Kacivi ka Digitaki
Sa dodonu me da tokoni ira, o ira era sa kacivi, tokoni, ka tabaki.
Kemuni na taciqu lomani lewe ni matabete, ni yalovinaka mo ni ciqoma na nomuni vakavinavinakataki ena veika taucoko ko ni vakayacora me muataki ki liu na cakacaka ni Turaga e vuravura taucoko. Au gadreva meu vosa me baleta na nodra ilesilesi tabu na matabete iliuliu era sa “kacivi ka digitaki”1 me ra dusimaka na Lotu ena gauna oqo. Oqo e dua na yabaki taleitaki me baleta mada ga e rua na inaki: imatai, eda na marautaka ti-ko na ika 200 ni ivakananumi ni nona sucu o Parofita Josefa Simici ena Tiseba, kei na kena ikarua, o ya na nona sa mai marautaka tiko o Peresitedi Gordon B. Hinckley na ika 95 ni nona siganisucu ena June sa dromu. Au sa vakadinadinataka ni o Parofita Josefa Simici e a kacivi ka digitaki me isevu ni parofita ni itabagauna oqo, ni ko Peresitedi Gordon B. Hinckley sa ikoya na parofita, daurairai ka dauvakatakila ni Lotu oqo edaidai.
Ena gauna a vakatarogi Peresitedi Hinckley kina o Mike Wallace ena vica na yabaki sa oti ena parokaramu ni 60 na Miniti (60 Minutes) ena retioyaloyalo, a kaya kina o koya “Era dau kaya na tamata ni ra cicivaka tiko na lotu oqo o ira na qase.” A sauma kina vakaoqo o Peresitedi Hinckley, “E sega beka ni dua na ka totoka me na veiliutaki tiko e dua na qase; e dua o koya e matua vinaka ka sega ni liwataki ena veimatanicagi kecega ni ivakavuvuli.”2 O koya gona kevaka e dua vei kemuni e nanuma ni ra sa qase sara na veiliutaki ena Lotu, sa rawa me solia vei kemuni o Peresitedi Hinckley eso tale na ivakasala me baleta na vuku ka salavata tiko kei na yabaki ni bula!
Mai na 102 na iapositolo era sa mai kacivi ena itabagauna oqo, e 13 walega vei ira e a balavu cake na nodra veiqaravi mai vei Peresitedi Hinckley. E sa mai balavu cake na nona veiqaravi vakaiapositolo mai vei Brigham Young, Peresitedi Hunter, Peresitedi Lee, Peresitedi Kimball, kei na vuqa tale. Sa ka talei na nona veiliutaki vakalou vei keda. Yalovinaka ni vosoti au niu na kaya niu dau vakila ena so na gauna niu sa tucake tu ena bati ni bula tawamudu. Au sa yabaki 85 kau ikatolu ni qase duadua vei ira na vakaitutu raraba era bula tiko. Au a sega ni vakasaqara mai na ka dokai oqo. Au a bulataka ga mai.
Au vakabauta ni se bera vakadua ena itukutuku ni Lotu me levu tu vakaoqo na duavata ena kedra maliwa na Veitacini ena Mataveiliutaki Taumada, na Kuoramu ni Le Tinikarua kei ira na Vakaitutu Raraba tale e so ena Lotu, era sa kacivi ka digitaki ka ra sa dusimaka tiko na Lotu ena gauna oqo. Au vakabauta ni sa levu tu na ivakadinadina ni veika oqo. Na veiliutaki tiko oqo ni matanitu ni Kalou e vuravura sa marautaka tiko na veidusimaki vakalou ni iVakabula ka dede cake sara mai na dua tale na ilawalawa. Keimami ilawalawa qase duadua me se bau liutaka na Lotu.
Na noqu veiwekani kei ira eso na veitacini oqo ena loma ni veimama na senijiuri e sa vakadeitaki au, au vakabauta meu kaya deivaki eke ni ra veitacini vinaka dokai, ka nuitaki dina. Au kila na yalodra. Era sa italai ni Turaga. Era dau gadreva duadua ga me ra oga ena nodra veikacivi cecere oqo ka tara cake na matanitu ni Kalou e vuravura. O ira na wekada Veitacini oqo ka ra veiqaravi tiko ena siga nikua kei na gauna oqo era sa vakadinadinataki, vakatovolei, ka dina. Eso vei ira era sa sega sara ni kaukauwa vakayago me vaka e liu, ia e savasava sara na yalodra, e cecere na veika era sotava, e tu vinaka na nodra vakasama, ka titobu sara na nodra vuku vakayalo ka sa dua na vakacegu na noda dau maliwai ira mada ga.
Au a yalovakacegu ka vakasinaiti ena noqu sa kacivi meu iVukevuke ki na iApositolo Le Tinikarua ena 33 na yabaki sa oti. Ni oti toka ga e vica na siga a vakasalataki au kina o Peresitedi Hugh B. Brown ni ka bibi duadua meu na vakayacora o ya meu na duabau kei ira na Veitacini. E a sega ni vakamatatataka sara o Peresitedi Brown. A kaya ga o koya, “Tiko vata ga kei iratou na Veitacini.” Sa kena ibalebale vei au o ya meu vakamuria na nodra ivakasala kei na veidusimaki na Peresitedi ni Lotu, na Mataveiliutaki Taumada kei na Kuoramu ni Le Tinikarua. Na kena irogorogo e vaka e dua na ka au via vakayacora ena yaloqu taucoko.
Eso era na sega ni duavata ena ivakasala o ya, ia e gadrevi me vakasamataki vakabibi. Au a vakadeitaka ni veidusimaki vakayalo e rabailevu sara ena vakatau tiko ki na duavata kei koya na Peresitedi ni Lotu, na Mataveiliutaki Taumada, kei na Kuoramu ni Le Tinikarua—o ira kece oqo era sa tokoni me vakakina edaidai me ra parofita, daurairai, ka dauvakatakila. Au sega ni kila me da na rawata beka vakacava me da na lomavata vakavinaka sara kei na Yalo ni Turaga kevaka eda na sega ni da lomavata vakavinaka sara kei na Peresitedi ni Lotu kei ira na parofita, daurairai, kei ira na dauvakatakila tale eso.
Niu a se dikoni a kauti au kei tuakaqu o tamaqu ki na soqoni ni matabete ena Valecavu. Au vakasamataka sara na noqu a marautaka meu veimaliwai ena imatai ni gauna vata kei na parofita ni Kalou, o Peresitedi Heber J. Grant, kei ira na parofita kei na iapositolo tale eso. Au a vakarorogo matua sara ki na nodra itukutuku ka tugana e lomaqu na veika era cauraka. Ena veiyabaki sa dau voqataki tikoga ena veigauna na nodra vosa. Au vakabauta ni na so ena tokaruataki tale ena koniferedi oqo. Era sa yaga dina ki na noda vakabulai, ka da sa gadreva na kena voqataki tale.
Mai na ivakatekivu ni vuravura oqo na kena itukutuku e sa toqa rawa e vuqa na kedra ivakaraitaki eso era sega ni duavata kei ira na parofita. Ena ivakatekivu ni noda itabagauna eso vei ira na Tinikarua, era sa veivutunitaka na nodra a sega ni yalodina vua na Parofita o Josefa Simici. E dua vei ira oqo o Lyman E. Johnson, e dua na lewe ni Kuoramu ni Le Tinikarua taumada ka a muduki tani ena vuku ni caka cala. Ni oti o ya e a qai lelevaka na nona lutu vakayalo. A kaya kina o koya “Sa rawa meu laiva me tagutuvi laivi na ligaqu imatau, kevaka walega meu na vakabauta tale. Au na qai vakasinaiti sara ena reki kei na marau. E a totoka na noqu tatadra. Na gauna au a tadra kina ena mataka lailai e a malaude na yaloqu. Au a marau ena siga kei na bogi, vakasinaiti ena vakacegu kei na reki kei na vakavinavinaka. Ia oqo e sa mai butobuto, mosi, rarawa ka vakaloloma vakaca sara. Au se bera ni raica rawa tale kina e dua na gauna talei.”3 E a qai leqa o koya ena dua na vakacalaka ena toliliyara ena 1856 ni sa yabaki 45.
E a kacivi talega o Luke S. Johnson ki na isevu taumada ni Kuoramu ni Le Tinikarua ena 1835. Na nona ituvatuva vakayalo a vakamalumalumutaki ena dua na veibeitaki ni veika vakailavo ena 1837. Ena nona raica lesu a kaya kina, “E a butobuto sara na noqu vakasama, kau sa vakasaqara vakataki au na noqu ituvatuva. Sa yali mai vei au na Yalo ni Kalou, kau sa vakanadakuya na noqu ilesilesi; na kena isau a yaco mai ena dua na koniferedi e Kirtland ena ika 3 ni Sepiteba, 1837, … au a muduki tani mai na Lotu.” Ena Tiseba ni 1837, e a laki duavata kei ira na vukitani ena nona vosa vakacacana na Lotu e matanalevu, ka a muduki tani ena vuku ni vukitani ena 1838. E walu na yabaki na nona a cakacaka tu vakavuniwai e Kirtland. Ia ena 1846, eratou a mani qai vakalesui tale vakamatavuvale ki na nodra veisikovi na Yalododonu Edaidai. A kaya kina, “Au sa laki tao sara tu ena bati ni sala ka tu vakatikitiki tani mai na cakacaka ni Turaga. Ia na yaloqu e golevi ira na tamata oqo. Au vinakata meu veimaliwai kei ira na yalododonu; lako vata kei ira ki na lekutu ka tomani ira tikoga ki na kena icavacava.” E a papitaiso tale o koya ena Maji ni 1846, ka tadu mai ki na ra vata kei ira na isevu ni ilawalawa ni painia ena 1847. E a mai leqa o koya ena Korolevu o Salt Lake ena 1861 ena taucoko ni veivakacokotaki ni sa yabaki 54.4
Sa noqu ivakasala vei keda na lewe ni Lotu o ya me da tokoni koya na Peresitedi ni Lotu, Mataveiliutaki Taumada, Kuoramu ni Le Tinikarua, kei ira na vakaitutu raraba tale eso ena lomada kei na noda bula taucoko. Kevaka eda na vakayacora, eda na vakarurugi ena toba taqomaki.
E kaya o Peresitedi Brigham Young ni dau vakasamataka e vuqa na gauna e dau kaya na Parofita Josefa Simici ni “sa gadreva me dau masu ena veigauna taucoko, cakacakataka na vakabauta, bulataka na nona lotu, ka vakarabailevutaka na nona veikacivi, me rawata na veiivakatakila ni Turaga, ka me vukea na nona tudei tiko ena vakabauta.”5 Me da na dau namaka tiko na kena bolei na noda vakabauta. Na veibolebole vakaoqo ena yaco mai ena veimataqali sala. Ko na rairai dau sega ni taleitaka na ivakasala era dau solia o ira na iliuliu ni Lotu vei kemuni. Era sega ni vakasaqara me ra kilai kina. Era saga tiko me ra vukei keda me da dro tani mai na veivakacacani lelevu kei na rarawa ka dau yaco mai ena talaidredre ki na lawa ni Kalou.
Sa gadrevi talega me da duavata ka tokoni ira na noda iliuliu baleta ni ra sa “kacivi ka digitaki” talega. O ira taucoko na lewe ni Lotu sa rawa me ra vakasalataki mai vua e dua na bisopi se peresitedi ni tabana, e dua na peresitedi ni iteki se tabana ni kaulotu kei koya na Peresitedi ni Lotu kei ira na nona ilawalawa. E sega ni dua vei ira na veitacini oqo a kerea me kacivi. E sega ni dua e vinaka sara. Ia sai ira ga na italai ni Turaga, ena Nona veikacivi vei ira era sa vakadonui ki na veivakauqeti. Sa dodonu me da tokoni ira, o ira era sa kacivi, tokoni, ka tabaki.
Au dau qoroya ka dokai ira na bisopi taucoko au veimaliwai kaya. Au a dau saga meu kakua ni taroga lesu na nodra veidusimaki kau dau vakila niu tokona ka muria na nodra ivakasala au dau taqomaki kina mai na “lawaki ca ni tamata ena dauveivaqaseni sa nakiti kina na veivakacalai.”6 Oqo e baleta ga ni o ira yadua na iliuliu era sa kacivi ka digitaki oqo e dodonu me yaco vei ira na ivakatakila vakalou ka sema tiko ki na veikacivi o ya. Na nodra beci o ira na iliuliu vakalotu e sa vakavuna vei ira e vuqa me ra sotava na malumalumu kei na lutu vakayalo. E dodonu me da kakua ni raica eso na nodra cala makawa, malumalumu se dukadukali o ira na tamata era sa kacivi me ra vakatulewa vei keda, ka tutaka na ilesilesi era taura tu.
Ena vuqa na yabaki sa oti eda a dau kumuni lavo kina ena noda veitabanalevu me saumi kina na veika yaga kei na veiqaravi tale eso ka vakakina na itavi qaravi ia oqo sa saumi taucoko mai na ilavo raraba ni Lotu kei na ilavo tuvanaki ni tabana yadua. Taumada eda a dau vakayaco basa, volivolitaki, kana saumi, kei na so tale na soqo ni vakasaqara ilavo. Ena gauna o ya e a se tiko e dua na neimami bisopi totoka yalodina ka gugumatua.
E dua na lewenilotu ni dua tale na tabanalevu toka veitikivi a raica rawa ni dua na misini ni veikolotaki e a ivurevure vinaka ni kumuni ilavo. O ira era na qitotaka era na sauma me ra virika ena polo e dua na liga ni misini oqo. Ni lau donu ena cawadru na kena ivakasaribariba, ka kolotaki koya na tamata e dabe toka ena misini oqo ki na dua na beseni wai levu batabata. Sa lewa sara na neitou tabanalevu me vakayagataka na misini oqo ka dua a vakatura cake ni na levu sara na tamata era na sauma me ra viri kevaka ena makutu o bisopi me na dabe ena kena idabedabe. E turaga dau mamarau o neitou bisopi, ka me baleta walega ni liutaka tiko na kumuni ilavo, a vakadonuya sara me na dabe ena kena idabedabe. Vakalailai ga era sa yaco mai eso me ra mai sauma ka virika na takete ena polo. Eso a lauta donu ka sa suasua kina o bisopi. Ni sa oti e veimama na auwa ni qito oqo sa tekivu me sautaninini e na liliwa o koya.
Ena gauna era marautaka tiko kina eso na tamata na qito oqo, e rarawataka sara o tamaqu ni sa mai vakamamadataki tu ga na ilesilesi nei bisopi, vakawalena ka vakalialiai se beci. E dina ga ni ilavo e kumuni rawa ena yaga sara, au vakananuma na noqu a madua ni so vei ira na neimami era a sega ni doka mada ga na ilesilesi o ya kei koya na tamata e qaravi keda vakavinaka ena siga kei na bogi ni sa noda ivakatawa vinaka. Ni da sa lewe ni matabete ni Kalou, me da vakaraitaka e dua na itovo ni nodra tokoni na veiliutaki ena Lotu kivei ira na noda matavuvale, noda itokani, kei ira na noda ilawalawa.
Na ivolanikalou tabu, ka vakakina o ira na Vakaitutu Raraba ena Lotu kei na veitabana era na vakarautaka e dua na ituvatuva veitaqomaki ni veivakasalataki me baleti ira na lewe ni Lotu. Me kena ivakaraitaki, ni noqu bula taucoko, o ira na Veitacini era vakauqeti ira tikoga na tamata mai na itutu ni vunau oqo kei na so tale me ra bula tikoga ena loma ni kedra isau, kakua ni dinau, ka maroroi ilavo toka ena vuku ni leqa, ni na dau yaco mai na veigauna dredre. Au a bula donumaka e vuqa na gauna dredre levu ni bula vakailavo, me vakataka na Great Depression kei na iKarua ni iValu Levu. Na veika au sa sotava oqo e vakarerei au mai na sega ni caka ni veika meu taqomaki au kei na noqu matavuvale mai na veika e na kauta mai na leqa rerevaki vaka o ya. Au vakavinavinakataki ira na Veitacini ena ivakasala vuku oqo.
Na Peresitedi ni Lotu ena sega ni muataki ira vakatani na lewe ni Lotu. Ena sega ni rawa ni yaco. Oi rau na daunivakasala nei Peresitedi Hinckley e taucoko na nodrau tokoni koya ka vakakina mai vei iratou na Kuoramu ni Le Tinikarua, oi rau na Kuoramu ni Vitusagavulu, kei na Matabisopi Vakatulewa. Sa yaco kina me vaka au a tukuna taumada me tiko e dua na loloma kei na lomavata dina ena matabose vakatulewa ena Lotu vua na Peresitedi ka vakakina vei ira yadua.
Na matabete ni Kalou e isasabai. E isasabai me sabaya na veika ca ni vuravura. E dodonu me na savasava tikoga na isasabai oqori; de na qai yalani na noda raica na noda inaki kei na veika rerevaki e vakavolivoliti keda. Na itini ni sasamaki sai koya na noda buladodonu yadua, ia e sega ni o keda kece eda na sauma na isau ni kena vakasavasavataki tikoga na isasabai. Sa kaya na Turaga, “E lewe levu era sa kacivi.”7 Eda kacivi ena gauna sa vakakotori kina na liga e uluda ka soli vei keda na matabete, ia eda na sega ni digitaki me yacova na gauna eda sa vakaraitaka kina vua na Kalou na noda bula dodonu, noda yalodina, kei na noda lomasoli.
Kemuni na taciqu, sa dina sara na cakacaka oqo. E a raici rau na Tamana kei na Luvena o Josefa Simici, ka a rogoca ka vakamuria na Nodrau ivakasala. O ya na itekitekivu ni cakacaka cecere oqo, na kena ilesilesi eda sa vakacolati tu kina oqo. Sa noqu ivakadinadina cecere ni sa ka vakalou, ena yaca i Jisu Karisito, emeni.