Au Vakabauta Niu na Rawata, Au sa Kila Niu Rawata
Eda sega ni tautauvata ena veika eda sa kila tu, na noda maqosa, kei na noda kaukauwa, … ia eda na saumi taro kece ena ivakarau ni noda vakayagataka na isolisoli kei na veigauna vinaka e soli vei keda.
Kemuni na taciqu lomani ena matabete tabu, sa noqu masu mo ni na kila vakavinaka na noqu vosa vei kemuni na ivavakoso lewe vuqa oqo ena bogi ni kua. Me vaka ni Peresitedi ni Lotu sa qarava rawa o Peresitedi Gordon B. Hinckley e vuqa na cakacaka ka nanumi ni na sega ni caka rawa. Ia ena dua na gauna e a lewe tale tu ga ni matabete i Eroni me vaka ga e levu vei kemuni. Oi kemuni na cauravou ena matabete i Eroni ena yaco na gauna mai muri mo ni veiliutaki ena Lotu. Ena yakavi oqo au gadreva meu na vosa sara ga vei kemuni. E dodonu mo ni kila kevaka e nomuni na qaqa—o ikemuni ka vakakina na Lotu—ena vakatau ena nomuni gagadre mo ni qarava vinaka na cakacaka ni Turaga. O ni na gadreva me tu vei kemuni na vakabauta kei na yalodei mo ni toso kina ki liu.
O kemuni vakayadua na turaga kei na gonetagane ka vakarorogo tiko ena bogi ni kua sa soli tu vei kemuni na kaukauwa cecere duadua e vuravura—na matabete tabu ni Kalou. Sai koya oqori na kaukauwa mo ni cakacaka vakadodonu kina ena yaca ni Turaga mo ni tara cake na matanitu ni Kalou e vuravura. Au taleva tale vei kemuni ni “kaukauwa ni ilesilesi vakabete sa kaukauwa ga vakalomalagi; ia ena sega ni rawa me taurivaki se vakayacori na kaukauwa vakalomalagi ena sala tani, ena kena ivakarau dodonu ga.”1 Na matabete e ilesilesi vakalou, ka na tarogi keda na Turaga me baleta na kena vakayagataki na kaukauwa cecere oqo.
Au a qai rogoca vakadua na italanoa ni Idini Lailai ka Rawata ena gauna au sa yabaki tini kina. Ni’u se gone au dau taleitaka na italanoa oqo baleta ni’u kila ni dau sinai tu ena motoka ni sitimanivanua na ivakatakarakara ni manumanu, na kisitoni ni vakatatalo, na isele lobi, na pasela, kei na ivola ka vakakina na kakana talei e so. Ia, e a mani ca na idini ka a dreta cake tiko ena ulunivanua na sitimanivanua. E qai tukuni ena italanoa ni a qai lako mai e dua na sitimanivanua ni usa pasidia levu ka kerei me dreta cake na motoka ni sitimanivanua ki na yasa ni ulunivanua ka dua, ia e a sega ni rawa ni siro sobu mai me dreta cake na sitimanivanua. E a lako talega mai e dua na idini, ia e a sega talega ni rawa ni lako sobu me vukea cake na sitimanivanua baleta ni o koya e dau usa kako ga. E a lako mai e dua na idini makawa, ia e a sega ni rawa ni veivuke baleta ni tukuna, “Au sa oca… . Au sega ni rawata. Au sega ni rawata. Au sega ni rawata.”
Sa qai lako sobu mai e dua na idini karakarawa lailai, e a qai kerei me dreti ira cake na motoka ni sitimanivanua kivei ira na gone ena yasa ni ulunivanua ka dua. E a sauma na idini lailai oqo ka vaka, “Au sega soti ni ka levu sara … au dau vakayagataki ga meu veisautaki ira na motoka ni sitimanivanua ena kena lomanibai. Au se bera mada ni cabeta e dua na ulunivanu.” Ia e a kauwaitaka vakalevu o koya ni ra na rarawa na gone ena yasa ni ulunivanua ka dua kevaka e sega ni yaco yani vei ira na veika e tu ena loma ni motoka ni sitimanivanua. Sa mani kaya kina, “Au vakabauta niu na rawata. Au vakabauta niu na rawata. Au vakabauta niu na rawata. E a qasoti koya ki na sitimanivanua lailai. “Puff puff, chug chug sa lako na sitimanivanua lailai. Au vakabauta niu na rawata—Au vakabauta ni’u na rawata—Au vakabauta niu na rawata—Au vakabauta niu na rawata—Au vakabauta niu na rawata—Au vakabauta niu na rawata.” Ena ivakarau ni rai oqori, e a yacova kina na idini lailai na dela ni ulunivanua ka siro yani ki yasana kadua ka kaya tiko, “Au kila niu rawata. Au kila niu rawata. Au kila niu rawata. Au kila niu rawata. Au kila niu rawata. Au kila niu rawata.”2
Ena so na gauna eda dau kacivi me da dodoliga yani ka cakacaka vakalevu cake sara mai na kena levu eda dau nanuma ni da rawata. Au nanuma lesu na ivosavosa nei Peresitedi Roosevelt, “Au tamata vakarauta ga ia, au dau cakacaka vakaukauwa cake sara mai na tamata vakarauta ga!”3 Eda na vakatorocaketaka na noda taledi, taumada ena noda nanuma ni da na rawata. Eda kila kece na italanoa vakaibalebale ni taledi. E solia na Turaga vua e dua e lima na taledi, vua tale e dua e rua, vua tale e dua e duabau ga, vei ira yadua me vaka sa dui rauti ira yadua… .”
“Ia ko koya sa taura na taledi e lima sa la’ki veivoli kina, a sa rawata e lima tale na taledi.
“Sa vakatalega kina ko koya sa taura e rua, sa rawata e rua tale.
“Ia ko koya sa taura e duabau, sa lako ka kelia e dua na qara, ka vunia kina na ilavo ni nona turaga.”
Sa oti e dua na gauna balavu sa qai kerea na Turaga me ra mai soli itukutuku. O koya e a taura e lima sa mai tukuna ni sa rawata e lima tale me kena ikuri, ka vakacaucautaki kina “Ko sa dina ena ka e vica ga, au na lesi iko mo lewa na ka e vuqa.” O koya e a taura e rua na taledi e a rawata e rua tale na taledi, e a yalataki talega vua me lewa na ka e vuqa. Ia o koya e a soli vua e dua na taledi e a vakasuka mai na taledi e dua oqori, ka kaya, “Noqu Turaga au sa kilai iko, ni ko sa tamata lawaki dredre, ko sa tamusuka ena vanua ko a sega ni kaburaka kina, ka kumuna mai na vanua ko a sega ni veibiuyaka kina:
“Ia kau a rere kina, ka laki vunia na nomu taledi ena qele.”4
Ena nona soli itukutuku me baleta na nona veiqaravi, e a bilitaka na nona turaga na dauveiqaravi vucesa oqo ena nona malumalumu5 ga o koya. E a rawa mada ga me biuta na ilavo ena baqe ka qai rawata na kena tubu ka me kua ga ni buluta. E a qai tauri mai na nona taledi ka soli vei koya e tini na nona taledi. E qai tukuna vei keda na Turaga, “Ni sa tu vua na tamata e dua na ka, ena qai soli vua ka na levu na nona: ia na tamata sa sega ni tu vua e dua na ka, ena qai kau tani mai vua na ka sa tu vua.”6
Eda na vakataroga beka se sa dodonu me kau tani na taledi mai vei koya ka lailai duadua na nona me soli vei koya e levu duadua. Mai na kena irairai beka, ia, na Turaga sa vakamacalataka ni tamata yadua sa dui tu na veika era rawa ni cakava.7
E so vei keda eda nanuma ni sa rauta na veika eda sa cakava tiko oqo. Eda vakawelewele tu ga ena ivakarau ni rai vaka: kana, gunu, ka marau tiko, ni sa tu na veigauna vinaka ni tubu kei na veivakatorocaketaki. Eda calata na veigauna vinaka me da tara cake kina na matanitu ni Kai ou baleta ni tu ga vei keda na vakasama wele ni na dua tale ena qai cakava. E tukuna vei keda na Turaga ni na solia vakalevu vei ira era gadreva. Era na vakalevulevui ena nodra sasaga, me vaka na idini lailai karakarawa ni dreta cake tiko na sitimanivanua ena ulunivanua. Ia vei ira era kaya, “Sa rauti keimami; ena kau tani mai na ka sa tu vei ira.”8
Sa solia na Turaga vei ira kece na Nona italai, ka okati kina na matabete yadua, na veitaledi vakayalo e so. E tukuna vei keda na Turaga, o koya sa vakalougatataki keda ena veitaledi oqo, “Au vakabauta ni o na rawata. Au vakabauta ni o na rawata.” Eda sega ni tautauvata ena veika eda sa kila tu, na noda maqosa, kei na noda kaukauwa, e duidui na gauna vinaka e yaco mai me da vakayagataka kina na veisolisoli vakayalo oqori, ia eda na saumi taro kece ena ivakarau ni noda vakayagataka na isolisoli kei na veigauna vinaka e soli vei keda.
Na itukutuku makawa ni Lotu e okati kina na veika era vakayacora na matabete cecere na nodra bula. E vica era a daumaka sara ia era a veivukiyaki ka sega ni nuitaki ka ra vakayalia kina na isolisoli vakayalo kei na taledi ka vakalougatataki ira kina vakalevu na Turaga. Au gadreva me’u tukuna vei kemuni e dua vei ira oqo.
O Samuel Brannan e a liutaki ira eso na Yalododonu ena nodra soko wavokita na Cape Horn ena waqa na Brooklyn. Era a kele vakalekaleka e Hawaii ni se bera ni qai mai kabi ena toba e San Francisco. Sa mani nanuma kina me ra kakua ni tawavanua ena Rocky Mountains na Yalododonu ia me ra gole sara yani ki California. E a mani gole kina vaka ki na tokalau ka sota kei ira na imatai ni lawalawa biuvanua ka liutaki ira o Brigham Young e Green River, Wyoming. E a vakayagataka na nona kaukauwa ni veisureti ena nona tovolea me veisautaka na vakasama nei Brigham Young me vakayagataka na veika vivinaka e tu e California. E sauma kina o Brigham Young ka kaya, “Me da lako ki California, eda na sega ni rawa ni tiko kina me lima na yabaki; ia me da vakaitikotiko ga ena veiulunivanua, ka me da tea ga na keda pateta ka kania; ka’u sa nakita me’u tiko eke.”9 E a mani tiko o Brannan vata kei ira me vica na siga ia baleta ni sa rui yalo kaukauwa ka nuitaki koya ga, sa mani lesu tale kina ki California ena Okosita ni 1847.
Me vaka na idini levu ka a sega ni rawa ni siro sobu mai me dreta cake na sitimanivanua ki na dela ni ulunivanua, e a sega ni vakanamata tiko o Sam Brannan ena kena tarai cake na matanitu ni Kalou. Ia sa nanuma tikoga na caka bisinisi kei na rawa ilavo. E a yaco o koya me imatai ni milionea e California, ka vica vata tu na nona bisinisi kei na qele lelevu. Ni a liutaki ira tiko na ilawalawa Yalododonu o ya, e a mani kerei koya kina o Peresitedi Young me tukunikataka na ikatini e a soqona mai vei ira na lewe ni Lotu e California, ka ra okati kina o ira era a vakasaqaqara koula yani, e a mani sega ni cakava vakakina. E a sega talega ni vakayagataka na ilavo o ya me tauyavutaka kina na Lotu se vukei ira kina na lewenilotu e kea.
Ena dua na gauna, e a vuavuaivinaka sara kina na nona bisinisi kei na nona voli qele me baleti koya ga o Brannan, ia sa yaco tale ga mai na gauna dredre. Era sa dui tutu na nona matavuvale. Ena gauna e mate kina sa tu taudua voli ga, sa kavoro vakayago, vakayalo, ka vakakina vakailavo. Ena loma ni tinikaono na vula e sega ni dua me bau mai kauta na yagona. Sa qai laki vakotori ena ibulubulu e Mount Hope, San Diego. E a rawaka vakalevu ena nona bula o Sam Brannan, ia e muri e a qai sauma e dua na isau vakasisila ni nona sega ni doka na nona itavi vakamatabete ni veiliutaki, kei na nona sega ni via muria na parofita ni Kalou.10
O keda eda sa vakacolati ena itavi vakamatabete ni Lotu oqo sa dodonu me da muria ka tokona na noda parofita, o Peresitedi Gordon B. Hinckley.
Me vaka na “Idini Lailai ka a Rawata,” eda gadreva me da tiko ena sala dodonu ka vakatorocaketaka na noda taledi. Sa dodonu me da na nanuma tiko ni na rawa ni vakayagataki ga na matabete ena inaki dodonu. Ni vakayagataki ena “ivalavala sega ni dodonu, sa na tasogo ko lomalagi, a sa rarawa na Yalo ni Turaga; ia sa lako tani, sa oti e kea na kaukauwa vakabete se na ilesilesi ni tamata ko ya.”11
Me da tiko ga ena sala dodonu sa dodonu me da rokovi ira ka tokoni ira o ira era taura tu na idola ni vakatulewa ni matabete. Sa talevi tiko vei keda me da nanuma ni “levu era sa kacivi, ia sa lewe lailai ga sa digitaki.”12 Na gauna cava eda na digitaki kina? Eda na digitaki mai vua na Turaga ni da sa solia na noda vinaka duadua me da tosoya kina ki liu na cakacaka tabu oqo ena noda sasaga kei na noda taledi sa vakatabui oqo. Sa dodonu me na dau dusimaki tiko na noda sasaga mai na ivakavuvuli dodonu ka solia tu na Turaga ena iwase 121 ni Vunau kei na Veiyalayalati.
“Raica sa sega sara ni kilikili me vakayacori na cakacaka vakabete ena ivakarau kaukauwa se vakasaurara; ia me vakayacori ga ena veivakauqeti, na vosota vakadede, na yalomalua, na yalomalumalumu, kei na loloma e sega ni veivakaisini.
“Io ena yalo e veidokai, kei na yalomatua; raica ena rarama sara kina na yalona, ka sega vua na veivakaisini kei na lawaki.”13
E soli na matabete me vakalougatataki kina na nodra bula na tani. E kaya kina o Peresitedi David O Mckay, “Na matabete e tawamudu. Me vaka ni na vakilai sara ena bula e tu kina na kaukauwa. E rawa ni da raitayaloyalotaka na matabete me dua na taqe wai levu. Ena yaco me daumaka sara na kaukauwa oqori ka basika kina na veika vivinaka kevaka walega e vakayagataki na kaukauwa galala oqo ena veibuca, lomanibai, iteitei kei na itikotiko mamarau; o koya ena vakatakilai ga na ivakavuvuli ni kaukauwa ni sa cakacaka ena nodra bula na tamata, ni ra sa vagoleya na yalodra kei na nodra gagadre vua na Kalou, ka vakauqeta na veiqaravi vei ira na wekadra.”14 Kevaka eda sega ni qaravi ira tiko na tani, sa na sega kina ni yaga vei keda na matabete baleta ni oqori e sega ni kaukauwa ni vakawelewele. Kemuni na taciqu ni dau lomasoli me baleta na kaukauwa ni veivakalougatataki ka salavata kei na matabete, vakauasivi vei ira na lewe ni noda matavuvale. Nanuma tiko ni sa kaya oti na Turaga, “Ko koya yadua o sa vosavakalougatataka, au na vakalougatataka.”15
Ena noda vakavakarau tiko ki na gauna eda na soli itukutuku kina vua na Turaga me baleta na noda itavi yadua ni veiliutaki vakamatabete, eda na tu beka evei? Nanuma tiko ni “ivakatawa ni matamata ni koro sa i koya na Yalosavasava ni Isireli; ka sa sega ni lesia kina e dua tale na tamata.”16
Au nuitaka ni da na sega ni vaka na idini levu ni usa pasidia, sa rui qaciqacia ka sega ni ciqoma na ilesilesi e soli vei keda. Sa noqu masu ni da na sega ni vaka na tamata ena serekali kilai levu ka a kaya:
Tamaqu, me’u cakacaka evei nikua?
Ka’u sa vakasinaiti ena loloma kei na veikauwaitaki.
Qai dusia e dua na tikina lailai
Ka kaya, “Qarava oya vei au.”
Au sauma vakatotolo, “O sega; kua ni o koya oya!
Baleta, ena sega ni dua e raica,
Veitalia na kena caka vakavinaka na noqu cakacaka;
Me’u kua ga ni cakacaka ena vanua lailai oya.”
Kei na vosa e cavuta, e sega ni kaukauwa;
E vosa mai vakamalua vei au:
“A, tamata lailai, dikeva na yalomu.
O cakacaka tiko me baleti ira se baleti au?
O Nasareci e vanua lailai sara,
E vakakina o Kaleli.”17
Au nuitaka talega ni da na sega ni vaka na idini ni usa kako, e sega ni vinakata me qarava tale e so na itavi ni veiqaravi. E vakavulica vei keda na Turaga: “Ia kevaka e dua sa vakasaurarataki iko mo drau lako vata kaya ena dua na maile, lako vata kaya na kena ikarua.”18 Eso na gauna talei duadua ena noda bula na “ikarua ni maile” ni auwa oqori ka soli ena veiqaravi ni sa kaya na yagoda ni sa via cegu ia e qai basika cake mai na yasada vinaka ka kaya, “Koi au oqo; ni talai au.”19
Se, me vaka na idini makawa, me da kaya beka ni da sa oca—se da sa qase! Au via tukuna mo ni kila tiko ni o Peresitedi Hinckley sa yabaki 92 ia se kaukauwa vinaka tu ga!
Au nuitaka tu me da vaka kece na “Idini Lailai Ni a Rawata.” E sega soti ni ka levu sara, e dau vakayagataki tu ga ena veisautaki motoka ni sitimanivanua, ka se bera ni bau cabeta e dua na ulunivanua, ia e sa tu vakarau. E qasoti koya na idini lailai ki na sitimanivanua ca, cabe cake ki na dela ni ulunivanua qai siro sobu ki yasana kadua ka kaya, “Au kila ni’u rawata.” Sa dodonu vei keda yadua me da kabata na veiulunivanua eda se bera ni bau kabata vakadua.
Kemuni na taciqu, e cecere na noda cakacaka ka bibi na noda itavi vakamatabete. Au nuitaka ka masuta me rawa ni da toso ki liu ena cakacaka tabu oqo ena yalo malumalumu, ena masumasu, kei na duavata ena veidusimaki ni Yalo ni Turaga kei na veiliutaki nei Peresitedi Gordon B. Hinckley, ena yaca i Jisu Karisito, emeni.