2020
Ngaahi Fie Maʻu mo e Ngaahi Lēsoni Makehe
Sune 2020


Ngaahi Fie Maʻu mo e Ngaahi Lēsoni Makehe

‘Okú ma vahevahe ha ngaahi meʻa siʻi kuó ma ako mei he meʻa kuó ma aʻusia mo Tela, ko homa ʻofefine mo ha ngaahi fiemaʻu makehe, ʻi heʻema fakaʻamu mo lotua ʻe tāpuekina heʻema ngaahi fakakaukaú mo e leá ha taha kehe ʻokú ne foua ha meʻa tatau.

ʻĪmisi
Elder Pieper with his daughter Dora

Ne ʻomi ʻe fāmili Paipá ʻa e ʻū tā ʻo Telá

‘I he ngaahi ʻaho hili e ʻaho tafa ke fāʻeleʻi ʻa Telá, naʻá ma ʻiloʻi naʻe ʻi ai ha meʻa ne kehe fekauʻaki mo ia. Ka naʻe toki kamata ke mahino kiate kimaua ʻi hono leleakiʻi fakahangatonu ia ki he falemahakí mei ha ʻapoinimeni mo e toketaá hili ha uike ʻe tolu mei ai, ʻe liliu e moʻui homau fāmilí ʻi hono fanauʻi iá.

Ko e ngaahi uike mo e ngaahi māhina ne hoko mai aí naʻa mau ongoʻi ha fakatuʻamelie mo e tailiili lahi ʻi he feinga ʻa e kau palofesinale mateakí ke ʻilo e tuʻunga ʻoku ʻi ai ʻa Telá. Naʻe ʻomi ʻe he fakakaukau foʻou takitaha ha ngaahi loto-hohaʻa.

“Mani, ʻofa pē ʻoku ʻikai ko ia. He ʻikai ke ma katekina haʻane mole meiate kimaua,” ko ʻema tali ia ki ha feinga ʻe taha ke ʻilo ki he mahakí (diagnosis). “Kapau ko ʻeni, ʻoku ʻikai ke ma fakapapauʻi pe te ma fehangahangai fēfē mo ia,” ko ʻema tali ia ki ha toe feinga ke ʻilo ki he mahakí.

ʻOku lelei mo fakamamahi fakatouʻosi e feinga ke ʻilo ki he mahakí. Te ne lava ʻo ʻomi fiemālie mo tokoni ke mahino ki ha taha e meʻa ʻe ala hoko he kahaʻú, ka te ne lava foki ʻo fakatupu ha ngaahi meʻa ke ʻamanaki atu ki ai pe ngaahi fakangatangata ʻoku ʻikai teitei moʻoni. ʻOkú ma houngaʻia ʻi homa tūkungá, ne hili e ngaahi fakamahamahalo mo e ngaahi sivi kotoa, naʻe ʻikai lava ʻe he kau toketaá ʻo ʻilo ha mahaki pau ʻoku maʻu ʻe Tela.

Naʻa nau talamai, “ʻOku sai pē hono sinó kotoa, ka ʻoku vaivai hono uouá pea moʻua ʻi he hamú.”

Kuo mau nofo ʻi he taʻu ʻe 28 kuohilí mo e fakamatala ko iá—ʻa ʻene veiveiuá, ngaahi meʻa fakatuʻupakeé, ngaahi polé, mo e ngaahi meʻa fakafiefiá mo e faingamālié. Naʻe ʻikai ke ma ʻilo pe ʻe fēfē ʻa e fonongá, ka naʻe ʻikai ke ma teitei ongoʻi ne fakangatangata ki ha puke fakafaitoʻo pau.

Ko hono Fakamatalaʻi ha Taha ʻoku ʻi ai Haʻane Fiemaʻu Makehe

Ko e niʻihi ʻo e ngaahi fehuʻi tuʻo lahi taha kuó ma maʻu ʻi he ngaahi taʻu kuohilí fekauʻaki mo Telá ko e “Ko e hā ʻokú ne moʻua aí?” mo e “Ko e hā e faingataʻaʻia fakaesino ʻokú ne maʻú?” ʻOku angamaheni ke ma tali ange ʻaki ʻema pehē, “ʻOku ʻikai ke ne lea, lue ʻo ʻikai tokoniʻi, pe kai pe tui vala ʻiate ia pē, ka ʻokú ne mahulu ange ia ai.”

Kuó ma ako ke ʻoua ʻe fakamatalaʻi ia ʻaki e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke ne malavá pe ngaahi fakangatangatá. Ka ʻokú ma saiʻia ke fakamatalaʻi ia ʻaki e ngaahi meʻa ʻokú ne malavá.

Hangē ko ʻení, ʻoku lava ʻa Tela ʻo malimali. ‘Oku hanga ʻe heʻene malimalí ʻo fakatupu ke malimali ʻa kinautolu ʻoku nau feohí. Kuo taʻofi kimautolu ʻe ha sola ʻi he malaʻe vakapuná ʻo kole mai pe te nau lava ʻo faitā mo Tela koeʻuhí pē kuo lōmekina kinautolu ʻe he malama ʻo hono malimalí.

ʻOkú ne lava ʻo fāʻofua ki ha taha. Kapau ʻokú ke monūʻia ke fāʻofua mo Tela, te ne liliu hoʻo moʻuí. Ne tuʻo taha ʻemau hū ki tuʻa mei ha sipoti naʻe fai, pea fakalaka ʻa Tela ʻi ha tangata tukuhāusia ʻi he veʻehalá peá ne ala atu ʻo fāʻofua kiate ia. Naʻe mahino mei hono fofongá naʻe hoko ʻene fāʻofuá ko e taha ʻo e ngaahi meʻa fakaofo taha kuó ne aʻusia he ʻaho ko iá.

‘Oku tokoni ʻa Tela ke ke ongoʻi oku ʻofaʻi koe. Kapau te ke fesiofaki mo Tela, naʻa mo ha sekoni pē, te ke ongoʻi ha ʻofa mo e angaʻofa ʻe ala fakatupu ke ke loʻimataʻia. ʻI he ngaahi meʻaʻofa fakaofo ko iá, ko e hā te ma fie fakamatalaʻi ai ia ko ha “faingataʻaʻia fakaesino”? Kuó ne tākiekina ha moʻui ʻe laungeau ki he leleí ʻiate ia pē mo hono fai e meʻa ʻokú ne faí.

ʻĪmisi
Photograph of Dora Pieper

ʻAho ʻe Taha he Taimi

‘Oku faingofua ke ongoʻi lōmekina e mātuʻá ʻi heʻenau ʻiloʻi ko ia ʻe fakafalala honau fohá/ʻofefiné kiate kinautolu ʻi he kotoa ʻenau moʻuí. ʻOku toe lahi ange e ongoʻi lōmekiná ʻi he taimi ʻoku fie maʻu maʻu pē ʻe he tamasiʻí/taʻahiné ʻa e tokoni fakatuʻasino, fakaeloto, mo fakafaitoʻó. ʻE lava ke hoko e fakakaukau ki hono fafanga, teuteuʻi, kaukauʻi, tokangaʻi, mo hono tokoniʻi ha tamasiʻi/taʻahine he ʻaho kotoa pē, ʻo hangē ha moʻunga ʻoku fuʻu maʻolunga mo tahifo ke kaka aí.

ʻI he ngaahi momeniti ko iá, ʻoku mahuʻinga ai ke kiʻi tuʻu pea pehē, “ʻOku fie maʻu ke u fakahoko pē e meʻá ni he ʻahó ni.” Kuó ma ʻilo ko e nofotaha pē ko ia ʻi he ngaahi fie maʻu mo e ngaahi faingamālie ʻi he ʻaho takitaha, ʻo hangē ʻoku ngali faingofua ange ke fakahoko e ngaahi ngāué. Te tau lava ʻo moʻui ʻi ha ʻaho pē ʻe taha he taimi, pea tau lava ʻo kumi e fiefia mo e tupulaki ʻoku ʻomi ʻe he ʻaho ko iá.

Malava ʻo Fakalakalaká

ʻOku malava ʻa e laumālie kotoa ʻoku ʻomi ki he māmaní ʻo “fakalakalaka.”1 ʻOku fie maʻu kitautolu kotoa ke fakaʻaongaʻi ʻetau tauʻatāina ke filí ki he tuʻunga ko ia ʻoku tau malavá. ʻOku fatongia ʻaki ʻe kitautolu kau tauhí hono tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku tau tauhí ke nau tupulaki mo fakalakalaka fakatuʻasino, fakaeloto, mo fakalaumālie ke aʻu ki he tuʻunga ʻoku nau malavá. ‘Oku lava ke ʻuhinga ia ke tokoniʻi kinautolu ke maʻu ha ngaahi faingamālie ke ngāue tokoni ai—ʻo hangē ko e ngaahi fāʻofua pe malimali ʻa Telá. ‘E lava foki ke ʻuhinga ia ki hono tokoniʻi kinautolu ke fakaʻaongaʻi, pea kapau ʻe lava, ke nau fakalahi honau tuʻunga malava fakatuʻasino mo fakaʻatamaí ʻo fakafou ʻi he fakamalohisinó mo e ʻekitivitií.

‘I hono fai iá, ʻoku fie maʻu ke tau fai e anga moʻoní. Kapau ʻoku tau loto-ʻita maʻu pē, mahalo ʻoku fuʻu tōtuʻa ʻetau feingá. ‘E lava ke tokoniʻi mo tataki kitautolu ʻe he ʻEikí ʻo fakafou ʻi Hono Laumālié ke fakahoko e ngaahi meʻa ko ia ʻoku malava mo totonú. ‘I he ngaahi tūkunga ʻe niʻihi, te Ne ʻomi ha ngaahi mana, neongo ʻe ngali iiki.

Te ma manatuʻi maʻu pē hono talamai ʻe ha taki mataotao ki he huí (orthopedic) he ʻikai teitei lue ʻa Tela. Ka ʻi he hili ha ngaahi taʻu ʻo e lotu lahi mo e ngāue mālohi, ʻoku lava ʻeni ʻa Tela ʻo lue ʻi hano tokoniʻi ia. Kuo teʻeki ai liliu hono tūkungá fakalūkufua, ka kuo ʻomi ʻe he ʻEikí ha mana siʻisiʻi ke tokoni ke ne tupulaki mo maʻu ha fiefia lahi ange ʻi he moʻuí.

ʻĪmisi
Dora riding a horse

Tui ke ʻOua ʻe Fakamoʻuí

‘Oku fakanatula pē ke fehuʻi ko e hā hono ʻuhingá? ʻi he taimi ʻoku ʻomi ai ki hotau ʻapí ha foha/ʻofefine faingataʻaʻia ʻo e ʻOtuá. ʻOku angamaheni ke taki kitautolu ʻe heʻetau tuí ke tau fehuʻi ki he ʻOtuá pe ʻe malava ke fakamoʻui pe toʻo e tūkunga ʻo e tamasiʻí/taʻahiné. ʻOkú ma maʻu e tui pau ko ia ʻe lava ʻe he ʻOtuá ʻo fakamoʻui homa ʻofefiné, ka kuó Ne fakamahino mai foki ʻoku ʻikai ko Hono finangaló ke fakahoko ia he taimí ni.

ʻOku ʻi ai ha ngaahi taumuʻa ʻa e Tamai Hēvaní ki hono ʻomi ʻo Tela kiate kimauá, pea te Ne fakamoʻui ia—ʻo kapau pea ʻi Heʻene finangalo ke fai ia. Mahalo he ʻikai hokosia e ʻaho ko iá kae ʻoua kuo hoko e taimi ʻo e fakamoʻui taupotu tahá—ʻa e Toetuʻú. ‘Oku tatau pē e lahi ʻo e tui ʻoku fie maʻu ke tali ʻaki e finangalo ʻo e ʻOtuá he ʻikai fakamoʻui e niʻihi pelepelengesí ni he taimi ní, pea mo e tui ko ia te Ne lava ʻo fakamoʻui kinautolu he taimi ní. Naʻe ʻomi ʻa Tela kiate kimaua mo ha taumuʻa, pea ne ma ongoʻi ke ma tokanga ke ʻoua ʻe fehuʻia e ʻuhingá kae fehuʻi ki he Tamai Hēvaní e meʻa ʻokú Ne finangalo ke te akó.

“Ke fehuʻi, Ko e hā ʻoku hoko ai ʻeni kiate aú? Ko e hā ʻoku ou faingataʻaʻia ai he meʻá ni he taimi ní? Ko e hā kuó u fai ke tupu ai ʻení? ʻe tataki ai koe ki he ngaahi feituʻu fakapoʻulí,” ko e lea ia ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikoti (1928–2015) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Ka naʻá ne pehē, “Fehuʻi, Ko e hā kuo pau ke u faí? Ko e hā te u ako mei he aʻusia ko ʻení? … ʻI hoʻo lotu mo e loto fakamātoato moʻoni, ‘Kātaki fakahā mai ke u ʻilo Ho finangaló’ mo e ‘Ke fai pē Ho finangaló,’ ʻokú ke ʻi ha tuʻunga mālohi ke maʻu e tokoni lahi taha mei hoʻo Tamai ʻofá.”2

ʻOku tau fakakaukau he taimi ʻe niʻihi ki he mātuʻa ʻa e fānau ko ia ne fakamoʻui ʻe he Fakamoʻuí lolotonga ʻEne ngāue fakafaifekau ʻi he matelié. Mahalo ʻoku hangē ko kitautolú, ne fifili e ngaahi mātuʻa ko iá ki he taumuʻa ne ʻomi ai ʻenau fānaú kiate kinautolú. Hili hono fakamoʻui kinautolu ʻe he Fakamoʻuí, ne lava ʻo mahino ki he mātuʻá naʻe ʻikai mei malava ke Ne fakahaaʻi Hono mālohi faifakamoʻuí mo e faka-ʻOtuá kapau ne ʻikai ke ʻi ai ha taha ke fakamoʻui. ʻOku tau maʻu e tui ʻe hokosia ha taimi ke fakamoʻui ai e fānau kotoa pē ʻo e ʻOtuá.3

ʻOku mau nofo ʻamanaki atu ki he ʻaho ko iá.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Naʻe akonaki e Palōfita ko Siosefa Sāmitá “Ko e kau maʻu ʻatamai mo e laumālie kotoa pē kuo fekauʻi mai ʻe he ʻOtuá ki māmani ʻoku nau tuʻu ke fakalakalaka” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 241).

  2. Richard G. Scott, “Trust in the Lord,” Ensign, Nov. 1995, 17.

  3. Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau ki hono maʻu e “tui ke ʻoua ʻe fakamoʻuí,” vakai, David A. Bednar, “Ko Hono Tali e Finangalo mo e Taimi ʻa e ʻEikí,” Liahona, ʻAokosi 2016, 16–23.