ange naʻe momou ʻa e tamasiʻi taʻu 14 ko Siosefa Sāmitá ke lea ʻo kau ki heʻene mata-meʻa-hā-maí ʻi he hili ʻo e meʻa naʻe fai ʻe kinautolu naʻá ne ʻuluaki talanoa ia ki aí (vakai Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:21–26). Naʻá ne hiki ʻa e aʻusia ko iá ʻi he taimi naʻá ne ongoʻi ai ko e taimi totonu ia ke fai aí. Naʻe fakahinohinoʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa Pita, Sēmisi mo Sione ke ʻoua naʻa nau lea ʻaki ʻa e meʻa naʻa nau aʻusia he Moʻunga ʻo e Liliú kae ʻoua kuó Ne Toetuʻu (vakai Mātiu 17:9), ʻo fakamahinoʻi ai ʻoku ʻi ai ha ngaahi aʻusia toputapu ʻoku totonu ke toki vahevahe pē ʻi hano ueʻi ʻe he Laumālié.

Fakamatala ʻo e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí

Fakatokangaʻi ange: ʻI hoʻo akoʻi ʻa e konga ko ʻeni ʻo e lēsoní, tuku ha taimi feʻunga ke akoʻi ai ʻa e konga fakaʻosi ʻo e lēsoní, ʻa ia ʻoku ʻi he Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:8–20.

Fakamatalaʻi ange ki he kau akó naʻe hiki fakatāutaha ʻe Siosefa Sāmita, ʻe ia pē pe ʻi ha tokoni ʻa ha kau tangata tohi, ʻa e ngaahi fakamatala kehekehe ʻe fā ʻo e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí. ʻIkai ngata ai, naʻe lahi ha ngaahi fakamatala ʻo e meʻa-hā-mai ko ʻení naʻe toki hiki kimui ʻe he kau muimui ʻo Siosefa Sāmitá. ʻOku fakamamafaʻi ʻe he fakamatalá takitaha ha ngaahi tafaʻaki kehekehe ʻo e aʻusia ʻa Siosefá, ka ʻoku nau vahevahe kotoa ha ngaahi ʻelemēniti mahuʻinga ʻo e meʻa naʻe mamata mo fanongo ki ai ʻa Siosefá. Koeʻuhí ke tokoni ʻi hono fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku kehekehe ai ʻa e ngaahi fakamatalá, kole ki he kau akó ke nau fakakaukau ki heni:

  • Fakakaukau ki ha meʻa mahuʻinga pe ʻuhinga mālie ne hoko ʻi hoʻo moʻuí. ʻE kehe fēfē hoʻo fakamatalaʻi ʻa e ʻausia ko iá ʻo fakatatau mo ho kau fanongó? ʻE fēfē haʻane liliu ʻo fakatatau ki he taimi pe ʻuhinga ʻokú ke talanoaʻi ai ʻa e aʻusia ko iá?

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e fakamatalá ni, pea kole ki he kau akó ke nau fakafanongo ki he meʻa ʻoku fie maʻu ʻe he kau faʻu hisitōliá ʻi ha fakamatala ʻoku toutou fakamatalaʻi tuʻo lahi:

“ʻOku faitatau pē ʻa e talanoa ʻo e ngaahi fakamatala kehekehe ʻo e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí, neongo ʻenau kehekehe he meʻa ʻoku fakamamafaʻí mo e fakaikiikí. ʻOku ʻamanaki ʻa e kau faʻu hisitōliá, ko e taimi ko ia ʻoku toe talanoaʻi ai ʻe ha tokotaha fakafoʻituitui ha aʻusia ʻi ha ngaahi tūkunga lahi ki ha kakai kehekehe, ʻi ha ngaahi taʻu lahí, ʻe fakamamafaʻi ʻe he fakamatala takitaha ʻa e ngaahi konga ʻo e aʻusiá mo ʻi ai ha ngaahi fakaikiiki makehe. Ko hono moʻoní, ʻoku ʻi ai ha ngaahi fakamatala kehekehe ʻoku faitatau mo e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí ʻi he fakamatala fakafolofola ki he mata-meʻa-hā-mai ʻa Paula ʻi he hala ki Tāmasikusí mo e aʻusia ʻa e kau ʻAposetoló he Moʻunga ʻo e Liliú [Ngāue 9:3–9; 22:6–21; 26:12–18; Mātiu 17:1–13; Maʻake 9:2–13; Luke 9:28–36]. Neongo ʻa e ngaahi faikehekehé, ka ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻoku faitatau kotoa ai ʻa e ngaahi fakamatala ki he ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí. Kuo maʻu hala ha niʻihi ʻo tala ko ʻene kehekehe pē hono toe talanoaʻi ʻo e foʻi talanoá, ko e fakamoʻoni ia ʻoku loi. ʻOku ʻikai ke pehē ia, ʻoku hanga ʻe he lekooti ʻoku mohu fakahisitōliá ʻo ʻai ke tau lava ʻo ako lahi ange ki he meʻa mahuʻingá ni ʻi ha meʻa ne tau mei malava kapau naʻe siʻi pē hono fakamatalá” (“First Vision Accounts,” Gospel Topics, lds.org/topics).

Te ke lava ʻo fakahā ange ki he kau akó, ko ha sīpinga ʻo e ngaahi faikehekehe ʻi he ngaahi fakamatalá, he “ʻoku fakamamafaʻi ʻe he talanoa ʻo e 1832 ha talanoa fakatāutaha ʻo Siosefa Sāmita ko ha talavou naʻe fekumi ke maʻu ha fakamolemole, naʻe nofotaha ʻa e fakamatala ʻo e 1838 ʻi he mata-meʻa-hā-maí ʻi he kamata ke ‘tupulaki mo fakalakalaka e Siasí’” (“First Vision Accounts,” Gospel Topics, lds.org/topics). Fakamanatu ki he kau akó ʻoku kau ʻi heʻenau laukonga ʻoku vaheʻi atú ʻa e fakamatala ki ha Ngaahi Tefito ʻo e Ongoongoleleí ʻo e “Fakamatala ʻo e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí,” ʻa ia ʻokú ne ʻomi hano ʻanalaiso fakaikiiki ʻo e ngaahi fakamatala takitaha ʻo e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí. Fakaafe‘i ‘a e kau akó ke nau ako mei ‘api ‘a e fakamatalá ke mahino lelei ange ‘a e anga ‘o e tokoni ‘a e fakamatala takitaha ki he‘etau ‘ilo fekau‘aki mo ‘Uluaki Mata-Me‘a-Hā-Maí. (Fakatokanga’i ange: Fakamanatu ki he kau akó ‘a e mahu‘inga ‘o hono lau ‘a e ngāue ‘o e “Laukonga ‘a e Tokotaha Akó” kimu’a ‘i he kalasí. ʻE tokoni hono fai iá ke nau tokoni ai ki he fealeaʻaki ʻi he kalasí.)

  • ʻE anga fēfē hano hanga ʻe he ngaahi fakamatala lahi ʻo e ʻUluaki Mata Meʻa-Hā-Maí ʻo poupouʻi ʻa e moʻoní mo fakatupulaki ʻetau mahino ki he meʻa toputapu ko ʻení? (Tokoniʻi ke mahino ki he kau akó ʻoku malava ʻe he lahi ʻo e ngaahi fakamatala kehekehe ki he ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Mai ʻa Siosefa Sāmita ʻo ʻai ke tau ako lahi ange ki he aʻusia toputapú ni ʻi haʻane siʻisiʻi ange ʻa e fakamatalá.)

Fakaʻaliʻali ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (1910--2008), pea fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi:

ʻĪmisi
Palesiteni Gordon B. Hinckley

“ʻOku ʻikai ke u hohaʻa au ki he ngaahi fakamatala kehekehe naʻe fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí ʻo hangē ko ʻeku hohaʻa ki he kau tangata tohi kehekehe ʻe fā naʻa nau tohi ʻa e ngaahi kosipeli ʻo e Fuakava Foʻoú, ʻo takitaha ʻi ai ʻene fakakaukau, mo ʻenau takitaha fakamatala ki he meʻa naʻe hokó ke feau ʻa e taumuʻa ʻo ʻene tohi ʻi he taimi ko iá” (“God Hath Not Given Us the Spirit of Fear,” Ensign, Oct. 1984, 5).

Fai hoʻo fakamoʻoni ki hono moʻoni ʻo e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí pea mo hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá.

Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:8–20

ʻOku fakafalala ʻa e tuʻunga ʻo e Siasí ki hono moʻoni ʻo e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí

Fakaafeʻi ha kau ako tokosiʻi ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻo lahi ʻa e Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:8–15.

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa naʻe fai ʻe Siosefa Sāmita ke maʻu ai ʻa e tali ki heʻene ngaahi fehuʻí?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe feinga ai ʻa Sētane ke taʻofi ʻa e lotu ʻa Siosefa Sāmitá?

Fakaafeʻi ha kau ako tokosiʻi ke nau taufetongi ʻi hono lau leʻo lahi ʻa e Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:16–19.

  • Ko e hā ha ngaahi moʻoni mahuʻinga ʻoku tau ako mei he veesi 16–17? ( Fakamamafaʻi ange naʻe fakafoki mai ʻa e ngaahi moʻoni taʻengatá ki he māmaní ʻi he taimi naʻe hā mai ai ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi kia Siosefa Sāmitá ʻi he lolotonga tali fehuʻi e kau akó.)

Fakaʻaliʻali mo lau leʻo lahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Teti R. Kalisitā, ʻa ia naʻe kau ʻi he Kau Palesitenisī ʻo e Kau Fitungofulú. ʻI hoʻomou lau ʻene leá, mahalo ʻe fie maʻu ke ke fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó ʻi heʻenau ngaahi folofolá ʻa e ngaahi moʻoni naʻe fakamamafaʻi ʻe Misa Kālisitaá. Mahalo na toe fie maʻu ke ke fokotuʻu ange ke nau hiki ʻa e ngaahi moʻoni naʻe ʻilo ʻe Siosefá ʻi he tafaʻakí ʻo ofi ki he Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:16–19. (Fakatokangaʻi ange: Ko e ako ko ia ke fakaʻilongaʻi mo tohi ha ngaahi meʻa fekauʻaki mo e ngaahi folofolá, ko ha poto fakaako folofola ia te ke lava ʻo tokoni ke fakatupulaki ʻe he kau akó [vakai, Ko Hono Akoʻi mo Ako ʻo e Ongoongoleleí: Ko ha Tohi Tuʻutuʻuni Maʻá e Kau Faiako mo e Kau Taki ʻi he Semineli mo e ʻInisititiuti Fakalotú (2012), 21].)

ʻĪmisi
Tad R. Callister

“Ko Siosefa Sāmita ʻa e tokotaha kuo pani ʻe he ʻEikí ki hono fakafoki mai ʻa e Siasi ʻo Kalaisí ki he māmaní. Ko e taimi naʻe foki mai ai mei he vao ʻakau tapú, naʻá ne ako ha tefitoʻi moʻoni lalahi ʻe fā naʻe teʻeki ke akoʻi ʻe he ngaahi siasi faka-Kalisitiane ʻo e māmaní.

“ʻUluakí, naʻá ne ʻiloʻi ʻoku māvahevahe mo kehekehe ʻa e ʻOtua ko e Tamaí mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí. …

“Ko e foʻi moʻoni maʻongoʻonga hono uá, naʻe ʻiloʻi ʻe Siosefa Sāmita ʻoku ʻi ai ha sino nāunauʻia ʻo e kakano mo e ngaahi hui ʻo e Tamaí mo e ʻAló. …

“Ko e foʻi moʻoni hono tolu naʻe ʻilo ʻe Siosefa Sāmitá ʻoku kei folofola mai pē ʻa e ʻOtuá ki he tangatá he ʻahó ni—ʻoku ʻikai ke tāpuni ʻa e ngaahi langí. …

“Ko e foʻi moʻoni hono fā naʻe ʻilo ʻe Siosefa Sāmitá ʻoku teʻeki ke ʻi māmani ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻoku kakato mo moʻoní” (“Siosefa Sāmita—Palōfita ʻo Hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí,” Ensign pe Liahona, Nōv. 2009, 35–36).

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻilo pea mo mahino ʻa e ngaahi foʻi moʻoni ko ʻeni fekauʻaki mo e Tamai mo Sīsū Kalaisí?

  • ʻE fakamatalaʻi fēfeeʻi ʻe he fie maʻu ʻo e ngaahi foʻi moʻoni ko ʻení ʻa e ʻuhinga naʻe feinga ai ʻa Sētane ke taʻofi ʻa e talavou ko Siosefa Sāmitá mei heʻene lotú?

Fakaʻaliʻali ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelií pea fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi, ke fakamahinoʻi hono mahuʻinga ʻo e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Mai ʻa Siosefa Sāmitá:

ʻĪmisi
Palesiteni Gordon B. Hinckley

“ʻOku fakafalala hotau mālohí kakato ki he moʻoni [ʻo e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí]. Naʻe hoko pe naʻe ʻikai ke hoko. Kapau naʻe ʻikai ke hoko ia, pea ʻoku loi leva e ngāué ni. Kapau naʻe hoko, pea ko e ngāue mahuʻinga mo maʻongoʻonga taha ia ʻi he lalo langí. …

“… Naʻe hoko ʻi he 1820 ʻa e fakahā nāunauʻiá ni ko ha tali ki he lotu ʻa ha kiʻi tamasiʻi naʻá ne lau ʻi he Tohi Tapu fakafāmilí ʻa e ngaahi lea ʻa Sēmisí: ʻKa ai hamou taha ʻoku masiva ʻi he potó, ke kole ʻeia ki he ʻOtuá, ʻa ia ʻokú ne foaki lahi ki he kakai kotoa pē, pea ʻoku ʻikai valokiʻi; pea ʻe foaki ia kiate ia’ (Sēmisi 1:5).

“ʻOku makatuʻunga mei he aʻusia fakaofo mo maʻongoʻonga ko iá ʻa e moʻoni ʻo e Siasí ni” (“The Marvelous Foundation of Our Faith,” Ensign, Nov. 2002, 80).

  • ʻOku fehokotaki fēfē ʻa e moʻoni ʻo e Siasí mo e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Mai ʻa Siosefa Sāmitá?

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke maʻu ha fakamoʻoni naʻe mamata ʻa Siosefa Sāmita ki he ʻOtua ko e Tamaí mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí? (ʻE ala fai ʻe he kau akó ha ngaahi tali keheke, kae fakapapauʻi ʻoku mahino ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení:Ko e taimi ʻoku tau maʻu ai ha fakamoʻoni naʻe mamata ʻa Siosefa Sāmita ki he ʻOtua ko e Tamaí mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, te tau lava ai foki ke ʻilo hono moʻoni ʻo e Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí.)

ʻI hoʻo fakaʻosi ʻa e lēsoní, fakamamafaʻi ange ʻa e mahuʻinga ʻo hono maʻu ha fakamoʻoni fakatāutaha ki hono moʻoni ʻo e ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí. ʻOku tokoni ʻa e fakamoʻoni fakatāutaha, naʻe langa ʻi he maka ʻo e fakahaá, ke tuʻu maʻu ʻetau tuí ʻi he taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo ha fakamatala hala kau ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo e Siasí. Fakamoʻoniʻi ange ʻe ngāue lelei ʻa e founga naʻe ako ai ʻe Siosefa Sāmita ʻa e moʻoní maʻatautolu. Te tau lava ʻo fekumi ki he moʻoní, lau ʻa e folofolá, fakalaulauloto, pea kole fakamātoato ki he ʻOtuá, pea te Ne tali (vakai Sēmisi 1:5). Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakalaulauloto ki ha founga te nau maʻu ai ha fakamoʻoni naʻe hā ʻa e Tamaí mo e ʻAló kia Siosefa Sāmita. Tuku ha taimi ki ha tokotaha ako ʻe taha pe toko ua ke na vahevahe ʻa e founga naʻá na maʻu ai ʻena fakamoʻoni ki he ʻUluaki Mata-Meʻa-Hā-Maí.

Laukonga ʻa e Tokotaha Akó