2013
Tui ‘a e Kakai ‘o e ‘Otu Motú
Sune 2013


Kae ʻOua Ke Tau Toe Feʻiloaki

Tui ʻa e Kakai ʻo e ʻOtu Motú

Naʻá ku toki folau mei he ʻIunaiteti Siteití ki he ʻOtu Motu Māsoló mo Tonga, pea naʻá ku ofo moʻoni ʻi he tui haohaoa ʻa e kakai naʻa mau feʻiloakí. Ko hono fakakātoá, ʻoku hangē kiate au ʻoku ʻikai felei ʻenau tuí ʻe he ngaahi fakaʻuhinga ʻa e sosaieti ʻo e Hihifó ʻa e angamaʻá mo e moʻoní ʻa ia ʻoku fetongitongi maʻu pē. Naʻe fakamatalaʻi ʻe he palesiteni fakamisiona mālōlō ki Tonga ko ʻEletā Sione H. Kolipoki (ʻo e Kau Fitungofulú, 1976-2005) ʻo pehē, ʻoku loloto e tui ʻa e kakai ʻo e ʻotu motú. ʻOku makatuʻunga ia ʻi he Fakaleleí mo e palani ʻo e fakamoʻuí. ʻOku ʻikai toe fehuʻia ʻe he faʻahinga tui peheé ʻa e meʻa kuo nau ako ʻi he Laumālié.

ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi founga ʻe niʻihi ʻoku laka māmālie ai e moʻui ʻa e ʻOtu motu ʻo e Pasifikí ʻo fakatatau ki he meʻa ne u anga ki aí. Neongo ʻoku maʻu ʻe he kakai ʻo e ʻotu motú ʻa e ngaahi kā mo e televīsone, ngaahi TV heleʻuhila mo e ʻInitanetí, sipoti mo e ngaahi ʻekitivitī kehe, ka ʻoku hangē ko e ngaahi meʻa ia ʻoku ʻikai fai fakahāhā ʻo hangē ko e ngaahi fonua kehé, ʻo kau ai ʻa e ʻIunaiteti Siteití.

ʻIo, ʻoku fehangahangai ʻa e kakai ʻo e ʻotu motú mo e ngaahi faingataʻa ʻanautolu pē. Kuo pau ke nau kumi ha ngaahi founga ke tokonaki ai haʻanau meʻakai mo hanau nofoʻanga mo ʻenau tokanga foki ke maluʻi ʻenau fakamoʻoní, ʻo hangē pē ko aú. Ka kuo tuʻo lahi ʻeku mamata tonu ki he tui ʻa kinautolu naʻe ʻikai fakaholoholomui koeʻuhi ko e ngaahi faingataʻá pe kuo afeʻi ʻe haʻanau femoʻuekina pe tokanga ki ha ngaahi meʻa kehe. Ka ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e kau mai ʻa e toʻukupu ʻo e ʻEikí ʻi heʻenau moʻuí. Pea hangē ko e fakamatala ʻa ʻEletā Tēvita S. Pekisitā ʻo e Kau Fitungofulú (mo e Palesiteni mālōlō ʻo e ʻĒlia ʻo e Pasifikí), “ʻOku nau tui ki he ngaahi maná pea ʻoku nau ʻamanaki te nau maʻu ia, pea ʻoku nau maʻu ia.”

Naʻá ku fakalaulauloto ki ha ngaahi fehuʻi ʻi heʻeku foki mei heʻeku ngāue ʻi he Pasifiki Tongá: Ko e hā nai ʻa e ʻuhinga ʻoku tauhi maʻu ai ʻe ha niʻihi ʻa e tuí, ka ʻoku ʻi ai ʻa e niʻihi ʻoku nau tuku ke hanga ʻe he ngaahi fehuʻí pe veiveiuá ʻo veuveuki ʻenau fakakaukaú? Ko e hā ʻa e ʻuhinga ka maʻu ai ʻe ha niʻihi ha fakamoʻoni pea nau toe tuku ia ke vaivai pe fakaʻauʻauhifó? Ko e hā nai e ʻuhinga, ʻe mamata ai ha niʻihi ki he toʻukupu ʻo e ʻEikí ʻi heʻenau moʻuí, pea nau ʻohovale ai?

Mahalo ʻe maʻu ʻa e talí mei he maʻumaʻuluta ʻo e loto ʻo ha taha ʻi heʻene fakapapau ke ʻoatu ia ki he funga ʻo e ʻōlita ʻa e ʻEikí. ʻOku ou ʻiloʻi mei he kakai ʻo e ʻotu motú ne u feʻiloaki mo iá, ʻoku ʻikai ko ha fili ia te nau fai pea nau toutou fai. Ko e taimi pē kuo fokotuʻu ai ʻenau tuí ʻi he Maka ʻo honau Huhuʻí, ʻa e makatuʻunga paú, ʻoku ʻikai toe fehuʻia ʻe hanau tokolahi, pea ʻikai te nau tuku ha meʻa ke ne luluʻi enau fakamoʻoní. ʻOku nau tali ʻa e meʻa ʻoku nau ʻiloʻi ʻoku moʻoní, pea nau tuku ange atu leva e tālaʻá.

Ko ha ʻulungaanga ia ʻoku loto ke u fakahaohaoaʻi. Ka hoko mai ha ngaahi meʻa ke fakafepakiʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ou tui ki aí, ʻoku ou loto ke u lava ʻo fai ʻa e meʻa naʻe fakahā ʻe he ʻEikí kia ʻŌliva Kautele ke ne faí: “Fakakaukau ʻi ho ʻatamaí ki he pō ʻa ia naʻá ke tangi ai kiate au ʻi ho lotó ke ke ʻiloʻi hono moʻoni ʻo e ngaahi meʻa ko ʻení. ʻIkai naʻá ku lea ʻaki ʻa e fiemālie ki ho ʻatamaí ʻi he meʻá? Ko e hā mo ha toe fakamoʻoni lahi hake te ke lava ʻo maʻu, ʻi ha fakamoʻoni mei he ʻOtuá?” (T&F 6:22–23). ʻOku fakatupu ʻe he manatu peheé ʻa e tui taʻe veiveiuá.

Ko e faʻahinga tui ʻeni ʻoku haohaoá pea ʻata’atā mei ha ngaahi meʻa te ne takiakiʻi mamaʻo ʻa e tuí. ʻOku mateaki ia mo talangofua. ʻOkú ne fakapapauʻi mai: “ʻOku ou ʻilo ʻoku moʻoni ʻeni. ʻOku ʻikai fie maʻu ke u toe fehuʻia ia.”

ʻOku hanga ʻe hono ngāue ʻaki ʻo e faʻahinga tui ko ʻeni ki heʻetau Tamai Hēvaní mo ʻEne palaní ʻo tuku mai Hono mālohí ke ngāue mālohi ʻi heʻetau moʻuí. ʻOku ʻikai fakavaivai ia ki hono ngaahi fakaangaʻi ʻo ʻetau ngaahi tuí, pe ki he fakaongosiá, pe ngaahi meʻa ʻoku taʻeʻiloá. Ka ʻokú ne ngaohi kitautolu ke tau lava ʻo pehē, “ʻOkú Ne moʻui!” Pea ʻoku feʻunga ia kiate au.

Faitaaʻi ʻe Joshua J. Perkey