Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 22: Ko e Tauʻatāina ke Filí mo e Fatongiá


Vahe 22

Ko e Tauʻatāina ke Filí mo e Fatongiá

Ko ho tuʻunga te ke aʻusiá ʻoku fakafalala ʻataʻatā pē ia kiate koe. ʻOkú ke ʻi māmaní ke ke fili ki he totonú pe ko e halá, ke ke tali ʻa e meʻa ʻoku totonú pe moʻulaloa ki he fakatauelé. ʻE makatuʻunga ʻi he fili ko iá ʻa hoʻo fakalakalaka fakalaumālié. ʻOku mahuʻinga ia ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.1

Talateú

Naʻe hoko ʻa Palesiteni Tēvita O. Makei ko ha Taki Māʻolunga ʻi ha taʻu ʻe onongofulu tupu, pea ʻi he lolotonga ʻo e taimi ko iá, naʻe sio tonu ai ʻi ha ngaahi meʻa mahuʻinga ne hoko ʻi he hisitōlia ʻo māmaní. Naʻe mamata ʻi ha moveuveu fakaemāmani lahi, kau ai ha tau lahi ʻa māmani ʻe ua, ngaahi fepakipaki fakafeituʻu lalahi, pea mo ha tuʻu hake ʻa ha ngaahi fonua hau ʻo mei hoko ai ha tau ʻaki ʻa e mahafu ʻātomí. Naʻe toe moʻui foki ʻi he lolotonga ha ngaahi liliu fakaʻekonōmika mo ha fakasōsiale lalahi, hangē ko e Tō Lalo ʻa e Tuʻunga Fakaʻekonōmiká pea mo e fakaʻau ke tali ʻe he māmaní hono fakatōliʻaʻi ʻo e holi fakakakanó ʻaki ʻa e faʻa feʻauakí mo e ngaahi faitoʻo kona tapú. ʻI heʻene hoko ko e fakamoʻoni fakalaumālie ʻi he hisitōliá, naʻe tuʻo lahi ai haʻane lea ki he kāingalotu ʻo e Siasí fekauʻaki mo e tauʻatāina ke filí pea mo e fatongia fakafoʻituituí. ʻI ha malanga konifelenisi lahi naʻe fai ʻi he hili ʻo e hū mai ʻa e ʻIunaiteti Siteití ki he Tau Lahi Hono Uá, naʻe lea ai ʻa ʻEletā Makei, (naʻe kei hoko he taimi ko iá ko ha mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá) fekauʻaki mo e ngaahi meʻa fakamamahi kuó ne kāpui ʻa māmaní:

“ ʻOku ʻikai ke u tui au naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e mamahí, hongé, ngaahi meʻa fakamamahí, pea mo e mate ko ia ʻokú ne kāpui ʻa e ngaahi fonua ʻoku tofanga he taú ʻi ʻIulopé. ʻOku ou tui ko e ngaahi tūkunga ʻo māmani he ʻaho ní ko e nunuʻa fakahangatonu ia—pea mo e ola taʻe malava ke toe kalo mei ai, ʻo e talangataʻa ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá. … ʻE lava pē ke fili ʻe he tangatá ʻa e totonú pe te nau fili ʻa e halá; te nau lava ke ʻaʻeva ʻi he fakapoʻulí pe ʻaʻevaʻ ʻi he māmá; ka mou fakatokangaʻi, kuo teʻeki ke tuku ʻe he ʻOtuá ʻa ʻene fānaú taʻe ʻi ai ha maama. Kuó ne tuku kiate kinautolu ʻi ha ngaahi kuonga fakakosipeli kotoa pē ʻo e māmaní, ʻa e maama ʻo e kosipelí ke nau malava ʻo ʻaʻeva ʻo ʻikai humu, ke nau malava ʻo maʻu ʻa e nonga mo e fiefia ʻokú ne finangalo ke maʻu ʻe heʻene fānaú, ʻi heʻene hoko ko e Tamai ʻofá, ka ʻoku ʻikai toʻo ʻe he ʻEikí meia kinautolu ʻa ʻenau tauʻatāina ke filí.”2

Neongo naʻe ʻiloʻi ʻe Palesiteni Makei ʻa e ngaahi meʻa fakamamahi ʻe lava ke hoko ʻi he taimi ʻoku fili ai ʻe he kakaí ʻa e koví, ka naʻá ne kei fakafetaʻi taʻe tūkua pē ki he meʻa-foaki ʻo e tauʻatāina ke filí. Naʻe mahino kiate ia ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei he ngaahi fili māʻoniʻoní, pea naʻá ne fakamanatu ai kiate kinautolu naʻá ne akoʻí, ko e tauʻatāina ke filí ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e palani ʻo e fakamoʻuí. ʻI heʻene ngaahi malanga ʻi he kaveinga ʻo e tauʻatāina ke filí, naʻá ne faʻa fakamatalaʻi ia ko e “meʻaʻofa maʻongoʻonga taha ʻa e ʻOtuá ki he tangatá.”

Ngaahi Akonaki ʻa Tēvita O. Makeí

ʻOku fakaʻatā kitautolu ʻe he meʻaʻofa taʻengata ko ia ʻo e tauʻatāina ke filí ke tau fakalakalaka mo maʻu ʻa e hakeakiʻí.

Ko e tauʻatāina ke filí ko e ivi fakaʻaiʻai ia ki he fakalakalaka ʻo e moʻuí. Ko e taumuʻa ia ʻa e ʻEikí ke hoko ʻa e tangatá ʻo tatau mo ia. Koeʻuhí ke aʻusia ʻe he tangatá ʻeni, naʻe fie maʻu ke ʻuluaki tuku ange ʻe he Tupuʻangá ʻa e tangatá ke ne tauʻatāina.3

ʻOku ʻi ai ha fakamatala mahuʻinga ʻi he [tohi Fakahaá] ki “ha tau ʻi he langí.” (Fakahā 12:7.) ʻOku ʻikai ngata pē ʻi heʻene mahuʻingá, ka ʻoku hangē ʻoku tuʻu fehangahangaí, koeʻuhí he ʻoku tau fakakaukau ki he langí ko ha nofoʻanga fakasilesitiale ʻo e melino, ko ha potu ʻoku taʻe malava [ke] hoko ai [ha] tau mo ha fekeʻikeʻi. ʻOku mahuʻinga ʻa e fakamatalá koeʻuhí he ʻokú ne fakaʻali mai ʻa e tauʻatāina ke filí pea mo ha meʻa naʻe hoko ʻi he maama ʻo e ngaahi laumālié. ʻI he Mataʻitofe Mahuʻingá, ʻoku ʻomi ai ʻa e fakamatala ko ʻení: “Ko ia, ko e meʻa ʻi he angatuʻu kiate au ʻa Sētané, ʻo ne feingaʻi ke fakaʻauha ʻa e totonu ʻo e tangatá ke fili maʻaná, ʻa ia ko au ko e ʻEiki ko e ʻOtuá kuó u foaki kiate iá, pea ke u foaki foki kiate ia ʻa hoku mālohi pē ʻoʻokú; ko ia ne u pule ai ke lī hifo ia ʻi he mālohi ʻo hoku ʻAlo pē Taha naʻe fakatupú;

“Peá ne hoko ko Sētane, ʻio, ko e tēvoló, ko e tamai ʻa e ngaahi loi kotoa pē, ke kākaaʻi mo fakakuihi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá pea ke tataki pōpula ʻakinautolu ʻi heʻene faʻitelihá, ʻa ia ko kinautolu kotoa pē ʻe ʻikai fie tokanga ki hoku leʻó.” (Mōsese 4:3–4; ko e tānaki atu ʻa e mataʻi tohi fakahihifí.)

ʻOku ʻi ai ha meʻa ʻe ua te ke fakatokangaʻi ʻi he fakamatala ko ʻení: ʻuluakí, naʻe tukupā ʻa Sētane ke ne fakaʻauha ʻa e tauʻatāina ke fili ʻa e tangatá. Ko e tauʻatāina ke filí ko ha meʻaʻofa ia ʻa e ʻOtuá. Ko e konga ia hono anga fakalangí. Ko e poini hono uá, naʻe loto ia ke ne fetongi ʻa e ʻOtuá. Te u lau atu, “ ʻOmi kiate au ʻa ho lāngilangí.” [Vakai, Mōsese 4:1.]

ʻOku ʻikai mahino ki māmani ia hono mahuʻinga ʻo e meʻa ʻofa fakalangi ko iá ki he kakaí fakafoʻituitui. ʻOku ʻikai hano kamataʻanga ʻo hangē pē ko e ʻatamaí, pea hangē ko hono fakamatalaʻi maí, naʻe ʻikai pea he ʻikai ke lava ʻo fakatupu pe ngaohi ia [vakai, T&F 93:29].4

Ko e tauʻatāina ko ia ke fai hoto lotó pea mo e fatongia fekauʻaki mo iá, ko ha ongo tafaʻaki mahuʻinga ia ʻo e ngaahi akonaki ʻa Sīsuú. ʻI heʻene ngaahi malangá kotoa, naʻá ne fakamamafaʻi ai ʻa e mahuʻinga ʻo e tokotahá fakafoʻituitui, mo ne fakafōtunga ʻa e meʻa ko ia ʻoku fakamatala ʻi he fakahā ʻo onopōní ko e ngāue mo e nāunau ʻo e ʻOtuá— “Ke fakahoko ʻa e moʻui taʻe mate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá.” [Mōsese 1:39.] ʻOku toki tuʻunga pē ʻi he meʻaʻofa fakalangi ʻo e tauʻatāina ʻo e moʻuí haʻane malava ke hoko ha fakalakalaka pehē.

ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e fakamālohí, ʻoku haʻu ia meia Lusifā. Pea naʻa mo e tuʻunga ʻo e tangatá ki muʻa ʻi he māmaní naʻe feinga ai ʻa Sētane ke ne maʻu ha mālohi ke ne fakamālohiʻi ʻa e fāmili ʻo e tangatá ke fai hono lotó, ʻaki ʻene fokotuʻu ange ke taʻofi ʻa e tauʻatāina ʻa e tangatá. Kapau naʻe tali ʻene palaní, naʻe mei hoko ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ko ha ngaahi tamapua pē ʻi he nima ʻo ha taha pule fakaleveleva, pea naʻe mei fehālaaki leva ʻa e taumuʻa ʻo e haʻu ʻa e tangatá ki māmaní. Ko ia, naʻe ʻikai tali ai ʻa e founga pule naʻe fokotuʻu ʻe Sētané, kae fokotuʻu ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e tauʻatāina ke filí.5

Neongo naʻe ngaohi ʻe he ʻOtuá ʻa e ʻunivēsí mo e meʻa kotoa ʻi aí, “ka ko e tangatá ko e siueli ia ʻa e ʻOtuá.” Ko ha founga pē ia ʻe taha ʻo e pehē, naʻe fakatupu ʻa e māmaní maʻá e tangatá ka ʻoku ʻikai ko e tangatá maʻá e māmaní. Ne foaki ʻe he ʻOtuá ki he tangatá ha konga hono anga fakalangí. Naʻá ne foaki ki he tangatá ʻa e mālohi ke filí, pea ʻoku ʻikai ha toe meʻa moʻui ia ʻi māmani te ne maʻu ʻeni. Ko ia, ne ne tuku ai ki he tokotaha kotoa pē ʻa e tufakanga ke ne tokangaʻi ʻene moʻuí ko ha taha ʻoku taʻengata. He ʻikai ke mou lava kimoutolu ʻo fakakaukauʻi ha toe meʻaʻofa ʻe ala maʻu ʻe ha tangata pe fefine ʻo laka ange ʻi he tauʻatāina ke filí. Ko koe pē ʻoku pulé, pea ʻi hoʻo fakaʻaongaʻi mo ngāueʻaki ʻa e tauʻatāina ke filí, te ke tupulaki ai ʻi ho ʻulungāangá, tupulaki he potó, te ke fakaofiofi atu ai ki he langí, pea ʻe faifai pē peá ke aʻusia ʻa e hakeakiʻi taupotu ko iá. Ko ha tufakanga mamafa ia. ʻOku tokosiʻi ʻaupito ha kakai te nau fakahoungaʻi. ʻOku ʻosi fakaʻilongaʻi mahino pē ʻa e halá—ko e taha ʻoku ʻi he tuʻunga ʻo e fanga monumanú, pea ko e taha ʻokú ne ʻomi ʻa e moʻui fonu he ngaahi lelei kotoa. Ka ʻoku faʻa loto pē ʻa e fakatupu māʻolunga taha ia ʻa e ʻOtuá— ʻa ia ko e tangatá—ke taufā holo ʻi he tuʻunga ʻo e fanga monumanú.6

Ko e hoko hake ʻi he totonu ke foaki ha moʻuí, ko e meʻaʻofa mahuʻinga taha ʻa e ʻOtuá ki he tangatá, ʻa ia ko e totonu ke puleʻi ʻa ʻene tōʻonga moʻuí. … ʻOku totonu ke fakamahuʻingaʻi lahi hake ʻa e tauʻatāina ke filí ʻi ha toe faʻahinga meʻa ʻe lava ke foaki ʻe he māmaní. ʻOku taʻe malava ke fakamavahevaheʻi ia mei he laumālie ʻo e tangatá. Ko ha meʻaʻofa fakalangi ia … ʻo tatau ai pē pe ʻoku fanauʻi ʻi he tuʻunga masiva tahá pe haʻisia ʻi hono fanauʻi mai mo ha ngaahi koloa, ʻoku kei maʻu pē ʻe he taha kotoa e mahuʻinga taha ko ʻení ʻi he ngaahi fakakoloa kotoa ʻo e moʻuí— ʻa e meʻaʻofa ʻo e tauʻatāina ke filí; ʻa ia ko e totonu taʻe malava ke toe toʻo kuo maʻu ʻe he tangatá.7

ʻOku fakamahino mei he ngaahi fakamoʻoni ʻi he Folofolá ko e [tauʻatāina ke filí] ʻoku (1) fie maʻu ia ki he fakamoʻui ʻo e tangatá; pea (2) ʻe ala hoko ko ha meʻa fua ʻe lava ke fakafuofuaʻi ai ʻa e ngaahi tōʻonga ʻa e tangatá, tōʻonga ʻa e ngaahi kautahá, pea mo e ngaahi puleʻangá.

“Ko ia, fakafiefiaʻi homou lotó, pea manatu ʻoku mou tauʻatāina ke fai maʻamoutolu—ke fili ʻa e hala ʻo e mate taʻengatá pe ko e hala ʻo e moʻui taʻengatá.” (2 Nīfai 10:23.)8

ʻOku haʻu fakataha ʻa e tauʻatāina ke filí mo ha fatongia fakafoʻituitui ke fakahoko ʻa e “taumuʻa totonu ʻo e moʻuí.”

ʻOku ʻi he tokotaha fakafoʻituitui kotoa pē ʻa e fatongia ke fili ʻa e hala ʻo e māʻoniʻoní, ʻo e faivelengá mo e fatongia ki he kāingá. Kapau ʻe [fili] kehe mei ai, ko hono olá [ʻe fetaulaki] mo e mamahí pea mo e maté, pea ko ia pē ʻe tukuakiʻí. Hangē ko ia ne meʻa ki ai ʻa Palesiteni [Pilikihami] ʻIongi ʻi ha meʻa ʻe taha naʻe fai:

“Kapau ʻe fou ʻa Misa Pilikihami ʻi ha hala kehe pea taʻofi ai ia mei he puleʻanga ʻo e langí, he ʻikai tukuakiʻi ha taha kehe ka ko Misa Pilikihami pē. Ko au tokotaha pē ʻi he langí, māmani, pe ko heli, ʻe tukuakiʻí.

“Ko e meʻa tatau pē ʻe fai ki he Kāingalotu kotoa ʻo e Siasí. Ko e Fakamoʻuí ko ha meʻa ia ʻoku fakahoko fakafoʻituitui. … Ko e taimi ʻoku ʻomi ai ʻa e fakamoʻuí kiate aú, te u lava pē ke fakasītuʻaʻi pe tali. Pea ʻi heʻeku talí, te u talangofua kakato mo moʻulaloa ki hono Tupuʻangá ʻi heʻeku moʻuí kotoa, pea kiate kinautolu te ne fokotuʻu ke nau akoʻi aú; kapau te u fakasītuʻaʻi, te u muimui ai ki heʻeku fakakaukau pē ʻaʻakú kae ʻikai ko e finangalo ʻo hoku Tupuʻangá.” [Vakai, Discourses of Brigham Young, sel. John A. Widtsoe (1954), 390.]9

ʻI hono maʻu ʻo e tauʻatāina ke filí, ʻoku haʻu fakataha ia mo ha fatongia. Kapau ʻe fakapaleʻi ha taha ʻi haʻane anga-tonu pe tautea ko haʻane kovi, ʻe fie maʻu leva ʻe he fakamaau totonú ke tuku ange ki ai ʻa e mālohi ke ngāue ʻiate ia pē. ʻOku fie maʻu ʻa e ʻilo ʻo e leleí mo e koví ki he fakalakalaka ʻa e tangatá he māmaní. Kapau ʻe fakamālohiʻi ia ke ne fai totonu ʻi he taimi kotoa pē, pe ʻe fakatauveleʻi ʻo ʻikai ke ne toe lava ke maʻu ha tokoni ʻo ne faiangahala, he ʻikai taau ia ke ne maʻu ha tāpuaki ʻi he konga ʻuluakí pe tautea ʻi he konga hono uá …

… Ko e fatongia ʻo e tangatá ʻoku fetakinima fakataha ia mo ʻene tauʻatāina ke filí. ʻE ʻomi ʻe he tōʻonga ʻoku fenāpasi mo e fono fakalangí pea mo e ngaahi fono ʻo natulá ʻa e fiefiá, ka ko kinautolu ʻoku fehangahangai mo e moʻoni fakalangí, ʻe mamahi. ʻOku ʻikai ngata ʻi he haʻisia ʻa e tangatá ki heʻene angafai kotoa peé, ka ʻoku toe haʻisia ki heʻene lea mo ʻene fakakaukau taʻe fakapotopoto kotoa pē. Naʻe pehē ʻe he Fakamoʻuí:

“… ko e lea kovi kotoa pē ʻoku lea ʻaki ʻe he kakaí, ʻe fakamaau ai ʻakinautolu ʻi he ʻaho fakamāú.” (Mātiu 12:36.)10

Neongo e ngaahi fakaʻofoʻofa mo e lelei kotoa ʻo e māmaní, ka ʻoku ʻikai ko e taumuʻa ia ʻo hono fakatupú. ʻOku pehē ʻe he ʻEikí tonu pē, … “ko hoku nāunaú (ke) fakahoko ʻa e moʻui taʻemate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá.” (Mōsese 1:39.) Pea ʻi hono ngāueʻaki ʻe he tangatá ʻa e meʻaʻofa fakalangi ʻo e tauʻatāina ke filí, ʻoku totonu ke ne ongoʻi haʻisia, ʻoku totonu ke ne ongoʻi ko hono tufakanga ke tokoni ki he Tupuʻangá ʻi hono fakahoko ʻa e taumuʻa fakalangí ni.

Ko hono fakalūkufua moʻoni ʻo e moʻuí, ʻoku ʻikai ko e moʻui ʻataʻatā pē, ʻikai ko e ongoʻi fiefiá, ʻikai ko e ʻiloá, ʻikai ko e koloá. Ko e taumuʻa totonu ʻo e moʻuí ke fakahaohaoaʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he ngāue fakafoʻituituí, ʻo fakatatau mo e fakahinohino ʻa e tataki fakalaumālie ʻa e ʻOtuá.11

ʻOku ʻi ai ha fanga kiʻi meʻa mahuʻinga mahino ngofua ʻe lava ke fakahoko ʻe he taha kotoa pē. Ko e taha ʻo kinautolu, ke ngāueʻi ʻe he tokotaha taki taha ʻa hono fakamoʻuí. ʻOku ʻi ai ha akonaki māʻolunga ʻo e Siasí ʻoku pehē ʻoku fuesia ʻe he tokotaha taki taha ʻa e fatongia ko ʻení, pea ko e fakamoʻui ʻo e tangatá ʻoku fakalakalaka māmālie ia. … ʻOku totonu ke tau fekumi ki he ivi pea mo e ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá ke maʻu ha fakahinohino fakalaumālie ke tau maʻu ai ʻa e ʻikuna fakaʻosí.

Neongo ia, ʻoku ʻikai ko hono ngāueʻi ʻo e fakamoʻui ʻo ha taha ke te tangutu noa pē, ʻo fakaʻānaua mo fakaʻamu ke hanga ʻe he ʻOtuá ʻo huaʻi mai ki hotau fungá ha ngaahi tāpuaki hulu fau ʻi ha founga fakaofo. Kuo pau ke tau fakahoko fakaʻaho, fakahoua, pea ʻi he momeniti kotoa, ʻo ka fie maʻu, ʻa e ngāue ʻoku fie maʻú pe ngafa kuo tuku maí, pea ke hokohoko fiefia pehē ai pē ʻi he ngaahi taʻu ʻoku haʻu mo maliu atú, kae tuku pē ke toki foaki mai ʻa e ngaahi pale ʻo e faʻahinga ngāue peheé kiate kita pe ki ha kakai kehe, ʻo fakatatau mo e finangalo ʻo e Tamai anga-tonu mo ʻofá.

ʻOku ʻikai puli meiate au ʻa e folofola ko ia ʻoku pehē, “ ʻOku mou moʻui ʻi he ʻofá pe ʻi he tuí, pea ʻoku ʻikai meiate kimoutolu ia; ka ko e foaki ʻa e ʻOtuá.” [Vakai, ʻEfesō 2:8.] ʻOku moʻoni ʻaupito pē ia, he naʻe [ʻikai ha mālohi] ʻo e tangatá ʻi he taimi naʻá ne ʻai ai ʻa e tuʻunga fakamatelié kiate iá, ke ne fakahaofi ia. Ko e taimi ʻoku tuku ai ke ne taufā ʻi he tuʻunga fakakakanó, ʻoku malava ange ai, pea naʻe lava ke ne hoko ʻo “anga fakaekakano, mo anga-kovi mo anga-pauʻu.” [ʻAlamā 42:10.] Ka naʻe hā ʻa e ʻEikí ʻi heʻene ʻaloʻofá ki he tangatá, ʻo ne foaki kiate ia ʻa e Ongoongoleleí pe palani taʻengatá ke lava ai ʻo fakalaka hake ʻi he ngaahi meʻa fakakakano mo siokita ʻo e moʻuí mo maʻu ha tuʻunga haohaoa fakalaumālie.

Ka kuo pau ke ne fakalaka hake ʻi heʻene ngāue pē ʻaʻana pea kuo pau ke ne ʻaʻeva ʻi he tuí.12

ʻOku ʻomi ʻe he fili ke talangofua ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻa e fiefiá, nongá, pea mo e fakamoʻuí.

ʻE tokoni moʻoni ʻa e talangofua ki he folofola pe fono ʻa e ʻEikí ki he fiefia mo e fakamoʻui ʻo e tangatá. ʻOku tala mai, ko kinautolu ʻoku ʻikai ke nau fai ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí, te nau moʻulaloa ki he fakamaau totonú pea mo fakamāuʻi. Ko hono ʻai ʻe tahá, ʻoku ngāue taʻe tuku ʻi he māmaní ni ha fono ki he totongi huhuʻí mo e tautea totonú—ʻo napanapangamālie mo e talangofua ki he fonó, mo ha tautea feʻunga ki he tuʻunga ʻo e talangataʻá.13

ʻOku ʻikai maʻu ʻa e melino ʻa Kalaisí ia tuʻunga ʻi he kumia ʻo e ngaahi meʻa muna ʻo e moʻuí, pe ʻe maʻu ʻi ha toe founga tuku kehe pē ʻa ʻene toki mapunopuna hake mei he lotó. Naʻe folofola ʻa Sīsū ki Heʻene kau ākongá: “ ʻOku ou tuku ʻa e melinó kiate kimoutolu. Ko ʻeku melinó ʻoku ou foaki kiate kimoutolu; ʻoku ʻikai hangē ko e foaki ʻa māmaní, ʻa ʻeku foaki kiate kimoutolú.” [Sione 14:27.] Kuo hoko ai ʻa e Foha ʻo e tangatá ko ha taha ke ne toe fakahoko pē hono finangaló mo ʻene fuakavá, ʻo foaki ai ki heʻene kau ākongá mo e faʻahinga ʻo e tangatá “ ʻa e fuofua tāpuaki ʻi he ngaahi tāpuaki ki he faʻahinga kotoa ʻo e tangatá.” Ko ha tukufakaholo ia ne makatuʻunga ʻi he talangofua ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku hoko ia ko ha tala tuku ki he taha kotoa. He ʻikai ke ʻi ai ha tangata ʻe ongoʻi nonga ʻiate ia pē pe melino mo hono ʻOtuá, ka ʻoku taʻe faitotonu ki he meʻa ʻokú ne ʻilo ʻoku totonú, ʻokú ne maumauʻi ʻa e fono ʻo e faitotonú, ʻo tatau ai pē pe ko ʻene fai ia kiate ia ʻaki haʻane fakatōliaʻi ʻa ʻene ngaahi holi fakakakanó, hono uʻá, pe moʻulaloa ki he ngaahi fakatauele ʻoku fai ki hono konisēnisí, pe ʻi heʻene fengāueʻaki mo hono kāingá, ʻo nau taʻe faitotonu ki heʻenau falalá. ʻOku ʻikai maʻu ha nonga ia ʻe he tokotaha ʻokú ne maumauʻi ʻa e fonó; ʻoku maʻu ʻa e nongá tuʻunga he talangofua ki he fonó, pea ko e pōpoaki ia ʻoku finangalo ʻa Sīsū ke tau talaki ki he lotolotonga ʻo e tangatá.14

Kuo tuku mai e Sīsū Kalaisi, ko e Fakamoʻui ʻo māmaní, ʻa e founga ʻe lava ai ʻa e tangatá ʻo maʻu ʻa e fiefia taʻengatá pea mo ha nonga pe melino ʻi he puleʻanga ʻo ʻetau Tamaí, ka kuo pau ke ngāueʻi ʻe he tangatá ʻa hono fakamoʻuí ʻo fakafou ʻi he talangofua ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni taʻengatá mo e ngaahi ouau ʻo e ongooongoleleí.15

ʻI heʻetau hoko ko e mēmipa ʻo e sosaietí, ʻoku totonu ke tau fakahoungaʻi ʻa e tauʻatāiná mo tuʻuaki hono fakaʻaongaʻi totonú.

Ko e tauʻatāina ke leá, tauʻatāina ke fai ha meʻa ʻo ʻikai ke ne uesia ʻa e tauʻatāina ʻa e kakai kehé, ko ha … ngaahi meʻaʻofa fakalangi ia “ ʻoku fie maʻu ki he lāngilangi mo e fiefia ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá.”16

Ko e tauʻatāiná ʻe lava pē ke ʻaonga pe fakatuʻutāmaki ʻo fakatatau mo e anga hono fakaʻaongaʻí. … Ko e tauʻatāiná ko ha faʻahinga ongo ia ʻoku maʻu ʻi ha tuʻunga moʻui ʻoku māʻolunga ange. … ko e hā ʻa e tauʻatāina?—ko e fakaʻapaʻapa. … Kuo pau ke ngaohi ʻa e tangatá ke ne lava ʻo maʻu mo taau mo e [tauʻatāiná], ka ʻikai, ʻe taʻe malava ke fai ha nofo fakataha.”17

Ko e tauʻatāina moʻoní ʻi he moʻui fakafoʻituituí ʻoku kau ai hono maʻu ʻo e ngaahi totonu kotoa pē ʻe tokoni ki he nonga mo e fiefia ʻa e taha kotoa, kae kehe pē ke ʻoua naʻa uesia ʻe hono ngāueʻaki ʻo e faingamālie ko iá ʻa e faingamālie tatau ʻoku maʻu ʻe he kakai kehé. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi he kau ki ai hono fakahoko ʻo e meʻa ʻoku loto ha taha ke ne fakahokó, kae kau ai mo hono fakahoko ʻo e meʻa ʻoku totonu ke fakahokó. Ko e totonu ia ʻa e tokotaha fakafoʻituituí ke ne puleʻi hono taimí mo ʻene tōʻongá ʻo fakatatau mo ʻene tuʻunga tatau mo totonu ki hono kāingá pea mo fenāpasi mo e ngaahi fono ʻa e ʻOtuá … Ko e tauʻatāina ia ke filí, ko ha meʻaʻofa fakalangi, ko ha ʻulungāanga mahuʻinga ki ha sosaieti nofo melino.18

ʻI he ngaahi ʻaho taʻe pau mo taʻe manonga ko ʻení, ko e fatongia lahi mo e ngafa taupotu taha ʻo e kakai tauʻatāina mo ʻofá ke nau maluʻi mo fakahaaʻi ʻa e tauʻatāina ʻa e fakafoʻituituí, ʻa ʻene fekauʻaki mo e ʻOtuá, pea mo hono mahuʻinga ʻo e talangofua ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.—ko e meʻa pē ia ʻe toki maʻu ai ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e nongá mo e fiefiá.19

Kapau ʻoku tau fie ngaohi ʻa māmani ke lelei ange, tau feinga muʻa ke tau ohi hano fakahoungaʻi lahi ange… ʻo e tauʻatāina ke filí mo e tauʻatāiná.20

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akó mo hono Aleaʻí

  • Ko e hā naʻe foaki mai ai ʻe he ʻOtuá ʻa e tauʻatāina ke filí? (Vakai, peesi 251–53.) Ko e hā ne loto ai ʻa Sētane ke ne taʻofi meiate kitautolu ʻetau tauʻatāina ke filí? (Vakai, peesi 251–52.)

  • Ko e hā e ngaahi founga ʻoku kei feinga ai ʻa Sētane ke ne uesia ʻetau tauʻatāina ke filí? ʻE founga fēfē haʻatau tekeʻi ʻene ngaahi feinga ʻoku faí?

  • Ko e hā ha fakahinohino kuo tuku mai ʻe he ʻEikí ke tokoni ke tau ngāueʻaki ʻetau tauʻatāina ke filí ʻi he māʻoniʻoni? Ko e hā ha faʻahinga faleʻi te ke lava ke fai ki ha taha ʻoku fāifeinga ke ne ʻilo ʻa e totonú mo e meʻa ʻoku halá?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke akoʻi ai ʻe he mātuʻá ʻenau fānaú, kae ʻoua kuo nau fakapotopoto feʻunga ke fili pē maʻanautolu? ʻE founga fēfē haʻatau fakaʻapaʻapaʻi e tauʻatāina ke fili ʻa e kau mēmipa kehe ʻo e fāmilí pea mo tokoniʻi kinautolu ʻi he taimi tatau pē ke nau fai ʻa e ngaahi fili ʻoku totonú? ʻE founga fēfē haʻatau tokoniʻi e kau mēmipa hotau fāmilí ke mahino kiate kinautolu ʻa e nunuʻa pe ola ʻo ʻenau ngaahi filí?

  • Naʻe akoʻi mai ʻe Palesiteni Makei ko e taumuʻa ʻo e moʻuí ke “fakahaohaoaʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻo fakafou ʻi he ngāue fakafoʻituituí, ʻo fakatatau mo e fakahinohino ʻa e tataki faka-laumālie ʻa e ʻOtuá” (peesi, 254). ʻE anga fēfē ha tokoni mai ʻa e tauʻatāina ke filí ke tau fakahoko ʻa e taumuʻa fakalangi ko ʻení? (Vakai, peesi 254–56.) Ko e hā hotau ngaahi fatongia fakafoʻituitui ʻi hono ngāueʻaki ʻetau tauʻatāina ke filí? (Vakai, peesi 254–56.)

  • ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e tauʻatāina fakafoʻituitui ke filí mo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí?

  • Ko e hā ha founga ʻoku fakatauʻatāinaʻi ai kitautolu ʻe heʻetau ngāue ʻaki ʻetau tauʻatāina ke filí ʻi he māʻoniʻoní?

  • ʻE founga fēfē haʻatau tokoni ke maluʻi ʻa e tauʻatāiná mo taukaveʻi hono ngāue totonu ʻaki ʻo e tauʻatāina ke filí? (Vakai, peesi 257–59.)

Ngaahi Potu-folofola Fekauʻakí:Sosiua 24:15; 2 Nīfai 2:14–16, 26–28; ʻAlamā 5:40–42; Hilamani 14:30–31; T&F 58:26–28; 130:20–21; ʻĒpalahame 3:24–28

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1967, 134–35.

  2. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1917, 46–47; ne liliu ʻa e fakapalakalafí.

  3. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1950, 32.

  4. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1965, 7.

  5. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1950, 34–35.

  6. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1969, 6–7.

  7. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1950, 32.

  8. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1940, 116.

  9. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1938, 18.

  10. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1950, 33.

  11. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1963, 7.

  12. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1938, 17–18; ne liliu ʻa e fakapalakalafí.

  13. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1951, 6.

  14. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1938, 133.

  15. Gospel Ideals (1953), 8.

  16. Pathways to Happiness, comp. Llewelyn R. McKay (1957), 166.

  17. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1937, 29; ne liliu ʻa e fakapalakalafí.

  18. True to the Faith: From the Sermons and Writings of David O. McKay, comp. Llewelyn R. McKay (1966), 139.

  19. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1950, 37.

  20. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1940, 104.

ʻĪmisi
Jesus Christ

Koeʻuhí kuo foaki mai ʻe he Tamai Hēvaní ʻa e meʻaʻofa ʻo e tauʻatāina ke filí, te tau lava ʻo fili ke muimui kia Sīsū Kalaisi.

ʻĪmisi
Jesus second coming

“ ʻE ʻomi ʻe he tōʻonga ʻoku fenāpasi mo e fono fakalangí pea mo e ngaahi fono ʻo natulá ʻa e fiefiá, ka ko kinautolu ʻoku fakafepaki ki he moʻoni fakalangí, ʻe mamahi.”