Wiadze Mfɛndzanan Ehyiadzi
Hom Ndodɔ Hom Atamfo
Ɔbɛsɛ 2020 Wiadze Mfɛndzanan Ehyiadzi


Hom Ndodɔ Hom Atamfo

Yenyim dɛ hɛn nyina yɛyɛ Nyame ne mba no ma hɛn enyido-adzehu wɔ mbrɛ nkaafo si som bo ma yetum atra nyiyimu.

Ewuradze ne nkyerɛkyerɛ wɔ hɔ daapem na ɔwɔ hɔ ma Nyame ne mba nyina. Asɛm yi mu no, mebɛma mfatoho binom efi United States, mbom nkyerɛkyerɛ no a mekyerɛ no dzi dwuma wɔ beebiara.

Yɛtse mber a ebufuw na ɔtan hyɛ amanyɛsɛm nkitahodzi na dwumadzi nhyehyɛɛ mu. Yɛtsee ho nkã ɔhyew ber yi mu ber a binom a wɔreyɛ ɔyɛkyerɛ asomdwee mu no, traa do kɛsɛɛ adze. Yɛtse ho nkã wɔ ndɛ mprɛnsi a wɔdze rohwehwɛ amanfo dzibew horow. Naaso ɔyɛ awerɛhow dɛ binom mpo atra akã amanyɛsɛm na nsɛmbɔn wɔ Asɔr nhyiamu ase.

Kã bi ma minkã bi aban mu no ber biara yebenya adwen nsonsonoee wɔ hɔn a worigyina na dza wɔbɛyɛ ho. Naaso, dɛ yɛyɛ Christ akãdofo no, otwar dɛ yeyi ebufuw na ɔtan akwa ber a wɔreyɛ amanyɛsɛm ho ekyingye anaa wɔrekasa tsia.

Mfonyin
Bepɔw no do Nkyerɛkyerɛ

Hɛn Agyenkwa ne nkyerɛkyerɛ kor nye yi, bɛyɛ dɛ dodowara nyim mbom wɔnntaa nnyɛ.

“Hom atse dɛ wɔkãa dɛ, Dɔ wo nyɛnko, na tan wo tamfo.

“Mese hom dɛ, hom ndodɔ hom atamfo, hom nhyira hɔn a wɔkã hom ndom, hom nyɛ papa mma hɔn a wɔtan hom, na hom nsɔr mma hɔn a wobu hom enyimtsia na wɔtseetsee hom” (Matthew 5:43–44).1

Ebusuasantsen pii abɛsen mu no, wɔakyerɛ Jewfo no dɛ wɔntan hɔn atamfo, na ber no nna woruhu amandze na ayakayakadze wɔ Romefo a wɔhwɛ hɔn man no do no nsa. Naaso Jesus kyerɛɛ hɔn dɛ, “Hom ndodɔ hom atamfo” na “ wɔnyɛ papa mma hɔn a wɔhaw hom.”

Mfonyin
Jesus rekyerɛkyerɛ wɔ America Mantaw

Nsakyeree nkyerɛkyerɛ a obeye ama ankorankor na amanyɛsɛm nkitahodzi a! Naaso ɔno na hɛn Agyenkwa no da ho hyɛ ho mbra no. Mormon Nwoma mu no yɛkenkan dɛ, “Na nokwar, nokwar mese hom dɛ, obiara a wentwiwentwi sunsum wɔ no mu no nnyɛ medze, mbom ɔyɛ abɔnsam dze, ɔno nye wentwiwentwi n’egya, na onunu nyimpa hɔn akoma ma wɔdze ebufuw dzi aper” (3 Nephi 11:29).

Yɛrodɔ hɛn atamfo na hɔn a wotsia hɛn no nnyɛ mberɛw. President Gordon B. Hinckley hyɛɛ no nsew dɛ, “Hɛn mu dodowara nndur dɛm ɔdɔ na bɔnfakyɛ … mangow no,” ɔdze kãa ho dɛ “Ohia ahohyɛdo a ɔyɛ dɛ ma ɔbor dza yebotum ayɛ.”2 Naaso otwar dɛ ohia tsitsir, osiandɛ ɔkã Agyenkwa ne mbrasɛm mu dza ɔsõ ebien no ho dɛ “yɛbɔdɔ Ewuradze [hɛn] Nyankopɔn” na dɛ “dɔ wo nyɛnko dɛ wankasa woho” (Matthew 22:37, 39). Na otwar dɛ wotum yɛ, osiandɛ Ɔkyerɛɛ so dɛ “Hom mbisa na wɔbɛma hom; hom nhwehwɛ na hom bohu”(Matthew 7:7).3

Yebesi dɛn besie ɔsor mbrasɛm yinom wɔ wiadze a yɛhyɛ nyimpa mbra ase no? Ndaase mu ara, yɛwɔ Agyenkwa nankasa ne mfatoho ma kwan a yebesi besie N’onnyiewiei mbrasɛm na nyimpa mbra a wɔahyehyɛ no. Ber a nna atamfo no pɛ dɛ wɔdze asɛmbisa sũa no efir no wobisaa dɛ ana ɔsɛ dɛ wotua ntoboa ma Rome a, Ɔtseen Ne nsa kyerɛɛ Caesar no mfonyin a ɔwɔ hɔn sika no do na Ɔkãa dɛ: “Hom ndan dza ɔyɛ Caesar dze mma Caesar, na dza ɔyɛ Nyankopɔn dze mma Nyankopɔn.”(Luke 20:25).4

Mfonyin
Hom Ndam mma Caesar

Ntsi, ɔsɛ dɛ yedzi nyimpa mbra do (dan ma Caesar) ama yɛatsena asomdwee mu wɔ ɔman no tumdzi ase, na yedzi Nyankopɔn ne mbra do dze akɔ onnyiewiei nkrabea mu. Mbom yesi dɛn yɛ iyi,—nkankara yebesi dɛn bosũa adodɔ hɔn a wotsia hɛn na hɛn atamfo?

Agyenkwa ne nkyerɛkyerɛ dɛ mma “[yɛmmfa] ebufuw [nn]dzi aper” yɛ anamɔn a odzi kan a ohia. Abɔnsam dze ɔno nye wentwiwentwi n’egya, na ɔsɔ nyimpa hwɛ ma wɔdze ebufuw dzi aper. Ɔsosɔw nkitahodzi ɔtan mu wɔ ankorankor na ekuw ekuw ntamu. President Thomas S. Monson kyerɛɛ dɛ ebufuw yɛ “Satan n’edwindadze” na “wo bo fuw a nna egyaa woho ama Satan ne nhyɛdo. Obiara runntum mma hɛn bo nnfuw. Ɔyɛ hɛn yɛsan mu yi5 Ebufuw yɛ mpaapaamu na ɔtan kwan. Yɛbɔdɔ hɛn atamfo ber a yekwetsir dɛ hɔn a yɛnye hɔn nnyɛ adwen no, hɛn bo bofuw hɔn na yɛnye hɔn bɔkõ. Ɔboa so sɛ yenya pɛ mpo dɛ yebosũa efi hɔn hɔ a.

Akwan binom so a yebotum etu tum a yɛdze bɔdɔ binom mpo a ɔnnyɛ dzen nye dza wɔakã ho asɛm wɔ tsetse ndwom mu. Sɛ yɛrobɔ mbɔdzen atse nkorɔfo a ɔson hɔn amambra na yɛnye hɔn edzi nkitaho a, ɔwɔ dɛ yɛbɔ mbɔdzen dze hu hɔn yie. Gyinabew pii mu no ananabenfo ho nsusui bɔn anaa pintampintan mpo no ma kwan ma anyɛnkoyɛ na ɔdɔ mpo ba ber a nkorankor nkitahodzi dze ntseasee na obu ma hɔnho nkorkor ba.6

Mboa kɛse mpo a ɔbɔboa ma yesũa adodɔ hɛn etsiafo na hɛn atamfo nye yɛbɔhwehwɛ atse ɔdɔ no tum ase. Nkɔnhyɛ nkyerɛkyerɛ ebiasa a ɔfa iyi ho nye yi.

Nkɔnhyɛnyi Joseph Smith kyerɛkyerɛɛ dɛ “ɔyɛ dza wɔagye ato mu mfe pii mu dɛ ɔdɔ kenyan ɔdɔ. Hom ma yenhue ɔdɔ—nkyerɛ hɛn ayamuyie mma adasa nyina.”7

President Howard W. Hunter kyerɛkyerɛɛ dɛ: “Wiadze yi a yɛtse mu yi benya mfaso pii sɛ mbanyin na mbaa a wɔwɔ beebiara dze Christ no dɔ mapã, ɔno nye ayamuyie, ahobrɛadze, na botooyɛ, bedzi dwuma a. Ɔnnyɛ enyitan anaa ahomemado. … Ɔnnhwehwɛ biribiara wɔ ekyir. … Onnyi bea biara ma nyiyimu, ɔtan, anaa ewurkadze. … Ɔhyɛ nkorɔfo ahorow nkuran ma wɔbɛtsena ase wɔ Christian ɔdɔ a hɔn nyamesom gyedzi, ebusuakuw, ɔman a wofi mu, wo sika no dodow, nwomasũa anaa amambra mmfa ho.”8

Na President Russell M. Nelson etu hɛn fo dɛ “yembue hɛn dɔ mu ma onfua adasa ebusua nyina.”9

Yɛrododɔ hɛn atamfo n’afã tsitsir nye yeresie ɔman ahorow a yɛtsetse mu no ne mbra, ama yɛdze Ceasar dze ama no. Jesus ne nkyerɛkyerɛ dze nsakyer ba dze, naaso Ɔannkyerɛ etuatsew anaa mbra bu. Ɔkyerɛɛ kwan pa koraa. Ndɛ nyikyerɛ kyerɛ iyi ara:

“Mma wɔmma obiara nntõ mbra a ɔwɔ asaase no do no, osiandɛ nyia odzi Nyankopɔn ne mbra do no nnsɛ dɛ ɔtõ mbra a ɔwɔ asaase no do no.

“Dɛm ntsi, hom mbrɛ homho adze mfa mma tum biara a ɔwɔ hɔ” (Nkyerɛkyerɛ na Ahyɛmudzi 58:21–22).

Na hɛn gyedzi ho nsɛmpɔw no, Nkɔnhyɛnyi Joseph Smith na ɔkyerɛwee ber a Ahotseweefo no hun amandze pii fii Missouri edzibewdzifo nsa ekyir no ara no no kã dɛ, Yɛgye dzi dɛ ɔwɔ dɛ yɛbrɛ hɛnho adze ma ahemfo, presidentfo, ahwɛdofo na atsɛmbuafo, yɛyɛ setsie ma hɔn, yedzi hɔn nyi na yedzi mbra no do.” (Gyedzi ho Nsɛmpɔw 1:12).

Iyi nnkyerɛ dɛ yɛpen dza wɔdze nhyɛ yɛ wɔ mbra mu no. Ɔkyerɛ dɛ yedzi sesei mbra do na yɛfa asomdwee kwan dze sesã no. Ɔkyerɛ so dɛ yɛpen ambatow ho nsunsuando no asomdwee mu. Yɛrennfa hɛnho nhyɛ bagyabagyayɛ biara a hɔn a nsunsuando no bɛyɛ hɔn abagura no dze repuw no.10 Kã bi ma minkã bi ɔman no yɛwɔ kwan na asɛdze dɛ yɛtsena asomdwee mu kesi ambatow a odzi do no.

Agyenkwa no ne nkyerɛkyerɛ dɛ yɛndodɔ hɛn atamfo no gyina nokwar no dɛ adasa nyina yɛ Nyankopɔn ne mba a Ɔdɔ hɔn. Dɛm onnyiewiei nkyerɛkyerɛ na fapem nkyerɛkyerɛ binom wɔsɔe hwɛe wɔ ndaansa yi ɔyɛkyerɛ a ɔkɔr do wɔ America nkuropɔn pii mu no.

Mfonyin
Ɔyɛkyerɛ asomdwee mu

Afã no ho kor no, nna ɔyɛ dɛ ma hɔn werɛ efir United States Amambusɛm ne Nsesã a Odzi Kan no, a ɔma kwan ma nkorɔfo boa ano, na wɔdze ntotɔserɛ kɛma Aban no ma woesiesie hɔn ayawdzi horow.” Ɔno nye dza wɔma ho kwan ma ɔma nkorɔfo hu dza ɔrokɔ do na wotsim wɔ dza ɔmmfa mbra kwan mu anaa mbrɛ wosi dze mbra no bu man no. Nyew, dza ɔmmfa mbra kwan mu akɔ do. Hɛn bagua mu na ankorankor su no, yeenya enyimtsia bu na ayawdzi a ɔkã ho. Asɛm bi a Ɔsɔfo ɔbaa Theresa A. Dear a ɔkã National Association for the Advancement of Colored People (NAACP) nankasa kyerɛwee no akaa hɛn dɛ “ɔtan, nhyɛ, fekuwbɔ bɔn, ɔmmfa moho na kommyɛ na ɔma enyimtsiabu wɔ nyimpa no wer enyi tahye.”11 Dɛ yɛyɛ amamba na Jesus Christ N’Asɔr a ɔwɔ hɔ ma Nda a Odzi Ekyir Ahotseweefo asɔrmba yi, otwar dɛ yɛbɔ mbɔdzen ara yie tutu nyimpa no wer enyi a wɔdze bu no enyimtsia no.

Mfonyin
Dɔm ntoabɔ a otsia mbra

Afã noho no, nkorɔfo kumabaa binom wɔkã ɔyɛkyerɛ no ho na wɔpen dza ɔmmfa mbra kwan mu no yɛ dɛ ma hɔn werɛ efir dɛ Amambusɛm no ɔyɛkyerɛ a ɔyɛ asomdwee na ɔma ho kwan. Ɔyɛkyerɛfo no nnyi kwan biara dɛ wɔbɛsɛɛ, bɛpaapaa, anaa woewia adze anaa wɔahyɛ aban n’apolisifo hɔn tum ho fɛr. Amanbusɛm na mbra no mma etuatsew anaa basabasayɛ ho kwan. Hɛn nyina—apolisifo, ɔyɛkyerɛfo, hɔn ekyirpiafo, na bɔhwɛadzefo—wɔ dɛ yenya bea a hɛn ndzinoa pem ho ntse ase na hia ohia dɛ ɔyɛ hɛn asodzii dɛ yɛbɛtsena mbra a ɔwɔ hɔ no mu. Abraham Lincoln kãa no yie ber a ɔkãa dɛ, “Asɛm biara nnyi hɔn a ɔsɛ dɛ dɔm fa mbra no hyɛ hɔn nsa.”12 Asɛm a dɔm dze mbra hyɛ hɔn nsa siesie no ɔmmfa mbra kwan do. Dɛm no yɛ basabasayɛ na wonnyi ɔhwɛdofo na apolisi kuw, na iyi sɛɛ ankorankor ne bambɔ

Siantsir kor a ndaansa yi mu ɔyɛkyerɛ horow wɔ United States no yɛɛ ahobow nye ewurkadze a ɔmmfa mbra kwan a nyimpa kuw binom dua mu wɔ aman binom mu no, onnyi dɛ wɔtse bi wɔ United States. Nkyɛ ɔwɔ dɛ ɔman yi yɛ adze yie koraa dze yi honam enyi ho enyimtsiabu nnyɛ otsia America Ebibifo, a wɔdaa hɔnho edzi yie wɔ ndaansa yi mu ɔyɛkyerɛ no nko, mbom dza otsia Latinofo, Asiafo , nye ekuw binom so. Ɔman n’abakɔsɛm a ɔfa enyimtsiabu yi ho no nnyɛ ahomka, na otwar dɛ yɛyɛ ma oye koraa.

Mfonyin
Ellis Esupruw
Mfonyin
Nkorɔfo a wofifi aman horow

Wɔdze nkorɔfo a wofifi aman ahorow na kasahoro do na wɔdze hɔn kyekyeer United States. Hɔn botae a wɔdze yɛɛ nkabɔmu no nnyɛ dɛ wɔbɛkyekyer asɔrsom bi anaa wɔama amambra bi tsipia anaa wɔnye hɔn aman a wofifi edzi apam. Hɛn abɔasefo no hwehwɛɛ dɛ Amambusɛm fofor na mbra no bɛkã hɛn abɔmu. Ɔno nnkyerɛ dɛ nwoma a ɔkã hɛn bɔmu no anaa hɔn ntseasee wɔ ho no dzi mu. United States ne mfe aha ebien mu abakɔsɛm akyerɛ dɛ ohia dɛ wɔyɛ mu nsiesie, tse dɛ mbaa a wotum tow amba na tsitsir ara dɔnkɔsom a wogyae, a mbra kã ho dɛ wɔbɔhwɛ no yie dɛ hɔn a wɔkɔr dɔnkɔsom mu no benya fahodzi ngyinado no nyina.

Yale Sũapɔn mu abemfo beenu bi kaa hɛn ndaansa yi mu dɛ:

“N’esintɔ nyina ekyir no, United States wɔ akãdze soronko a wɔdze bɛkã nyimpa asorɔtow abɔ mu. …

“… Onnhia dɛ n’amamba no bɛsan mu akyerɛ hɔn amandze soronko. Wobotum afa amandze mu biara. Mbom dza ohia tsitsir nye wɔbɛtakyer amambusɛm no. Ɔwɔ dɛ Amambusɛm ma yɛkɔ do nya koryɛ ɔmmfa ho dɛ dza yɛgye dzi nnyɛ kor.13

Mfe pii a abɛsen kɔ, Ngyirisi Amanhorow do krakye bi maa afotu tsitsir yi wɔ House of Commons ekyingyesɛm ber: “Yennyi daapem adamfofo na yennyi atamfo afebɔɔ. Dza odzi wɔ hɛn yɛ daapem na afebɔɔ, na dza odzi wɔ hɛn yinom na ɔyɛ hɛn asɛdze dɛ yedzi ekyir.14

Dɛm no yɛ honam afamu siantsir a ebedzi dza odzi wɔ wo wɔ “amanyɛsɛm mu daapem na afebɔɔ” no do. Dza ɔkã ho no, Ewuradze N’Asɔr ne nkyerɛkyerɛ kyerɛ hɛn daapem dze a ɔbɛma hɛn kwankyerɛ: hɛn Agyenkwa ne nkyerɛkyerɛ a okenyan United States Amambusɛm na hɛn aman aman pii hɔn fapem mbra. Yedzi nokwar ma mbra a wɔahyehyɛ nnyɛ ma “adamfofo” mber kumaa nye kwan pa a yɛdze bɔdodɔ hɛn etsiafo na hɛn atamfo ber a hɛn nyina yɛrohwehwɛ koryɛ.

Yenyim dɛ hɛn nyina yɛyɛ Nyame ne mba no ma hɛn ɔsor enyido-adzehu wɔ mbrɛ nkaafo si som bo na yetum tra nyiyimu na enyimtsiabu. Dɛ mbrɛ matsena ase mfe pii wɔ ɔman yi ne mbea ahorow mu no, Ewuradze akyerɛkyerɛ me dɛ yebotum edzi hɛn man ne mbra do na yetu no mpon na yɛadodɔ hɔn a wotsia hɛn nye hɛn atamfo. Ɔnnyɛ mberɛw dze, naaso yedze hɛn Ewuradze, Jesus Christ no mboa a, yebotum. Ɔno na Ɔmaa mbra yi dɛ yɛndodɔ, na Ɔdze no mboa bɔ anohoba ber a yɛhwehwɛ dɛ yebedzi do no. Megye dase dɛ hɛn Ɔsor Egya na Ne Ba, Jesus Christ dɔ hɛn na Wɔbɔboa hɛn. Jesus Christ ne dzin mu, amen.

Nsɛnsin

  1. Hwɛ Luke 6:27–28, 30so.

  2. Gordon B. Hinckley, “The Healing Power of Christ,” Ensign, Ɔberɛfɛw 1988, 59; hwɛ Teachings of Gordon B. Hinckley (1997), 230 so.

  3. Hwɛ Nkyerɛkyerɛ na Ahyɛmudzi 6:5 so.

  4. Matthew 22:21; Mark 12:17so.

  5. Thomas S. Monson, “School Thy Feelings, O My Brother,” Liahona, Ɔberɛfɛw 2009, 68.

  6. Hwɛ Becky na Bennett Borden, “Moving Closer: Loving as the Savior Did,” Ensign, Fankwa 2020, 24.–27.

  7. Joseph Smith, wɔ History of the Church, 5:517. Dɛmara so , Martin Luther King Kakraba. (1929–1968) kãa: “Edze ewurkadze rehyɛ ewurkadze ananmu dze ewurkadze mbɔho ba a, ɔdze sum kebii rehyɛ anafua a nworaba mpo mpuei. Sum runntum nnyi sum mmfi hɔ, kan nko na obotum ayɛ dɛm. Etan runntum nntu ɔtan; ɔdɔ nko na obotum ayɛ dɛm” (Where Do We Go from Here: Chaos or Community? [2010], 64–65).

  8. Teachings of Presidents of the Church: Howard W. Hunter (2015), 165.

  9. Russell M. Nelson, “Blessed Are the Peacemakers,” Liahona, Ɔberɛfɛw 2002; 41 hwɛ Teachings of Russell M. Nelson (2018), 83 so.

  10. Hwɛ “A House Divided,” The Economist, Fankwa 5, 2020, 17–20.

  11. Theresa A. Dear, “America’s Tipping Point: 7 Ways to Dismantle Racism,” Deseret News, June 7, 2020, A1.

  12. Asɛm a wɔkãa no wɔ Young Men’s Lyceum, Springfield, Illinois (Jan. 27, 1838); wɔserɛɛ kãa no wɔ John Bartlett, Bartlett’s Familiar Quotations (2012), 444.

  13. Amy Chua na Jed Rubenfeld, “The Threat of Tribalism,” Atlantic, Ɔbɛsɛ 2018, 81, theatlantic.com.

  14. Henry John Temple, Viscount Palmerston, n’asɛm a ɔkãa no wɔ House of Commons, Ebɔw 1, 1848; wɔ Bartlett, Bartlett’s Familiar Quotations, 392; woetsĩmu akã ho.