Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 3: Ko e Taumuʻa ʻo e Siasí


Vahe 3

Ko e Taumuʻa ʻo e Siasí

ʻOku ʻomi ʻe he Siasí, mo hono faʻungá kakato, ha tokoni mo ha tataki fakalaumālie ki he taha kotoa.1

Talateú

Naʻe maʻu ʻe Palesiteni Tēvita O. Makei ha ʻofa lahi ki he Siasí pea mo ha fakamoʻoni mālohi ki hono misiona ʻo hono teuteu ki he fokotuʻu fakaʻosi ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá. ʻI he lolotonga ʻo ʻene ngāue ʻi he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, naʻá ne fakamatalaʻi ʻa e meʻa ne hoko ko ʻení:

“Feʻunga tonu hake mo e tuʻunga malanga ʻo e falelotu naʻá ku faʻa ʻalu ki ai heʻeku kei siʻí ki he ngaahi houalotu he Sāpaté, kuo taʻu lahi ʻeni ʻa e tautau ai ha tā lahi ʻo Palesiteni Sione Teila ʻa ia kuo pekiá, pea ʻi lalo aí, naʻá ku tui naʻe tohi ʻaki ha ngaahi mataʻitohi lanu koula, ʻa e kupuʻi lea ko ʻení:

“ ‘Ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá pe Ko e Halaʻatā’

“Naʻe mālie kiate au ʻa e meʻá ni ʻi heʻeku kei siʻí ʻi ha ngaahi taʻu lahi ia ki muʻa pea toki mahino kiate au hono ʻuhinga totonú. Naʻe hangē naʻe mahino kiate au ʻi he ngaahi ʻuluaki ʻaho ko iá ʻoku ʻikai ke toe ʻi ai ha siasi ia pe faʻunga ʻe ofiofi ki he tuʻunga haohaoá pe maʻu ʻa e ngaahi tuʻunga fakalangi ʻokú ne fakafōtunga ʻa e siasi ʻo Sīsū Kalaisí. ʻI heʻeku kei siʻí, naʻe ʻikai toe hela akoʻi mai ʻeni ia; ka ʻi heʻeku tupu hake ʻo lahí, naʻe fakaʻau ʻo u tui kakato ki ai; pea ʻi he ʻaho ní, ʻoku ou pukenimā ia ko ha fakamoʻoni mālohi ki heʻeku moʻuí. …

“ ʻOku fakahaaʻi hono fakalangi ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻi hono faʻungá pea pehē ki hono ngaahi akonakí. Ko e tuʻunga faka-ʻOtuá, ongoʻi fakaetokouá, ngāue tokoní–ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni tākiekiná ni ʻe tolu… ʻoku nau kāpui ʻetau ngāue kotoa he Siasí.”2

ʻOku hā mei he founga fakatakimuʻa ʻa Palesiteni Makeí ʻa e mālohi ʻo ʻene fakamoʻoní. ʻI he lolotonga ʻo ʻene hoko ko e Palesitení, naʻe tupulekina lahi fau ʻa e Siasí mo fakalakalaka ʻi māmani, pea tupulaki heni mo hono tokolahí mei he meimei toko taha milioná ʻo meimei tolu miliona. Naʻe hiki ʻeni ʻe ha ongo faihisitōlia ʻo na fakamatalaʻi ai e kaunga ʻa Palesiteni Makei ki he tupulaki ko ʻení:

“ ʻI he kamataʻanga pē ʻo e taki ʻa Palesiteni Tēvita O. Makeí, ko e fuofua Palesiteni ia ʻo e Siasí ke ʻaʻahi ki he ngaahi misiona ʻi ʻIulope, ʻAmelika Latina, ʻAfilika, pea mo e Pasifiki Sauté, ʻo fakatapui ai ha tuʻunga temipale ʻe ua ʻi ʻIulope pea fakahā ʻa e teu langa ʻo ha temipale ʻi Nuʻu Silá. ʻI he 1955, naʻá ne fakahā ai kuo pau ke hanga ʻe he Siasí ʻo fai hono tūkuingatá ʻo fakatatau mo e meʻa te ne lavá, ke fokotuʻu ʻo ofi ki he kāingalotu ʻi he ngaahi misiona mamaʻo ko ʻení ʻa e ngaahi monūʻia fakalaumālie kotoa ʻe lava ke foaki ʻe he Siasíʻ [ʻi he Conference Report, ʻEpeleli 1955, 25]. Naʻe hoko ʻa e langa ʻo e ngaahi temipalé, fakalahi mo e ngaahi misioná, fokotuʻu ʻo e ngaahi siteikí ʻi māmaní, fakalotoʻi ʻo e Kāingalotú ke nau langa hake ʻa Saione ʻi honau ngaahi fonua tupuʻangá kae ʻoua ʻe hiki ki ʻAmeliká, pea aʻu ki hono tuku atu ʻo e tuʻunga fakatakimuʻa ʻo e Siasí ki he nima ʻo e kakai totonu ʻo e ngaahi fonuá, ko ha ngaahi sitepu mahuʻinga ia ki hono fakahoko ʻo e taumuʻa ko iá.”3

Naʻe kei hoko atu pē ʻa e tui ʻa Palesiteni Makei ki he misiona mo e ikuʻanga fakalangi ʻo e Siasí ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo ʻene moʻuí. ʻI haʻane malanga konifelenisi ki muʻa siʻi pē peá ne pekiá, naʻá ne akonaki ai ʻo pehē: “Kuo ʻosi fokotuʻu ʻe he ʻOtuá hono Siasí ke ʻoua naʻa toe holoki pe toe ʻoatu ki ha kakai kehe. Pea hangē ʻoku moʻui ʻa e ʻOtuá, pea mo faitotonu hono kakaí kiate ia pea ʻiate kinautolú, ʻoku ʻikai totonu ke tau manavasiʻi fekauʻaki mo e ikuna kāfakafa ko ia ʻe fai ʻe he moʻoní.”4

Ngaahi Akonaki ʻa Tēvita O. Makeí

Ko e misiona ʻo e Siasí ke teuteu ki hono fokotuʻu fakaʻosi ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

Ko e misiona ʻo e Siasí ke teuteu ʻa e hala ki hono fokotuʻu fakaʻosi ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá he māmaní. Ko hono taumuʻá ʻoku peheni, ʻuluakí, ke fakatupulaki ʻi he moʻui ʻa e tangatá ʻa e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisí; pea ko e uá, ke liliu ʻa e sosaietí kae lava ʻa māmani ʻo hoko ko ha potu lelei mo melino ange ke tau moʻui ai.5

Ko e hā ʻa e [meʻa naʻe fakamamafaʻi] ʻe he ngaahi akonaki ʻa Kalaisí ʻi he taimi ne hāʻele mai ai ki he lotolotonga ʻo e tangatá? Ko e ʻuluaki fanongonongo maʻongoʻongá ko hono fakahā ko ia kuo hoko mai ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá. “ ʻOku ofi ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá. … mou fakatomala” [Vakai, Maʻake 1:15]. Ko e fakamelomeló, ʻa Sione Papitaiso, naʻá ne akoʻi ʻa e meʻa ko iá. Naʻá ne malangaʻi ʻa e hāʻele mai ʻa e ʻEikí. Naʻá ne fakahā ʻa e tuʻunga ʻe maʻu ʻe he ʻEikí ʻi he puleʻanga ko iá pea naʻe fakamoʻoni ki ai ʻa e Fakamoʻuí mo malangaʻi ʻa e meʻa tatau. Pea ko e hā leva ʻa e puleʻanga ko iá? ʻOku ʻikai ko ha faʻu, ka ko ha puleʻanga moʻoni; ʻoku ʻikai ngata pē ko ha ongoʻi ia ʻo e lotó, ka ko hano toe fakahaaʻi foki ia ki tuʻa ʻo e anga māʻoniʻoní. Ko ha puleʻanga fakalangi ia ʻi he lotolotonga ʻo e tangatá. Ko e meʻa ia naʻe fakakaukauʻi ʻe he Fakamoʻuí, ke fokotuʻu ha puleʻanga fakalangi ʻi he lotolotonga ʻo e tangatá.6

Ko e foʻi lea [puleʻanga ʻo e ʻOtuá] ʻokú ne fokotuʻu mai ko ha pule fakalangi ʻi he loto ʻo e tangatá pea ʻi he sosaietí. ʻOku fakamoʻoniʻi ai ʻe he tangatá ʻoku ʻi ai ha mālohi mo ha mafai ʻoku māʻolunga ange ʻi hono mālohí. “ ʻOku ʻikai ko ha pule fakaleveleva ia ʻa ha ʻOtua fakamālohi, ka ʻoku makatuʻunga ia ʻi he tukulolo loto fiemālie ʻe he tangatá ʻa hono lotó ki he finangalo ʻo e ʻOtuá.” ʻI ha taimi ʻe taha naʻe pehē ai ʻe Sīsū, “ ʻOku ʻiate kimoutolu ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá” [Luke 17:21]. ʻOku moʻoni ia, he ʻoku kamata ʻeni ʻi he loto ʻo e tangata ʻoku mēmipa ʻi he puleʻanga ʻoku fotu ki tuʻá. … Ko e toki falukunga kakai peheé pē, ʻoku tafoki loto taha ki he langí ke maʻu ha fakahinohinó, ʻe faifai pea nau lava ʻo liliu ʻa e anga ʻo e nofo fakasosaieti ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá.

ʻOku toe fakafōtunga mai foki ʻe he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ha feohi fakatokoua fakaemāmani lahi ʻa ia ʻoku fakamoʻoniʻi ai ʻe he tangata kotoa ʻa e ʻOtuá ko honau Pule Aoniú ia mo pukepuke ʻa e loto holi ko ia ke talangofua ki Hono finangalo fakalangí.7

ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻi māmani ʻoku nau pehē ko e meheka, fetāufehiʻaʻaki, pea [mo e] siokita ʻi he loto ʻo e tangatá te ne taʻofi maʻu pē hano fokotuʻu ʻo e sosaieti mahuʻinga ko ia ʻoku ui ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Tatau ai pē pe ko e hā ha lau ʻa e kau taʻe tuí mo e kau fakaangá, ko e misiona ʻo e Siasi ʻo Kalaisí ke fakangata ʻa e angahalá mo e faikoví mei he loto ʻo e tangatá, pea mo liliu ʻa e sosaietí kae ikuna ʻa e melinó mo e leleí he māmaní.8

ʻOku fakataumuʻa ʻa e ngaahi kōlomu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e ngaahi houalotú ke tokoni ʻi hono fakahoko e misiona ʻo e Siasí.

Fakakaukau angé ki he lakanga fakataulaʻeiki ʻo e Siasí. Fakakaukau loto ki he kau tangata mo e fānau tangata ʻoku ʻosi fokotuʻutuʻu ki ha ngaahi kulupu ngāué, mei he tamai ʻoku taʻu hivangofulú, ʻo aʻu hifo ki he kiʻi tamasiʻi ʻoku kei taʻu hongofulu mā uá. Te ke maʻu ʻi he ngaahi kulupu ko ʻení ʻa e ngaahi meʻa kotoa ʻoku feinga ki ai ʻa e sosaieti ʻo e tangatá ʻi he ngaahi kulupu fakasosialé mo e ngaahi sosaietí. ʻOku ʻi ai ha faingamālie ʻi he ngaahi kulupu fakakōlomu ko ʻení ke nau feohi, fetokoniʻaki fakatokoua, pea mo fokotuʻutuʻu ha ngaahi ngāue tokoni ke fai. …

Ko kinautolu ʻoku mālohí ʻoku nau ngāue ʻi ha founga maau ki he lelei ʻa e tokotaha kotoa, pea ki he lelei fakalūkufua ʻa e kau mēmipá pea mo e lelei ʻa e sosaietí fakalūkufua. Kapau he ʻikai ke tau toe vakai atu kitautolu ʻo fakalaka atu he kōlomú, ʻikai kuo ʻosi hoko pē ʻeni ko ha ʻīmisi lelei, ʻe lava ai ʻa e kau tangatá mo e fānau tangatá ke fakataha, feohi, pea mo fetuiaki ʻi he tokoni ki he faʻahinga ʻo e tangatá, ʻa ia ʻoku lau ai ʻe he tangata kotoa ʻa e tokotaha ko eé ko hono tokoua? ʻOku tangutu fakataha ʻi he kōlomu ko iá ʻa e toketaá mo e tangata tufungá, ʻo na fakatou mahuʻingaʻia tatau ʻi he meʻa fakaʻeiʻeiki tahá—ke hū ki he ʻOtuá mo fai ha tokoni ʻaonga ki he faʻahinga ʻo e tangatá!9

Ko e fatongia ʻo e Fineʻofá ke tokoni ki he lakanga fakataulaʻeikí ʻi hono fokotuʻu ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá, ʻi hono tokoniʻi ʻo e faingataʻaʻiá pea mo fai ha fakafiemālie ki he paeá, pea nau tokoni ai ki he melino mo e fiefia ʻa e māmaní ʻi ha ngaahi founga lahi. …

Ko e taha ʻo e ngaahi talaʻofa fakatupu loto-lahi taha kuo faifaiangé pea fai ki he kakai ʻoku manako ke tokoní naʻe fai ia ʻe he Fakamoʻuí ʻi he ngaahi lea ko ʻení, “Ko e meʻa ʻi hoʻomou fai ia ki he taha ʻoku kihiʻi siʻi hifo ʻi hoku kāingá ni, ko hoʻomou fai ia kiate aú” (Mātiu 25:40). … Naʻá ku aʻu ʻo fuʻu lahi pea toki mahino kiate au hono mahuʻinga ʻo e tokoni ko ia ʻoku fai ʻe hotau ngaahi tuofāfine ʻi he Siasí ni.10

ʻOku hanga ʻe he Siasí, ʻi heʻene fakatokangaʻi hono mālohi ʻo e ngaahi ivi kehe mei ʻapi, ʻi he moʻui ʻa e kiʻi tamasiʻi kei tupu haké ki muʻa pea toki lava ke ne tokangaʻi pē iá, ʻo ʻomai ha faʻahinga ʻātakai fakalotu ʻo meimei kamata pē mei he taimi ʻo hono fanauʻí. ʻOku fokotuʻutuʻu ʻe he Lautohi Faka-Sāpaté, Palaimelí, ʻe he [houalotu ʻa e Talavoú mo e Finemuí] ha ngaahi fakahinohino totonu, fakafiefia, pea mo ha ngaahi tākitala ʻoku taau, ʻo kamata pē mei heʻene kei siʻí ʻo aʻu ki heʻene matuʻotuʻa.11

Ko ha kakai fetokoniʻaki moʻoni ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he moʻui fakalakalaká, ʻa ia ko ha faʻahinga moʻui ʻoku fakataumuʻa ki he fakamoʻui ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻOku ʻikai ke u ʻuhinga pē he fakamoʻui ko ʻení ki ha potu ʻi he hili ʻo e moʻui ní ʻe ngata kotoa ai ʻa e ngaahi faingataʻá mo e puputuʻú, ka ko ha fakamoʻui foki ʻoku ʻomi ki he fakafoʻituituí, ki he fāmilí mo e sosaietí ʻi he moʻuí ni pea mo e lolotongá ni. Tuʻunga ʻi he Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, pea mo e faʻunga haohaoa ʻo e Siasí ʻo hangē ko hono fakahā mai ʻi he kuongá ni ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ʻoku tau fetokoniʻaki fakalaumālie ai ʻaki haʻatau ngāue ʻaonga ʻaki ʻa e ngaahi faingamālie lahi ke tokoni ʻi he Siasí. ʻOku tau ohi ʻa e feohi fakatokouá ʻaki ʻa e ngaahi ʻekitivitií mo e feohi ʻi he ngaahi kōlomu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻi he ngaahi feohiʻanga ʻi he houalotú pea mo ʻetau ngaahi feohi fakasōsialé.12

ʻI hono fakahoko ʻe he Siasí hono misioná, ʻokú ne tāpuekina mo fakahaohaoaʻi ai ʻa e fakafoʻituituí.

ʻOku ʻi ai hano ʻuhinga makehe ki he kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻa e mahuʻinga ʻo e tokotaha fakafoʻituituí. Kuo fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi kōlomú, ngaahi houalotú, ngaahi uōtí, ngaahi siteikí, pea naʻa mo e Siasí tonu pē, ke ne fakaleleiʻi ʻa e tuʻunga lelei ʻo e tangatá. ʻOku nau hoko kotoa ko ha ngaahi founga ke aʻusia ai ʻa e ikuʻangá, pea ko e ikuʻanga ko iá ko e fiefia mo e lelei taʻengata ʻa e fānau kotoa pē ʻa e ʻOtuá. ʻOku ou kole ai ki he kāingalotu kotoa pē ʻo e Siasí, ʻo tautautefito ki he kau palesiteni ʻo e ngaahi kōlomú pea mo e kau ʻōfisa ʻo e ngaahi houalotú, ke nau ngāue fakataha muʻa ke lelei ange ʻa e moʻui ʻa e tangatá.13

ʻOku ʻikai ke ngata pē ʻene ʻi he tangatá ʻa e ʻilo fakanatulá, ka ʻoku ʻi ai mo ha ongo fakalangi ʻoku feinga ke teke ia ke ne laka ki muʻa pea mo hikiʻi hake ia ki ha tuʻunga māʻolunga. Ko e ongó ni ʻoku maʻu ia ʻe he taha kotoa, pea ʻoku ʻi ai pē ha taimi ʻi he moʻui ʻa e taha kotoa pē ʻokú ne fakatokangaʻi hake ai ʻokú ne maʻu ʻa e ongó ni.

ʻOku fekauʻaki mo e ueʻi fakalaumālié ni ha fiemaʻu lalahi ʻe tolu kuo teʻeki ai pē toe liliu ia ʻi he ngaahi senituli kuo maliu atú: (1) ʻOku fakaʻamu ʻa e taha angatonu kotoa pē ke ne ʻilo ha meʻa fekauʻaki mo e ʻOtuá. Ko e tokotaha fēfē nai ia? ʻOku tokanga nai ki he faʻahinga ʻo e tangatá, pe ʻokú ne siʻaki kakato kinautolu? (2) Ko e fē ʻa e tōʻonga moʻui lelei taha ke te moʻui ai he māmaní kae lava ke te lavameʻa lahi taha pea mo maʻu ʻa e fiefia lahi tahá? (3) Ko e hā ʻa e meʻa mātuʻaki mahino ko ʻeni ʻoku ui ko e maté? Ko e hā ʻoku hoko mai hili ʻa e maté?

Kapau ʻokú ke fie maʻu ha ngaahi tali ki he ngaahi fifili ko ʻeni ʻi he moʻui ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, kuo pau ke ke haʻu ki he Siasí ke ke maʻu ai. Ko e tui fakalotu moʻoní pē te ne lava ʻo feau ʻa e laumālie ʻoku holí.14

Ko e hā ʻoku tau fakahoko ai ʻa e ngaahi konifelenisi ko ʻení pea mo hono toe ʻo e ngaahi fakatahaʻanga ʻi he Siasí? ʻOku fakahoko kinautolu koeʻuhí ko e lelei ʻa e fakafoʻituituí—maʻa ho fohá mo hoku fohá, maʻa ho ʻofefiné pea mo hoku ʻofefiné. Kuo ʻosi folofola ʻa e ʻEikí, “… pea kapau te mo ngāue ʻi homo ngaahi ʻahó kotoa pē ʻi he kalanga ʻaki ʻa e fakatomalá ki he kakaí ni, pea ʻomi ʻa e foʻi tokotaha pē kiate au, hono ʻikai lahi ʻa hoʻomo fiefiá fakataha mo ia ʻi he puleʻanga ʻo ʻeku Tamaí!” [T&F 18:15.] …

Ko e … taumuʻa hono fokotuʻu ʻo e Siasi maʻongoʻongá ni, ʻo mātuʻaki kakato, mo haohaoá, ke tāpuekina ʻa e fakafoʻituituí.15

Na‘e fokotu‘u ‘a e Siasí ni ‘i he founga pē taha ko ia ‘oku lava ai ‘o fokotu‘u ‘a e Siasi ‘o Kalaisi, ‘aki ha mafai fakahangatonu mei he ʻOtuá. ʻI he lava hono fokotuʻú, ʻoku fakaafeʻi ai ʻa māmani kotoa ke nau omi ki he Siasi ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá, pea ʻokú ne foaki ʻa e faingamālie kotoa pē ʻoku ala fakakaukaua ʻe he ʻatamai, loto, pea mo e holi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ke fakakakato ai ʻa e misiona tokotaha fakafoʻituitui kotoa pē he māmaní. “Ko ha kaupeau ia ʻo ha mālohi fakafoʻituitui ʻoku mafola, ʻo fakataumuʻa taha pē ke ne ueʻi mo liliu ʻa e tangata kotoa, ke nau tatau mo Sīsū, ʻo hoko ʻo tatau mo e ʻOtuá.” ʻOku hanga ʻe he “Tui Faka-Māmongá, ” ʻi heʻene hoko ko e tui faka-Kalisitiane moʻoní, ʻo “lolomi ʻa e siokitá, mapuleʻi ʻa e holi fakakakanó, mapukepuke ʻa e uʻá, fakaake ʻa e potó, mo hakeakiʻi ʻa e loto ʻofá. ʻOkú ne fakaʻaiʻai ʻa e faʻa ngāué, faitotonú, moʻoní, moʻui maʻá, mo e anga-ʻofá. ʻOkú ne tuku hifo ʻa e hīkisiá, hakeakiʻi ʻa e māʻulaló, poupouʻi ʻa e laó, fakaʻapaʻapaʻi ʻa e tauʻatāiná, pea ʻoku fie maʻu ʻeni kae lava ke fakatahaʻi ʻa e tangatá ʻi ha feohiʻanga fakatokoua lelei pē ʻe taha.”16

ʻI hono fakahoko ʻe he Siasí hono misioná, ʻoku tokoni ai ia ki he lelei ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá.

ʻOku loto hohaʻa ha kau tangataʻifonua tokolahi ʻi he kei fakautuutu ʻa e faihiá, lahi ʻo e vete malí mo e fāʻele tuʻutāmakí, ʻi he fakautuutu ʻo e mahaki tupu mei he feʻauakí, ʻi he ngaahi palopalema ʻoku hoko ʻi he ngaahi ʻōfisi pule māʻolungá, pea mo ha ngaahi fakaʻilonga kehe ʻo e taʻe faitotonu ʻa e fakafoʻituituí mo e kakaí.

ʻOku hoko ʻapē ha hōloa fakaefaitotonu? ʻOku ʻi ai nai ha ʻuhinga ke tau hohaʻa ai? ʻOku ʻākilotoa kitautolu ʻe māmani, pea ʻoku fakailifia moʻoni ʻa e ngaahi fika ʻoku tau lau ki aí, pea ko ha fakatokanga ia ʻoku ʻaonga. . …

Ko e misiona ʻo e Siasí ke fakasiʻisiʻi pea kapau ʻe lava, pea fakangata ʻaupito ʻa e ngaahi kovi ko ʻení mei māmani. ʻOku mahino ʻoku tau fie maʻu ha mālohi uouangataha ke fakangata ʻa e ngaahi kovi ko ʻení. Ko e faʻahinga mālohi fāitaha pehení, ko e faʻahinga fakakaukau peheé ko e ongoongolelei ia ʻo Sīsū Kalaisí, ʻi hono fakafoki mai ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. ʻOkú ne fakamatalaʻi ʻa e moʻui ʻa e tangatá mo hono taumuʻá pea ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi ʻelemēniti fakahaofí, ngaahi fakakaukau fakaʻeiʻeikí, pea mo e langaki fakalaumālie ko ia ʻoku fakaʻamu ki ai ʻa e loto ʻo e tangatá.

ʻOku loto ʻa e kau tangata mo e kau fefine angatonu mo fakakaukau lelei ʻi he potu kotoa pē, ke toʻo atu mei hotau ngaahi koló ʻa e ngaahi ʻelemēniti kovi ʻokú ne faʻa fakamoveteveteʻi ʻa e sosaietí. —ʻa e palopalema ʻo e kava mālohí ʻi he konaá, ʻa e ivi ʻo e faitoʻo kona tapú mo hono ngaahi nunuʻa koví, anga-ʻulí, masivá mo e alā meʻa pehē. ʻOku feinga ʻa e Siasí ke fakatou ngaohi ʻa e ʻapí mo e koló ke hoko ko ha ʻātakai lelei mo fakafiefia ange.17

Tau fakahaaʻi muʻa heni ʻi he taimí ni hano fakahoungaʻi ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí mo hono ngaahi kōlomú mo e ngaahi houalotu naʻe fokotuʻu makehe ke ne fakafepakiʻi ʻa e ngaahi kovi ko ʻení. Naʻe fokotuʻu ia ʻi ha fakahā fakalangi ʻa e ʻOtua ko e Tamaí mo hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí. Ko hono misiona nāunauʻiá ke malangaʻi ʻa e moʻoni ʻo e ongoongolelei kuo fakafoki maí; ke hiki hake ʻa e sosaietí kae lava ʻa e kakaí ʻo feohi lelei ange, pea ke fokotuʻu ʻi hotau ngaahi koló ha ʻātakai ʻoku langaki moʻui ʻa ia ʻe lava ai ʻetau fānaú ʻo maʻu ha ivi ke tekeʻi ʻa e fakatauelé pea poupouʻi mo feinga ke lavaʻi ʻa e meʻa fakafonua mo fakalaumālié.18

Ko e Siasí, naʻe fokotuʻu ia ʻi ha fakahā fakalangi naʻe fai ki ha kiʻi tamasiʻi naʻe ʻikai ako lelei, ʻo ne ʻomai ki māmani ʻa e tali ki heʻene ngaahi palopalema fakasōsialé. Kuó ne matuʻuaki lelei ʻa hono siviʻi ʻi hono ʻuluaki senitulí. Pea ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi fakakaukau hā ngali lelei ʻa e tangatá ʻi he senituli uofulú ni, ʻa ia ʻoku feinga taʻe tuku ki ha ngaahi fakalelei fakasōsiale pea mo taufā kui ke ʻilo ʻa e ikuʻanga ʻo e tangatá ki he kahaʻú, ka ʻoku ulo mai ʻa e Siasí ʻo hangē ko e laʻā ia ʻi he langí, pea ʻoku ʻātakaiʻi ia ʻe ha ngaahi meʻa mahuʻinga kehe ʻoku hangē ʻoku ʻikai fuʻu lahi fēfē honau mahuʻingá. Ko hono moʻoní, ko e Siasí ʻoku tupu mei aí peá ne fakatolonga ʻa e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga taha ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Ko hono tufakanga moʻoní, ke huhuʻi e māmani ko ʻení ko hotau faʻahinga ʻo e tangatá. “Ko e maama ia ʻo e moʻoní ʻoku huhulu ʻi he tapa kotoa ʻo e māmaní, pea he ʻikai lava ke tuku hono fakahā ʻe he maama ko ʻení ki he tangatá, ʻi he kahaʻu vave maí pe ʻamui ange, ʻa e ngaahi tefitoʻi fakakaukau fakalangi ʻoku totonu ke moʻui ʻaki ʻe he tangatá.”19

ʻOku ʻomi ʻe he Siasí, mo hono faʻungá kakato, ha tokoni pea mo ha tataki fakalaumālie ki he taha kotoa. … ʻOku ʻikai ke ne toʻo ʻa e tangatá mei māmani, ka ʻoku feinga ke ne ngaohi ha kau tangata haohaoa mo anga faka-ʻOtua ʻi he lotolotonga ʻo e sosaietí, pea toki fakafou atu ʻiate kinautolu ʻa hono fakaleleiʻi ʻo e ngaahi palopalema ʻo e sosaietí.20

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Akó mo Hono Aleaʻí

  • Fakatatau mo e ngaahi akonaki ʻa Palesiteni Makeí, ʻe anga fēfē haʻo fakamatalaʻi ʻa e taumuʻa ʻo e Siasí? (Vakai, peesi 25–26). Ko e hā ʻoku tau fakahoko ai ʻa e ngaahi fakatahaʻanga mo e ngaahi konifelenisi faka-Siasí? (Vakai, peesi 27–29).

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa e Siasí ʻi he teuteu ki hono fokotuʻu fakaʻosi ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá? (Vakai, peesi 25–29). ʻOku faitatau pea fakafōtunga fēfē ʻe he Siasí ʻa e puleʻanga ko ia ʻo e ʻOtuá ʻoku teʻeki ai fokotuʻú? (Vakai, peesi 25–26).

  • Ko e hā ʻoku ʻomi ʻe he Siasí ʻa ia ʻe fakaiku ʻo ne taki atu ʻa e kāingalotu faivelengá ki he moʻui taʻengatá? (Vakai, peesi 25–29). Kuo anga fēfē haʻo fakatokangaʻi ʻoku tokoni ʻa e faʻunga ʻo e Siasí, mo hono ngaahi kōlomú mo e ngaahi houalotú ki hono fakahaohaoaʻi ʻo e fakafoʻituituí? (Vakai foki, ʻEfesō 4:11–13.)

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi palopalema ʻoku fehangahangai mo e sosaietí he ʻahó ni? (Vakai, peesi 28). Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ʻo tokoni ai hano fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ke vetekiʻaki ʻa e ngaahi palopalemá ni? (Vakai, peesi 28–29).

  • Ko e hā ha ngaahi founga kuo tāpuekina ai hoʻo moʻuí ʻi hoʻo hoko ko ha mēmipa ʻo e Siasí? Ko e hā te ke lava mo ho fāmilí ʻo fakahoko ke ʻaonga lahi ange ai kiate koe mo ho fāmilí ʻa e ngaahi meʻa ʻoku foaki mai ʻe he Siasí?

  • Ko e hā te tau lava ʻo fai ke tokoni ai ki he Siasí ʻi hono fakahoko hono ngaahi fatongiá ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí ni?

Ngaahi Potu-folofola Fekauʻakí: ʻEfesō 2:19–22; 4:11–15; Molonai 6:4–9; T&F 10:67–69; 65:1–6

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Gospel Ideals (1953), 109.

  2. Cherished Experiences from the Writings of President David O. McKay, comp. Clare Middlemiss, rev. ed. (1976), 15–16.

  3. James B. Allen and Richard O. Cowan, “History of the Church: C. 1945–1990, Post– World War II International Era Period, ” Encyclopedia of Mormonism, 4 vols. (1992), 2:639.

  4. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1969, 152.

  5. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1941, 106.

  6. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1919, 76.

  7. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1941, 106.

  8. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1941, 109.

  9. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1963, 97.

  10. Gospel Ideals, 255–56.

  11. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1941, 107.

  12. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1915, 103.

  13. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1969, 8.

  14. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1968, 91–92.

  15. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1965, 137.

  16. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1927, 105.

  17. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1967, 5–6.

  18. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1948, 122.

  19. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1930, 83.

  20. Gospel Ideals, 109–110.

ʻĪmisi
President Mckay holding a sister

“Ko e … taumuʻa hono fokotuʻu ʻo e Siasi maʻongoʻongá ni, ʻo mātuʻaki kakato, mo haohaoá, ke tāpuekina ʻa e fakafoʻituituí.”