Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 4: Ko e Ngaahi ʻElemēniti ʻo e Lotú


Vahe 4

Ko e Ngaahi ʻElemēniti ʻo e Lotú

ʻOku ou fakatauange te tau maʻu ʻa e ivi ke tau moʻui ʻo taau mo e fakahinohino mo e ngaahi tataki fakalangí; ke tau lava ke ongoʻi ʻi he lotú, fakalaulaulotó, fakahaá, pea mo e anga-mamalú ko e moʻoni te tau malava ke maʻu ha fetuʻutaki vāofi mo ʻetau Tamai ʻi he langí. ʻOku ou fakamoʻoni atu ʻoku moʻoni; te tau lava ʻo fetuʻutaki mo ʻetau Tamai Hēvaní1

Talateú

Naʻe maʻu kei siʻi hake pē ʻe Tēvita O. Makei ʻa e faʻahinga nonga ko ia ʻoku tupu mei he fetuʻutaki mo e ʻOtuá. Naʻá ne pehē ai, “ ʻOku ou manatuʻi haʻaku tokoto pē ʻi [hoku mohengá] ʻi ha pō ʻe taha, ʻo tetetete ʻi heʻeku ilifiá. ʻI heʻeku kei siʻí naʻe fakanatula pē pe taʻe fakanatula ke u ilifia ʻi he fakapoʻulí, peá u faʻa tokoto ai ʻo fakakaukau ki he kau kaihaʻá, ‘meʻa fakailifia ʻi he poʻulí, ’ pea mo e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke lava ʻo fai ha sio ki aí. Naʻá ku tokoto ai ʻi he pō ko ʻení kuó u mātuʻaki ilifia moʻoni; ka naʻe ʻosi akoʻi au ʻe tali ʻe he ʻOtuá ha lotu. Naʻá ku tuʻu fakamālohi hake pē mei mohenga, tūʻulutui ʻi he fakapoʻulí, ʻo lotu ki he ʻOtuá ke ne toʻo atu ʻeku ongoʻi ilifiá; pea naʻá ku ongoʻi moʻoni ha lea mai ʻo hangē ko hoʻomou ongona hoku leʻó ʻi he hoʻatā ní, ʻʻOua te ke ilifia; he ʻikai hoko kiate koe ha meʻa.ʻ ʻIo, mahalo, naʻa pehē ʻe ha niʻihi—ʻko e anga pē ia ʻo e fakakaukaú.’ Ko e hā pē haʻo lau ʻaʻau, ka ʻoku ou ʻiloʻi moʻoni naʻe ongo ki hoku lotó ʻa e tali fakanonga ʻo e lotu ko ʻeni ʻa ha taha kei siʻi pehē. Ko e faʻahinga tui ia ʻoku fakatō ki he loto ʻo e [fānau] he ʻapi kotoa pē ʻo e Kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he fonua kotoa pē. ʻOku ou fokotuʻu atu ko e potu ko ē ʻoku ohi hake ai ʻa e fānaú ʻo fetuʻutaki vāofi mo ʻetau Tamai Taʻengatá he ʻikai ke ʻi ai ha angahala lahi fēfē pe ha kovi fēfē ia ʻi he ʻapi ko iá.”2

Makehe mei he feinga ʻa Palesiteni Makei ke “fetuʻutaki mo e taʻe hā maí”3 ʻi he taimi naʻe tokotaha aí, ka naʻá ne toe fiefia foki ke lotu fakataha mo e Kāingalotu kehe ʻo e Siasí. Naʻá ne fakamatalaʻi ha meʻa fakangalongataʻa naʻe hoko ki ai ʻi he lolotonga ʻo ha houalotu ʻa e Siasí:

“Ko e taha ʻo e ngaahi houalotu fakalaumālie taha kuo faifaiangé peá u ʻi aí, ko ha falukunga kakai naʻe laka hake ʻi he toko valungeaú, ʻa ia naʻe tufaki ki ai ʻa e sākalamēnití, pea ʻi he lolotonga ʻo e sākalamēnití, naʻe ʻikai ongona ha kihiʻi longoaʻa ʻe taha, tukukehe pē ʻa e tā ʻa e uasí—ko e toko valungeau, naʻa nau taki taha maʻu ha faingamālie ke fetuʻutaki mo e ʻEikí. Naʻe ʻikai ke ʻi ai ha meʻa ke ne fakahohaʻasi, hala ke ʻi ai ha ʻōkesitulā, hala ha hiva, hala ha taha ʻe lea. Naʻe maʻu ʻe he tokotaha taki taha ha faingamālie ke ne vakavakaiʻi fakafoʻituitui ai ʻene moʻuí pea mo fakafuofuaʻi ʻene tuʻunga moʻui taau pe taʻe taau ke maʻu ʻa e sākalamēnití. Naʻá ne maʻu ha faingamālie ke ofi ange ai ki heʻene Tamai ʻi he langí. ʻOku tuha moʻoni ia!”4

Naʻe poupouʻi ʻe Palesiteni Makei ʻa e Kāingalotu kotoa ʻo e Siasí ke nau tulifua ki he meʻá ni ʻi heʻenau ngaahi houalotú, pea ʻi heʻenau moʻui fakafoʻituituí foki. Naʻá ne pehē, “Ko ʻete lava ko ia ke fetuʻutaki mo e ʻOtuá, ʻi hono Laumālie Māʻoniʻoní, ko e taha ia ʻo e ngaahi meʻa fakaʻeiʻeiki taha ke te feinga ki ai ʻi he moʻuí.”5

Ngaahi Akonaki ʻa Tēvita O. Makeí

Ko e loto ʻapasiá ko e fakaʻapaʻapa moʻoni ia ʻoku tuifio mo e ʻofá.

ʻOku ʻikai malava ke fakamāvahevaheʻi hono tali ko ia ʻoku ʻi ai ha ʻOtuá mo e loto ʻapasiá, ʻoku ou loto ke fakaafeʻi fakamātoato moʻoni ki ai ʻa e tokanga ʻa e Siasí fakakātoa. Ko hono fakafōtunga lelei taha ʻo e anga fakalaumālié ʻa e loto ʻapasiá; ko hono moʻoní, ko e loto ʻapasiá ko ha anga-fakalaumālie ia. Ko e loto ʻapasiá ko ha fakaʻapaʻapa moʻoni ʻoku tuifio mo e ʻofá. Ko ha “loto pelepelengesi ia ʻoku maʻu ʻi he tuifio ʻo e ngaahi ongo kehekehe ʻo e moʻuí.” ʻOku pehē ʻe ha [taha faʻutohi] ko e “māʻolunga taha ia ʻo e ngaahi ongo ʻoku maʻu ʻe he tangatá.” Kuó u ʻosi lea ʻaki ʻi ha ngaahi feituʻu kehe kapau ko e loto ʻapasiá ʻoku māʻolunga tahá, pea tā ko e taʻe ʻapasiá ko e tuʻunga māʻulalo taha ia ʻe lava ke moʻui ai ha taha ʻi he māmaní. …

ʻOku fālute ʻe he loto ʻapasiá ʻa e fakaʻatuʻí, loto fakatōkilaló, ngeiá, mo e lāngilangí. Ko ia, ka ʻikai maʻu ha konga ʻo e meʻá ni, he ʻikai ha fakaʻapaʻapa, ʻikai ha anga fakamatāpule, ʻikai ha fakaʻapaʻapaʻi ʻo e loto ʻo e niʻihi kehé, pe ko e totonu ʻa e kakai kehé. Ko e loto ʻapasiá ko e tefitoʻi ʻulungaanga mahuʻinga ia ʻi he tui fakalotú. ʻOku pehē ʻe ha tangata ʻe taha, ko e “taha ia ʻo e ngaahi fakaʻilonga ʻo e mālohí; ka ko e taʻe ʻapasiá, ko e taha ia ʻo e ngaahi fakaʻilonga pau ʻo e vaivaí. He ʻikai ha tangata ʻe fakalakalaka kapau ʻokú ne taukae ki he ngaahi meʻa toputapú.” Naʻá ne hoko atu ʻo pehē, “Ko e ngaahi ʻulungaanga mateaki taha ʻo e moʻuí, kuo pau ke fakaʻapaʻapaʻi kinautolu telia naʻa mōlia (pe liʻaki) ʻi he ʻaho ʻo e faingataʻá.”

Ngaahi mātuʻa, ko e loto ʻapasiá, ʻo hangē ko e ʻofá, ʻoku kamata ia ʻi ʻapi. ʻOku totonu ke akoʻi ʻa e fānaú ʻi heʻenau kei īkí ke nau anga fakaʻapaʻapa, fakaʻatuʻi—fefakaʻapaʻapaʻaki, fakaʻapaʻapa ki he kau solá pea mo e kau ʻaʻahí—fakaʻapaʻapaʻi ʻo e kau toulekeleká mo e kau faingataʻaʻia fakaesinó—ʻaʻapa ki he ngaahi meʻa toputapú, ki he mātuʻá pea mo e ʻofa ʻa e mātuʻá.

ʻOku ʻi ai ha mālohi mahuʻinga ʻe tolu ʻi he ʻapí, ʻa ia ʻokú ne kamata ʻa e ʻapasiá ʻi he fānaú pea tokoni ki hono fakatupulekina ia ʻi heʻenau moʻuí. Ko ʻeni ia: ʻuluakí, ke pau mo fai ʻi he ʻOfa ʻa e Akonakí; uá, ko e Fefakaʻapaʻapaʻaki ʻoku fefakahaaʻiʻaki ʻe he ongomātuʻá, pea ki he fānaú; pea ko e tolú, ko e Lotu ʻa ia ʻoku kau ki ai ʻa e fānaú. ʻOku totonu ke feinga ʻa e mātuʻá he ʻapi kotoa pē he Siasí ni ke ngāue fakapotopoto ʻi hono fakalotoa ʻo e fānaú ʻaki ʻa e ngaahi meʻa mahuʻingá ni ʻe tolu.6

ʻOku tākiekina ʻe he loto ʻapasiá ʻa e fakakaukaú ki he ʻOtuá. Ka ne taʻe ʻoua ia, he ʻikai ha tui fakalotu.7

ʻOku ou lau ʻa e loto ʻapasiá ko e taha ia ʻo e ngaahi ʻulungāanga lelei taha ʻo e moʻuí. Ko e tangata ʻoku ʻikai loto ʻapasiá ʻoku ʻikai ko ha tokotaha tui ia. …

ʻOku fakafōtunga ʻe he loto ʻapasiá ha ʻulungāanga ʻoku māʻolunga angé, pea mo ha tui moʻoni ki he ʻOtuá pea mo māʻoniʻoní.8

ʻOku ueʻi au ke u fokotuʻu ʻa e loto ʻapasiá ʻo hoko hake pē ki he ʻofá. Naʻe fuofua folofola ʻaki ia ʻe Sīsū ʻi he lotu ʻa e ʻEikí: “Ko ʻemau Tamai ʻoku ʻi hēvani, ke tāpuhā ho huafá. …” [Mātiu 6:9.] ko e tāpuhaá—ko e fakatoputapuʻi—ke ʻaʻapa ki ai.9

Kapau ʻe lahi ange ʻa e loto ʻapasiá ʻi he loto ʻo e tangatá, ʻe siʻi ange ha potu moʻó e angahalá mo e mamahí kae tupulekina ʻa e feituʻu moʻó e fiefiá mo e nēkeneká. Koeʻuhí ke ʻofeina ange ke ʻaonga, pea mo manakoa ange, ʻoku taau ai ke hoko ʻa e meʻa mahuʻinga ko ʻení ʻi he ngaahi ʻulungaanga fakaʻofoʻofá kotoa, ko ha meʻa ʻoku taau ke ngāueʻi fakataha ʻe he ʻōfisa, mātuʻa, pea mo e mēmipa kotoa ʻo e Siasí.10

ʻOku iku ʻa e fakalaulaulotó ki ha fetuʻutaki fakalaumālie mo e ʻOtuá ʻo fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní.

ʻOku ʻikai ke tau fuʻu tokanga fēfē ki hono mahuʻinga ʻo e fakalaulaulotó, ka ko ha tefitoʻi moʻoni ia ʻo e līʻoá. ʻOku ʻi heʻetau lotú ha ʻelemēniti ʻe ua: Ko e ʻuluakí ko ha fetuʻutaki fakalaumālie ia ʻoku tupu mei heʻetau fakalaulaulotó; pea ko e tahá, ko e fakahinohino mei he kakai kehé, ʻo tautautefito meiate kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e mafai ke tataki mo fakahinohino kitautolú. ʻI he ongo meʻá ni, ʻoku mahulu ange ʻa e fakalaulaulotó, he ʻoku lava ke tau vakaiʻi ai hotau lotó. Ko e fakalaulaulotó ko e lea ia ʻa e laumālié. ʻOku fakamatalaʻi ia ʻo pehē “ko ha founga ʻo e līʻoa fakafoʻituitui, pe fakamālohisino fakalaumālie, ʻoku kau ai ʻae fakakaukau fakamātoato, mo e toutou fakakaukau ki ha taumuʻa fakalotu.” Ko e fakalaulaulotó ko ha founga ia ʻe taha ʻo e lotú. …

Ko e fakalaulaulotó ko e taha ia ʻo e ngaahi matapā fakapulipuli taha, mo toputapu taha ʻoku tau hū atu ai ki he ʻao ʻo e ʻEikí. Naʻe tā ʻe Sīsū ʻa e sīpingá maʻatautolu. ʻI he hili pē hono papitaisó, naʻe tali ia ʻe he Tamaí, “Ko hoku ʻalo ʻofaʻangá ʻeni, ʻa ia ʻoku ou fiemālie lahi ai, ” [Mātiu 3:17] Naʻe hāʻele leva ʻa Sīsū ki he potu ʻoku ʻiloa he taimí ni ko e moʻunga ʻo e ʻahiʻahí. ʻOku ou lau ia ʻe au ko e moʻunga ʻo e fakalaulaulotó, he ʻi he lolotonga ʻo e ʻaho ʻe fāngofulu ʻo ʻene ʻaukaí, naʻe fetuʻutaki ai ia mo ʻene fakakaukaú pea mo ʻene Tamaí, pea mo fakakaukau ki he tufakanga ʻo hono misiona maʻongoʻongá. Ko ha ola ʻe taha ʻo ʻene fetuʻutaki fakalaumālie ko ʻení naʻe hoko ia ko ha ivi lahi ʻo makatuʻunga ai ʻene malava ke folofola ki he tokotaha fakatauelé:

“… Ke ke ʻalu ʻi heni, Sētani: he kuo tohi, Ke ke hū ki he ʻEiki ko ho ʻOtuá, pea ko ia pē te ke tauhí”(Mātiu 4:10).

Ki muʻa peá Ne fakahoko … ʻa e malanga mālie ʻi he moʻungá, naʻe nofo tokotaha, ʻo fakalaulauloto. Naʻá ne fakahoko ʻa e meʻa tatau ʻi he hili ʻo e ʻaho Sāpate femoʻuekina ko ia, naʻe tuʻu hengihengi hake ai, ʻi he hili hono fakaafeʻi ia ʻe Pitá. ʻOku ʻikai ha toe veiveiua naʻe toki fakatokangaʻi ʻe Pita kuo ʻikai ha taha ʻi he loki talitaliʻangá, pea nau kumi ai ʻa [Sīsū] ʻo maʻu ʻokú ne nofo tokotaha pē. Ko e pongipongi ia naʻe lea ai ʻa Pita ʻo ne pehē:

“… ʻOku kumi kotoa pē kiate koe”(Maʻake 1:37).

Ko hono hokó, ʻi he hili hono fafanga ʻe Sīsū ʻa e kakai ʻe toko nimaafé, naʻá ne tala ange ki he toko Hongofulu Mā Uá ke tuku ʻa e kakaí ke nau ʻalu, kae hāʻele ʻa Sīsū ia ki he moʻungá ke ne tokotaha ai pē. ʻOku pehē ʻe he tangata faʻu hisitōliá, “pea hokosia ʻa e efiafí, ʻokú ne kei ʻi ai tokotaha pē” (Mātiu 14:23) ʻo Fakalaulauloto! mo Lotu!11

Tau ʻai muʻa ʻa e ʻOtuá ke hoko ko e uho ia ʻo ʻetau moʻuí. … Ko e taha ʻo e ngaahi fakaʻānaua fakaʻeiʻeiki taha ʻo e moʻuí ke te lava ʻo fetuʻutaki mo e ʻOtuá, ʻo fou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní. Ko e taimi ia ʻoku hū ai ʻa e nonga mo e ʻofa ʻa e ʻOtuá ki he laumālié, pea ko e taimi ia ʻoku hoko ai ʻa e tauhi kiate iá ko e tefitoʻi ivi fakaʻaiʻai ʻi he moʻui mo e taumuʻa ʻa ha taha.12

ʻOku tau ō ki he fale ʻo e ʻEikí ke fetuʻutaki mo Ia ʻi he laumālié.

ʻOku tau hū ki ha falelotu ke lotu ki he ʻEikí. ʻOku tau fie maʻu hono laumālié, pea ʻi heʻetau maʻu hono Laumālié ʻoku tau fakatupulaki ai hotau ivi fakalaumālié. 13

ʻOku fakatapui ʻa e ngaahi falelotú mo tuku ia ke hoko ko ha ngaahi fale ʻo e lotu. Ko hono moʻoní foki, ʻoku ʻuhinga ʻeni, ko kinautolu ʻoku hū ki ai ke lotú, pe hū ʻo fakangalingali ʻoku nau lotú, mo fakataumuʻa ke ofi ange ki he ʻao ʻo e ʻEikí–ʻoku laka ange ia ʻi he meʻa te nau lava ʻi he hala puleʻangá mo e lotolotonga ʻo e ngaahi hohaʻa ʻo e moʻui fakaʻahó. Ko hono ʻai ʻe tahá, ʻoku tau ō ki he fale ʻo e ʻEikí ke feʻiloaki pea mo fetuʻutaki mo ia ʻi he laumālié. Ko e potu fetuʻutakiʻanga leva ko ʻení, ʻoku totonu ke tomuʻa taau mo feʻunga ia ʻi he tapa kotoa pē, ʻo tatau ai pē pe ko e ʻOtuá ʻa e tokotaha ʻoku fakaafeʻi maí pe ko e kau lotú ʻoku hoko ko e fakaafe aí.

ʻOku ʻikai ha mahuʻinga ia pe ha faikehekehe fēfē ki heʻetau lotú mo hotau loto fekauʻaki mo e Taʻe Hā Maí, pe ko e potu ʻoku fai ai ʻa e lotú ko ha kiʻi fale lotu masivesiva pe ko ha “fale fakaʻofoʻofa ʻo hangē ha foʻi māú” ne langa mei ha māpele hinehina mo teuteuʻi ʻaki ha ngaahi maka koloa. ʻOku tonu ke feʻunga pē ʻa ʻetau ʻiloʻi ʻoku ʻi ai ʻa e ʻOtuá ke ne fakalotoa kitautolu ke tau anga-maau mo loto ʻapasia.

ʻOku toe lahi ha meʻa ke fakaleleiʻi ʻiate kitautolu ko e kāingalotu ʻo e Siasí he meʻá ni, ʻi heʻetau ngaahi fakatahaʻanga lotú. ʻOku totonu ke feinga makehe ʻa e kau maʻu mafai ʻi he ngaahi fakatahaʻanga ʻo e siteikí, uōtí, mo e ngaahi kōlomú, ʻo tautautefito ki he kau faiako ʻi he ngaahi kalasí, ke nau pukepuke ʻa e māú, pea mo loto ʻapasia lahi ange he lolotonga ʻo e ngaahi houa ʻo e lotú mo e ako folofolá. Ka siʻi ange ʻa e talanoa ʻa kinautolu ʻoku nofo mei muʻa ʻi he tuʻunga malangá, ʻe tokoni lahi ʻaupito ia ki he haʻofanga ʻoku hanga atu kiate kinautolú. ʻOku totonu ke fakalotoa ʻa e fānaú ʻaki e tā sīpinga leleí pea mo e ngaahi akonakí ki he kovi ʻo e vālau pea mo e taʻe maau ʻi he fakatahaʻanga lotú. ʻOku totonu ke fakalotoa kinautolu ʻi heʻenau kei īkí, pea mo fakamamafaʻi ange heʻenau tupu haké, ʻoku taʻe fakaʻapaʻapa ke lea pe fanafana ʻi he lolotonga ʻo e malangá, pea ko e meʻa taʻe fakaʻapaʻapa ʻaupito, ke te hū ki tuʻa ʻoku teʻeki ke ʻosi ʻa e fakatahaʻanga lotú, tuku kehe kapau ʻoku ʻi ai ha fuʻu fie maʻu fakavavevave ke te hū ai ki tuʻa.14

ʻOku ʻi ai ha taumuʻa ʻe ua ʻoku langa ai ha fale lotu: ʻuluakí, ke hoko ia ko ha potu ʻe lava ʻo akoʻi ai ʻa e taha kotoa ʻi he ngaahi founga ʻa e ʻOtuá, pea ko hono uá, ke lava ai ʻe he taha kotoa ʻo fakahīkihikiʻi ʻa ʻetau Tamai ʻi he langí, he ʻoku ʻikai ke ne kole ha toe meʻa mei heʻene fānaú ka ke nau hoko pē ko ha kau tangata mo ha kau fefine anga fakaʻeiʻeiki ke foki ange ki hono ʻaó.15

ʻI he taimi ʻokú ke hū ai ki ha falelotu ʻo e Siasí, ʻokú ke haʻu ai ki he ʻao ʻo ʻetau Tamai ʻi he langí; pea ʻoku totonu ke hoko e foʻi fakakaukau ko iá ko ha taumuʻa feʻunga ia ke ke teuteuʻi ai ho lotó, ʻatamaí, pea naʻa mo ho teungá, ke feʻunga ke ke lava ʻo nofo lelei mo taau ai ʻi hono ʻaó.16

ʻOua muʻa te tau ngaohi ʻa e ʻaho Sāpaté ko ha ʻaho mālōloó. Ko ha ʻaho māʻoniʻoni ia, pea ʻoku totonu ke tau ō ʻi he ʻaho ko iá ki he fale ʻo e lotú ʻo fekumi ki hotau ʻOtuá. Kapau te tau fekumi kiate ia ʻi he ʻaho Sāpaté, hū ki hono ʻaó ʻi he ʻaho ko iá, he ʻikai ke toe fuʻu faingataʻa fēfē ke tau ʻi hono ʻaó ʻi he toenga ʻo e ngaahi ʻaho ʻo e uiké.17

ʻOku ʻomi ʻe he sākalamenití ha faingamālie ke tau fetuʻutaki ai mo e ʻEikí.

Ko e meʻa fakafiemālie lahi taha ʻi he moʻui ko ʻení ke tau ʻilo fakapapau ʻoku ʻi ai haʻatau fetuʻutaki vāofi mo e ʻOtuá. … ʻOku totonu ke hoko leva ʻa e taimi sākalamenití ko ha meʻa mahuʻinga ki hono fakaake ʻo e faʻahinga fetuʻutaki ko ʻení.

“… naʻe toʻo ʻa e mā ʻe he ʻEiki ko Sīsuú ʻi he pō ko ia naʻe lavakiʻi ai iá:

“Pea hili ʻene ʻatu ʻa e fakafetaʻí, ne ne pakipakiʻi ia, ʻo ne pehē, Toʻo, ʻo kai: ko hoku sinó ʻeni, ʻa ia kuo momo koeʻuhí ko kimoutolu: fai ʻeni ko e fakamanatu kiate au.

“Pea pehē foki ʻene toʻo ʻa e ipú, hili ʻene kai ʻa e ʻohomohé, ʻo ne pehē, Ko e ipu ʻeni ʻo e fuakava foʻou ʻi hoku totó: mou fai ʻeni, ko e fakamanatu kiate au, ʻi hoʻomou faʻa inu iá.

“He ʻo ka mou ka kai ʻa e maá ni, mo inu ʻi he ipú ni, ʻoku mou fakahā ai ʻa e pekia ʻa e ʻEikí kae ʻoua ke haʻu ia.

“Pea ko ia ia ʻe kai ʻa e maá ni, mo inu ʻi he ipu ʻo e ʻEikí, [ʻoku taʻe tāú], ʻe halaia ai ia ʻi he sino mo e taʻataʻa ʻo e ʻEikí.

“Ka ʻoku lelei ke [vakavakaiʻi ʻe he tangatá ia], pea ke pehē pē ʻene kai ʻi he maá mo inu ʻi he ipú” [1 Kolinitō 11:23–28].

ʻOku ʻikai ha ouau ʻe toe toputapu ange ʻoku fakahoko ʻi he Siasi ʻo Kalaisí ka ko hono fakahoko ʻo e sākalamenití. …

ʻOku ʻi ai ha meʻa ʻe tolu ʻoku mātuʻaki mahuʻinga fekauʻaki mo hono fakahoko ʻo e sākalamēnití. Ko e ʻuluakí ko ʻete ʻiloʻi kitá. Ke te vakavakaiʻi kita. “Mou fai ʻeni ko e fakamanatu kiate au, ” ka ʻoku totonu ke tau maʻu ia ʻi he tuʻunga taau, ʻo taki taha vakavakaiʻi ʻe he taha kotoa ʻene moʻuí pe ʻoku taau.

Uá, ʻoku fakahoko ai ha fuakava; ko ha fuakava ʻoku mahulu hake ia ʻi he fakapapaú. … ʻOku ʻikai ha meʻa ʻe toe mahuʻinga ange ʻi he moʻuí he meʻa ko iá…Koe fuakavá, pe palōmesí, ʻoku totonu ke toputapu tatau pē mo e moʻuí. Ko e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻoku fakahoko ia he Sāpate kotoa ʻi heʻetau maʻu ʻa e sākalamēnití.

Tolú, ʻoku ʻi ai mo ha toe tāpuaki kehe ai, ʻa ia ko ha ongoʻi vāofi mo e ʻEikí. ʻOku ʻi ai ha faingamālie ke te vakavakaiʻi ai kita pea fetuʻutaki mo e ʻEikí. ʻOku tau fakataha ʻi ha fale kuo fakatapui kiate ia; kuo tau ʻosi momoi ia kiate ia; pea ʻoku tau ui ia ko hono fale. ʻOku totonu ke mou meaʻi te Ne ʻi ai ke tataki fakalaumālie kitautolu ʻo kapau te tau omi ʻi he loto hangamālie ke feʻiloaki ai mo ia. ʻOku ʻikai ke tau mateuteu kitautolu ke feʻiloaki mo ia ʻo kapau te tau hū ki he loki ko iá mo ha ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo ʻetau ngaahi meʻa fakapisinisí, pea tautautefito kapau te tau ʻomi ki he fale ko ia ʻo e lotú ha ngaahi loto tāufehiʻa ki hotau kaungāʻapí, pe loto kovi mo meheka ki he Kau Maʻu Mafai ʻo e Siasí. Ko hono ʻai mahinó, he ʻikai teitei lava ʻe ha taha ʻo fetuʻutaki mo e Tamaí ʻo kapau te ne maʻu ha faʻahinga loto pehē. ʻOku mātuʻaki fehangahangai ia mo e lotú, pea ʻoku tautefito ʻene fehangahangaí mo hono maʻu ʻo e sākalamenití. …

ʻOku ou tui ko e vahaʻa taimi nounou ʻoku fakahoko ai ʻa e sākalamenití, ko e taha ia ʻo e ngaahi faingamālie lelei taha ʻokú te maʻu ke … fakalaulauloto ai, pea ʻoku ʻikai totonu ke toe ʻi ai ha faʻahinga meʻa ke ne tohoakiʻi ʻetau tokangá ʻi he vahaʻa taimi toputapu ko iá, mei he taumuʻa ʻo e ouaú ni. …

… [Kuo pau] ke tau fakahoko ʻa e ouau toputapú ni ʻi he tuʻunga molumalu lahi ange, ʻi he founga haohaoa, koeʻuhí ke fakalaulauloto ʻa e tokotaha kotoa pē ʻoku hū mai ki he fale ʻo e ʻOtuá ki heʻene leleí pea fakahaaʻi fakalongolongo ʻi he lotú ʻa ʻene fakahoungaʻi ʻa e ngaahi lelei ʻa e ʻOtuá. Tuku ke hoko ʻa e houa sākalameniti he ʻaho ko iá ko ha meʻa ʻe feinga ai ʻa e toko taha ʻoku lotú ke ne ʻiloʻi loto ʻiate ia pē te ne lava ke fetuʻutaki mo hono ʻOtuá.

Kuo hoko ha ngaahi meʻa maʻongoʻonga ʻi he Siasí ni koeʻuhí ko e faʻahinga fetuʻutaki peheé, koeʻuhí ko e ongoʻingofua ʻe he laumālié ʻa e tataki fakalaumālie ʻa e Fungani Māfimafí. ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku moʻoni ʻeni. Naʻe maʻu lahi ʻe Palesiteni Uilifooti Utalafi ʻa e meʻa-foaki ko iá. Naʻe lava ke ne tali; he naʻá ne ʻilo ʻa e “kihiʻi leʻo vanavanaiki” ko ē ʻoku kei sola ki ai ha niʻihí. Te mou fakatokangaʻi ko e taimi ʻe hoko mai ai ʻa e ngaahi momeniti fakalaumālie ko ʻení kiate koé, ʻokú ke tokotaha ai pē mo ho ʻOtuá. ʻE ala hoko mai ʻeni ʻi ha taimi te ke fehangahangai ai mo ha faingataʻa lahi, ʻi ha taimi ʻe fakafeʻātungiaʻi ai ho halá, pea hangē ʻokú ke tuʻu fehangahangai heni mo ha palopalema ʻoku tōtuʻá, pe ko ha taimi ʻe mafasia ai ho lotó koeʻuhí ko ha meʻa fakamamahi ʻi hoʻo moʻuí. Te u toe fakaongo atu, ko e fakafiemālie lelei taha ʻe lava ke hoko mai ʻi he moʻui ko ʻení, ko ʻete ongoʻi ko ia ʻokú te fetuʻutaki mo e ʻOtuá. Kuo hoko ha ngaahi fakamoʻoni maʻongoʻonga ʻi he ngaahi mōmēniti ko ʻení. …

… Ko e taimi te ke tuʻu ai ke fakakaukau ki he meʻá ni, te ke fakatokangaʻi ʻoku ʻikai ha meʻa ia mei tuʻa ʻe mahuʻinga tatau mo hono manatuʻi hotau ʻEiki mo hotau Fakamoʻuí ʻi he lolotonga hono fakahoko ʻo e sākalamenití, ʻoku ʻikai ha meʻa ia ʻe mahuʻinga feʻunga ke te toe tokanga ki ai ʻi heʻete fakakaukau atu ki he mahuʻinga ʻo e palōmesi ʻoku tau faí. Ko e hā ha ʻuhinga ka toe taki ai ʻetau tokangá ʻe ha faʻahinga meʻa? ʻOku ʻi ai nai ha meʻa ʻe toe fakaʻeiʻeiki ange heni? ʻOku tau fakamoʻoniʻi ʻi he taimi ko iá, ʻi he ʻao ʻo e tokotaha kotoa pē, pea ʻi he ʻao ʻo ia, ko ʻetau Tamaí, ʻoku tau toʻo ʻi he fiemālie kiate kitautolu ʻa e huafa ʻo Kalaisí, pea manatu maʻu ai pē, kiate ia, mo tauhi ʻene ngaahi fekau ʻa ia kuó ne tuku kiate kitautolú.” Te ke lava nai, pe ʻe lava nai ʻe ha taha moʻui, ʻo fakakaukau ʻi ha kihiʻi momeniti, pea tuku ʻi hotau ʻaó ha meʻa ʻe toe toputapu ange pe ha meʻa ʻe toe mahuʻinga ange ai ʻi heʻetau moʻuí? Kapau te tau maʻu ia koeʻuhí kuo tau angaʻaki, ʻoku ʻikai ke tau faitotonu ai, pe te tau pehē, ʻoku tau fakangofua leva ʻetau fakakaukaú ke afe mei he ouau mātuʻaki toputapú ni. …

…Tau ʻai muʻa ʻa e houa sākalamenití ke hoko ko e taha ia ʻo e founga mahuʻinga taha ke tau fetuʻutaki ai mo e laumālie ʻo e ʻOtuá. Tuku ki he Laumālie Māʻoniʻoní, he ʻoku tau maʻu ʻa e totonu ki ai, ke ne taki atu kitautolu ki hono ʻaó, pea fakatauange pē ke tau ongoʻi ʻene ʻofa maí, mo fakahoko ha lotu ʻi hotau lotó, ʻa ia te Ne lava ke ongona.18

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Akó mo Hono Aleaʻí

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e maʻu ha “loto ʻapasiá”? (Vakai, peesi 37–38) Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku mahino ai ko e angamamalú ʻoku ʻikai ko e fakalongolongo ʻataʻatā pē? ʻE lava fēfē ke tau fakatupulaki ʻa e “fakaʻapaʻapa lahi ʻoku tuifio mo e ʻofa” ko ʻení?

  • Te tau lava fēfē ke akoʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻo e loto ʻapasiá ʻi hotau ʻapí pea mo e lotú? (Vakai, peesi 37, 39).

  • Ko e hā ʻoku faʻa faingataʻa ai ʻi he taimi ʻe niʻihi ke maʻu ha taimi ke te fakalaulauloto ai ki he ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá? Ko e hā te tau lava ʻo fai ke maʻu ai ha taimi ke tau fakalaulauloto ai? Ko e hā ha ngaahi tāpuaki te tau lava ʻo maʻu mei he fakalaulaulotó? (Vakai, peesi 37–38, 41–42.)

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke teuteuʻi ai kitautolu ke tau “ō ki he fale ʻo e ʻEikí … [mo] fetuʻutaki ai mo ia ʻi he laumālié?” (Vakai, peesi 38–42). ʻE anga fēfē haʻatau teuteuʻi kitautolu ke tau maʻu ʻa e sākalamēnití? (Vakai, peesi 38–42.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga te tau lava ai ʻo tokoni ki heʻetau fānaú mo ha kakai kehe ke nau loto ʻapasia ange ʻi he temipalé, ʻi he lolotonga ʻo e houalotu sākalamenití, pea mo e ngaahi houalotu kehe ʻa e Siasí? (Vakai, peesi [37, 39). ʻOku uesia fēfē ʻe he haʻu tōmui ki ha houalotu pea mo ʻalu teʻeki ʻosi e lotú, ʻa e mamalu ʻo e houalotú?

  • Ko e hā hono mahuʻinga ʻo e sākalamenití ki hoʻo moʻuí?

Ngaahi Potu-folofola Fekauʻakí: Saame 89:5–7; T&F 20:75–79; 63:64; 76:19–24; 109:21; 138:1–11

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1967, 88.

  2. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1912, 52.

  3. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1936, 103.

  4. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1946, 114.

  5. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1967, 133.

  6. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1956, 6–7.

  7. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1929, 102.

  8. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1951, 179–80.

  9. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1950, 163.

  10. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1955, 5–6.

  11. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1946, 113.

  12. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1967, 133.

  13. “Reverence, ” Improvement Era, Siulai 1962, 508.

  14. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1956, 7.

  15. “Our Places of Worship, ” Improvement Era, Sepitema. 1969, 2.

  16. “Reverence, ” Improvement Era, Siulai 1962, 509.

  17. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1929, 102.

  18. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1946, 111–12, 114–16; ne liliu ʻa e fakapalakalafí.

ʻĪmisi
girl taking sacrament

“ ʻOku ou tui ko e vahaʻa taimi nounou ʻoku fakahoko ai ʻa e sākalamenití, ko e taha ia ʻo e ngaahi faingamālie lelei taha ʻokú te maʻu ke … fakalaulauloto aí.”