Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 21: Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Uelofea Fakatuʻasinó mo Fakalaumālié


Vahe 21

Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Uelofea Fakatuʻasinó mo Fakalaumālié

“Ko e meʻa kotoa pē fekauʻaki mo e uelofea fakaʻekonōmika, fakasōsiale, mo fakalaumālie ʻa e fāmili ʻo e tangatá ʻoku hoko pea ʻe hoko maʻu pē ko e meʻa ʻoku tokanga ki ai ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní.”

Mei he Moʻui ʻa ʻEselā Tafu Penisoní

ʻI he fefaʻuhi ʻa e kakai he funga ʻo e māmaní he 1936 mo e ngaahi faingataʻaʻia fakaʻekonōmika ʻo e Tō Lalo Fakaʻekonōmika Lahí, ne kamataʻi ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ha polokalama uelofea foʻou. Naʻe fokotuʻu ʻa e polokalamá ni, ʻa ia naʻe ui ko e Palani Maluʻi ʻa e Siasí, ʻo ʻikai koeʻuhí ke tufa ha koloa ki he kakai masivá ka “ke tokoniʻi ʻa e kakaí ke nau tokoniʻi kinautolu.”1 ʻI he fokotuʻu ko ia ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo ha kau taki kehe ʻo e Siasí ʻa e polokalamá ni, naʻa nau akoʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ngāue mālohí, fakafalala pē kiate kitá, mo e ngāue tokoní. Naʻa nau poupouʻi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke totongi ʻa e vahehongofulú mo e ngaahi foaki ʻaukaí, ngaohi mo fakatolonga e meʻakaí, fakaʻehiʻehi mei he fakamoʻua noaʻiá, pea fakahū ha paʻanga ki he ngaahi fie maʻu he kahaʻú.

Naʻe hoko ʻa Palesiteni Penisoni he taimi ko iá ko ha tokoni ʻi ha kau palesitenisī fakasiteiki ʻi Poisi ʻi ʻAitahō. Naʻe toe hoko foki ko ha taha ʻekonōmika, mataotao fakamāketi, mo ha mataotao ʻi he puleʻi ʻo e fāmá ki he siteiti ʻo ʻAitahoó. Naʻá ne tali ha ngāue mei heʻene palesiteni fakasiteikí ke kau ki ha fakataha ʻa ia naʻe fakamatalaʻi ai ʻa e Palani Maluʻi ʻa e Siasí. Naʻá ne fakamatala kimui ʻo pehē: “Naʻe tali kakato ʻe hoku lotó ʻa e meʻa kotoa naʻá ku ongona he ʻaho ko iá. Naʻá ku foki ki he Siteiki Poisí ʻo fakamatala ki he kau takí ko e polokalama ko ʻeni ne fakamatalaʻí ʻoku lelei fakaʻekonōmika, fakasōsiale, pea mo fakalaumālie, pea mo fakahaaʻi ʻene falala ʻe tali kakato ia ʻe he kakai ʻo e Siasí ko ha faʻahinga meʻa ʻoku ʻikai ngata pē ʻene totonú ka ʻoku toe fie maʻu foki.”2

“Naʻe lahi ha ngaahi ngāue fakauelofea ne lele” ʻi he ʻosi ha māhina ʻe ua mei hono fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Penisoni e polokalamá ki hono siteikí: “ne tō ʻe ha uooti ʻe taha ha ngoue ʻi ha ngaahi ʻeka lahi, ne lulu ʻe ha uooti ʻa e sukapītí ʻi ha ʻeka ʻe hongofulu mā nima, pea naʻe faʻo-kapa ʻe he Fineʻofá ʻi ha uooti ʻe taha ha meʻakai mo tuitui ha ngaahi monomono mo e vala. Naʻe langa [ʻe ha uooti ʻe taha] ha fale faʻoʻanga kapa meʻakai.”3

ʻĪmisi
Ezra Taft Benson in Geneva, Switzerland. Caption: "Checking welfare supplies with Pres. Max Zimmer in Geneva Warehouse" Collection Summary: Black-and-white views taken during Benson's February-December 1946 mission to postwar Europe to meet with Latter-day Saints, direct distribution of welfare supplies, and arrange for resumption of missionary work.

Toʻomataʻú, ʻEletā ʻEselā Tafu Penisoni mo Palesiteni Meki Sima (Max Zimmer), ko e palesiteni leʻoleʻo ʻo e Misiona Suisalaní, heʻene vakaiʻi ʻa e ngaahi koloa uelofea ʻi Siniva ʻi Suisalani he 1946

Naʻe fakatokangaʻi ʻe Palesiteni Penisoni e mafola ʻo e ivi takiekina ʻo e polokalama uelofeá ʻi ha ʻosi ha taʻu ʻe 10 mei ai. Naʻe vahe ia ʻi heʻene hoko ko e mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ke ne tokangaʻi ʻa ʻIulope ʻi he hili pē ʻo e Tau Lahi ʻa Māmaní Hono II. Naʻá ne taki e ngāue ʻa e Siasí ʻi hono foaki e ngaahi koloa ʻi he ngaahi fonua ko ia kuo maumauʻi ʻe he taú, ʻe ʻaonga ki he kakaí ke nau toe lava ʻo moʻui fakafalala pē kiate kinautolu. Naʻá ne fakamatalaʻi e meʻa naʻá ne aʻusia ʻi he taimi naʻe tūʻuta ai e ʻuluaki uta koloa uelofea ʻa e Siasí ki Pealini ʻi Siamané:

“Naʻá ku ʻalu mo e palesiteni fakamisiona leʻoleʻó, ʻa Palesiteni Lisiate Lengilaki (Richard Ranglack). Naʻá ma hū ki he fuʻu fale tukuʻanga koloa motuʻa naʻe leʻohi ʻe ha sōtia toʻo meʻatau naʻe ʻosi tuku ai ʻa e ngaahi koloa fakauelofea. Naʻá ma fakatokangaʻi ʻi he tuliki taupotu taha ʻo e falé ʻa e ngaahi puha kuo fokotuʻutuʻu ʻo meimei aʻu ki he ʻató.

“ʻKo e ngaahi puha meʻakai nai?ʻ Ko e ʻeke ange ia ʻe Lisiaté. ʻKo hoʻo ʻuhingá ke talamai ko e ngaahi puha fonu meʻakai kinautolu?ʻ

Naʻá ku tali ange, “ʻʻIo, ʻe hoku tokoua, ʻko e meʻakai mo e vala pea mo e nāunau mohenga—pea ʻoku ou ʻamanaki pē, ʻoku ʻi ai mo ha nāunau fakafaitoʻo siʻi ai.ʻ

“Naʻá ku hiki hifo leva mo Lisiate ha taha ʻo e ngaahi puhá. Naʻá ma fakaava. Naʻe fakafonu ia ʻaki e ngaahi meʻakai angamahení—ʻa e piini mōmoá. ʻI he mamata ʻa e tangata lelei ko iá ki aí, naʻe ala ki ai ʻo ngaahi ʻaki ia hono nimá, pea tangi ʻo hangē ha kiʻi tamasiʻi loto houngaʻiá.

“Naʻá ma fakaava mo ha toe puha ʻe taha, naʻe fakafonu ʻaki e uite kuo momosi, hala ha meʻa ne tānaki pe toʻo mei ai, kae hangē pē ko hono ngaohi ʻe he ʻEikí mo fakataumuʻa ki aí. Naʻá ne ʻai ha kiʻi meʻa ki hono ngutú. Hili ha kiʻi taimi siʻi peá ne sio mai kiate au ʻi ha fofonga loʻimataʻia—pea naʻá ku tangi foki mo au—peá ne pehē mai, kae kalokalo māmālie pē hono ʻulú, ʻMisa Penisoni, ʻoku faingataʻa ke u tui ʻe lava ʻe ha kakai kuo teʻeki ke nau sio ʻiate kimautolu ʻo fai ha meʻa lahi fau maʻamautolu.ʻ

“Ko e founga ia ʻa e ʻEikí! Ko e ngaahi foaki loto fiemālie naʻe ueʻi ʻe he ʻofa fakatokouá mo e fie feilaulaú, ʻo tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau tokoniʻi pē kinautolu. ʻOku fakapapauʻi ʻe he faʻahinga meʻa peheé ʻa e ngeiá mo e fakaʻapaʻapaʻi ʻo kitá.”4

Ngaahi Akonaki ʻa ʻEselā Tafu Penisoní

1

ʻOku vēkeveke mo fie tāpuakiʻi fakatuʻasino mo fakalaumālie ʻe he ʻEikí Hono kakaí.

ʻOku ou ʻiloʻi kāinga, kuo folofola ʻa e ʻEikí ʻi hono fakamatalaʻi ʻo e ngaahi meʻa fakatuʻasinó:

“ … ʻoku fakalaumālie kiate au ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē, pea ʻoku teʻeki ʻi ai ha taimi te u ʻoatu ai kiate kimoutolu ha fono ʻa ia ʻoku fakamatelie. …” [T&F 29:34.]

Ko e taumuʻá foki, ʻoku fakalaumālie. Neongo ia, ʻoku tau moʻui ʻi ha maama matelie, fakatuʻasino, mo fakataimi. …

… Ko e tangatá ʻoku konga ʻe ua, ko e fakatuʻasino mo e fakalaumālie, pea ʻi he ngaahi ʻuluaki fakahā ki he kakaí ni, naʻe tuʻo lahi e faʻa tuku taimi ʻa e ʻEikí ke ʻoange ha fakahinohino mo ha fekau fekauʻaki mo e ngaahi meʻa fakatuʻasinó. Naʻá Ne fakahinohinoʻi ʻa e Kāingalotú mo e kau taki ʻo e Siasí ʻi he fakatau ʻo ha kelekele mo ha ngaahi ʻapi kehe; ʻi he langa ʻo e ngaahi temipalé; pea naʻa mo hono langa ʻo ha pulusiʻanga tohi, mo ha fale koloa, pea mo hono langa ʻo e fale nofo totongi ki he “tangata fononga ongosiá” [vakai, T&F 124:22–23]. Naʻe ʻikai ngata pē ʻi heʻene fakamahino ʻi he fakahā maʻongoʻonga ne ʻiloa ko e Lea ʻo e Potó, ʻa e meʻa leleí mo ia naʻe ʻikai lelei ki he tangatá, ka naʻá Ne fokotuʻutuʻu mo ha palani ki hono fafanga ʻo e fanga monumanú, ʻa ia, kuo laka hake ʻi ha taʻu ʻe teau hono poupouʻi ʻi he ngaahi fakatotolo fakasaienisi ʻa e tangatá [vakai, T&F 89]. Kuo hoko maʻu pē pea ʻe kei hoko ai pē ha meʻa ʻokú ne uesia e tuʻunga fakauelofea ʻo e tangatá ko ha meʻa ke tokanga ki ai ʻa e Siasí. Kuo faleʻi maʻu pē hotau kakaí ʻi he ngaahi meʻa fakatuʻasinó. …

Kāinga, ʻoku mahuʻinga ke tonu ʻetau fakakaukaú,. Tau manatuʻi maʻu pē ko e ngaahi meʻa fakamatelié kotoa ko e ngaahi founga pē ke aʻusia ai ha taumuʻa māʻolunga ange, pea ko e taumuʻa ko iá ʻoku fakalaumālie neongo ʻoku vēkeveke mo fie tāpuakiʻi fakatuʻasino ʻe he ʻEikí Hono kakaí. Kuó Ne ʻosi fakamahino ʻi ha ngaahi fakahā lahi. Kuó Ne ʻosi fakamahino, mei he taimi ki he taimi, ʻoku totonu ke tau lotua ʻetau ngoué, ʻetau fanga monumanú, hotau ngaahi fāmilí, hotau ngaahi ʻapí, mo kolea e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻEikí ʻi heʻetau ngaahi ngāue fakamatelié. Pea kuó Ne ʻosi talaʻofa te Ne ʻi ai mo mateuteu pea finangalo lelei ke tāpuakiʻi kitautolu. …

… He ʻikai fai ʻe he ʻEikí maʻatautolu ʻa e meʻa te tau lavá mo ia ʻoku totonu ke tau fai ʻe kitautolú. Ka ko ʻEne taumuʻá ke tokangaʻi Hono Kāingalotú. Ko e meʻa kotoa pē fekauʻaki mo e uelofea fakaʻekonōmiká, fakasOsialé, mo fakalaumālie ʻa e fāmili ʻo e tangatá ʻoku hoko pea ʻe hoko maʻu pē ko e meʻa ʻoku tokanga ki ai ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní.5

Kuo pau ke tau fakamuʻomuʻa ʻiate kitautolu ʻi heʻetau fakahoko ha tafaʻaki pē ʻo e polokalama uelofeá, ʻa e tefitoʻi taumuʻa naʻe fokotuʻu ia ki aí. Ko e taumuʻa ko iá ʻoku pehē “ke fokotuʻu hake ia, fakatatau hangē ko ia ʻe malava, ke toe fokotuʻu ʻe ha polokalama ʻa e malaʻia ʻo e nofo noá ke fakangata ʻaki, ko e ngaahi kovi ʻo ha taʻengāueʻí, mo e tauʻatāiná, faʻa ngāué, fakapotopotó mo fakaʻapaʻapaʻi kitá ʻi he lotolotonga ʻo hotau kakaí. ʻoku ʻa e taumuʻa ʻo e Siasí ke tokoniʻi e kakaí ke nau tokoniʻi pē kinautolu. ʻoku ngāue ke fakanofo ki he re-taloní ko e tefitoʻi moʻoni ʻo e pule ʻo e moʻui ʻa e kau mēmipa hotau Siasí.”6

ʻOku nofo ʻa e ivi ʻo e polokalama uelofea ʻa e Siasí ʻi he muimui ʻa e fāmili kotoa ki he fakahinohino fakalaumālie ʻa e kau taki ʻo e Siasí ke moʻui fakafalala pē kiate kita ʻo fou he teuteu feʻungá. ʻOku fakataumuʻa ʻa e ʻOtuá ke teuteu ʻEne Kau Māʻoniʻoní “[ʻo hangē ko e folofola ʻa e ʻEikí] ke tuʻu mālohi ʻa e siasí ʻiate ia pē ʻo māʻolunga ange ʻi he ngaahi meʻa kehe kotoa pē ʻi lalo ʻi he maama fakasilesitialé.” (T&F 78:14.)7

ʻOku hoko ʻa e tala-fakatātā fakafolofola ʻo e kau tāupoʻou poto ʻe toko nimá mo e kau tāpoʻou vale ʻe toko nimá [vakai, Mātiu 25:1–13] ko ha fakamanatu ʻe malava ke fuʻu fuoloa ha tatali ʻa ha taha pea toki feinga ke fakamaau hono fale fakalaumālié mo fakatuʻasinó. ʻOku tau mateuteu koā?8

2

ʻOku tau maʻu ʻa e ngaahi fie maʻu ʻo e moʻuí mo tupulaki ʻi he ngaahi ʻulungaanga faka-ʻotuá ʻi heʻetau ngāue tōtōivi, ʻaonga, mo taʻe-siokitá.

Ko e taha ʻeni ʻo e ngaahi ʻuluaki tefitoʻi moʻoni naʻe fakahā ki he tamai ko ʻĀtamá ʻi hono kapusi ia mei he Ngoue ko ʻĪtení: “Te ke kai ʻa e meʻakaí ʻi he kakava ʻa ho matá, kae ʻoua ke ke foki ki he kelekelé” (Sēnesi 3:19). Ko e meʻa natula fakamāmani kotoa pē ʻoku tau maʻu ʻi he moʻuí ʻoku maʻu ia he ola ʻo e ngāué pea mo e foaki ʻofa ʻa e ʻOtuá. ʻOku ʻomai ʻe he ngāué ʻataʻatā pē ʻa e ngaahi fie maʻu ʻo e moʻuí.9

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e tangatá ke moʻui ʻi he kakava hono matá, kae ʻikai ʻo ha toe taha kehe.10

Ko ʻetau ongoongoleleí ko ha ongoongolelei ʻo e ngāue—ʻoku ʻuhinga, taʻe-siokita mo fakahoko ʻi he laumālie ʻo e ʻofa moʻoni ʻa Kalaisí. Ko e toki founga pē ia te tau lava ai ʻo tupulaki ʻi he ngaahi ʻulungaanga faka-ʻotuá. Ko e toki founga pē ia te tau hoko ai ko e ngaahi meʻangāue ʻaonga ʻi he toʻukupu ʻo e ʻEikí ke tāpuakiʻi ʻa e niʻihi kehé ʻi he mālohi ko ia te ne lava ʻo fakaiku ke liliu e moʻui ʻa houʻeiki tangata mo fafiné ke lelei ange.

ʻOku totonu ke tau fakafetaʻi ʻi he loto fakatōkilalo ʻi he tukupaá ni, ʻi he tofiʻá ni, ʻi he faingamālie ko ʻeni ke ngāué pea mo hono ngaahi pale mahutafeá. Monūʻia ā ka ko kinautolu te nau lava ʻo muimui he palani ʻa e ʻEikí ke fakatupulaki ʻa e mālohí ni mo ngāue ʻaki ia ke tāpuakiʻi ʻa e niʻihi kehé. Ko e meʻa ia naʻe fai ʻe Kalaisí… Ko e meʻa ia ʻoku tau monūʻia ke fakahokó.11

ʻOku totonu ke ngāue kinautolu ʻoku maʻu tokoni uelofeá ki he lahi taha te nau lavá ke maʻu ʻa e koloa pe tokoni ʻaukaí. Ko e taimi ʻoku ʻikai ʻoange ai ha ngaahi ngāue mahuʻingá, ko e taimi ʻoku ʻikai poupouʻi ai ʻa e kakaí ke ngāué, ʻe tupu leva ha Siasi lotofoʻi, pea fehalaaki leva ʻa e taumuʻa naʻe fokotuʻu ai ʻa e polokalama uelofeá. Ko ha fono ʻo e langí, pea ko ha fono kuo teʻeki ai ke tau ʻilo kakato ʻi heni ʻi māmani, he ʻikai ke ke lava ʻo tokoniʻi maʻu ai pē ʻa e kakaí ʻaki haʻo fai ʻa e meʻa te nau lava ʻo faí, pe totonu ke nau fai maʻanautolú.12

ʻOku totonu ke tau kolea ʻe ngaahi tāpuaki ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku tau faí pea ʻoua naʻa tau teitei fai ha meʻa ʻoku ʻikai ke tau lava ʻo kole ai ʻEne ngaahi tāpuakí. ʻOku ʻikai totonu ke tau fakakaukau ke fai ʻe he ʻEikí ʻa e meʻa te tau lava ʻo fai maʻatautolú. ʻOku ou tui ki he tui mo e ngāué, pea ʻe toki tāpuakiʻi kakato ange ʻe he ʻEikí ʻa e tangata ʻokú ne ngāueʻi ʻa e meʻa ʻokú ne lotuá ʻo laka ange ʻi he tangata ʻoku lotu ʻataʻatā peé.13

ʻOku fakaiku ʻa e ngāue vēkeveke mo ʻaongá ki ha moʻui longomoʻui, lavameʻa ʻoku fakavīkivikiʻi, konisēnisi tauʻatāina, mo ha mohe ʻoku fakatupu ivi foʻou. Kuo hoko maʻu pē ʻa e ngāué ko ha meʻa ʻaonga ki he tangatá. ʻOfa ke mou fakaʻapaʻapaʻi kakato ʻa e ngāué, tatau ai pē pe ʻoku fai ʻaki hoʻo fakakaukaú, lotó, pe nimá. ʻOfa ke mou maʻu maʻu ai pē ʻa e fiefia ʻo e ngāue moʻoní. … He ʻikai ke ke teitei fakaʻamu pe te ke misi pē koe ki langi. Kuo pau ke ke totongi ʻi he ngāue, ʻi he feilaulau, ʻi he moʻui māʻoniʻoni.14

3

Ko e taimi ʻoku tau ngaohi ai mo fakatolonga ʻa e meʻakaí, ʻoku tau utu ha ngaahi lelei vave mo teuteu ki he ngaahi fie maʻu he kahaʻú.

Kuó ke kiʻi tuʻu nai ʻi ha taimi ke ke fakatokangaʻi e meʻa ʻe ala hoko ki homou kakaí pe puleʻangá kapau ne tuʻu ʻa e fefonongaʻakí pe hoko ha tau pe tōlalo faka-ʻekonōmika? Te mou maʻu fēfē mo homou ngaahi kaungāʻapí ha meʻakai? Ko e hā hano fuoloa hano feau ʻe he fale koloa he tulikí— pe fale koloa lahí—ʻa e ngaahi fie maʻu ʻa e koló?

Taimi nounou pē mei he ʻosi ʻa e Tau Lahi ʻa Māmaní Hono II, kuo ui au ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ke u ʻalu ki ʻIulope ʻo toe fokotuʻu hotau ngaahi misioná mo fokotuʻu ʻa e polokalama ki he tufaki ʻo e meʻakaí mo e valá ki he Kāingalotú. ʻOku kei maʻuiʻui pē ʻi heʻeku manatú ʻa e kakai ne nau heka lēlue he pongipongi kotoa mo ha fanga kiʻi meʻa-teuteu kehekehe ke ō ki he feituʻu ʻutá ke fakafetongi ʻenau koloá ki ha meʻakai. Naʻe fonu ʻa e tauʻanga lēlué ʻi he taimi efiafí ʻi he kakai ne nau faluku ha vesitapolo mo e fuaʻi ʻakau pea mo ha fanga kiʻi puaka naʻe kikī pea mo ha fanga moa. Kuo teʻeki ai ke mou fanongo kimoutolu ʻi ha longoaʻa pehē. Naʻe loto ʻa e kakai ko iá, ke fakafetongi ha meʻa pē ki ha koloa te ne pukepuke ʻa e moʻuí—ko ha meʻakai.

Ko e meʻa naʻe meimei ngalo ʻi he moʻui fakaʻekonōmika fakafalala pē kiate kitá, ko e meʻakai ʻoku ngaohi pē ʻi ʻapí. ʻOku tōtuʻa ʻetau anga ʻaki e ō ki he ngaahi fale koloá ʻo fakatau mai e meʻa ʻoku tau fie maʻú. ʻI heʻetau ngaohi ha niʻihi ʻo ʻetau meʻakaí, ʻoku tau holoki ai, ha konga lahi, hono uesia ʻe he hikihiki ʻo e totongi koloá ʻetau paʻangá. Ko e mahuʻinga angé, ʻoku tau ako ai ke ngaohi ʻetau meʻakai pē ʻatautolu mo fakakau ʻa e kau mēmipa kotoa ʻo e fāmilí ʻi ha ngāue ʻoku ʻaongá. …

ʻĪmisi
A family working in a garden.

ʻE lava ke kau ʻa e kau mēmipa kotoa ʻo e fāmilí ʻi he ngāue ke tokonaki e meʻatokoní.

… Tuku ke u fokotuʻu atu ke mou fai e meʻa kuo ʻosi fai ʻe he niʻihi kehé. Fakataha mo ha niʻihi kehe pea kole ha ngofua ke fakaʻaongaʻi ha ngaahi feituʻu ʻatā ki ha ngoue, pe totongi ha konga kelekele ke tō ai haʻamou ngoue. Kuo ʻi ai ha ngaahi kōlomu kaumātuʻa ʻe niʻihi kuo nau ʻosi fai fakakōlomu ʻeni, pea ko kinautolu ne kau aí kuo nau utu hono ngaahi leleí ʻo toli ha vesitapolo mo ha fuaʻi ʻakau pea mo e ngaahi tāpuaki ʻo e ngāue fakatahá mo e kau ʻa e fāmilí. Kuo keli ʻe ha ngaahi fāmili lahi ha ngaahi feituʻu musieʻia ke ngoueʻi.

ʻOku mau poupou atu ke lahi ange hoʻomou moʻui fakafalala pē kiate kimoutolú, ke hangē ko ia kuo folofola ʻaki ʻe he ʻEikí, “neongo ʻa e ngaahi faingataʻa ʻe hoko mai kiate kimoutolú, … ke tuʻu mālohi ʻa e siasí ʻiate ia pē ʻo māʻolunga ange ʻi he ngaahi meʻa kehe kotoa pē ʻi lalo ʻi he maama fakasilesitialé” (T&F 78:14). ʻOku fie maʻu kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau tauʻatāina mo moʻui fakafalala pē kiate kitautolu koeʻuhí he ʻe hoko ʻeni ko e ngaahi ʻaho ʻo e faingataʻa. Kuó Ne ʻosi fakatokanga mo toutou fakatokanga mai ʻa ʻene hokó. …

Ko e tokonaki ʻo e meʻakaí ko ha konga pē ia ʻe taha ʻo e fakamamafa kuo toutou fai ke mou fakatolonga ha meʻakai … ʻi ha feituʻu pē ʻoku ngofua fakalao ai ke mou fai iá. Kuo teʻeki talaatu ʻe he Siasí ʻa e faʻahinga meʻakai ke mou tauhí. ʻOku tuku ʻa e fili ko ʻení ki he kāingalotú fakafoʻituitui. …

… Mahalo ʻe ʻaonga ʻa e fakahā ko ʻeni ke tokonaki mo fakatolonga ʻa e meʻakaí ki hoʻomou uelofea fakatuʻasinó he ʻahó ni, ʻo hangē ko e ʻaʻake ʻo Noá ki he kakai ʻi he ngaahi ʻaho ʻo Noá. …

… Palani ke fakalahi hoʻomou meʻakai ʻoku fakatolongá ʻo tatau pē mo ia te ke fai ki ha ʻakauni fakahū paʻangá. Fakahū pē ha kiʻi meʻa ke tauhi ʻi he sieke takitaha. Faʻo kapa pe faʻo hina ʻa e fuaʻi ʻakau mo e vesitapolo mei hoʻomou ngoué mo e ʻakau fuá. Ako e founga fakatolonga ʻo e meʻakaí ʻaki hano fakamōmoa pea naʻa mo hano tuku ʻaisi. ʻAi hoʻo fakatolongá ko ha konga ia hoʻo patisetí. Fakatoloanga ha ngaahi tengaʻi ʻakau pea tauhi mo ha ngaahi meʻangāue feʻunga ke fai ʻaki e ngāué. Kapau ʻokú ke tānaki ha paʻanga pe palani ki ha kā fika ua pe seti TV pe ki ha ngaahi meʻa ʻe tānaki atu pē ke ke fiemālie pe fiefia ai, mahalo ʻe fie maʻu ke liliu e ngaahi meʻa ʻokú ke fakamuʻomuʻá. ʻOku mau naʻinaʻi atu ke mou fai ʻeni ʻi he faʻa lotu pea fai ia he taimí ni. …

ʻOku tōtuʻa ʻetau fakafiefiemālie ʻo ʻikai ke tau ngāué pea kumi ʻuhinga he ʻikai ke hoko heni ʻa e haʻahaʻa ʻo e taú, palopalema fakaʻekonōmiká, hongé mo e mofuiké. Ko kinautolu ʻoku tui ki hení ka ʻikai pē ke nau taʻe-maheni mo e ngaahi fakahā ʻa e ʻEikí, ʻoku ʻikai ke nau tui ki ai. Ko kinautolu ʻoku nau fakakaukau hīkisia he ʻikai hoko ʻa e ngaahi meʻa fakamamahi ko ʻení, tokua ʻe taʻofi kinautolu koeʻuhí ko e māʻoniʻoni ʻa e Kāingalotú, ʻoku kākaaʻi kinautolu pea te nau fakameʻapangoʻia ʻi he ʻaho ne nau tali ai e faʻahinga fakakaukau hala ko iá .

Naʻe ʻosi fakatokanga mo toutou fakatokanga ʻa e ʻEikí telia ʻa e ʻaho ʻo e fakamamahi lahí peá ne foaki mai ha faleʻi ʻi Heʻene kau tamaioʻeikí, ʻi he founga te tau lava ai ʻo mateuteu ki he ngaahi taimi faingataʻa ko ʻení. Kuo tau talangofua nai ki Heʻene faleʻí? …

Faivelenga ki he faleʻi ko ʻení, ʻe hoku kāinga, pea ʻe tāpuekina kimoutolu—ʻio, ko e kakai monūʻia taha ʻi he māmaní kotoa. Ko ha kakai lelei kimoutolu. ʻOku ou ʻiloʻi ia. Ka ʻoku tau fie maʻu kotoa ke tau lelei ange ʻi hotau tuʻunga lolotongá. ʻAi ke tau ʻi ha tuʻunga he ʻikai ngata pē ʻi heʻetau lava ʻo fafangaʻi kitautolu ʻi he tokonaki mo e fakatolonga ʻo e meʻakai ʻi ʻapí, ka mo e niʻihi kehé foki.

Fakatauange ke tāpuakiʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá ke tau mateuteu ki he ngaahi ʻaho ʻoku tuʻunuku mai mei muʻá, ʻa ia mahalo ko e kovi tahá ia.15

4

ʻOku haʻu ʻa e nongá mo e fiemālié ki hotau lotó ʻi he taimi ʻoku tau fakahaofi ai ha konga ʻo ʻetau paʻanga hū maí mo fakaʻehiʻehi mei he fakamoʻua taʻeʻaongá.

ʻOku ou fie naʻinaʻi atu ʻi he loto fakaʻapaʻapa ke mou moʻui fakatatau mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻo e ngāué, fakapotopotó, mo e fakafalala pē kiate kitá pea akoʻi hoʻomou fānaú ʻaki hoʻomou hoko ko e faʻifaʻitakiʻangá. … Moʻui fakatatau mo e meʻa ʻokú ke maʻú. Fakahū maʻu pe ha konga ʻo e ngaahi paʻanga hū mai ko iá ki hoʻo ʻakauní. Fakaʻehiʻehi mei he fakamoʻua taʻeʻaongá. Fakapotopoto ʻo ʻoua te ke feinga ke tupulaki ʻo fuʻu vave. Ako ke ke puleʻi lelei ʻa e meʻa ʻokú ke maʻú kimuʻa peá ke toki fakakaukau ke toe fakalahi.16

Meʻapango, he kuo tanumaki ʻi he ʻatamai ʻo e niʻihi ha ʻamanaki tokua ko e taimi ʻoku tau foua ai ʻa e ngaahi taimi faingataʻá, ko e taimi ne tau taʻe-fakapotopoto mo fakamole tavale ai ʻetau ngaahi maʻuʻanga tokoní mo fakamole lahi ange he meʻa ʻoku tau maʻú, ʻoku tau falala ki he Siasí pe ko e puleʻangá ke tokoniʻi kitautolu. Kuo ngalo ʻi ha niʻihi ʻo hotau kāingalotú ʻa e tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻo e palani uelofea ʻa e Siasí “ʻoku ʻikai ha Mēmipa moʻoni ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní te ne loto fiemālie ke hiki atu meiate ia ʻa e kavenga hono tauhi iá, lolotonga ʻokú ne kei lava fakesino.” …

ʻOku fie maʻu ke tau ako mo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakaʻekonōmika ʻo e moʻui fakafalala pē kiate kitá, ʻo laka ange ʻi ha toe taimi ki muʻa. ʻOku ʻikai ke tau ʻilo pe ko e fē taimi ʻe ala uesia ai ʻe he ngaahi palopalema ʻo e puké pe taʻe maʻu ha ngāué ʻa hotau tūkungá. ʻOku ʻikai ke tau ʻiloʻi kuo ʻosi fakahā ʻe he ʻEikí ha ngaahi meʻa fakamamahi fakalūkufua ki he kahaʻú mo ne ʻosi fakatokanga mo toutou fakatokanga ke tau mateuteu. ʻI he ʻuhingá ni, kuo toutou fakamamafaʻi ai ʻe he Kau Taki Māʻolungá ha polokalama “foki ki he ngaahi tefitoʻi moʻoní” ki he uelofea fakatuʻasinó mo e fakalaumālié.17

ʻOku finangalo ʻa e ʻEikí ke ʻatā mo tauʻatāina ʻEne Kau Māʻoniʻoní ʻi he ngaahi ʻaho pelepelengesi ka hokó. Ka ʻoku ʻikai ha tangata ia ʻe tauʻatāina moʻoni kapau ʻoku pōpula fakapaʻanga.18

ʻOku tau lau ʻi he tohi ʻa e Ngaahi Tuʻí kau ki ha fefine naʻe tangi mai kia ʻIlaisa, ko e palōfitá. Naʻe ʻosi mālōlō sioʻono husepānití, pea naʻe ʻi ai hano moʻua naʻe ʻikai ke ne lava ʻo totongi. Naʻe fononga atu ʻa e taha tānaki moʻuá ke ʻave ʻene ongo tama tangatá ʻo fakatau ko ha ongo pōpula.

Naʻe ʻai ʻe ʻIlaisa ʻi ha mana ke ne lava ʻo maʻu ha lolo lelei lahi. Peá ne talaange leva ki ai: “ʻAlu ʻo fakatau atu ʻa e loló, pea ʻatu ʻa e totongi kiate ia ʻoku ʻeké, pea ko hono toé, ke ke moʻui ai koe pea mo hoʻo fānaú.” (Vakai, 2 Ngaahi Tuʻi 4:1–7.)

“Totongi [ho moʻuá], pea moʻui.” Hono ʻikai ʻaonga ʻa e ngaahi leá ni talu mei ai! ʻOku nau hoko ko ha faleʻi fakapotopoto kiate kitautolu he ʻahó ni! …

ʻOku tokolahi ha kakai ʻoku ʻikai ke nau tui ʻe toe hoko mai ha tōlalo fakaʻekonōmika lahi. ʻOku nau ongoʻi malu ʻi heʻenau ʻamanaki ʻe kei hokohoko atu ʻenau ngāue maʻuʻanga moʻuí mo kei maʻu ʻenau totongí mo honau vāhengá, ʻo nau fakamoʻuaʻi ai ʻenau paʻanga hū mai ʻi he kahaʻú taʻe toe fakakaukau ki ha meʻa te nau fai kapau ʻe mole ʻenau ngāué pe taʻofi ʻenau paʻanga hū maí ʻi ha faʻahinga ʻuhinga. Ka kuo toutou pehē ʻe he kau maʻu mafai lelei tahá ʻoku teʻeki ai ke tau poto feʻunga ke mapuleʻi ʻetau meʻa fakaʻekonōmiká ke ʻoua naʻa toe ʻi ai haʻane tōlalo. ʻE vavé ni haʻane hoko mai ʻa e ngaahi liliú ni, pe ʻamui ange.

ʻOku ʻi ai ha ʻuhinga ʻe taha ʻoku toe lahi ange ai e moʻuá ʻoku loloto ange mo ne fakatupu ha hohaʻa lahi ange. Ko e lahi ange ʻo e tokanga ki māmaní, ʻi hono fakafehoanaki mo e tokanga ki he ngaahi meʻa mahuʻinga fakalaumālié. ʻOku lahi ha ngaahi fāmili, ʻoku nau tukupā ke maʻu ha fale lahi mo mamafa ange ʻi he meʻa ʻoku nau fie maʻú, ʻi ha tukui ʻapi totongi mamafa, ke nau “hā ngali lelei ange.” … ʻI he tupulaki ʻa e ākenga ʻo e tuʻunga moʻuí, ʻoku toe fakalalahi ʻa e fakatauele ko iá ʻi he nāunau foʻou ʻoku hū mai he māketí. ʻOku fakataumuʻa ʻa e ngaahi founga kuo palani fakalelei ʻo e tuʻuaki fakaonopōní ki he vaivaiʻanga lahi taha ke ʻoua naʻa fakasītuʻaʻi ʻe he taha fakataú. Meʻapango, he ko hono olá, ʻoku fakautuutu ai ʻa e ongoʻi, tokua ko e ngaahi koloa fakamāmaní ʻoku totonu ke maʻu ia he taimí ni, ʻo ʻikai toe tatali, ʻikai toe tānaki ha paʻanga, ʻikai ha toe feilaulau.

Ko e kovi angé, he ko ha konga lahi ʻo e ngaahi fāmili ʻoku ʻi ai honau ngaahi moʻuá ʻoku ʻikai haʻanau koloa maluʻi [paʻanga he pangikeé] pe meʻa ke nau fakafalala ki ai. He toki ngaahi faingataʻa ia ʻoku nau fakaafeʻi mai kapau ʻe tuʻu fakafokifā ʻenau paʻanga hū maí pe holoki lahi! ʻOku tau ʻilo kotoa ki ha ngaahi fāmili kuo nau fakamoʻuaʻi kinautolu ʻo lahi ange ʻi he meʻa te nau lava ʻo totongí. ʻOku muiaki mai ha māmani ʻo e loto mamahi ʻi he faʻahinga meʻa peheé.19

ʻĪmisi
A couple sitting at a table as they look at financial papers and tax forms.

ʻE lava ke fakatupu ʻe he moʻui ʻo fakalaka he meʻa ʻoku tau maʻú ha “māmāni ʻo e loto mamahi.”

ʻOku ʻikai ko ʻeku ʻuhinga ʻeni ʻoku kovi ʻa e moʻua kotoa pē. ʻOku ʻikai pehē. Ko e moʻua fakapisinisi leleí ko e taha ia ʻo e ngaahi ʻelemēniti ʻo e tupulakí. Ko e nō feʻungá, ʻoku hoko ia ko ha tokoni moʻoni ki ha fāmili ʻoku pau ke nau nō ke fakatau ha ʻapi.20

ʻOku faingofua ange ʻi he lele lōloá ke moʻui fakatatau mo ʻetau paʻanga hū maí mo fakaʻehiʻehi mei he nō mei he kahaʻú, tuku kehe pē ʻi he ngaahi meʻa ʻo e fie maʻu moʻoní—kae ʻikai ki he koloa fakahōhōlotó. ʻOku ʻikai sai ia kiate kitautolu pe ki hotau kakaí ke tau fakamole fakavalevale pea ʻi he ʻaho ʻoku tuʻu ai ʻetau paʻanga hū maí ʻoku hoko ko ha meʻa pau ʻa ʻetau tafoki ki he ngaahi kautaha tokoní pe Siasí ke maʻu ha tokoni fakapaʻangá.

ʻOku ou kōlenga fakamātoato atu, ʻoua te mou haʻi ʻa kimoutolu ki he ngaahi fakamoʻua ʻoku faʻa tōtuʻá. Tānaki he taimí ni pea toki fakatau ʻamui, pea te mou lelei ange ai. Te ke hao ai mei he totongi tupu lahí mo ha ngaahi totongi kehe, pea ʻe ala ʻoatu ʻe he paʻanga kuó ke fakahuú ha faingamālie ke ke fakatau ai ʻamui ʻi ha fakamaʻamaʻa lahi ange.

… Taʻofi ʻa e ʻahiʻahi ʻo e fakamoʻua ki ha ʻapi ʻoku fuʻu matamata lelei pe lahi ange ʻi he meʻa ʻokú ke fie maʻu moʻoní.

Te mou lelei ange, ʻo tautautefito ki he ngaahi fāmili foʻou ʻoku toki kamatá, kapau te mou ʻuluaki fakatau ha kiʻi fale ʻoku mou ʻamanaki ʻe lava ʻo totongi ʻi ha kiʻi taimi nounoú. …

ʻOua naʻá ke tuku koe pe ko ho fāmilí ke taʻe-maluʻi mei he ngaahi matangi mālohi fakapaʻangá. Tukuange ʻa e koloa fakahōhōlotó he taimí ni, kae fakahū ha paʻanga. ʻOku fakapotopoto ange ke tokonaki ki he ako hoʻomou fānaú he kahaʻú pea ki hoʻomou taʻu motuʻá. …

Kāinga, ʻoku maʻu ʻa e nongá mo e fiemālié ʻi hotau lotó ʻi he taimi ʻoku tau moʻui ai ʻo fakatatau mo e meʻa ʻoku tau maʻú. ʻOku foaki mai ʻe he ʻOtuá ʻa e potó mo e tuí ke tau talangofua ki he faleʻi fakalaumālie ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ke mavahe mei he fakamoʻuá, moʻui fakatatau mo e meʻa ʻoku tau maʻú, pea ko hono fakanounoú—ke fakatau pē, ke “totongi [ho moʻuá], pea moʻui.”21

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Ako mo Akoʻí

Ngaahi fehuʻí

  • ʻOku fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Penisoni ʻi he konga 1 ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻo e polokalama uelofea ʻa e Siasí. Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku tokoni ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ki hotau tuʻunga fakatuʻasinó? Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku nau tokoni ai ki hotau tuʻunga fakalaumālié?

  • Ko e hā ha ngaahi lelei ʻo e “ngāue vēkeveke mo ʻaongá”? (Ke maʻu ha ngaahi sīpingá, vakai, konga 2.) Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻokú ke maʻu ʻi he ngāué? Ko e hā te tau lava ʻo fai ke tokoniʻi ʻa e fānaú mo e toʻu tupú ke nau fiefia he ngāué?

  • Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻe maʻu ʻi heʻetau muimui ki he faleʻi ʻa Palesiteni Penisoni ʻi he konga 3? ʻI ho ngaahi tūkunga lolotongá, fakakaukau ki ha meʻa te ke fai, ke muimui ai ki he faleʻi ko ʻení.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fakaiku ai hono ngāue fakapotopoto ʻaki e paʻangá ki he “nongá mo e fiemālié”? ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e hā te tau lava ʻo aʻusia ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke tau “moʻui fakatatau ai mo ʻetau meʻa ʻoku maʻú”? (Vakai, konga 4.)

Ngaahi Potufolofola Fekauʻakí

Sēkope 2:17–19; ʻAlamā 34:19–29; T&F 19:35; 42:42; 75:28–29; 104:78; Mōsese 5:1

Tokoni Fakafaiakó

“Ke teuteuʻi e kau akó ke tali ha ngaahi fehuʻi, te ke lava ʻo fakahā kia[te] kinautolu kimuʻa pea lau pe fakamatalaʻi ha meʻa, te ke fai ange ha ngaahi fehuʻi [ʻi he] hili iá. … Hangē ko ʻení, te ke lava ʻo pehē ange, ʻFakafanongo ʻi heʻeku lau e potufolofola ko ʻení ke ke lava ʻo vahevahe mai e meʻa ʻokú ke mahuʻingaʻia taha aíʻ (ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga Ange ʻi he Faiakó [2000], 77).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Heber J. Grant, ʻi he Conference Report, Oct. 1936, 3.

  2. “Church Welfare—Economically Socially Spiritually Sound,” ʻi he Welfare Agricultural Meeting, Oct. 7, 1972, 5.

  3. Sheri Dew, Ezra Taft Benson: A Biography (1987), 119.

  4. “Ministering to Needs through the Lordʻs Storehouse System,” Ensign, May 1977, 84.

  5. ʻI he Conference Report, Oct. 1945, 160, 163, 164.

  6. “Ministering to Needs through the Lordʻs Storehouse System,” 83; fakaʻaongaʻi ʻe Heber J. Grant, ʻi he Conference Report, Oct. 1936, 3.

  7. “Prepare Ye,” Ensign, Jan. 1974, 81.

  8. ʻI he Conference Report, Apr. 1967, 61.

  9. “Prepare for the Days of Tribulation,” Ensign, Nov. 1980, 32.

  10. The Teachings of Ezra Taft Benson, 481.

  11. The Teachings of Ezra Taft Benson, 484.

  12. “Ministering to Needs through the Lordʻs Storehouse System,” 83.

  13. The Teachings of Ezra Taft Benson, 485.

  14. The Teachings of Ezra Taft Benson, 481.

  15. “Prepare for the Days of Tribulation,” 32–33, 34.

  16. “The Ten Commandments: America at the Crossroads,” New Era, July 1978, 39.

  17. “Prepare for the Days of Tribulation,” 32; fakaʻaongaʻi he Welfare Plan Handbook (1952), 2, hangē ko hono fakaʻaongaʻi ʻe Marion G. Romney, ʻi he “Church Welfare—Some Fundamentals,” Ensign, Jan. 1974, 91.

  18. “Prepare Ye,” 69.

  19. “Pay Thy Debt, and Live,” Ensign, June 1987, 3–4.

  20. ʻI he Conference Report, Apr. 1957, 54.

  21. “Pay Thy Debt, and Live,” 4, 5.