Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 19: Tuʻunga Fakatakimuʻá


Vahe 19

Tuʻunga Fakatakimuʻá

“Kapau te ke hoko ko ha takimuʻa ʻi he kahaʻú ki he Siasí, [ki ho] fonuá, mo homou ngaahi ʻapí, kuo pau ke ke tuʻu maʻu ʻi he tuí, pea taʻe-ueʻia ʻi he fehangahangai mo e koví.”

Mei he Moʻui ʻa ʻEselā Tafu Penisoní

Naʻe kamata ako ʻa ʻEselā Tafu Penisoni ke hoko ko ha taki ʻi heʻene kei talavoú. Ko e taimi naʻe taʻu 13 aí, ne ui ʻene tamaí ke ngāue fakafaifekau. Koeʻuhí ko e lahi taha ia ʻi he fāmilí, naʻe fuesia ai ʻe ʻEselā ha ngaahi fatongia fakatakimuʻa lahi ʻi he faama ʻa e fāmilí he lolotonga e mamaʻo ʻene tamaí. Ko e taimi naʻe ui ai ia ʻi ha ʻosi ha ngaahi taʻu mei ai ki he Misiona Pilitāniá, naʻe hoko ko ha palesiteni fakakolo mo e palesiteni ʻo e Konifelenisi Niukāsoló (meimei tatau mo ha vahefonua he ʻahó ni). Naʻe ngāue kimui ange ʻi ha kau palesitenisī fakasiteiki ʻe tolu—ko e taha naʻe tokoni ai, pea taha naʻe hoko ai ko ha palesiteni fakasiteiki taimi nounou, pea ko e taha ko ha palesiteni fakasiteiki taimi lōloa ange. Naʻe ngāue ʻi ha ngaahi tuʻunga fakatakimuʻa lahi ʻi he lolotonga ʻo ʻene ngāue fakapalofesinalé, ʻi he tafaʻaki ʻo e ngoué. Koeʻuhí naʻe hoko ko ha taki mo ha mataotao ʻi he malaʻe ʻo e ngoué, ne kole ai ia ʻe Palesiteni Tuaiti D. ʻAiseniʻaoa (Dwight D. Eisenhower) ke ngāue ʻi he tuʻunga māʻolunga taha ʻo e ngoué ʻi he ʻIunaiteti Sitetí. Naʻe ngāue ʻi ha taʻu ʻe valu mo Palesiteni ʻAiseniʻaoa ko e sēkelitali ʻo e ʻIunaiteti Siteití ʻi he ngoué.

Ki muʻa peá ne hoko ko e Palesiteni ʻo e Siasí, naʻe ngāue ʻa Palesiteni Penisoni ʻi he taʻu ʻe 12 ko e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Naʻe maʻu ʻe he kau mēmipa ʻo e kōlomú ha fakaʻapaʻapa lahi kiate ia ko honau taki. Naʻe “faʻa talaange” ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī “ki he kau mēmipa ʻo e fāmilí kuo teʻeki ai ke ne toe sio ʻi ha tatau ʻo Palesiteni Penisoni he tuʻunga fakatakí ʻi he Siasí.”1

Naʻe poupouʻi ʻe Palesiteni Penisoni ʻa e kau mēmipa ʻo e kōlomú ʻi heʻene taki ʻa e Toko Hongofulu Mā Uá, ke fakahaaʻi tauʻatāina ʻenau fakakaukaú, tatau ai pē kapau ʻoku kehe ʻene fakakaukaú. Ko e taimi naʻe hoko ai ʻa ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni ko e mēmipa foʻou ʻo e kōlomú, naʻá ne fakakaukau mahalo ʻoku ʻikai totonu ke ne lea. Naʻá ne pehē, “Ka naʻe ʻikai tali e meʻa ko iá [ʻe Palesiteni Penisoni]” “Ko hono moʻoní, kapau naʻá ku fakalongolongo ʻi ha faʻahinga meʻa, naʻá ne ʻomi ia ki tuʻa.”2

Neongo naʻe kole ʻe Palesiteni Penisoni e ngaahi fakakaukaú mei he taha kotoa, ka naʻe ʻikai ke ne tuku ʻa e fealēleaʻakí ke hē. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Hauati W. Hanitā naʻá ne “ʻiloʻi ʻa e founga ke talanoa tauʻatāina mo mahino ai ʻa e Kau Takí pea naʻá [ne] lava ʻo tataki mo mapuleʻi ia ʻo maʻu ha tuʻutuʻuni loto taha ʻo kau fakataha ʻa e taha kotoa.”3 Ko e taimi “naʻá ne ongoʻi ai kuo feʻunga hono aleaʻí, naʻe angamaheniʻaki ke ne pehē, ʻKuó u tui kuo feʻunga hono aleaʻí. Tau ngāue,ʻ ke fakaleleiʻi ʻa e palopalemá.”4

Naʻe tokanga ʻa Palesiteni Penisoni kiate kinautolu naʻá ne takí, pea naʻá ne faiako ʻaki ha sīpinga. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī, “ʻOku ʻikai ke u ʻilo ʻe au ha toe tangata te ne fakaʻatuʻi ange hono kaungā ngāué pe toe tokanga lahi ange ki heʻenau leleí.” “ʻOku ʻikai ke ne kole ha niʻihi ke nau fai e meʻa ʻoku loto fiemālie ke ne fai pē ʻe iá, ka ʻokú ne tā ʻa e sīpinga ʻo e tokoni ki he niʻihi kehé, ke mau muimui ai.”5 Naʻe toe lelei ʻaupito foki ʻa Palesiteni Penisoni ʻi hono vahe ʻo e ngāué ki he niʻihi kehé, peá ne akoʻi mo langaki kinautolu ʻi he lolotonga ʻo e ngāue ko iá.

Ko e taimi naʻe hikinimaʻi ai ʻa Palesiteni Penisoni ʻi he konifelenisi lahí ko e Palesiteni ʻo e Siasí, naʻe fakahaaʻi ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ʻa ʻene fakapapauʻi kuo fili ʻe he ʻEikí mo teuteuʻi ʻa Palesiteni Penisoni ke ne taki ʻa e Siasí:

“ʻOku ou fakamoʻoni atu ko e ʻEikí naʻá Ne fili ʻa ʻEselā Tafu Penisoni ke hoko ko ha mēmipa ʻo e Fakataha Alēlea ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he meimei taʻu ʻe fāngofulu mā tolu kuo hilí. Ko e ʻEikí naʻá ne siviʻi mo fakatonutonu, akoʻi mo teuteuʻi ia ʻi he ngaahi taʻu ko ʻení. …

“ʻOku ou fakamoʻoni, ko e taha ʻokú ne ʻiloʻi ia mo tuʻu ʻi hono tafaʻakí, ko ha tangata ia ʻo e tui, ʻo e tuʻunga fakataki kuo ʻosi siviʻi, ʻo e ʻofa lahi ki he ʻEikí mo ʻEne ngāué, ʻo e ʻofa ki he ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá he potu kotoa pē. Ko ha tangata ia kuo fakamoʻoniʻi e meʻa ʻokú ne lavá.”6

ʻĪmisi
President Ezra Taft Benson with his counselors Gordon B. Hinckely and Thomas S. Monson.

Ko Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni mo hono ongo tokoní ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí: Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (toʻohemá) mo Palesiteni Tōmasi S. Monisoni (toʻomataʻú)

Ngaahi Akonaki ʻa ʻEselā Tafu Penisoní

1

ʻOku tuʻu maʻu ʻa e kau taki leleí ʻi he tuí mo tā ha sīpinga lelei.

Naʻe tupu ʻa e mālohi ʻo e tuʻunga fakatakimuʻa ʻo Kalaisí mei he tukupā ʻo ʻEne faʻifaʻitakiʻangá. Ko ʻEne ui mahinó, “Haʻu ʻo muimui ʻiate au!” … Ko ʻEne [lavameʻa ʻi hono maʻu] ʻo e moʻui mateaki mo e līʻoa ʻa e tangatá ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e māʻoniʻoní [naʻe] fakafalala ia ki he ʻofá ʻa ia ko e meʻa fakalotolahi lelei. Naʻe tokoni ke tau ʻilo ko e ngaahi ulungaanga fakaʻotua ʻiate kitautolu takitahá, ʻa ia ʻoku fie maʻu ke fakahāʻí, ʻe lava ke hoko ko ha ngaahi moʻoniʻi meʻa nāunauʻia ʻo e moʻuí. ʻOku hokohoko atu ʻEne sīpingá ko e falalaʻanga mo e ivi maʻongoʻonga taha ʻo e faʻahinga e tangatá.7

Kapau te ke hoko ko ha takimuʻa ʻi he kahaʻú ki he Siasí, [ʻi ho] fonuá, mo homou ʻapí, kuo pau ke ke tuʻu maʻu ʻi he tuí, pea taʻe-ueʻia ʻi he fehangahangai mo e koví, pea hangē ko e lau ʻa Paulá, “ʻAi kiate kimoutolu ʻa e mahafu-tau kotoa ʻa e ʻOtuá, koeʻuhí ke mou faʻa tuʻu hake ki he ngaahi tuʻutuʻuni kākā ʻa e tēvoló. He ʻoku ʻikai ko e tau fangatua mo e kakano mo e toto, ka [mo e] ngaahi pule mo e ngaahi mālohi mo e kau pule ʻo e fakapoʻuli ʻo e māmaní, mo e kau laumālie kovi ʻi he ngaahi potu [māʻolungá].” 9ʻEfesō 6:11–12.)8

ʻOku fie maʻu ʻe hotau toʻu tupú ke siʻisiʻi ange ʻa e kau fakaangá kae lahi ange e kau faʻifaʻitakiʻangá. Ko e kau faʻifaʻitakiʻanga kimoutolu te nau kumi ai ha sīpinga ʻi he moʻuí ʻa ia te nau lava ʻo muimui mo fai ki aí… Te nau fie maʻu ʻa e tataki fakalaumālie ʻa ia ʻe lava ke maʻu meiate kimoutolu ʻi hoʻomou fakatonutonu kakato hoʻomou moʻuí ki he ngaahi akonaki ʻo e ongoongoleleí.9

2

ʻOku talangofua ʻa e kakaí ki he takimuʻa lelei.

Loto fakatōkilaló

Ko e taha maʻu pē ʻo e ngaahi fakaʻilonga ʻo e takimuʻa leleí, pea ʻe pehē maʻu ai pē, ko e laumālie ʻo e loto-fakatōkilaló.10

Mālohi fakalaumālie

ʻOku pouaki ʻe he mālohi fakalaumālié ʻa e fakakaukau ʻoku leleí, ngaahi fakakaukau ʻoku totonú, natula leleí, ʻulungaanga leleí, mo e ngaahi ngāue totonú. Ko e ngaahi ʻulungaanga ʻeni ʻokú ne pouaki ʻa e potó, tuʻunga lelei fakaesino mo fakaʻatamaí, pea mo e tali vēkeveke mo fiefia ʻo e niʻihi kehé.11

Ko e kinokinoifiá pē ʻokú ne lava ke felangahakeʻaki mo fepoupouʻaki ki ha ngāue tokoni lahi angé, lavameʻa lahi angé, pea mo ha ivi lahi ange.12

ʻOku fie maʻu ʻa e tataki fakalaumālié ke taki lelei. … Kuo pau ke tau maʻu ʻa e laumālie ʻo e fakahaá ʻo tatau ai pē pe ʻoku tau faiako (T&F 50:13–14) pe puleʻi e ngaahi meʻa ʻo e puleʻangá (T&F 46:2).13

ʻOku ʻikai ha fetongi lelei ia ki he Laumālié.14

ʻIló

ʻOku feinga ʻa e taki moʻoní ke ne ʻiloʻi e meʻa kotoa. Ko ha taha ia ʻoku ngāue ʻi he tefitoʻi moʻoní kae ʻikai ko e fakafiemālié. ʻOku feinga ke ako mei he ngaahi aʻusia kotoa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi hono fakafehoanaki mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e poto fakalangí kuo ʻosi fakahaá.15

Ko e taha ʻo e ngaahi founga lelei taha ke mahino ai ki he kau takí ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni totonú ko ʻenau maʻu ha ʻilo mo ha mahino kānokato ʻo e folofolá mo e ngaahi tohi tuʻutuʻuni totonú. Ko e lahi taha ʻo e meʻa ʻoku hokó ne nau ʻosi hoko kimuʻa, pea kuo ʻosi fakapapauʻi ʻa e tuʻutuʻuni mo e founga ke fai ki he palopalemá. Ko ia, ʻoku fakapotopoto maʻu pē, ke vakai pea mo feangainga mo e ngaahi fakahinohino lolotonga kuo tohí pea mo e tuʻutuʻuni ʻa e Siasí ki he ngaahi fehuʻí, ʻi heʻenau hokó.16

ʻOku faleʻi ʻa e kau takí ke nau ako ʻa e ngaahi tokāteline ʻo e Siasí koeʻuhí ke nau lava ʻo fakafofongaʻi lelei ʻetau ngaahi tokāteliné ki he niʻihi kehé. Tau fakaʻaongaʻi e fakalea ʻa e ʻAposetolo ko Paulá, ʻoku mau ʻamanaki atu ke ke hoko “ko e tangata ngāue ʻoku ʻikai ke mā” (2 Tīmote 2:15).17

Mateakí

ʻOku fie maʻu ʻe ha taki lelei ʻa e fai-mateakí. ʻOkú ne fai-māteaki leva mo ia. ʻOkú ne tokoniʻi kinautolu kuó ne foaki ki ai ha ngāué. ʻOku ope atu ʻa e fai-mateakí ʻi he ngaahi meʻa fakafatongiá pē. ʻOkú ne fai-māteaki ʻi he taimi ʻoku maʻu ai ʻe kinautolu ʻoku nau ngāué ha ngaahi fakalāngilangí. ʻOkú ne laukau ʻaki ʻenau ngaahi lavameʻá. ʻOku ʻikai ke ne fakataʻeʻaongaʻi ha meʻa kae ʻoua kuó ne tomuʻa talanoa mo ia ʻokú ne fakataʻeʻaongaʻi ʻene tuʻutuʻuní. ʻOku ʻikai ke ne fakamaaʻi ha kaungā ngāue ʻi he ʻao ʻo e niʻihi kehé. ʻOku lea hangatonu mo tauʻatāina ki ai.18

Uouangatahá

ʻOku ʻi ai ha “loto taha ʻoku fie maʻu ʻe he fono ʻo e puleʻanga fakasilesitialé; Pea ʻoku ʻikai ke lava ʻo langa hake ʻa Saione kae ngata pē ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fono ʻo e puleʻanga fakasilesitialé.” (T&F 105:4–5.) ʻOku kau ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi ʻulungaanga ʻoku fie maʻú ʻa e taha ʻi he fakakaukaú mo e lotó. “ʻOku ou pehē kiate kimoutolu, ke mou taha pē; pea kapau ʻoku ʻikai te mou taha, ʻoku ʻikai ʻaʻaku ʻa kimoutolu,” ko e fakaafe ʻeni ʻa e Fakamoʻuí ki Hono Siasi ʻi onopōní (T&F 38:27; Sione 17:20–23). ʻOku ʻikai ha feituʻu ʻe toe fie maʻu lahi ange ai ʻa e meʻá ni ka ʻi he lotolotonga ʻo kinautolu kuó Ne ui ke pule kakato ʻi Hono puleʻangá.19

ʻĪmisi
Two women welcoming another woman to Relief Society.

“Ko e konga mahuʻinga ʻo e tuʻunga fakatakimuʻa leleí ke ʻofa ki he kakaí.”

ʻOfá mo e fakahaaʻi ʻo e falalá

ʻOku fie maʻu ʻa e ʻofa ʻi he kakaí ki he tuʻunga fakatakimuʻa leleí. ʻOkú ke ʻofa ʻiate kinautolu ʻoku mou ngāué? ʻOkú ke fakatokangaʻi ʻoku mahuʻinga lahi ʻa e ngaahi laumālié ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá (vakai, T&F 18:10)? ʻOkú ke falala ki he toʻu tupú? Kuó ke fakatokangaʻi haʻo fakahīkihikiʻi ʻenau angatonú, ʻo fakamālōʻia ʻenau ngaahi lavameʻá? Pe ʻokú ke maʻu ha loto fakaanga koeʻuhí ko ʻenau ngaahi fehalaākí?20

Ko e leá, ʻoku faingataʻa ange ke kātaki ʻi he fakaangaʻí, ʻoku ʻikai ko ha lea ia mei hotau takí ʻi he ngāue ne vahe mai kiate kitautolú. ʻOku hoko ʻa e fanga kiʻi fakamālō pe fanga kiʻi tohi fakamātoato mo fakahangatonú, ko ha fakaʻaiʻai lelei ʻi he ngāué.21

ʻOku mau ʻiloʻi … ʻoku ʻaonga lahi ange ʻa e taimi ʻoku fakamoleki fakatāutaha ʻe ha taki ke talanoa hangatonu mo e kāingalotú ʻi he taimi ʻoku fakamoleki ʻi he ngaahi houalotú mo e ngaahi fatongia fakapulé. Ko e fetuʻutaki fakatāutahá ko e kī ia ki hono fakaului ʻo e mēmipa māmālohí.22

ʻOku ʻomi ʻe he kolé, ʻo tautautefito ʻi he Siasí, ha ngaahi ola lelei ange ʻi he tuʻutuʻuni atú—mo ha ongoʻi lelei ange foki. Manatuʻi ke ke fakahā ange hono ʻuhingá. Toe vakaiʻi ke ʻilo pe ʻoku fēfē e ngaahi meʻá. Fakahaaʻi e houngaʻiá ʻi he taimi ʻoku fakahoko lelei ai ʻe he kakaí ʻa e ngaahi fakahinohinó. Fakahaaʻi hoʻo falalá ʻi he taimi ʻe lava ai ʻo fakahoko moʻoní. Ko e taimi ʻoku fehalaaki ai ha meʻá, ʻe lelei ke toe vakaiʻi ʻo kumi pe ko e fē naʻá ke fehalaaki aí—pea ʻoua naʻá ke ilifia ke tali ne ke fai ia. Manatuʻi, ko hotau kakaí ko e kau ngāue taʻe-totongi mo tauʻatāina. ʻOku nau toe ʻofa foki he ʻEikí mo ʻEne ngāué. ʻOfa ʻiate kinautolu Fakahoungaʻi kinautolu. Ko e taimi ʻoku ueʻi ai koe ke ke valokiʻi ha kaungā ngāué, ʻoua. Fai ha tukupā mahuʻinga pea fakalotolahiʻi pē. Ko e fānau ʻa ʻetau Tamaí ʻi he funga ʻo e māmaní ʻoku meimei ke nau lelei pē. ʻOkú Ne ʻofa ʻiate kinautolu. ʻOku totonu ke tau pehē foki.23

ʻOku ʻikai saiʻia ʻa e kakaí ke fakamālohiʻi ke nau fai ha meʻa, ʻo tatau ai pē kapau ʻe lelei kiate kinautolu. Ka ʻoku tali ʻe he kakaí ʻa e tuʻunga fakatakimuʻa leleí.24

3

Ko e kau taki leleí ʻoku nau vahe fakapotopoto ʻa e ngāué.

Ko e sīpinga ʻo e vahe ngāue ʻa e Fakamoʻuí

Naʻe fokotuʻu ʻa e ngaahi tuʻunga ʻo e māmaní ʻi he mafai naʻe vahe. Naʻe tuʻo lahi hano fakamanatu ʻe Sīsū ki he kakaí ko ʻEne ngāue ʻi he māmaní naʻe fai ia ʻi he mafai naʻe foakí. Ko e toe fakafoki mai ʻo Hono Siasí naʻe ʻuluaki kamata ʻaki ia ʻa e mafai naʻe foaki.

Naʻe fakahā ʻe Sīsū kiate kinautolu ʻi Heʻene folofola ki he kau Siu ʻi he falelotu lahí, naʻe foaki ange kiate Ia ʻe he Tamaí: “Naʻe ʻikai te u ʻalu hifo mei he langí ke fai hoku loto ʻoʻokú, ka ko e finangalo ʻo ia naʻá ne fekauʻi aú” (Sione 6:38).25

ʻOku ʻomi ʻe Sīsū kiate kitautolu ʻa e sīpinga moʻoni ʻo e pule leleí ʻi he vahe totonu ʻo e ngāué. … Ko e tokolahi ʻo ʻEne kau faifekau kuo vahe ki aí naʻa nau fononga taʻe ʻi ai ha kato paʻanga pe kato fononga. ʻOku tofanga ʻa e tangatá ʻi ha ngaahi faingataʻa lahi ʻi hono fakahoko ʻEne ngaahi fakahinohinó. Naʻe mate ha niʻihi ʻi ha mateʻanga fakamamahi ʻi Heʻene ngāué. Ka naʻe ʻalu atu ki māmani ʻa ʻEne kau ākonga ne vahe ki aí, toʻa hangē ha fanga laioné tuʻunga ʻi Heʻene fekauʻí. Naʻa nau fakahoko ha ngaahi meʻa naʻe ʻikai haʻanau misi ki ai. Kuo teʻeki ai ha taki te ne fakalotolahiʻi ʻa tangata mo fafine ʻo hangē ko Iá.26

ʻOku fokotuʻu ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisí ʻa e kau takí ʻaki hono fakakau e kakai kuo vahe ki ai ʻi he mafai. Naʻe ʻui ʻe [Sīsū] ʻi he taimi naʻe ʻi māmani aí ha kau ʻaposetolo ʻe toko hongofulu mā ua ke tokoni kiate Ia ʻi hono fakalele ʻo e siasí. Naʻá ne ui foki mo ha kau fitungofulu. Naʻá Ne vahe foki [ki] ha niʻihi kehe. Naʻe pau ke ʻoua ʻe ʻi ai ha kau mamata ʻataʻatā pē ʻi Hono siasí. Naʻe kau ʻa e taha kotoa ʻi he tokoni ke langa e puleʻangá. Pea ʻi heʻenau langa ʻa e puleʻangá, naʻa nau langa ai mo kinautolu.

Naʻe fakataumuʻa ʻa Sīsū ke hakeakiʻi ʻa e fakafoʻituituí. …

Naʻe fakataumuʻa ʻa Sīsū ke ʻai ʻa e tangata kotoa ko ha tuʻi, ke langa hake ia ʻi he tuʻunga fakatakimuʻá ki he taʻengatá. Naʻá Ne folofola ki he toko hongofulu mā tahá ʻi he pō fakangalongataʻa ko ia ʻo e ʻohomohe fakaʻosí, “Ko e moʻoni, ko e moʻoni, ʻoku ou tala kiate kimoutolu, Ko ia ʻoku tui kiate aú, ko e ngaahi ngāue ʻoku ou faí, ʻe fai ʻe ia foki; pea te ne fai mo ia ʻoku lahi haké; koeʻuhí ko ʻeku ʻalu ki heʻeku Tamaí.” (Sione 14:12.) Naʻe loto ʻa Sīsū ke hiki hake kae ʻikai fakamoʻulaloaʻi ʻa e fakafoʻituituí, ʻo fou ʻi he vahe ʻo e ngāué. Pea ʻoku tupulaki ai ʻi he Siasí kotoa he ʻahó ni ʻa e kakai tangata mo fafiné ʻi he ngaahi tuʻunga kuo vahe kiate kinautolú.27

ʻĪmisi
One oil painting on wooden panel. Depicts Jesus instructing the Twelve in a rocky landscape beneath a tree. The light suggests early evening. Rmenamts of a small campfire are evident. Jesus extends his right arm while the standing and sitting apostles look at him with a variety of expressions and assumed poses. The subject and title are taken form Matthew Chapter 10.

Naʻe foaki ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e mafaí ki Heʻene Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he lolotonga ʻEne ngāue ʻi he moʻui fakamatelié.

Ko hono vahe ʻo e ngāué ʻi heʻetau ngaahi houalotú

ʻOku ʻuhinga ʻa e pule leleí ko e foaki ʻo e mafaí. ʻOku tokoni kiate koe mo hoʻomou houalotú hono vahe ha konga ʻo e ngāué. Ko e pule leleí ko e poto ia ʻi hono vahe ki he niʻihi kehé kae lava hoʻo ngāué.28

ʻOku fie maʻu ʻi he vahe ngāue fakapotopotó ha teuteu ʻi he faʻa lotu, pea tatau mo e faiako pea malanga leleí. ʻOku fakamahinoʻi ʻeni ʻe he ʻEikí ʻi he ngaahi lea ko ʻení: “Pea ʻe foaki atu ʻa e Laumālié kiate kimoutolu ʻi he lotu ʻo e tuí; pea kapau ʻe ʻikai te mou maʻu ʻa e Laumālié, ʻe ʻikai te mou faiako” (T&F 42:14). Pea ʻe lava ke mau tānaki atu, ʻe ʻikai ke mou vahe ʻa e ngāué taʻe-kau ai ʻa e Laumālié.29

Ko ha pule fakapotopoto ʻi he Siasí he ʻahó ni he ʻikai ke feinga ke fai ʻa e ngāué ʻiate ia pē, he ʻe hangē ai ʻoku ʻikai ha toe taha ʻoku potó. ʻI heʻene vahe ʻa e ngāué, te ne fakapapauʻi ange ai ko ia kuo vahe ki aí ʻokú ne poupouʻi kakato.30

Ko e taimi kuo foaki ai ʻa e fatongiá, ʻoku ʻikai ngalo ʻi he takí ʻa e taha naʻe vahe ki aí pe ko ʻene ngāué. ʻOkú ne muimui mo tokanga ka ʻoku ʻikai ke ne “siofi e meʻa kotoa ʻa e taha ko iá.” ʻOkú ne fai ha ngaahi fakahīkihiki moʻoni ʻi he taimi ʻoku taau aí. ʻOkú ne fai ha fakalotolahi ʻoku ʻaongá ʻi he taimi ʻoku fie maʻu aí. Ko e taimi ʻokú ne ongoʻi ai ʻoku ʻikai fakahoko ʻa e ngāué pea ʻoku fie maʻu ha liliú, ʻoku ngāue loto-toʻa mo mahino, ka ʻi he angaʻofa. Ko e taimi kuo ʻosi ai e ngāue ʻi ha fatongiá, ʻokú ne fai ha fakalāngilangi mo fakamālōʻia.31

ʻOku ʻikai ha taki poto ia ʻe fakakaukau ʻoku meiate ia ʻa e ngaahi fakakaukau lelei kotoa pē. ʻOkú ne fakaafeʻi ha ngaahi fokotuʻu meiate kinautolu ʻokú ne takí. ʻOkú ne ʻai ke nau ongoʻi ko ha konga mahuʻinga kinautolu ʻo e fai-tuʻutuʻuní. ʻOkú ne ʻai ke nau ongoʻi ʻoku nau fakahoko ʻenau ngaahi tuʻutuʻuní, kae ʻikai ko haʻaná pē.32

4

Ko e kau taki ʻo e Siasí ko ha ngaahi meʻangāue ʻi he toʻukupu ʻo e ʻOtuá pea ʻoku totonu ke nau kumia e Laumālié ʻi hono taki mo langaki hake ʻa e niʻihi kehé.

Ko ha taki ʻi he Siasí he ʻahó ni ʻoku meimei ke ne fakahoko pē ʻa e meʻa ʻokú ne ʻamanaki moʻoni ki aí. ʻOkú ne fie maʻu ke lelei ʻene fakakaukaú. ʻOku totonu ke ne fakapapauʻi kiate kinautolu ʻokú ne vahe ki ai e ngāué ʻoku nau maʻu ha ngaahi mālohi lahi ange ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi fatongia anga-mahení. ʻOku ʻikai totonu ke taʻe-malava ha meʻa ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí ʻi he taimi ʻoku [tau] fai ai [hotau] lelei tahá. Ko e ngaahi meʻa-ngāue pē kitautolu; ko e ngāue ʻeni ʻa e ʻEikí. Ko Hono siasí ʻeni, ko e palani ʻo ʻEne ongoongoleleí. Ko ʻEne fānaú ʻeni ʻoku tau ngāué. He ʻikai ke Ne tuku ke tau taʻe-malava kapau te tau fai ʻetau tafaʻakí. Te Ne fakatupulekina kitautolu ʻo mahulu atu ʻi hotau ngaahi talēnití mo e ngaahi meʻa ʻoku tau lavá ʻo ka fie maʻu. ʻOku ou ʻiloʻi ʻeni.33

Kuo pau ke tau manatuʻi ia… ko e Siasí …ʻoku ʻikai ko e māmani ʻo e pisinisí. ʻOku fuatautau ʻene lavameʻá ʻi he ngaahi laumālie kuo fakahaofí, kae ʻikai ʻi he tupú mo e molé. ʻOku fie maʻu ke tau maau mo mohu founga, ka ʻoku toe fie maʻu foki ke tau tokanga ki he ngaahi kaveinga ʻoku taʻengatá. Tokanga ʻi hoʻomou fakahū ʻa e ngaahi founga mo e ngaahi lea fakaemāmaní ʻi he ngaahi ngāue toputapu fakataulaʻeikí. Manatuʻi he ʻikai feʻunga ʻataʻatā pē ʻi he ngāue ʻo e siasí ʻa e ngaahi founga fakaleleiʻi palopalemá, neongo ʻene ʻaongá. Kuo pau ke fakahoko e ngāue ʻa e ʻOtuá ʻi he tui, lotu, pea ʻi he Laumālié, “pea kapau ʻoku fai ia ʻi ha founga kehe, ʻoku ʻikai mei he ʻOtuá ia” (T&F 50:18).34

Ko e taumuʻa kakato ʻo e Siasí ke langa hake ʻa e kakai tangata mo fafine te nau anga fakaʻotua ʻi heʻenau fakakaukaú ʻi honau ʻulungāngá pea mo ʻenau ngaahi sīpinga leleí.35

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Ako mo Akoʻí

Ngaahi fehuʻí

  • Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Penisoni ʻoku totonu ke tā ʻe he kau takí ha sīpinga māʻoniʻoni (vakai, konga 1). Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e sīpingá ko ha ivi takiekina mālohí? Kuo takiekina fēfē koe ʻe he ngaahi sīpinga māʻoniʻoni ʻa e kau takí?

  • Ako ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻo e kau taki leleí ʻoku fakamatalaʻi atu ʻi he konga 2. ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku tali ai ʻe he kakaí ʻa e “[faʻahinga] taki peheé? Fakakaukau ki he meʻa te ke lava ʻo fai ke fakatupulaki ai e ngaahi ʻulungaanga ko ʻení.

  • Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Penisoni ʻoku totonu ke muimui ʻa e kau taki ʻo e Siasí he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí, ko e taha ʻoku vahe ʻa e ngāué (vakai, konga 3). ʻOku tokoni fēfē ʻa e vahe ʻo e ngāué ʻi he langa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá? Ko e hā ha ngaahi founga kuo tokoni atu ai e ngaahi fatongia kuo vahe atu kiate koé?

  • ʻE kehe fēfē nai ʻetau ngāue ʻi he Siasí ka tau ka manatuʻi ko e “ngāūe ʻeni ʻa e ʻEikí” pea ko “Ene fānaú ʻeni ʻoku tau ngāué”? (Vakai, konga 4.) Ko e hā kuó ke aʻusia ʻi he taimi ne ke hoko ai ko ha meʻangāue ʻi he toʻukupu ʻo e ʻEikí ke tokoniʻi e niʻihi kehé?

Ngaahi Potufolofola Fekauʻakí

ʻEkesōtosi 18:13–26; Mātiu 5:13–16; Luke 22:31–32; ʻAlamā 17:1–11; T&F 38:23–27

Tokoni Fakafaiakó

“ʻOku ongo ki he fakafoʻituituí ʻi he taimi ʻoku fakamālōʻiaʻi mo fakahaaʻi ai ʻenau ngaahi tokoní. Te ke lava ʻo fai ha feinga makehe ke fakamālōʻiaʻi e tali ʻa e taha kotoa pē pea kapau ʻe lava, ʻai e tali ko iá ke hoko ko ha konga ʻo e fealēleaʻaki fakakalasí” (ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻnga Ange ʻi he Faiakó [2000], 38).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. In Sheri L. Dew, Ezra Taft Benson: A Biography (1987), 429.

  2. ʻI he Ezra Taft Benson: A Biography, 430.

  3. ʻI he Ezra Taft Benson: A Biography, 430.

  4. ʻI he Ezra Taft Benson: A Biography, 429.

  5. ʻI he Ezra Taft Benson: A Biography, 474–75.

  6. Gordon B. Hinckley, “Come and Partake,” Ensign, May 1986, 47.

  7. The Teachings of Ezra Taft Benson (1988), 345.

  8. The Teachings of Ezra Taft Benson, 372.

  9. The Teachings of Ezra Taft Benson, 375–76.

  10. The Teachings of Ezra Taft Benson, 371.

  11. The Teachings of Ezra Taft Benson, 371.

  12. The Teachings of Ezra Taft Benson, 455.

  13. God, Family, Country: Our Three Great Loyalties (1974), 126.

  14. The Teachings of Ezra Taft Benson, 375.

  15. The Teachings of Ezra Taft Benson, 377.

  16. The Teachings of Ezra Taft Benson, 375.

  17. The Teachings of Ezra Taft Benson, 375.

  18. The Teachings of Ezra Taft Benson, 371.

  19. The Teachings of Ezra Taft Benson, 372.

  20. The Teachings of Ezra Taft Benson, 370.

  21. The Teachings of Ezra Taft Benson, 371.

  22. The Teachings of Ezra Taft Benson, 147.

  23. The Teachings of Ezra Taft Benson, 376–77.

  24. The Teachings of Ezra Taft Benson, 345.

  25. The Teachings of Ezra Taft Benson, 378.

  26. The Teachings of Ezra Taft Benson, 378.

  27. God, Family, Country, 135–36.

  28. The Teachings of Ezra Taft Benson, 379.

  29. The Teachings of Ezra Taft Benson, 379–80.

  30. The Teachings of Ezra Taft Benson, 379.

  31. God, Family, Country, 140.

  32. The Teachings of Ezra Taft Benson, 371.

  33. The Teachings of Ezra Taft Benson, 372.

  34. The Teachings of Ezra Taft Benson, 372–73.

  35. The Teachings of Ezra Taft Benson, 373.