33 Seia Uma le Afa

“Seia Uma le Afa,” mataupu 33 o le Au Paia: O Le Tala o le Ekalesia a Iesu Keriso i Aso e Gata Ai, Voluma 2, Leai Se Lima Eleelea, 1846–1893 (2020)

Mataupu 33: “Seia uma le Afa”

Mataupu 33

Seia Uma le Afa

Ata

O le vaa sitima i luga o le sami

I le aso ao lei oo i le Kerisimasi i le 1882, sa tu ai le taitai Māori o Hare Teimana i le faatausiusiuga o se mato i tafatafa o lona nuu o Cambridge, Niu Sila. I lalo ifo, sa mafai ona ia iloa atu se tamaloa o a’e ane i luga o le mato. Ae aisea ua a’e ai lea tagata ese agai i le nuu ae sa faigofie ona mafai ona ia ui atu i se auala? Aisea ua ia natinati ai ia oo atu i le tumutumu? Sa i ai se mea taua sa ia fia fai atu ai?

Ao matamata atu Hare i le tagata ese o a’e mai, sa ia iloa ai sa ia masani ia te ia. I se tasi po i ni nai masina na muamua atu, sa alu atu ai Peteru le aposetolo, o laei papae, i le potu o Hare. Sa ia tau atu ia Hare o le a alu atu se tamaloa i tagata Māori ma le talalelei lava lea na talai atu e Iesu Keriso ao i ai o Ia i luga o le fogaeleele. Sa fai atu Peteru ia Hare o le a ia iloa lea tamaloa pea ia vaai ia te ia.¹

E oo atu i le 1850, ua faaliliuina e faifeautalai Porotesano ma Katoliko le tele o Māori i le Kerisiano, o lea la e iloa ai e Hare le misiona a Peteru i le Ekalesia a Keriso anamua. Sa ia talitonu foi i le moni o faaaliga vaaia ma faaaliga. Sa vaai tagata Māori i o latou matakite poo tagatavaai, ina ia maua mai ai le taitaiga tuusao mai le Atua. E ui i le uma ai ona faaliliuina i le faaKerisiano, o nisi matakite taitai faalenuu, ma peteriaka o aiga sa faaauau pea ona vaai i faaaliga ma mauaina taitaiga faaleatua mo o latou tagata.²

I le tausaga talu ai, o le mea moni, na fesili atu ai taitai Māori ia Pāora Te Pōtangaroa, o se matakite faaaloalogia poo fea le ekalesia e tatau ona auai ai Māori. I le mavae ai o anapogi ma tatalo i aso e tolu, sa faapea ane ai Pāora o le lotu e tatau ona latou auai e lei taunuu atu. Ae sa ia faapea mai o le a oo atu i le 1882 po o le 1883.³

I le iloa ai o le tamaloa i luga o le mato o le tagata lea sa saunoa mai ai Peteru i lana faaaliga, sa fia faalogo atu lava Hare i sana tala. E ui i lea, sa vaivai le tagata a’e ina ua ia oo atu i le nuu, ma sa faatali Hare seia to lona sela. Ina ua iu ina mafai ona tautala le tamaloa, sa faaMāori o ia. Sa ia faapea o lona igoa o William McDonnel, ma o ia o se faifeautalai mai le Ekalesia a Iesu Keriso o le Au Paia o Aso e Gata Ai. Sa ia tuuina atu ia Hare ni lomiga faalelotu ma molimau atu ua i ai le talalelei lava e tasi lea na aoao atu e Keriso i Lana auaunaga. Sa ia saunoa foi e uiga i le faatonuina e Keriso o Peteru e talai atu le talalelei ina ua maea ona Ia Toe Afio ae.⁴

Sa faateleina le fiafia i ai o Hare, ae o William sa toe fia faatasi atu i ana soa e toalua, o e na ui mai i le auala i le nuu. Ina ua amata ona tuumuli William, sa uu mai e Hare le kola o lona ofu tele. “Taofi nei lava oe ma tau mai ia te au mea uma e uiga i le talalelei,” na ia fai atu ai.

Sa amata ona faasoa atu e William mea uma na ia iloa, ma sa faaauau pea ona mau le u’u a Hare i lona kola. Sa tea le sefululima minute, ma sa iloa atu e William ana soa, o le peresitene o le misiona o William Bromley ma Thomas Cox, o e na taunuu atu i le nuu mai le auala autu. Na ia talotalo atu faamaualuga lona pulou i luga o le ea ia la iloa ai, ma sa iu loa ina faamamulu e Hare lona kola. Ona, galue lea o William o se faaliliu, ma talanoa atu ia alii ia Hare, ma faaali atu lo la naunautaiga e feiloai ma Māori i le na eria.

Na valaaulia e Hare i latou e toe foi atu mulimuli ane i lena lava aso. “E mafai ona outou faia se fonotaga i lou fale,” na ia fai mai ai.⁵

I lena afiafi, sa nonofo ai i lalo William McDonnel faatasi ma Peresitene Bromley ma Thomas Cox i le fale o Hare Teimana. Na fanau mai o se tagata Aialani, sa siitia atu William i Niu Sila ina ua tau atu e se kapeteni o se vaa ia te ia o se atunuu lelei. Mulimuli ane na ia faamautu ai i le lotolotoi o Māori mo ni nai tausaga ma aoaoina la latou gagana. Ona ia siitia atu lea i le aai o Aukilani, Niu Sila, lea na ia faaipoipo ai i le 1874 ma auai i le Ekalesia i ni nai tausaga mulimuli ane.⁶

E ui na valaauina faifeautalai e talai i Niu Sila ma Ausetalia e tuaoi talu le amataga o le vaitau e 1850, sa itiiti lava le Ekalesia i NIu Sila. I le silia ma le tolusefulu tausaga, sa le itiiti ifo i le 130 tagata na faapotopoto i le Vanu i Sate Leki, ua toalaiti ai paranesi i Niu Sila e pei foi o isi atunuu.

O le toatele o tagatalotu o tagata fai mai Europa e pei o William. E lei leva talu ona uma le papatisoga a William, ae malaga mai Peresitene Bromley i Niu Sila ma le faatonuga mai ia Iosefa F. Samita, le fesoasoani lua fou i le Au Peresitene Sili, e auina atu le talalelei i tagata Māori.⁷ Na tatalo Peresitene Bromley ia maua tagata sao e auina atu, ma sa ia lagona o William o se tasi o alii e faatinoina. Na papatisoina e William le Māori muamua e mauaina le sauniga i Niu Sila, o se tamaloa sa igoa ia Ngataki, i le ono masina mulimuli ane.⁸

Lea la, i le nofo ai i le lotolotoi o tamaitai ma alii Māori i le fale o Hare, sa faataunuuina e faifeautalai le poloai a Iosefa F. Samita. E faitau e Peresitene Bromley se fuaitau mai le Tusi Paia i le faaperetania, ae susue e William le vaega lava lea i le Tusi Paia Māori ma tuu atu i se tasi na te faitauina. Na faalogologo totoa le vaega i le savali, ma sa tau atu e William i le vaega o le a ia toe foi atu i le afiafi e sosoo ai.

Ao lei tuumuli faifeau, sa ave e Hare ia William e vaai i lona afafine o Mary. Ua faitau vaiaso o mai o ia, ma sa faapea atu fomai ua toe o se aga ona maliu lea o ia. Faatoa uma lava ona aoao atu William o toeaiina ua i ai le perisitua a le Atua e mafai ona faatinoina faamanuiaga faamalolo, ma sa manatunatu Hare pe mata e mafai ona latou faamanuiaina lona afafine.

Sa foliga mai le teine ua toeitiiti oti. Sa tootutuli William, Peresitene Bromley, ma Thomas i ona tafatafa ma tuu atu o latou lima i lona ulu. Sa faatumuina le potu i se agaga lelei, ma sa faamanuiaina o ia e Thomas i le ola.

I lena po, sa lē mafai ona moe William. Na i ai lona faatuatua o le a faamaloloina Mary. Ae faapefea la pe afai e leo le finagalo lena o le Atua? E aafia ai faapefea le faatuatua o Hare ma isi Māori pea oti o ia?

I le mavae ai o le oso o le la, sa amata savali atu ai William i le fale o Hare. Mai se mea mamao, sa ia vaai atu ai i se tamaitai mai le nuu o savali agai mai ia te ia. Ina ua ia oo mai ia te ia, sa ia siiina o ia mai le eleele i se opo. Ona ia uu lea o lona lima ma toso atu o ia i le fale o Hare.

“Ua a mai le teine?” Na fesili atu ai William.

“Tele le lelei!” na fai mai ai le tamaitai.

Ina ua ulufale atu William i le fale, sa ia maua ai Mary o nofo i luga o lona moega ma tilotilo faataamilo i le potu. Sa ia luluina lona lima ma ia fai atu i lona tina ia aumai ni strawberry mo ia e ai.⁹

I lena afiafi, sa taliaina ai e Hare ma lona faletua o Pare le papatisoga, e pei o se tasi foi tagata i le nuu. Na agai atu le vaega i le Vaitafe o Waikato, lea na auau atu ai William i le tafe o le vai, sii lona lima taumatau i le sikuea, ma faatofu i laua taitoatasi i le vai. Ina ua maea, sa ia toe foi atu i Aukilani ao faaauau ai ona auauna atu Thomas Cox ma lona faletua o Hannah i Māori i Cambridge.

E lua masina mulimuli ane, i le aso 25 o Fepuari, 1883, sa faatulagaina ai le uluai paranesi Māori a le Ekalesia.¹⁰

Ina ua maea lona papatisoga, sa naunau Anna Widtsoe e faalogo i le valaau a le Alii ia faapotopoto i Siona. O Anthon Skanchy, o se tasi o faifeautalai na aoaoina atu le talalelei ia te ia, sa tele ona tusi atu e faamalosia o ia ma ona atalii laiti ia faatasi atu ia te ia ma isi Au Paia Scandinavia i Iuta. I le siitia ai i Logan, Iuta, lea o loo faauma ai e le Au Paia se malumalu e tutusa lona tele ma foliga e pei o le malumalu i Manti, sa ia malamalama i lona naunautaiga ia tuua Norway.

“O le a galulue faatasi mea uma mo lou lelei,” na ia faamautinoa atu ai ia te ia i se tusi. “O le a le galo oe ma au tamaiti.”¹¹

E pei o lona naunau e siitia atu i Iuta, sa ia iloa o le a ia misia lona nuu. Sa tanu iina lona toalua, ma sa tele lona alofa mo isi tagata o le Ekalesia i lana taulaga. I le tele o taimi, a tuua e Au Paia Europa a latou paranesi e o i Siona, sa latou tuua avanoa faaletaitai i le Ekalesia i le lotoifale, ma faafaigata ai ona ola tamai aulotu. O Anna sa o se fesoasoani i le Aualofa a lana paranesi, ma afai na te filifili e siitia i Iuta, o le a lagona e lenei tamai vaega o tamaitai lona toesea ai.

Sa i ai foi ona atalii e toalua e mafaufau i ai. O John e sefulutasi tausaga ma Osborne e lima tausaga o ni tama popoto ma amio pulea. I Iuta, e tatau ona la aoaoina se gagana fou ma faamasani i se aganuu fou, lea o le a tuu ai i laua i tua o isi tamaiti latou te tupulaga. Ma e faafefea ona ia tausia i laua? Talu lona papatisoga, sa ola le pisinisi suisui a Anna. Afai na te tuua Norway, o le a ia misia le penisione a lona toalua ma o le ia toe faatuina lana pisinisi i se nofoaga fou.¹²

Ua amata foi ona toe masani Anna ia Hans, o se tasi na la faamasani muamua, o lea na i ai lona manao e toe sosoo le la mafutaga. Sa le auai o ia i le Ekalesia, ae sa foliga sa ia lagolagoina lona faatuatuaga. Sa lei tele tele se faamoemoega o Anna o le a ia auai ma le Au Paia, e ui i lea, ona sa ia fiafia atu i mea faalelalolagi nai loo le sailia o le malo o le Atua.¹³

Ao mafaufau Anna i nei mea, sa ia iloa ai o le nofo ai i Norway o le a taofiofia ai i tua o ia ma ona atalii. Sa le amanaia e le malo a Norway le Ekalesia pe mafaufauina foi e Kerisiano. Sa faasoesa le au faatupufaalavelave i faifeautalai, ma sa tele ona faitio faifeau i le Ekalesia i lauga ma tamai tusi. E ese mai lona uso laiitiiti o Petroline, lea sa fiafia i le Ekalesia, sa tuliesea e le aiga o Anna o ia ina ua ia auai faatasi ma le Au Paia.

I le tau toulu o le 1833, sa filifili ai Anna e tuua Norway. “O le a ou malaga atu i le aiga i Iuta i le vave e mafai ai,” na ia tusi atu ai ia Petroline ia Setema. “Afai e le mafai ona tatou tuua mea uma, e oo lava i o matou ola pea manaomia, e leo tatou o ni so’o.”¹⁴

O le tupe la, sa avea ma pa pupuni. O le a le fesoasoani mai lava lona aiga ia te ia e siitia, ma sa leiloa e Anna pe faapefea ona ia totogia le tau o le malaga ese atu. Ona sao atu lea o ni tupe a ni faifeautalai se toalua ua foi mai ma se Au Paia Norway ia te ia. Na tuuina atu foi e Hans se tupe ia te ia mo le malaga, ma sa faatagaina o ia e le Ekalesia e faaaoga lesi vaega o lana sefuluai e fesoasoani e totogi ai pasese mo lona aiga.

I lana fono mulimuli faatasi ma lana Aualofa, sa ia faaali atu ai lona fiafia i le toe i ai o le malo o le Atua i luga o le fogaeleele—ma ua ia te ia se avanoa e fesoasoani ai e fausia. Ao ia faalogologo i molimau a ona uso Aualofa, sa ia moomoo latou te ola pea ina ia faatasi ai pea le Agaga o le Atua ia i latou ma faamalamalamaina i latou.

Ia Oketopa i le 1833, na feosofi ai Anna, John, ma Osborne i se vaa i Oslo ma agai atu ai mo Egelani. I luga o le matafaga, sa talotalo faatofa mai ai lana Au Paia Norway pele i solosolo. Sa lei matagofie lava faapenei le talafatai o Norway faapea ia Anna. Pau le mea na ia iloa, o le a ia le toe vaai lava i ai.¹⁵

I le amataga o le tau mafanafana o le 1884, sa auauna ai Ida Hunt o se peresitene o le Asosi Motuale Alualu i Luma o Tamaitai Talavou o le Siteki a Arizona i le Itu i Sasae, St. Johns, ma isi nuu i le eria. E ui sa le mafai e ia ona asiasi soo atu i asosi taitasi i le siteki, sa ia maua pea le olioli latou feiloai faatasi mo konafesi faalekuata.¹⁶

Talu lana faaipoipoga ia David Udall, sa toe siitia atu Ida i St. Johns, lea sa feagai ai le Au Paia ma feteenaiga malolosi. Sa pulea le taulaga e tagatanuu malolosi o e na le mananao e faamautu atu ni Au Paia i le itumalo. Ua iloga o le Ring, sa faasoesa lenei vaega i tagata o le Ekalesia ma taumafai e taofia i latou mai le palota. Sa latou lolomiina foi se nusipepa na uunaia ai tagata faitau e sauaina le Au Paia.

“Na faapefea ona faatea e Misuri ma Ilinoi Mamona?” na fai mai ai le isi tala. “E ala i le faaaogaina o le fana ma le maea.”¹⁷

I le fale ma David ma Ella, e ui i lea, na maua ai e Ida le filemu. Mo sina taimi, sa faafaigata ai ona faamasani Ella i le tofi fou o Ida i le fale, ae sa mafana le mafutaga a nei tamaitai e toalua ao feasoasoani ai le tasi i le isi i ma’i ma isi luitau mai lea aso i lea aso. Talu ona ia auai mai i le aiga, sa fesoasoani Ida ia Ella i le fanauina o ni afafine se toalua, o Erma ma Mary. O Ida sa lei i ai lava sana tama.

I le aso 10 o Iulai, 1884, i le lima aso talu ona fanau Mary, sa tapena ai e Ida meaai ina ua uma le taumafataga o le afiafi ae tu atu le uso faaletulafono o David o Ammon Tenney i le faitotoa. Ua molia o ia i le faaipoipoga faaautaunonofo, ma o lona toalua o Eliza, le tuafafine o David, ua samania e molimau e faasaga ia te ia. Nai loo le mulimuli i le tulafono ma avea o se molimau autu i le faamasinoga o lona toalua, sa filifili Eliza e lafi mai leoleo.¹⁸

“O le isi valaau e masalo o le a sau mo oe,” na lapatai mai ai Ammon ia Ida. I le avea ai ma Epikopo o St. Johns—ma ua iloaina e faatinoina le faaipoipoga faaautaunonofo—o lana tane o le a avea ma se tagata autu mo le faasalaina. A faapea e maua e se leoleo ua i ai se tusi saisai o Ida, e mafai ona faamalosia o ia e molimau e faasaga ia David i le faamasinoga. I lalo o le Edmunds Act, e mafai ona sala tupe o ia i le $300 ma faasala i le ono masina i le falepuipui mo le nonofo faatasi faasolitulafono. Ma o le faasalaga mo le faaipoipoga faaautaunonofo sa mamafa atu. Afai e faamaonia, e mafai ona sala tupe David i le $500 ma faasala i le lima tausaga i le falepuipui.¹⁹

O le mafaufau muamua lava o Ida o Ella, o le o loo faasolo manuia mai le fanauina o lona afafine. Sa manaomia pea e Ella lana fesoasoani, ma sa le manao Ida e tuua o ia. Ae o le nofo i le fale o le a tuu ai le aiga i se tulaga e sili atu le lamatia.

Sa vave ona togi e Ida se pulupulu i luga o lona ulu ma mou filemu atu i fafo. O Eliza ma isi fafine sa lalafi mai leoleo i se fale o se tuaoi, ma sa faatasi atu i ai Ida. O le toatele o i latou sa tuua a latou fanau, ma sa leai sa latou filifiliga ae tuua i latou i le vaavaaiga a isi.

I lea aso ma lea aso sa latou mataia le auala, ma lalafi i lalo o se moega po o tua o ie faamalama pe a latalata mai i le fale se tagata ese.

Ina ua atoa le ono aso o i ai Ida i le fale o le tuaoi, sa ofo mai sana uo e ave faanana i latou ma isi fafine i Snowflake. Ao lei tuua le taulaga sa ia foi atu i le fale ma tope le tapenaina o ni mea mo ia i le malaga. Ao ia sogi faamavae atu ia Ella ma tamaiti, sa oo ia te ia se lagona o le a tele ni aso uumi faatoa ia toe vaai ia te i latou.²⁰

E lei leva ona taunuu atu ae talanoa atu Ida i le faalapotopotoga o tamaitai talavou i le uarota a Snowflake, ma ona aafiaga i St. Johns o loo fou i lona mafaufau. “O i latou e mafatia i sauaga mo le lelei o le talalelei e i ai so latou filemu ma le faamalieina e seasea lava ona mafai ona latou manatu i ai,” na ia molimau atu ai. “E le mafai ona tatou manatu o le a tatou solo lelei i lenei Ekalesia e aunoa ma tofotofoga. O o tatou ola, e leai sou masalosalo o le a lamatia.”²¹

E oo atu i le faaiuga o le taumafanafana, ua i ai ni nai Au Paia i Iuta ua taofia i lalo o le Edmunds Act, ae sa leai se isi na faasalaina pe faafalepuipuiina. I le lotolotoi o le Au Paia na taofia sa i ai Rudger Clawson, o le sa molimauina le fasiotiga o lana soa i le misiona, o Joseph Standing, i le lima tausaga talu ai. O Rudger sa faaipoipo atu i ni fafine se toalua, o Florence Dinwoody ma Lydia Spencer. Ina ua uma ona taofia o ia, sa sola Lydia e lafi, ma tuua ai le faamasinoga e aunoa ma se molimau autu.²²

Na amata le faamasinoga o Rudger ia Oketopa. I le faamasinoga, o molimau a le Au Paia o Aso e Gata Ai, e aofia ai Peresitene Ioane Teila, sa taumafai ia aua nei fesoasoani i le faamasinoga i le mea sili e mafai ai. Ina ua fesili loia i le perofeta i le mea e mafai ona maua ai faamaumauga o faaipoipoga a le Ekalesia, sa le anoa ana tali.

“A faapea e te fia vaai i ai,” na fesili atu ai le isi loia ia te ia, “e i ai se auala e mafai ona iloa ai le mea o i ai?”

“E mafai ona ou iloaina e ala i le fesili,” na fai atu ai Peresitene Teila.

“Pe lava ea lou lelei e faia ai lena mea?” na fesili atu ai le loia.

“Ia,” na fai atu fiamalie ai le perofeta, “e le lava lo’u lelei e faia ai.” Ona maoga ae lea o le talie i le potu faamasino.²³

I le mavae ai o se vaiaso o faalogologo i molimau e tutusa lava, na le mafai e le au faamasino e sefululua tamaloloa ona faia se faaiuga i le mataupu, ma sa tuu atu i tua e le faamasino le faamasinoga. Ae o le po lava lena, na maua ai e le leoleo Lydia Clawson ma samania ai o ia e molimau e faasaga ia Rudger i le faamasinoga.

E lei leva ae amatalia se faamasinoga fou. Ina ua uma ona faalogologo i molimau a le tele o molimau o e na tulai i le faamasinoga muamua, sa valaau mai e le loia faamasino Lydia i le pulelaa. Sa foliga ma’i o ia ae sa naunau. Ina ua taumafai le failautusi e faatauto o ia, sa ia le manao e faia le faatautoga.²⁴

“E te iloa ea o le le faatautoina o oe o se mea sese?” na fesili atu ai le faamasino ia Lydia.

“Atonu e sao,” sa ia tali atu ai.

“E ono faafalepuipui ai oe,” na lapatai atu ai le faamasino.

“E faalagolago lena ia te oe,” na fai atu ai Lydia.

“Ua e tauavea se matafaioi taufaafefe i lou faatuiese i le malo,” na fai mai ai le faamasino. Ona ia tuu atu lea o ia i le vaavaaiga a le leoleo ma tolopo le faamasinoga.

I lena po, ina ua uma ona auina atu o ia i le falepuipui, sa maua e Lydia se feau mai ia Rudger. Sa ia tauanau mai o ia ia molimau e faasaga ia te ia. Sa maitaga o ia, ma afai na te le faalogo i le faamasinoga, e iu ina faafanau ai lana pepe i le falepuipui a le malo, i le selau o maila mai lona fale ma le aiga.²⁵

I le taeao na sosoo ai, na o atu ai le leoleo ma Lydia i le falefaamasino ua faatumulia, lea na toe valaau ai foi o ia i le pulelaa. O le taimi la lea, sa ia le faafiufiu ina ua faia e le failautusi le faatautoga. Ona fesili atu lea o le loia ia te ia po ua ia faaipoipo.

Toeitiiti lava a musumusu, sa faapea mai Lydia o ia ua faaipoipo.

“Ia ai?” na ia tulitatao atu ai.

“Rudger Clawson,” sa ia fai atu ai.

Sa faaalu le le itiiti ifo i le luasefulu minute e le au faamasino e faia ai la latou faaiuga ua faamaonia le solitulafono—muamua lea i lalo o le Edmunds Act.²⁶ E iva aso mulimuli ane, na tu ai Rudger i luma o le faamasino mo le lauina o le iuga. Ao lei tuuina mai e le faamasino le iuga, sa fesili atu le faamasino ia Rudger pe i ai sana tala e fai.

“Ou te faanoanoa i le fetaui ai o tulafono o lou atunuu ma tulafono a le Atua,” na fai atu ai Rudger, “ae a fai e fetaui, o le a ou filifiliina lava e le aunoa le mulimuli.”

Sa nofo i tua le faamasino i lona nofoa. Sa ia saunia e faamama ia Rudger, ae o le faatuiese o le alii talavou na toe sui ai lona mafaufau. Ma le vaai totoa, na ia faasala ai Rudger i le fa tausaga i le falepuipui ma sala tupe i le $500 mo le faaipoipoga faaautaunonofo ae $300 mo le faiava faasolitulafono.

Sa filemu le falefaamasino. Na taitai atu e se leoleo Rudger i fafo ma le potu, faataga o ia e faamavae i uo ma aiga, ona ave lea o ia i le falepuipui. Sa faaalu e Rudger lona po muamua i le falepuipui faatasi ma le toalimasefulu o pagota leaga o le eria.²⁷

I lena tau malulu, i nuu faasolo i Teritori i Iuta, sa faaauau ai ona faasoesa leoleo i Au Paia i o latou fale, ma talotalo ia maua atu ni aiga faaautaunonofo e leo saunia. I le ao ma le po, sa matamata atu ma le matau tama ma tina ao laga e leoleo o latou fale ma tulia ese tamaiti mai o latou moega. O nisi leoleo na fetolofi mai i faamalama pe faafefe mai o le a talepe faitotoa. Afai latou te maua se ava faaautaunonofo, latou te ono taofia o ia pe afai na te le molimau e faasaga i lona toalua.

E pei ona manao Ioane Teila e faamalosi atu i Au Paia e faaauau pea ona ola i lo latou talitonuga, sa mafai ona ia vaai atu i aiga ua faamalepeina, ma sa ia lagona o lana matafaioi lo latou manuia.²⁸ E lei leva ae amata ona ia fono faatasi ma taitai o le Ekalesia e uiga i le siitia atu o Au Paia i fafo o le Iunaite Setete e alo ese mai ai i le moliaina ma saili ai se saolotoga sili atu.²⁹

Ia Ianuari 1885, sa la tuua ai ma Iosefa F. Samita le Aai o Sate Leki faatasi ma ni nai aposetolo ma uo mamae e asiasi atu i Au Paia i le Teritori i Arizona, lea e i le itu i matu o Mexico. O le tele o Au Paia sa nonofo ma le fefe iina, ma o nisi sa sosola atu i Mexico mai leoleo.³⁰

I le nauanau ai e vaai mo i latou lava pe mafai ona maua e ni isi Au Paia le lafitaga i lena atunuu, sa kolosi atu Ioane, Iosefa ma a laua soa i le tuaoi o Mexico. Na latou mauaina ni nofoaga foliga lelei e latalata i le mea e lava ai le vai e lagolago ai se nuu.³¹ Ina ua toe foi atu le kamupani i Arizona i ni nai aso mulimuli ane, sa talanoa Ioane ma ana soa i le mea o le a fai.

I le taunuuga, na latou faia ai se tonu e faatau eleele ma faavaeina ni nofoaga i totonu o le setete Mesiko o Chihuahua. Na talosaga atu Ioane i ni nai alii e amata ona saili seleni. O ia ma isi na latou amata malaga e ala i nofoaafi agai atu i Sana Faranisiko.³² Ina ua taunuu, na maua ai e Ioane se uaealesi faanatinati mai ia Siaosi Q. Kanona. Ua malosi fili i lo tatou lotoifale, na lapatai atu ai Siaosi, ma o se fuafuaga ua maea ona faataatia e molia le Au Peresitene Sili.

O ni nai alii na uunaia Ioane e nofo i Kalefonia seia tea le tulaga pagatia. I le le mautinoa po o le a le mea e fai, sa tatalo le perofeta mo le taitaiga. Ona ia faapea ane lea o le a ia toe foi i le Aai o Sate Leki ma o le a auina atu Iosefa F. Samita i Hawaii mo se isi misiona. Na faatuiese ni nai alii, ua mautinoa o le a taofia Ioane ma isi pe a latou toe foi atu i le fale. Ae sa manino le mafaufau o Ioane—o lona nofoaga o Iuta.

Na taunuu atu Ioane i le fale i ni nai aso mulimuli ane ma talo se fono faapitoa faatasi ma taitai o le Ekalesia. Na ia tauina atu ia te i latou lana fuafuaga e faatau se fanua i Mexico, ma sa ia faamatalaina atu lona naunautaiga ia alo ese mai le tapueina e ala i le lalafi. Na ia fautuaina le Au Paia ia faia mea uma i lo latou malosi, e leai ni sauaga, e alo ese mai ai i le faasalaina. O lea o le a ia faia foi faapea³³

I lena Aso Sa, sa talanoa faalauaitele Ioane i le Au Paia i le tapeneko, e ui i le taufaafefe o le pueina. Na ia faamanatu atu i le faalapotopotoga sa latou feagai foi muamua ma le faasagatau. “Tuu i luga le kola o lou ofu tele ma faamau oe lava ma tuu i fafo le malulu seia tea le afa,” na ia apoapoai atu ai ia te i latou. “O lenei afa o le a tea ese atu e pei foi ona faia e isi.”³⁴

I le maea ai ona faamalosiau i le Au Paia i le mea sili na te mafaia, sa tuua e Ioane le Tapeneko, oso atu i le taavale toso, ma tietie ese atu i le po.³⁵