Ko e Pule‘anga ‘o e ‘Otuá pea mo hono Tānaki ‘o ‘Isilelí.

‘I he ‘aho 26 ‘o Siulai 1874, ‘a ia ko e hili pē ia ha ngaahi ‘aho si‘i mei he tū‘uta ‘a e fuofua kau paioniá ki he Tele‘a Sōlekí, na‘e kaka hake ai ‘a Palesiteni Pilikihami ‘Iongi mo ha kau ma‘u lakanga fakataula‘eiki tokosi‘i ‘i ha ki‘i funga mo‘unga ‘i he tafa‘aki fakatokelau ‘o e feitu‘u ko ia na‘e hoko ki mui ko Sōleki Sití. Na‘a nau fakahingoa ‘a e ki‘i funga mo‘ungá ko e Mo‘unga ‘Enisainí [Ensign Peak], ko e fakamanatu ‘o e kikite ‘a ‘Īsaiá: “Pea te ne hiki hake ‘a e fuká ki he ngaahi pule‘angá mei he mama‘ó … pea vakai te nau ha‘u vave mo fakato‘oto‘o” (‘Īsaia 5:26). Na‘e toki fakahā ‘e Palesiteni ‘Iongi ki mui ai na‘á ne mamata ki he ki‘i mo‘unga ko ‘ení ‘i ha me‘a hā mai, ko ha feitu‘u ‘e tupu ‘o mo‘ui, ko ha feitu‘u ‘e lava ke langa ai ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá mo tānaki fakataha mai ki ai ‘a ‘Isileli ‘i he ngaahi ‘aho faka‘osí. ‘I he ngaahi ta‘u hoko maí, na‘e ‘ave ‘e he kau faifekaú ‘a e pōpoaki ‘o e ongoongoleleí ki māmani hono kotoa, pea na‘e lau afe ha kakai toki papi ului ki he Siasí, na‘a nau omi ki he Tele‘a Sōlekí. ‘Oku lolotonga fakahoko hono langa ‘o e pule‘angá pea mo hono tānaki ‘o ‘Isilelí ‘i ha ngaahi pule‘anga ‘e lau ngeau. Na‘e pehē ‘e Palesiteni ‘Iongi, “Ko hono tānaki ‘o ‘Isilelí ko ha konga mahu‘inga ia ‘o e ngāue ma‘ongo‘onga ‘oku tau faí, pea ko ha konga lahi ‘o ‘etau ngaahi fakakaukaú ‘oku tuku ki ai. ‘Oku tau fu‘u tokanga ke faka‘aonga‘i kotoa ki ai ‘a e ngaahi ma‘u‘anga tokoni ‘e ‘aonga tahá pea mo hotau iví (BYL).

Ko e Ngaahi Akonaki ‘a Pilikihami ‘Iongí

‘Oku feinga e kakai ‘a e ‘Otuá ke langa ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá.

Ko e kakai ‘oku nofo ‘i hoku ‘aó, ‘o hangē ko e kakai kotoa pē ‘e lau afe ‘i he funga ‘o māmaní, ko ha kakai kotoa kinautolu ‘a e ‘Otuá … Pea hangē ko e vave ko ia ‘etau malava ke malanga‘i totonu ‘a e ngaahi tefito’i mo’oni ‘o e mālohí, māmá, ‘iló, potó, tu’umālié, ‘i langi pea ‘i māmaní, ‘e pehē pē ‘ene vave hono foaki kinautolu ki he kakaí ni (DBY, 438).

‘E tupu mei he Siasí ni ‘a e Pule’anga na’e mamata ki ai ‘a Tānielá. Ko e kakai tonu ‘eni na’e mamata ki ai ‘a Tānielá, te nau tupulaki, movetevete pea mo tu’umālie [vakai Tāniela 2:44]; pea kapau he ‘ikai ke tau faivelenga, ‘e ma’u ‘e ha ni’ihi kehe hotau nofo’angá, he ko e Siasí ‘eni pea mo e kakai te nau ma’u ‘a e Pule’angá ‘o ta’e ngata pea ta’e ngata (DBY, 438).

Ko ‘etau ngāué ke fakalaka ki mu’a ‘a Saione, pea mo ma’u ‘a e Pule’anga ‘o e ‘Otuá ‘i hono haohaoá pea mo hono faka’ofo’ofá ‘i he funga ‘o e māmaní (DBY, 443).

Ko e Pule’anga ‘oku tau talanoa, malanga’i mo langá, ko e Pule’anga ia ‘o e ‘Otuá ‘i he māmaní, ‘o ‘ikai ‘i he ngaahi langi fetu’u’iá, pe ‘i he la’aá. ‘Oku tau fāifeinga ke fokotu’u ‘a e Pule’anga ‘o e ‘Otuá ‘i he māmaní ‘i hono totonu mo e haohaoa taha ‘o e me’a kotoa pē ‘oku kau ki he fa’ahinga ‘o e tangatá—’enau ngaahi ongó, tuí, ‘ofá, holí, pea mo ‘enau māfihunga kotoa pē—koe’uhí ke pule’i ‘aki kitautolu, fakalaumālie mo fakatu’asino (DBY, 339).

‘I he taimi ‘e maau ai pea mo fokotu’u ‘a e Pule’anga ‘o e ‘Otuá ‘i he māmaní, peá ne pule aoniu kotoa ki he ngaahi fonuá mo e ngaahi pule’angá, te ne malu’i ‘a e kakaí ‘i he fiefia ‘o ‘enau ngaahi totonú, ‘o tatau ai pē pe ko e hā ‘oku nau tui, taukave’i mo lotu ki aí (DBY, 440).

Kuó u ako he ngaahi ta’u kuo hilí, ko e ‘Eikí ‘okú ne tu’u ‘i he fohe ‘o e vaka ‘o Saioné … Ka ‘ikai ke tau fai pau ki he ngaahi fekau ‘a e ‘Eikí, ‘e iku launoa kotoa ‘etau ngaahi ngāué. Ko ha me’a ‘eni kuo hoko ma’u pē kiate au talu mei mu‘a. ‘I he tapa kotoa ‘o ‘etau mo’uí, kuo pau ke tau ako ke fai pau ki he mo’oní. Ko e me’a ia ‘a tautolu ke tau ‘ilo’i ‘a e me’a ‘oku totonu ke tau faí, pea tau fai leva ia. Neongo ‘oku totonu ke ‘oua na’a ‘i ai ha founga fakamāmani te tau fai ke tau ma’u ai ia, ka te tau lava pē ‘o fāifeinga ki ai; pea kapau te tau feinga ‘aki hotau tūkuingatá, ‘e hanga ‘e he ngāue ko iá ‘o fakamo’oni’i ha fakakaukau ma’uma’uluta mo ta’eue’ia, ‘o fungani ‘aki ‘a e fa’a kātakí pea mo e ‘ūkumá. Pea kapau te tau feinga ‘aki hotau tūkuingatá kae ‘ikai pē a’usia ‘a ‘etau taumu’á, ‘e lava pē ‘a e ‘Eikí ke mafao mai hono to’ukupú ‘o ‘omai ‘a e ikuná (DBY, 441).

Kapau ’e talangofua ‘a e kakaí ni ki he ngaahi tefito’i mo’oni kuo nau talí, te nau lava ke akonaki ki he ngaahi fonuá; he ‘oku tau langa ‘i he makatu’unga ‘oku mālohi, pea ko ‘etau ngaahi tefito’i mo’oní ‘a e mo’oní, anga-mā’oni’oní pea mo e haohaoá. Tau tu’u ma’u mu’a ‘i he ngaahi tefito’i mo’oni ko iá kae ‘oua ke nau faka’auha ‘a e koví … pea tau hoko leva ko e kau faiako ‘o e potó ki he ngaahi fonuá (DBY, 441).

Ko e hā leva ‘a e ola faka‘osi ‘o hono toe fakafoki mai ‘o e Ongoongoleleí, pea mo e iku’anga ‘o e Kāingalotu ‘i he Ngaahi ‘Aho Kimui Ní? Kapau ‘oku nau faivelenga ‘i he Lakanga Fakataula’eiki kuo foaki ‘e he ‘Otuá kiate kitautolú, ‘e hanga ‘e he Ongoongoleleí ‘o liliu ‘a e fa’ahinga kotoa ‘o e tangatá ‘i he māmaní; ‘e fakahaohaoa’i ‘a e māmaní, ‘e fakalāngilangi’i ia ‘e he ‘Otuá, pea ‘e nofo ai ‘a e Kāingalotú ‘i he ‘afio’anga ‘o e Tamaí pea mo e ‘Aló (DBY, 438).

‘Oku kau ‘i he ngāue ‘o e Pule‘anga ‘o e ‘Otuá ‘a hono tānaki ‘o e fale ‘o ‘Isilelí.

‘Oku ‘i ai ha taumu‘a ‘oku tau hanganaki atu ki ai, pea ko e taumu‘a ko iá ko hono tākiekina atu ‘o e kakai kotoa pē ‘o e māmaní ke langa ‘a e Pule‘anga ‘o e ‘Otuá mo ‘ene mā‘oni‘oní, hono mālohí pea mo hono nāunaú, ke hakeaki‘i ‘a e huafa ‘o e ‘Otuá, pea ke fakahā ‘a e ‘apasia ki he huafa ‘o Ia ‘oku tau mo‘ui ‘akí ‘i he feitu‘u kotoa pē, koe‘uhí ke fakalāngilangi‘i ia, pea mo fakalāngilangi‘i ‘a ‘ene ngāué, pea ke fakalāngilangi‘i foki mo kitautolu, pea ke tau fai ‘a e ‘ulungāanga ‘oku tuha mo ‘ene fānaú (DBY, 438–39).

Ko ‘etau ngāué ke langa … ‘a Saione, tānaki ‘a e Fale ‘o ‘Isilelí, pea huhu‘i ‘a e ngaahi pule‘anga ‘o e māmaní [vakai, T&F 115:4–6]. Ko e ngāue ia ke fai ‘e he kakaí ni, ‘o tatau ai pē pe te tau kei mo‘ui ke mamata ki ai pe ‘ikai. Ko e ngāué ni kotoa ko hotau fatongiá ia (DBY, 437).

‘Oku fie ma‘u kitautolu ke tau fakapapau‘i ‘oku malanga‘i ‘a e Ongoongoleleí ki he Fale ‘o ‘Isilelí (DBY, 437).

‘Oku tau lolotonga tānaki he taimí ni [1863],‘a e fānau ‘a ‘Ēpalahamé, ‘a ia ko ‘enau tuku‘au fakahangatonu mai meia Siosefa mo hono ngaahi fohá, kae fakatautautefito ‘ia ‘Ifalemi, ‘a ē ‘oku tui ‘ene fānaú ‘i he ngaahi pule‘anga kehekehe kotoa ‘o māmaní (DBY, 437).

Ko hai ‘a ‘Isileli? Ko kinautolú ko e hako ‘o ‘Ēpalahame, ‘a ē ne nau ma‘u ‘a e tala‘ofá ‘o fakafou mai ‘i he‘enau ngaahi kuí [vakai, Sēnesi 22:17–18] pea mo hono toenga ‘o e fānau ‘a e tangatá ne nau tali ‘a e mo‘oní, ko e ‘Isileli mo kinautolu foki. ‘Oku ou ongo‘i ma‘u pē ha loto ‘ofa kiate kinautolu ‘i he taimi ‘oku ou lotu aí (DBY, 437).

‘Oku mafola ‘a ‘Isileli ‘i he ngaahi pule‘anga kotoa ‘o e māmaní; ‘oku fio fakataha ‘a e hako ‘o ‘Ifalemí mo ha kakai kehe ‘i he feitu‘u kotoa pē ‘o māmaní. ‘Oku fio fakataha ‘a e hako ‘o ‘Epalahamé mo e hako angatu‘u ‘o e fa‘ahinga ‘o e tangatá ‘i he māmaní kotoa (DBY, 437).

‘Oku ‘o e fale ‘o ‘Isilelí ‘a e kakai ‘o e ngaahi ‘otu motú [‘o e Pasifikí] pea mo e kakai totonu ‘o [‘Ameliká], ko e hako ‘o ‘Ēpalahame kinautolu, ‘oku nau kau ‘i he tala‘ofá; ‘e ‘i ai pē ‘a e taimi, ‘e fakahaofi ai ‘a kinautolu hono kotoa ‘i he Pule‘anga ‘o e ‘Otuá, pe ko hano faka‘auha faka‘aufuli kinautolu (DBY, 437).

Ko e me‘a ‘uluaki mo mu‘omu‘a taha kuo pau ke fai ki ai ‘a e tokangá, ko hono ma‘u mo pukepuke ‘a e laumālie ‘o e Ongoongoleleí, tānaki ‘a ‘Isileli, huhu‘i ‘a Saione, pea fakamo‘ui ‘a māmaní, ‘oku totonu ke hoko ia ko e faka‘ānaua mālohi taha ‘i he loto ‘o e Kau Palesitenisī ‘Uluakí, ‘o e Kaumātu‘a ‘o ‘Isilelí, pea mo e tokotaha kotoa pē ‘oku ‘i ai hono fatongia ‘i he Siasí pea mo e Pule‘anga ‘o e ‘Otuá (DBY, 137).

He ‘ikai lava ke faka‘auha ‘a e Pule‘anga ‘o e ‘Otuá.

Kuo kamata ke fokotu‘u ‘e he ‘Otuá ‘a hono Pule‘angá ‘i he māmaní, pea ‘oku fakafepaki‘i ia ‘e heli mo hono fanga tēvoló. ‘Oku fakaava ‘e heli ‘a hono ngaahi matapaá pea tukuange mai ‘a hono fanga tēvoló pea mo e kakai ‘oku nau ngāue ma‘á e tēvoló. Ke hā? Ke nau faka‘auha ‘a e Pule‘anga ‘o e ‘Otuá mei māmani. Ka he ‘ikai ke nau lava ‘e kinautolu ‘o fai ia (DBY, 442).

Kapau ‘oku ‘i ai ha ngaahi loto pe ha laumālie ‘i he koló ni, pe ‘i ha toe feitu‘u kehe pē, ‘oku tailiili mo fifili pe ‘e faka‘uha kitautolu pe kātaki‘i pē ‘e he Siasí ni, ‘a ia ‘okú ne hoko ko e mālohi lahi ‘i he māmaní ‘o fakatatau mo e ngaahi kikite ‘a e kau tamaio‘eiki ‘a e ‘Otuá, te u pehē kiate kimoutolu kotoa ngaahi laumālie ko ia ‘oku tailiili, ‘oku ‘ikai totonu ke mou tailiili kimoutolu. Ko e me‘a pē ‘e taha ‘oku totonu ke mou tailiili ki aí, ko ha‘amou manavasi‘i telia na‘a mou mavahe atu mei he maama kuo foaki kiate kimoutolu ‘e he ‘Eikí pea mou hē ki he fakapo‘ulí, ‘o mou toe foki pē ki he ngaahi me‘a fakalielia ‘o e māmaní, mo toe holi ki he ngaahi ‘uli ‘o māmaní mo ‘enau ngaahi faiangahalá (DBY, 442).

Ko e taimi ‘e ma‘u ai ‘e he kakai anga-koví ha mālohi ke ta‘ofi ‘a e la‘aá ke ‘oua na‘a toe uló; pe ko e taimi te nau ma‘u ai ha mālohi ke fakangata ‘a e ngaahi ngāue ‘a e ‘ū ‘elemēnití, mo ta‘ofi ‘a e ngaahi fengāue‘aki kotoa ‘a natulá, pea a‘u ‘o nau fulihi kotoa ‘a e ngaahi taumu‘a ‘a e ‘Otuá ‘o faka‘aonga‘i ia ki he‘enau ngaahi taumu‘a ‘anautolu peé, te nau toki pehē leva ke nau ala mai ‘o vakai‘i pe ‘oku fēfē ‘a e tokāteline pe tui “Faka-Māmongá” mo ta‘ofi ke ‘oua na‘a hoko ‘a e ngaahi taumu‘a ta‘e fa‘a liliu ‘o langí [vakai, T&F 121:33]. ‘E feinga ‘a e tangatá ke fakatanga‘i ‘a e kakai ‘oku nau tui ki hono ngaahi tokāteliné, pea nau pulusi mo fai ha ngaahi fakamatala loi ke fakamamahi‘i ‘aki kinautolu, ‘e kau fakataha ‘a māmani mo heli ke tau‘i ia ‘aki ‘a hona ivi mālohi mo taupotu tahá, ka ‘e kei tu‘u ma‘u mo tu‘u ‘ali‘aliaki ta‘e ue‘ia ia ‘o hangē ko e ngaahi pou ‘o e langí. ‘E fakatanga‘i ‘e he tangatá ‘a e Palōfitá, pea mo kinautolu ‘oku nau tui mo poupou kiate iá, te nau kapusi ‘a e Kāingalotú mo tāmate‘i kinautolu, ka he ‘ikai ke ne hanga ‘e ia ‘o uesia ha ki‘i momo‘i me‘a ‘e taha ‘i he ngaahi mo‘oni ‘o e tui “Faka-Māmongá”, he te nau tolonga kinautolu mo tu‘u ma‘u ‘i he taimi ‘e vela ai ‘o vaia ‘a e ngaahi me‘a kotoa pē, pea takai mo e ngaahi langí ‘o hangē ha takainga pepá, pea vela ‘o ‘osi ‘a e funga ‘o e māmaní [vakai, ‘Īsaia 34:4; T&F 88:95] (DBY, 442–43).

‘Oku tau vakai ki ha ki‘i valevale ‘oku ‘i he fatafata ‘o ‘ene fa‘eé pea tau ‘ilo‘i ‘e hoko ia ko ha tangata, ko ha ‘Apōsetolo, ko ha Tokotaha Mā‘oni‘oni—‘io, ‘i he ngaahi to‘utangata ‘oku ‘i ai e kakai mo e ngaahi pule‘anga, ngaahi nofo‘a fakatu‘i, pea mo e ngaahi pulé. ‘E toki a‘usia ‘e he mo‘ui ‘a e ki‘i valevale sino ngāvaivai ko ‘ení ‘a e ngaahi ola ma‘ongo‘onga mo māfimafí, pea he ‘ikai lava ‘e ha taha ke fakafuofua‘i ‘a hono mahu‘ingá. Kapau ko e mo‘oni ‘e hoko ‘a e ngaahi me‘á ni kotoa koe‘uhí ko ha ki‘i valevale, ko e hā leva e me‘a te tau ‘amanaki atu ‘e tupu mei he Pule‘anga kei si‘i ko ‘ení? Te tau hanganaki atu ki ha ngaahi me‘a mahu‘inga mo lelei, ki ha māfimafi mo ha mālohi, ki ha pule‘anga mo ha nāunau. Pea hono ‘ikai totonu ke tau ma‘u ‘a loto fua‘á ‘i he‘etau hanga ko ia ‘o malu‘i ‘a e ngaahi totonu ‘a e Pule‘anga kei si‘i ko ‘eni ‘oku kei tupu haké? ‘Oku totonu ke tau tu‘u ma‘u mo ngāue tōtōivi ‘i hono tokanga‘i mo hono poupou‘i ‘a hono ngaahi fonó pea mo hono ngaahi ouau toputapú! (DBY, 439).

‘Oku fiemālie pē ‘a hoku lotó. ‘Oku ou vakai atu ki he kakai ‘a e ‘Otuá, ‘i hono ha‘ao mo kapusi pea tuli kinautolu mei he ‘ao ‘o e kakaí. Kuo feinga ‘a e ngaahi mālohi ‘o māmani mo helí ke faka‘auha ‘a e Pule‘anga ko ‘ení mei he māmaní. ‘I he ngaahi ta‘u ki mu‘á, na‘a nau lava ke fai ‘eni; ka he ‘ikai ke nau lava ‘e kinautolu ke faka‘auha ‘a e Pule‘anga ko ‘ení (DBY, 442).

“Ko e Pule‘anga pē ‘o e ‘Otuá ‘oku mahu‘inga tahá, ‘o ‘ikai mo ha toe me‘a.”

Ko e me‘a mahu‘inga tahá pē ‘a e Pule‘anga ko ia ‘o e ‘Otuá [vakai, Mātiu 6:33]. ‘Oku ‘ikai ha toe me‘a ia ‘e mahu‘inga ke tau ma‘u, ‘o tatau pē ‘i heni pe ‘i he mo‘ui ka hoko maí. He ka ne ‘ikai ‘a e Pule‘anga ‘o e ‘Otuá, pehē kuo hangē ‘a e me‘a kotoa pē ko ha ‘akau mōmoa kuo fe‘unga ke tutú, ‘o vela kotoa ia pea ‘oku puhi‘i atu ‘a hono efuefú ki he ngaahi toka‘anga matangi ‘e faá (DBY, 444)

Kiate au ia, ko e Pule‘anga pē ‘o e ‘Otuá, pē ko ‘ene hala ‘atā ‘a e māmaní . He kapau na‘e ‘ikai ke ‘i ai ia, he ‘ikai ke u kei foaki ‘e au ha sēniti ‘e taha ke u ma‘u ‘a e koloá, ‘a e ngeiá, ongoongo mo e mafai ‘o e māmaní, ‘o ka fakataha ‘i kotoa mai kinautolu; he ‘oku hangē pē ia ko e hahau ‘i he musié, ‘oku mole atu pē ia pea ngalo, pea hangē ko e fisi ‘o e musié, ‘oku mae pē ia ‘o ‘osi atu. ‘Oku hanga ‘e he maté ‘o ‘ohifo ‘a e tu‘i mālohi mo ngeia tahá ke tu‘unga tatau pē mo e tangata masiva mo fiekaia tahá; pea kuo pau ke na fakatou tu‘u ‘i he ‘ao ‘o e fakamaau‘anga ‘o Kalaisí ke tali ki he ngaahi ngāue kuo fai ‘i he sinó [vakai, Fakahā 20:12] (DBY, 444–45).

Pea kiate kitautolu, ko e Pule‘anga pē ‘o e ‘Otuá ‘oku mahu‘inga tahá ‘o ‘ikai mo ha toe me‘a. Tau malu‘i ia pe ko ha‘atau mate ‘i he‘etau feinga ke malu‘i iá, neongo he ‘ikai ke tau mate kitautolu ‘i ha‘atau feinga. Ko e me‘a fakafiemālie ia ki ha tokolahi ‘a e ‘ilo‘i ko ia he ‘ikai ke tau mate ‘i he‘etau feinga ke malu‘i iá; ka ‘i he‘etau feinga ke tau mo‘ui aí. Tau malu‘i ‘a e Pule‘anga ‘o e ‘Otuá he lolotonga ‘etau mo‘uí; pea kapau he ‘ikai ke tau malu‘i ia, he ‘ikai ngata pē ‘i he‘etau mate fakatu‘asinó, ka te tau mate fakalaumālie foki. Ko ia, mou fai ‘a e ngāue te mou mo‘ui aí (DBY, 445).

Kapau te mou foaki ha me‘a ki hono langa ‘o e Pule‘anga ‘o e Otuá, mou foaki ‘a e lelei taha ‘oku mou ma‘ú. Ko e hā e me‘a lelei taha ‘oku mou ma‘u ke foaki ma‘á e Pule‘anga ‘o e ‘Otuá? Ko e ngaahi talēniti ko ia kuo foaki atu ‘e he ‘Otuá ma‘amoutolú. Ko e hā hono lahí? Kātoa pē kinautolu. He toki ngaahi talēniti faka‘ofo‘ofa mo‘oni kinautolu! Toki me‘a-foaki faka‘ofo‘ofa ia! … Tau lī‘oa ‘a e me‘a kotoa pē ‘oku tau ma‘ú ki hono langa ‘o e Pule‘anga ‘o e ‘Otuá, pea te mou ma‘u ia hono kotoa (DBY, 445).

Ko e Ngaahi Fokotu‘u ki hono Akó

‘Oku feinga e kakai ‘a e ‘Otuá ke langa ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá.

Ko e hā ho‘o ongo ‘i ho‘o ‘ilo‘i ko ia ko e mēmipa koe ‘o e Siasí pea ‘okú ke hoko ai ko e konga ‘o e ngāue ‘oku fai ke langa ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá ‘i he māmaní? Ko e hā ‘a e ngaahi fatongia ‘oku kau ki hono fai ‘o e ngāue ko ‘ení? Ko e hā e ngaahi tāpuaki ‘e ma‘u ‘i he taimi kuo fokotu‘u kakato ai ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá ‘i he māmaní?
Te tau fakapapau‘i fēfē ‘i he ngaahi ngāue ‘oku tau faí ‘oku tau “fakahoko totonu pē ‘a e ngaahi me‘a ko ia kuo fekau‘i mai” ‘e he ‘Eikí? Ko e hā ha me‘a ‘e hoko ‘o kapau te tau fai ‘eni?
‘E lava fēfē ke hoko ‘a e kāingalotu ‘o e Siasí ko ha “kau akonaki ‘o e poto ki he ngaahi pule‘angá,” fakafo‘ituituí pe fakakātoá?
Ko e hā e “iku‘anga ‘o e Kāingalotu ‘o e Siasí” kapau ‘oku tau faitotonu?

‘Oku kau ‘i he ngāue ‘o e Pule‘anga ‘o e ‘Otuá ‘a hono tānaki ‘o e fale ‘o ‘Isilelí.

Te tau lava fēfē ‘o “fai ‘a e ‘ulungāanga ‘oku tuha mo taau” mo ‘etau hoko ko ia ko e fānau ‘a e ‘Otuá? ‘E lava fēfē ‘e he ngaahi me‘a ‘okú ke faí ‘o fakahā ‘a e faka‘apa‘apa mo e ‘apasia ki he ‘Eikí pea mo ‘ene ngaahi ngāué?
Ko hai ‘oku kau ki he fale ‘o ‘Isilelí? ‘E lava fēfē ke ke kau ki hono tānaki ‘o e fale ‘o ‘Isilelí?

He ‘ikai lava ke faka‘auha ‘a e Pule‘anga ‘o e ‘Otuá.

Ko e hā e fakamo‘oni ‘okú ke lava ‘o sio ki ai ‘okú ne tala mai ‘a e feinga mālohi ko ia ‘a Sētane mo hono kau muimuí ke faka‘auha ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá ‘i he ‘aho ní? Te tau lava fēfē ke fakamālohia ‘a hotau ngaahi fāmilí ke nau matu‘uaki ‘a e ngaahi feinga ‘a Sētané mo hono kau muimuí? ‘E lava fēfē ‘e he‘etau ‘ilo ‘e ‘ikai ke lava ‘o faka‘auha ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá ‘o fakamālohia kitautolu ke tau matu‘uaki ‘a e ngaahi ‘ahi‘ahí mo kātaki‘i ‘a e ngaahi faingata‘a‘iá?
Fakatatau mo e lau ‘a Palesiteni ‘Iongí, ko e hā e me‘a ‘e taha ‘oku totonu ke tau tailiili ki ai ‘i he‘etau hoko ko e kāingalotu ‘o e Siasí? Ko e hā e me‘a te tau lava ‘o fai ke fakapapau‘i ai ‘oku ‘ikai ke hoko ‘a e me‘a ko ‘eni ‘oku fai ki ai e tailiilí? ‘E tokoni‘i fēfē koe ‘e ho‘o tui ki he ‘Otuá pea mo hono ako ‘o e ongoongoleleí ke to‘o atu ai mo e ngaahi me‘a kehe ‘okú ke tailiili ki aí?

“Ko e Pule‘anga pē ‘o e ‘Otuá ‘oku mahu‘inga tahá, ‘o ‘ikai mo ha toe me‘a.”

‘Okú ke pehē ko e hā hono ‘uhinga na‘e pehē ai ‘e Palesiteni ‘Iongi ko e pule‘anga pē ‘o e ‘Otuá ‘a e me‘a mahu‘inga taha ke tau ma‘ú? Ko e hā ‘ene ‘uhinga kiate koe ‘a e pehē “ko e pule‘anga pē ‘o e ‘Otuá ‘oku mahu‘inga tahá, ‘o ‘ikai mo ha toe me‘a”?
Ko e hā e ngaahi talēniti pe ngaahi me‘a-foaki ‘okú ke loto fiemālie ke foaki ki hono langa ‘o e pule‘anga ‘o e ‘Otuá?