Au Lako Ke Ko Ni Lewa
Vei ira na tamata ni Kalou e sa qai laki laurai na veisau oqo ena nodra sa laki veiqaravi ena Nona were ni vaini.
Na noqu vosa e tauri mai ena dua na sere dau veivakauqeti vei ira na italai ni Turaga ena vuqa na itabatamata:
Ke sega e ulunivanua
Se draki ca tu mai wai.
Ke sega e buca ni valu
Gadrevi au ko Jisu.
Ke, vosa lo, mai vei au oqo
Meu gole ki vanua vou.
Tuberi au, Jisu, meu yalo qaqa:
Au Lako ke ko ni lewa.
(“Au Lako Ke Ko Ni Lewa,” Serenilotu naba 46).
E vola e dua na dauniserekali ka sega ni Yalododonu Edaidai, na veivosa oqo e vakaraitaka na nodra solibula ena veiyabaki na luve ni Kalou yalodina.
O Eparama, ka liutaki Aisake ki na ilakolako vakaciriloloma ko ya ki na ulunivanua ko Moraia, e a yalodina me lako ki na vanua e vinakata na Turaga me lako kina (raica na iVakatekivu 22). E vakakina o Tevita ni a tu e matadra na Isireli me sauma na nona bolebole na tuwawa, ko Koliaci (raica na 1 Samuela 17). O Esiteri e a vakauqeti me vakabulai ira na nona tamata, ka lakova kina e dua na sala dredre me laki bolea na tui ena nona tikina e loma sara (raica Esiteri 4–5). “Au na lako ke ko ni lewa, Turaga” e a vakauqeti Liai me biuti Jerusalemi (raica na 1 Nifai 2), ka vakakina na luvena, ko Nifai, me lesuva na ivolatukutuku talei (raica na 1 Nifai 3). E drau tale na tiki ni ivolanikalou ena rawa ni tukuni yani.
O ira kece na tamata yalodina oqo era vakaraitaka tiko na nodra talairawarawa ena Nona veivakalougatataki kei na nodra vakabauta na kaukauwa kei na nona vinaka. Me vaka e a vakamacalataka ko Nifai, “Au na lako ka kitaka na ka sa vakarota na Turaga, ka niu kila ni sa dauvakarautaka na Turaga na sala me ra rawata kina na luve ni tamata na ka kece sa vakarota vei ira ko Koya” (1 Nifai 3:7).
E vakavolivoliti keda, ka vakakina ena noda vakanananu ena veigauna sa oti, e tu kina na vei ivakaraitaki uasivi ni talairawarawa, nodra yalodina ni veiqaravi na Yalododonu Edaidai. E dua na kena ka kilai levu sara o ya me baleti Peresitedi J. Reuben Clark. Ni oti e tinikaono na yabaki vaka-imatai ni daunivakasala dauveiuqeti, e qai tauyavutaki vinaka tale na Mataveiliutaki Taumada ka mani qai kacivi kina o koya me ikarua ni daunivakasala. E a qai solia kina e dua na ivakaraitaki ni yalomalumalumu kei na lomasoli me veiqaravi me vaka ga na nodra sa dau vakauqeti tu mai na veitabatamata cakacaka ena Lotu, ka mani tukuna ki na Lotu: “Ena veiqaravi vua na Turaga, e sega ni kilai na vanua o veiqaravi kina, ia e kilai ga na itovo ni nomu veiqaravi. Ena Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai, eda na dui ciqoma ga na itavi eda sa dui lesi kina, na vanua eda sega ni a kerea se meda na vakasuka” (Ripote ni Koniferedi, Eper. 1951, 154).
E tautauvata ga na kena yaga, dina ni sega ni ra laurai levu sara, o ira na milioni na lewenilotu era cakacaka tu ena gauna oqo ena vakabauta vata vakaoya kei na soli igu ena veivanua yawa e so ena nona were ni vaini na Turaga. Au kila ni dua na kena ivakaraitaki vinaka era vakayacora tiko o ira na veiwatini daukaulotu tudei.
Dua na gauna lekaleka sa oti au a taleva lesu tiko na nodra ivola ni kaulotu e sivia na lewe limasagavulu na veiwatini qase. O ira kece oqori era sa veiqaravi oti mai ena tolu na tabana ni kaulotu ia era vakauta tale tiko mai na nodra pepa me dua tale na nodra ilesilesi. E so era vakaitikotiko ena vuqa na vanua me vaka mai Ositerelia ki Arizona, mai Kalifonia ki Missouri. Na nodra yabaki ni bula e tiko mai na onosagavulu vakacaca ki na vitusagavulu vakacaca ki na—ia, veitalia o ya. E dua na veiwatini erau bole tiko mai me ikavitu ni nodrau kaulotu, erau a sa veiqaravi oti ena Temple Square, mai Alaska, mai Niu Siladi, mai Kenya, kei Ghana. Erau a talai yani ki na yatu Filipaini. E rawa ni tukuni yani e vuqa sara na ivakaraitaki vakaoqo.
Era tukuna toka mai na iliuliu ni matabete ena nodra pepa na veiveiwatini oqo na nodra ivakadinadina ni veiqaravi kei na solibula. Au via cavuta yani e vica:
“Lomasoli me keirau lako ki na vanua cava ga, e rawa ni keirau cakava e dua ga na ka sa rawa se mani vakacava na balavu ni gauna e gadrevi.”
“[Oqo] na ivakaraitaki cecere ni lewe ni Lotu era solia na nodra bula vua na Turaga.”
“Keirau na lako ena vanua cava ga e vinakata na Turaga me keirau lako kina,” erau a tukuna toka mai e dua na veiwatini. “Keirau sa masulaka me keirau na talai yani ki na vanua keirau gadrevi mai kina.”
Ni ra tukuna mai na iliuliu ni matabete na nodra ivakatagedegede ni vuli na veiwatini vakaoqori era sa solia vata tiko mai kei na itukutuku ni cakacaka era rawa ni cakava vakavinaka na daukaulotu qase.
“E matau sara o koya me cicivaka na porokaramu kei [na] veiliutaki.”
“E rau marau sara vakalevu ni rau kerei me rau tara cake ka veivakatorocaketaki, o koya gona ena ganiti rau e dua na ilesilesi ki na dua na vanua ka se qai vakatorocaketaki tiko mai. Lomasoli me veiqaravi ena ivakatagedegede cava ga e rau kacivi kina.”
“E rau na yaga vakalevu sara ke rau cakacaka vata kei ira era [luluqa] tu ena lotu kei ira na se qai veisau mai ki na lotu ka sega ni ganiti rau na valenivolavola.”
“Erau taleitaki ira na itabagone ka tiko vei rau na isolisoli ni cakacaka vata kei ira.”
“Erau kila ni rau na yaga vakalevu sara ena veivakasalataki kei na cakacaka ni veitokani.”
“Sa sega soti ni kaukauwa na yagodrau, ia e rau kaukauwa tiko vakayalo ka rau se gumatua tiko ena cakacaka ni kaulotu.”
“E dua o koya na daukaulotu dina. Na imatai ni yacana o Nifai ka muria ga na we ni yavai nona yaca. E dua na marama uasivi o koya, e dua o koya na ivakaraitaki vinaka sara. Ena rawa ka vakalevu sara ena vanua cava ga e kacivi kina. Oqo sa i kalima ni nodrau kaulotu.” (E rau sa veiqaravi oti mai Guam, Nigeria, Vietnam, Pakistan, Singapore, kei Maleya. Era a kacivi rau na dauveiqaravi ni Turaga me rau laki veiqaravi ena Valetabu mai Nauvoo, me rau cegu vakalailai mai na vanua dredre e rau a veiqaravi voli kina.)
E dua tale na veiwatini e rau a tukuna kece tiko mai na veika cecere me baleti ira oqori ni rau a vola: “Rawa ni lako ena dua ga na vanua ka cakava na ka ga e vinakati. E sega ni solibula o ya ia e gauna talei.”
O ira na daukaulotu qase oqo era solia e dua na ivakatagedegede ni solibula kei na soli igu. E vakakina o ira na noda peresitedi ni tabana ni kaulotu kei na peresitedi ni valetabu kei ira na dui watidra. Era biuta kece tu mai na nodra itikotiko kei na nodra vuvale me ra laki veiqaravi tudei me yacova na kena gauna. E vakatalega kina vei ira na mataivalu levu ni itabagone daukaulotu, era vakadaroya tu mada na nodra bula e vale, era vakamoce ki na nodra matavuvale kei na itokani ka lako yani (vakavuqa me ra sauma ga vakataki ira na nodra ilakolako) me ra laki veiqaravi ena vanua cava ga era sa lesi kina mai vua na Turaga, ni vosa mai vei ira na nona dauveiqaravi.
Au lako ke ko ni lewa, Jisu,
Veivanua kei na wasaliwa
Meu kaya na nomuni vosa Jisu;
Meu dina tu vei kemuni.
(Serenilotu, naba 46).
E milioni tale era veiqaravi voli mai nodra vanua era solia nodra gauna me ra veiqaravi. E vakakina vei ira na lewe 26,000 na matabisopi kei na mataveiliutaki ni tabana, kei na mataveiliutaki ni nodra dui kuoramu kei na iSoqosoqo ni Veivukei, ena Lalai, kei na Gone Yalewa ka ra veiqaravi vata kei ira ena ruku ni nodra veiliutaki. E vakatalega kina vei ira e milioni tale—na qasenivuli yalodina ena tabanalevu, tabana, iteki, kei na tikina. Ka qai vakasamataki ira na drau na udolu na dauveituberi ni matavuvale kei ira na dauveisiko ni vuvale era vakayacora na ivakaro ni Turaga me ra “dauvakaraici ira na lewenilotu, dausikovi ira ka vakauqeti ira tikoga” (V&V 20:53). Na veika kece oqo e rawa ni semati vata ena veivakauqeti ni qaqa ni sere oqo:
Na vosa meu mai tukuna tu
Sa donu mai vei Jsiu;
So beka e vauci ena ca
Meu vaqarai ira mai.
Turaga, ni mai liutaki au,
E sala buto qai ca,
Meu kaya na nona lewa talei:
Au kaya ke ko ni lewa.
(Serenilotu, naba 46).
Me vaka a vakatavulica na parofita/tui Penijamini, “Ko ni sa qaravi koya tiko na nomuni Kalou ena nomuni qaravi ira tiko na wekamuni” (Mosaia 2:17). E vakaroti keda talega “mo ni qarauna me vakayacori ga vakadodonu na veika oqo ena yalomatua; ni sa sega ni yaga vua na tamata me cici vakatotolo ni sa malumalumu na yago” (Mosaia 4:27).
E bolei keda tu na kosipeli i Jisu Karisito me yaco me da veisau mai. E vakavulici keda ena ka e dodonu meda cakava, ka vakarautaka vei keda na gaunadonu meda yaco rawa me vaka na veika e gadreva vei keda na Tamada Vakalomalagi. Vei ira na tamata ni Kalou e sa qai laki laurai na veisau oqo ena nodra sa laki veiqaravi ena Nona were ni vaini.
Eda taukena tu e dua na itovo ni bula ni sega ni dau nanumi koya vakaikoya ena veiqaravi ena loma ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai. Ia, sa dua dina na ivalavala vakasakiti ena Lotu oqo ko ya ni sega ni dua e saumi vakailavo vei ira na udolu na qarava tu na itavi ni Lotu ena vei-iteki, tikina, kei na tabana ni kaulotu era qaravi mai kina. Me vaka ni dua na tikina bibi ena Nona ituvatuva na Kalou vei ira na Luvena, na liutaki kei na qaravi ni itavi ni Nona Lotu era vakaitavi kina na Luvena ka ra solia wale nodra gauna ena veiqaravi vua na Kalou kei ira na wekadra. Era rokova na vunau ni Turaga me ra lomani Koya ka qaravi Koya (raica Joni 14:15; V&V 20:19, 42:29, 59:5). Sai koya oqo na sala era vakarau kina na turaga kei na marama ki na veivakalougatataki titobu ni bula tawamudu.
Ia, e tiko e so e rawa ni ra na vakavinakataki ira. Niu a tarogi ira na peresitedi ni iteki ena nodra vakasama ena ulutaga meu vosa kina ena koniferedi ni iteki, e dau wasoma meu rogoca ni so na lewenilotu era sega ni ciqoma na ilesilesi ni lotu se era ciqoma na ilesilesi ka sega ga ni qarava nodra itavi. E so era sega ni yalodina sara me ra solibula. E sa dau vaka tiko ga mai oqori e veigauna. Ia na veika oqo ena qai tauci ga na vuana.
Ena tolu na vosa vakaibalebale levu ka tiko ena i ka 25 ni wase ni ivola i Maciu e tukuna tiko kina na iVakabula na ivakatautauvata ni yalodina kei na veidabui. E veimama vei ira na vulagi sureti era a sega ni vakacurumi ki na kana magiti ni vakamau ni ra a sega ni vakarau tu ni sa yaco mai na tagane sa qai vakawati (raica Maciu 25:1–13). O ira na tamata vucesa era a sega ni cakacakataka na taledi e a solia vei ira na iTaukei ni were era a sega ni vakatarai me ra curu ki na marau ni noda Turaga (raica Maciu 25:14–30). Ia ni sa lako mai na Turaga ena Nona lagilagi, e a wasei ira tani na Sipi era a qaravi koya mai vei ira na Me, ni ra a sega ni qaravi Koya. Ia ko ira walega sa “cakava vua e dua sa lailai vei ira na wekaqu oqo” (raica Maciu 25:40) era sa vakadaberi ena ligana imatau me ra taukena na matanitu sa vakarautaki tu mai na buli ni vuravura (raica Maciu 25:31–46).
Kemuni na taciqu kei na ganequ, kevaka ko ni drotaka tiko na nomuni itavi, yalovinaka mo ni vakasamataka se o cei o ni drotaka tiko se o cei o n ibesetaka tiko mo ni qarava ni o sega ni cakava nomu ilesilesi se ni o ni sa ciqoma, o ni yalayala kina, o ni qai sega ni vakayacora vinaka. Au masuta me da na dui muria yadua na ivakaro oqo:
Vanua yawa taudua tu
E vuravura oqo
Meu mai muria na Nona lewa
Ko Jisu, a lauvako.
(Serenilotu, naba 46).
Sa mai vakaraitaka o Jisu na sala. E dina ni a diva me kua ni sotava na rarawa ni a tiko mai Kecisemani vakakina mai Kalivari (V&V 19:18). E a tukuna vei Tamana ena yalomalumalumu, “Ia me kakua ni yaco na noqu lewa, me yaco ga na nomuni lewa” (Luke 23:42).
E a vakatavuvulitaka mada e liu:
“Kevaka e dua na tamata sa via muri au, me kakua ni muria na lomana, ia me colata nona kauveilatai, ka muri au.
“Ia ko koya yadua sa via maroroya na nona bula ena vakayalia: ia ko koya yadua ena vakayalia na nona bula ena vukuqu, ena maroroya.
“Ia ka cava na kena yaga vua na tamata, me rawati vuravura taucoko, ka vakayalia na yalona? Se cava ena solia na tamata me isau ni yalona?” (Maciu 16:24–26).
E gadrevi me da nanuma tiko na inaki ni noda veiqaravi vakai keda. Kevaka e kena inaki me rawati kina e dua na tiki ni Nona cakacaka, ena rawa vua na Kalou me “solia mai vei au ko Koya na agilosi e tinikarua,” me vaka e a vakatavulica ko Jisu ena dua na gauna (raica na Maciu 26:53). Ia ena sega ga ni rawati kina na inaki ni veiqaravi e sa lavaka mai. Me da qarava na Kalou kei ira noda itokani me da yaco rawa me vaka na gone ena lesu rawa tale ki vua na noda iTubutubu Vakalomalagi.
Au vakanuinui vei kemuni,
Lomani au mai Jisu,
Tudei dina vei kemuni:,
Me yaco nomuni lewa.
(Serenilotu, naba 46).
Rauta ni tini na yabaki sa oti, au a taura kina e dua na ivola mai vua e dua sa lesu mai na kaulotu ka vakamacalataka na veika e a tara na nona bula. E volavola tiko mai me vakavinavinakataki ira na liutaka tiko na cakacaka ni kaulotu “ni ra a talai au yani ki na vanua e a vinakata na Turaga ka sega niu a vinakata ga vakai au.” E a lako mai, e a tukuna o koya, “mai na dua na vanua ka veisisivitaki kina na kilaka .” Ni bera ni mai kaulotu e a vuli taumada tiko ena dua na univesiti kilai levu ena Tokalau kei Amerika. E a tukuna:
“Au a sega ni via veisautaka noqu guta meu laki kaulotu, au a vakalewena na fomu ni [kaulotu] kau vakauta yani, au a makataka sara vakavinaka na vanua me volai kina na noqu gagadre meu laki veiqaravi e vanua tani ka duatani na kena ivosavosa. Au a qarauna vinaka sara meu vakamatatataka niu gonevuli rawa ka sara ena vosa vaka-Rusia kau na rawa ni laki maliwai ira na kai Rusia me rua na yabaki. Au sa yalodei tu ni na sega ni rawa ni dua na komiti me na vakasuka ena vuku ni noqu ivakatagedegede ni vuli, au a yalovakacegu niu sa vakila niu na laki taleitaka na veiqaravi ni na rabailevu kina na noqu kila na itovo ni duatani tale na vanua.”
E kidacalataka o koya ni a kacivi me na kaulotu ena dua ga na tabana ni kaulotu e Amerika. E sega ni bau kila tu e dua na ka me baleta na vanua e sa kacivi me laki kaulotu kina, na ka ga e kila o ya ni tiko ga ena nona vanua vosa Vakavalagi ka sega ni vanua tani me vosataka na vosa sa vulica mai, ka mani kaya kina, “Kena irairai ni o ira na tamata au na laki cakacaka vata kei ira era sega soti sara ni vuli vinaka.” E a tomana tale,”E a voleka niu bese ni ciqoma na ilesilesi, kau nanuma ni na vinaka cake kevaka au curu ki na Peace Corps se dua tale na ka.”
E kalougata, ni a qai kunea na gonetagane oqo na yaloqaqa kei na vakabauta me ciqoma kina na ilesilesi ka muria na veidusimaki kei na ivakasala ni nona peresitedi ni tabana ni kaulotu. E keri sa qai tekivu kina na caka mana ni tubucake vakayalo. E a vakamacalataka vakaoqo:
“Ni sa tekivu meu laki veiqaravi kei ira na tamata tawavuli mai na [yasana ko ya], au a sasaga vakaukauwa sara me vica na vula, vakalailai sa qai tekivu mai na cakacaka kamikamica ni Yalo Tabu ka tekivu me talaraka sobu na lalaga ni dokadoka kei na tawa-vakabauta ka sa viviraki sara koto vakaukauwa ena noqu bula. Sa tekivu na cakamana ni veisau mai vei Karisito. Sa qai tekivu me curuma mai vakaukauwa na noqu vakasama na dina ni Kalou kei na veiwekani tawamudu ni tamata kecega.”
E sega ni ka rawarawa, e a tukuna o koya, ia mai na veivakauqeti ni nona peresitedi ni kaulotu kei na nona sa taleitaki ira mai na tamata e qaravi ira tiko, e a vakavuna me vakarawarawataki kina, ka yaco me rawata sara.
“E sa torocake tikoga na noqu gagadre meu lomani ira ka qaravi ira na tamata oqo veitalia ga na kena dredre, ni vuqa na gauna era noqu iliuliu tiko o ira ga na noqu icaba. Na imatai ni gauna oqo ena noqu bula meu vulica na yalomalumalumu; au vulica na ibalebale ni noda dokai ira na tamata me kua ni vakatau mai na veika lalai walega vakavuravura. Sa tekivu me katakata mai e lomaqu na noqu taleitaki ira na tamata era a lako vata mai kei au ki na vuravura oqo” (ivola ki na Vakaitutu Raraba, Fepe. 1994).
E vakaoqori na cakamana ni veiqaravi. Me vaka e a vola na dauniserekali:
Ke, vosa lo mai vei au oqo
Meu gole ki vanua vou,
Tuberi au, Jisu, meu yaloqaqa:
Au lako ke ko ni lewa.
(Serenilotu, naba 46).
Au vakadinadinataki Jisu Karisito, e vakayaloqaqataki keda tiko yani ki na Nona sala ka meda veiqaravi ena Vukuna, au masuta me tiko vei keda na vakabauta ka meda na solibula ka muria na Lomana, kei na kaukauwa me da yaco me vaka na ka e gadreva vei keda o Koya, ena yaca i Jisu Karisito, emeni.