2020
ʻE Poupou ʻa e Talēkita Fetuʻutaki Foʻoú ki he Kāingalotú mo e Ngaahi Komiunitī ʻi Nuʻu Sila mo e Ngaahi ʻOtu Motu ʻo e Pasifikí
ʻOkatopa 2020


Ngaahi Peesi Fakalotofonuá

ʻE Poupou ʻa e Talēkita Fetuʻutaki Foʻoú ki he Kāingalotú mo e Ngaahi Komiunitī ʻi Nuʻu Sila mo e Ngaahi ʻOtu Motu ʻo e Pasifikí

ʻI Sune ʻo e taʻu ní, naʻe kamata ngāue ʻa Tānia Tōlia, mei Polilua, Nuʻu Sila, ko e Tokoni Talēkita Fetuʻutaki Fakaʻēlia ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻi he ʻĒlia Pasifikí.

Naʻá ne ngāue vāofi mo Lisiate Hanitā, ko e Talēkita Fetuʻutaki Fakaʻēliá, pea mo e kau ngāue tokoni mei he ngaahi feituʻu kehekehe ʻo e vahefonuá.

ʻOku ʻi ai ʻa e puipuituʻa mālohi ʻo Tōlia ʻi he mahino ki ai ʻa e Siasí mo e palopalema ʻa e kakai ʻo e koló, peá ne fakatahatahaʻi e kakai tokolahi ke fekumi ki ha ngaahi founga fakaleleiʻi ke faitāpuekina ai ʻa kinautolu kotoa pē ʻoku kaú.

Kuo hoko ʻene ngāue ko ha talēkita fetuʻutaki ngāue tokoni ki he vaeua ʻo e feituʻu ki lalo ʻo e Motu Noate ʻo Nuʻu Silá, mo e Motu Sauté, ʻi he ngaahi taʻu ʻe fitu kuo ʻosí, ke ne kaungāmeʻa ai mo e kakai tokolahi ʻi he Katoliká, ʻIngilaní, Musilimí, Siú mo e kakai ʻo e ngaahi tui fakalotu kehe.

Naʻá ne tokoni lahi ki hono aleaʻi ha ngaahi meʻa mahuʻinga ki hono tokoniʻi ʻa e kau Nuʻu Silá ki hono tohoakiʻi e fefakamālohiaʻakí, fakaʻapaʻapaʻi e faikehekehé, mo fakamahinoʻi e ngaahi meʻa ʻoku nau fakatahatahaʻi kinautolú.

Ko ʻene ngāue tokoni mo e kau ngāue fakaʻofisiale fakapuleʻangá mo e ngaahi kulupu kehé—tautautefito ki he ngaahi ngāue hangē ko e teuteuʻi ke fakaʻofoʻofa e ngaahi mātangá, tō ʻakau, fakamaʻa e ngaahi feituʻu fakapuleʻangá, fakaleleiʻi ʻo e ngaahi ʻapiakó, mo e ngaahi tānakiʻanga meʻakaí—kuo faaitaha mo fakalakalaka ai ʻa kinautolu ʻoku kaú.

Ko e ngāue ʻe taha ʻoku mātuʻaki ofi ki hono lotó ko e poloseki fakamaʻú, mo e kāingalotú mo e ngaahi kaungāmeʻa ʻo e kakai Siu ʻi he kolo ko Uelingatoní. Ko e kau langa ngāue fuoloa ko ʻení naʻa nau kau fakataha maʻu pē ke fakamaʻa mo fakangingila e ngaahi foʻi fakamaʻu ʻe taha miliona ki ha fakaʻaliʻali fakamanatu mo fakalāngilangiʻi ʻo e fānau ʻe toko taha miliona tupu ne nau mate ʻi he Tāmate Tokolahi lolotonga e Tau Lahi Hono 2.

Ko hono fatoniga foʻoú ʻe fakalahi ʻene ngāué he te ne poupouʻi e kau takí, kāingalotú, mo e kau faifekau mei he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní kātoa ʻi Nuʻu Sila pea mo e ngaahi ʻotu motu ʻo e Pasifiki Sauté.

ʻOku tokanga taha ʻa Tōlia ki hono tokoniʻi e kau taki fakalotofonuá mo e kāingalotú ke ʻiloʻi e ngaahi faingataʻa lahi taha ʻoku fehangahangai mo e Siasí mo e kakai tokolahi, pea ke maʻu ʻa e ngaahi founga fetuʻutaki ʻoku makatuʻunga ki hono fakalakalaka ʻo e moʻui fakafoʻituituí pea faitāpuekina ai e ngaahi fāmilí mo e tukui koló.

Ko e lahi taha ʻo e ngaahi meʻá ni ʻe kau ki ai e ngāue fakataha mo e ngaahi puleʻangá, ngaahi tui fakalotu kehé mo e ngaahi kulupu faka-koló ke aʻusia ha ola ʻoku lelei ki he taha kotoa pē.

Naʻe pehē ʻe Tōlia, ʻokú ne hanganaki atu ki ha pole mo ha ʻamanaki lelei ke maʻu ha tokoni Fakalangi ke mahino ki ai ʻa e ngaahi fiemaʻú, maʻu ha ngaahi kaungāmeʻa ʻi ha feituʻu pē ʻe ʻalu ki ai, pea ngāue fakataha ke hoko ha liliu ʻoku leleí ʻi he moʻui ʻa e kakaí.

Ko e ngaahi tefitoʻi founga ki he ngāué ni, ʻokú ne pehē, ke “fakafanongo ke mahino, pea fekumi ki he leʻo ʻo e ʻEikí ke fakahinohinoʻi kitautolu ʻi heʻetau ngāué.”

Naʻe pehē ʻe Paula Mōlisi, ko e Palōfesa Emeritus ʻo e Ako Fakalotú ʻi he Univēsiti Vikatōlia ʻo Uelingatoní, “ʻOku hoko ʻa Tānia ko ha taha falalaʻanga mahuʻinga ʻi he ngaahi vā fetuʻutaki fakalotu ʻoku fakafaʻafaʻahí ʻi he kolomuʻá ʻi ha ngaahi taʻu lahi. ʻOku ou ʻilo pau te ne ʻomai ʻene aʻusiá, taukei fakangāué mo ʻene līʻoa ki hono fatongia foʻou.”

Naʻe pehē ʻe Viki Uihongi mei Hemilitoní, “ʻOku ʻi ai e ivi lahi ʻo Tānia ke ngāue fakataha mo ha timi ʻi ha founga ʻoku fakatou langa hake mo tokoniʻi kinautolu.”

Naʻe pehē ʻe Pita Tomisoni, ko e palesiteni ʻo e Siteiki Nuʻu Sila Uelingatoni ʻo e Siasí, “Naʻe hoko ʻa e ngāue mālohi mo angaʻofa ʻa Tānia ʻi Uelingatoní ko ha meʻa ke hoko ai ha liliu lahi maʻá e Siasí mo kinautolu naʻa nau fetuʻutakí.”

“ʻOku mau fiefia ke sio ki hono ivi tākiekiná mo ʻene tokoní ʻoku mafola atu ki he kotoa ʻo Nuʻu Sila pea mo e Pasifikí.”