2013
Aʻusia ʻe he Siasí ha Ngaahi Liliu Fakahisitōlia Lolotonga e Ngāue ʻa Palesiteni Monisoní
Sune 2013


Kuo Aʻusia ʻe he Siasí ha Ngaahi Liliu Fakahisitōlia lolotonga e Ngāue ʻa Palesiteni Monisoní

Lolotonga e taʻu ʻe nima kuohili ʻo e tataki ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoní, kuo aʻusia ʻe he Siasí ha ngaahi liliu fakahisitōlia kuó ne takiekina e kāingalotú fakaemāmani lahi. ʻE lava ke tau vakai ki hono ivi takiekina tuʻuloá ʻi he ngaahi fanongonongo mahuʻinga kehekehe pea mo hono fakahoko ʻo e ngaahi tuʻutuʻuni foʻoú, mei he ngāue fakafaifekaú mo e ako fakatakimuʻa ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he lahi ko ia ʻo e ngaahi temipale ʻoku langá.

ʻOku takiekina ʻa e funga ʻo e māmaní ʻe he lahi taha ʻo e ngaahi tuʻutuʻuni mo e fanongonongo kuo fakahoko lolotonga e pule ko ia ʻa Palesiteni Monisoní—ka ʻoku fakatefito kinautolu, pea fokotuʻutuʻu ke tokoniʻi mo tokangaʻi e niʻihi fakafoʻituituí. ʻOku mahino ʻa ʻene tokanga ki he tokotaha fakafoʻituituí ʻi heʻene moʻuí kotoa ʻi he momeniti fakahisitōlia takitaha.

Ko ha niʻihi ʻeni ʻo e ngaahi meʻa mahuʻinga mei he ʻuluaki taʻu ʻe nima ʻo e kau palesitenisī ʻa Tōmasi S. Monisoní:

  • ʻI ha feinga ke fakalahi e ngaahi faingamālie maʻá e kāingalotu kei talavou ʻo e Siasí ke ngāue fakafaifekau taimi kakató, ne fanongonongo ai ʻe Palesiteni Monisoni ʻi he ʻaho 6 ʻo ʻOkatopa 2012, ʻe lava e kakai tangatá ʻo kamata ngāue ʻi honau taʻu 18 pea ko e kakai fefiné ʻi he taʻu 19. Ne fakahoko ʻene fanongonongó lolotonga e ʻuluaki fakatahaʻanga ko ia ʻo e Konifelenisi Lahi Fakavaeuataʻu Hono 182 ʻa e Siasí pea naʻá ne fakatupulaki ʻa e loto vēkeveke ki he ngāue fakafaifekaú. Talu mei he fanongonongó, kuo maʻu ai ʻe he Potungāue Ngāue Fakafaifekau ʻa e Siasí ʻo lahi ange ʻi ha toe taimi, ha ngaahi tohi kole mei he kau talavou mo e kau finemui loto vēkeveke fakatouʻosi ke ngāue.

  • ʻI ha tohi ne kaungā fakamoʻoni hingoa ki ai ʻa hono ongo tokoni ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí—Palesiteni Henelī B. ʻAealingi mo Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa—ne fanongonongo ʻe Palesiteni Monisoni ʻa hono fakahoko ʻo ha nāunau fakalēsoni foʻou maʻá e toʻu tupú ʻi he 2013 ʻa ia ʻoku fakataumuʻa “ke fakamālohia mo langaki e tuí, fakauluí mo e fakamoʻoní” ʻi he kakai kei talavou ʻo e Siasí. ʻOku fakaʻatā ʻe he nāunau fakalēsoni foʻoú ke lahi ange ʻa e fengāueʻaki fakafaiako ʻi he lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné, Kau Finemuí, mo e ngaahi kalasi Lautohi Faka-Sāpate ʻa e toʻu tupú ʻa ia ʻoku ʻi he sīpinga ʻo e founga faiako ʻa e Fakamoʻuí ʻi Heʻene ngāue ʻi he māmaní. ʻOku fakaʻaongaʻi ʻi he ngaahi kalasi fakauiké e ngaahi maʻuʻanga tokoni fakaonopooni ʻoku maʻu ʻe he Siasí ʻi he ʻInitanetí, pea lava ke lahi ange e kau atu ʻa e toʻu tupú ʻi ha toe taimi ange ʻi muʻa.

  • ʻOku kei hokohoko atu pē ʻa hono fakahoko ʻe he Siasí, ʻi he malumalu ʻo e tataki ʻa Palesiteni Monisoni mo e Kau Palesitenisī ʻUluakí, ha ngaahi fakataha ako fakatakimuʻa fakaemāmani lahi ke tokoniʻi e kau taki lakanga fakataulaʻeiki fakalotofonuá pea mo e kau taki ʻo e ngaahi houalotú mo e fāmilí ʻi heʻenau ngāue ke tokoniʻi e kāingalotú pea toe fakaloloto e uluí. ʻOku lava ke maʻu ʻe he kau taki fakalotofonuá mo e kāingalotú mei he akó ha fakahinohino mei he kau mēmipa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí, Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea mo ha Kau Taki Māʻolunga kehe pea mo e kau taki lahi ʻo e ngaahi houalotú. Kuo fakakau ʻi he ngaahi ako fakaemāmani lahí ʻa e ngaahi fakahinohino ki hono fakaʻaongaʻi ʻo e ongo tohi tuʻutuʻuni fakataki foʻoú (ne fakafeʻiloaki ʻi he 2010), ako ʻo fekauʻaki mo hono fakahoko lelei ange e ngaahi fakataha alēlea fakauōtí, pea mo hono fakamālohia ʻo e fāmilí mo e Siasí ʻi he lakanga fakataulaʻeikí.

  • ʻI he 2010, ne kamata hono vahe ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e kau mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ke nau fakahoko ha faʻahinga fakatahaʻanga fakavahaʻapuleʻanga ʻe ua—ʻa e ngaahi konifelenisi fakatakimuʻa ʻa e lakanga fakataulaʻeikí mo e vakaiʻi fakaʻēliá. Lolotonga e konifelenisi fakatakimuʻa takitaha ʻa e lakanga fakataulaʻeikí, ʻoku fakataha mai ai ʻa e kau palesitenisī fakasiteiki, kau pīsope, mo e kau palesiteni fakakolo ʻi ha ʻēlia pau ʻo e Siasí ke fai ha ako. Lolotonga e vakaiʻi fakaʻēlia takitaha, ʻoku toe vakaiʻi fakaʻauliliki ai ʻe he kau takí ʻa e ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he Siasí ʻi ha ʻēlia faka-Siasi pau pea vakaiʻi ʻa e ngaahi meʻa hangē ko e tokoni ʻofa fakaetangatá, ngaahi fie maʻu fakauelofeá, ngāue fakafaifekaú, pea mo e ngāue hisitōlia fakafāmilí mo e temipalé.

  • Lolotonga ko ia e pule ʻa Palesiteni Monisoní, kuo fanongonongo ai ha ngaahi temipale foʻou ʻe 31 ʻi he funga māmaní. Kuo fakatapui ha hongofulu mā ono pea ko e nima kehe kuo toe fakatapui hili ha ngaahi fakalelei lahi. Ne tokangaʻi tonu pē ʻe Palesiteni Monisoni ʻa hono fakatapui ʻo e ngaahi temipale ʻi Kilikali, ʻAlapeta ʻi Kānatá; Sepū Siti, ʻi Filipainí; Kulitipa ʻi Palāsilá; Kievi ʻi ʻIukuleiní; Panamā Siti, ʻi Panamaá; Venikuva, Pilītisi Kolomupia ʻi Kānatá; pea mo Tuleipa ʻi ʻIutaá; Kenisesi Siti ʻi Mīsulí; Lekisipeeki ʻi ʻAitahoó; Soatani Saute ʻi ʻIutaá; Ko e Teleʻa Hilá (The Gila Valley) ʻi ʻAlesoná; pea mo e Tuini Folo ʻi ʻAitahō ʻi he ʻIunaiteti Siteití; pea naʻá ne ʻi hono toe fakatapui ʻo e ngaahi temipale ʻi Mekisikou Siti ʻi Mekisikoú; mo e ʻAtalanitā ʻi Siosiá; Poisi ʻi ʻAitahoó; mo e Laʻie ʻi Hauaiʻi ʻi he USA.

  • Kuo pule foki ʻa Palesiteni Monisoni ʻi ha vahaʻataimi kuo lahi ange ai e hū ʻa e kakaí ki he ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻa e Siasí ʻi he ʻInitanetí ʻi ha toe taimi kimuʻa ange, ʻo ʻoatu e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá mo e ngaahi polokalama ʻa e Siasí ki ha kāingalotu ʻe 14 miliona nai ʻi he funga māmaní. ʻOku kau ʻi he ngaahi meʻa mahuʻinga ʻi he ʻInitanetí ha ngaahi vitiō ne faʻu ʻe he Siasí, kau ai ha ngaahi faiva ʻoku fakatātaaʻi ai e ngaahi taimi mahuʻinga mei he Fuakava Foʻoú.

  • Ne faʻufaʻu ʻe he Siasí ʻi he fakahinohino ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí ha tohi foʻou ne ui ko e Ngaahi ʻOfefine ʻi Hoku Puleʻangá: Ko e Hisitōlia mo e Ngāue ʻa e Fineʻofá. ʻOku fakataumuʻa e tohí ko ha maʻuʻanga tokoni fakatāutaha pe fakafāmili ke fakamālohia e kau fafiné ʻi honau ngaahi fatongiá.

  • ʻI he tataki ko ia ʻa Palesiteni Monisoní, kuo tokoni ai ʻa e Siasí ki ha ngaahi fakatamaki he funga māmaní, ʻo aʻu atu pea tokoniʻi ʻa kinautolu ne faingataʻaʻiá. Ne kau ʻi he ngaahi tokoni ʻofa fakaetangata ʻi he ngaahi taʻu ʻe nima kuohilí ʻa e ngāue ke aʻutaki atu e tokoní hili ha mofuike ʻi Haiti, mofuike mo e peau kula ʻi Siapani, pea mo e tāfea ʻi Tailení. Ne tokoni foki ʻa e Siasí ki ha honge lahi ʻi he fakahahake ʻo ʻAfiliká, tokoni ke huhu maluʻi e fānaú ʻi ha ngaahi puleʻanga lahi, pea tokoni ke ʻoatu ha vai maʻa ki ha ngaahi kolo mamaʻo lahi. Makehe mei aí, ne fakatapui ʻe he Siasí ha fale uelofea foʻou ʻoku sikuea fute ʻe 570,391 (sikuea mita ʻe 53,000) ʻi Sōleki Siti, ʻIutā ʻi he USA.

Ko e lea ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ki he mītiá ʻi hono fanongonongo ʻo e Kau Palesitenisī foʻou ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻi he ʻaho Mōnite, 4 ʻo Fēpueli 2008.

Faitā ʻa August Miller, Deseret News