Ko Hoʻo Liahona Pē ʻAʻau
‘Ikai ko ha meʻa fakaofo ia kapau ʻe ʻi ai haʻo mape satelaite (GPS) fakalaumālie ke ne fakahinohino koe? ‘I ho tāpuaki fakapeteliaké, te ke lava.
Ngaahi tā fakatātā ʻa Jeff Harvey
ʻOku ʻi ai taimi ‘e niʻihi ‘e hā ngali faingataʻa e fononga ʻi he mo‘uí. ‘Oku ʻi ai ha ngaahi me‘a lalahi te ke fehangahangai mo ia ʻi he ngaahi taʻu ka hoko maí: ko e teuteu atu ki he temipalé, vahevahe ‘o e ongoongoleleí, fili ʻo ha ʻapiako pea mo ha ngāue ma‘uʻanga mo‘ui. Pea ‘okú ke taʻu hongofulu tupu pē! Hono ʻikai fakaʻofoʻofa kapau te ke maʻu ha Liahona ʻi tuʻa ho matapaá, hangē ko Līhaí, ko ha me‘angāue ke ne fakapapauʻi te ke nofo maʻu ʻi he halá ʻo kapau te ke tokanga ki ai?
Ko hono mo‘oní, ʻoku ʻosi lahi ha ngaahi ma‘uʻanga tokoni ke ne fakahinohino koe ʻi ho‘o moʻuí: ʻa e lotú, ngaahi folofolá, fale‘i mei he mātuʻá mo e kau takí, ngaahi ueʻi mei he Laumālie Māʻoniʻoní, konifelenisi lahí, pea ʻoku kei toe pē e lisí. Ka ko ha maʻu‘anga tokoni ʻeni ʻe taha ke tānaki atu ki ho‘o lisí—ko ha Liahona fakafoʻituitui ʻa ia ʻoku ‘iloa ko hoʻo tāpuaki fakapēteliaké. Ko ha fakahā fakafoʻituitui ia maʻau mei hoʻo Tamai Hēvaní, fekau‘aki pē mo koe, ‘a ia ʻokú Ne ʻafioʻi koe talu pē mei he kilukiluá.
Fakakaukau pē ko hoʻo tāpuaki fakapēteliaké ʻoku hangē pē ha GPS fakalaumālié pea mo ha toe ngaahi meʻa ʻe niʻihi. ‘Oku ʻikai ngata pē heʻene ʻai koe ke ke ʻilo‘i ko hai koé mo e feituʻu ‘okú ke ʻi aí; ka te ne toe tokoni foki ke mahino kiate koe ʻa e ‘uhinga ʻokú ke ‘i heni aí mo e feituʻu ʻoku totonu ke ke fakataumuʻa ki aí. Kae manatu‘i, ko e fakahinohino mei hoʻo tāpuaki fakapēteliaké ʻokú ne faka‘aongaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi mo‘oni tatau pē naʻe ngāue ai e Liahona ‘a Līhaí: talangofuá mo e faivelengá (vakai, 1 Nīfai 16:28; Mōsaia 1:16).
Talangofuá mo e Faivelengá
Ko e hā ‘a e talangofua mo e faivelenga? Ko e talangofuá ʻoku ʻikai ‘uhinga pē ke fanongo ki he meʻa ʻoku lea ʻakí ka ke tokanga ki ai. Ko ha foʻi lea ʻe taha ʻoku kāinga mo iá ko e fakafanongo, ‘a ia ko hono ‘uhingá ke fanongo pea talangofua. Ko ia ke hoko ʻa hoʻo tāpuaki fakapēteliaké ko ha Liahona ʻi ho‘o moʻuí, kuo pau ke ke muimui foki ki ai, kae ‘ikai ngata pē ʻi hoʻo lau iá.
Na‘e pehē ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni, Palesiteni ‘o e Kōlomu ʻo e Kau ‘Aposetolo ʻe Toko Hongofulu Ma Uá, “‘Oku akoʻi ‘e he ngaahi folofola kuo lekooti ‘i he ngaahi kuonga fakakosipeli kotoa pē, ʻoku tau fakahaa‘i ʻetau ‘ofa ki he ʻOtuá ʻi he‘etau tokanga ki Heʻene ngaahi fekaú mo talangofua kiate kinautolú.” “ʻOku fehokotaki vāofi ʻa e ngaahi ngāue ko ʻení. Ko hono mo‘oní, ʻi ha ngaahi taimi lahi, ne faka‘aongaʻi ‘e he lea faka-Hepelū ʻo e Fuakava Motu‘á ‘a e foʻi lea tatau ki he fakafanongo (ki he ʻEikí) mo e talangofua (ki He‘ene folofolá).”1
Ko e faivelengá ko ha kī ia ‘e taha ki hono ako ho tāpuaki fakapēteliaké. ‘Oku ʻuhinga ‘a e faivelengá ki he loto-tōnunga, tokanga, mo vilitaki. ‘Oku ʻuhinga ia ke loto-fakapapau, ke ngāue ta‘e-tūkua. Na‘e pehē ʻe Palesiteni Henelī B. ‘Aealingi, Tokoni ʻUluaki ‘i he Kau Palesitenisī ʻUluakí, “Ko hono ʻiloʻi ʻo e meʻa ʻoku ʻamanaki mai ki ai ʻa e ʻEikí, fai ha palani ke fakahoko ia, [pea] ngāue‘i hoʻo palaní.”2
Kapau ‘okú ke loto ke ʻaonga hoʻo tāpuaki fakapēteliaké, feinga mālohi ke ke ako fakamaatoato ia; faʻu ha ngaahi palani ke ke ngāue‘i ia; pea fakahoko ʻa e ngaahi palani ko iá.
Ko Ha Sīpinga ke Muimui Ai
Na‘e pehē ʻe ‘Alamā ko e Si’i ʻi heʻene fale‘i hono foha ko Hilamaní, ko e Liahoná ko ha “fakataipe,” pe sīpinga ia, ke tau muimui ki ai ʻi he‘etau moʻuí. ʻOkú ne pehē ʻi he ʻAlamā 37:38–45:
-
Na‘e teuteuʻi ia ‘e he ʻEikí ke hangē ha kāpasá, ke ne fakahā ʻa e hala ke fononga aí.
-
Na‘e ngāue ia ʻo fakatatau mo e tui ki he ‘Otuá, ʻa ia naʻá ne ʻomi ha “ngaahi mana lahi kehe foki maʻanautolu ʻi he māfimafi ʻo e ‘Otuá mei he ‘aho ki he ʻaho.”
-
Naʻe ngāue ʻaki ʻe ia ʻa e “ngaahi founga īkí” ke fakahoko ha “ngaahi ngāue fakaofo.”
-
Kapau naʻe ngalo ʻia Līhai mo hono fāmilí ke ngāue ‘aki ʻenau tuí mo ngāue faivelenga, “na‘e taʻofi leva ʻa e ngaahi ngāue fakaofo ko iá” pea “naʻe ʻikai te nau lava ʻo laka atu ki muʻa ‘i heʻenau fonongá.”
-
Ko e taimi naʻa nau taʻetokanga aí, na‘e ʻikai ke nau fononga ‘i he hala hangatonu.
-
‘Oku faingofua pē ke tokanga ki he ngaahi folofola ʻa Kalaisí, ‘a ia ʻoku fakahinohino ki ha hala hangatonu.
ʻOku tatau pē ʻa e ngaahi tefitoʻi mo‘oni ko ʻení mo hoʻo tāpuaki fakapēteliaké. “Kuo teuteu ʻa e halá, pea kapau te ta sio ki ai te ta lava ʻo moʻui ʻo taʻengata” (ʻAlamā 37:46).