2019
Ngaahi Tāpuaki ʻo ha Fakakaukau mei he Ongoongoleleí
ʻOkatopa 2019


Ngaahi Tāpuaki ʻo ha Fakakaukau mei he Ongoongoleleí

Mei ha lea ʻi ha fakatahaʻanga lotu, “Ko Ha Fakakaukau mei he Ongoongoleleí,” naʻe fai ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongi–Hauaʻí ʻi he ʻaho 19 ʻo Sepitema, 2017.

ʻE ʻoatu ʻe ha fakakaukau mei he ongoongoleleí ha mahino lahi ange fekauʻaki mo e anga hoʻo fakakaukau ki he ngaahi taumuʻa hoʻo moʻuí, solova e ngaahi palopalemá, mo fehangahangai mo e ngaahi ʻahiʻahi fakafoʻituituí.

ʻĪmisi
woman adjusting her eyeglasses

ʻŪ taá mei he Getty Images

Ko ha tāpuaki maʻongoʻonga ia ke hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisí ʻi ha kuonga fakakosipeli ʻoku fakangofua ai ʻe hono fakafoki mai ʻo e ngaahi kī ʻo e puleʻangá mo e fakakakato ʻo e kikité ke tau mātā tonu ai ki he “teka atu mei ai ʻa e ongoongoleleí ʻo aʻu ki he ngaahi ngataʻanga ʻo e māmaní, ʻo hangē ko e teka atu ʻa e maka kuo tā mei he moʻungá taʻekau ai ha nimá, kae ʻoua kuo fakafonu ʻe ia ʻa e māmaní kotoa pē” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65:2).

ʻOku hangē ʻoku lolotonga hoko ʻa e kikite ko ʻení, ʻa ia naʻe fai ʻe Taniela ʻi he Fuakava Motuʻá pea kuo toutou fakahoko ʻi he kuonga fakakosipeli ko ʻení, ʻi heʻetau vakai ki he ngaahi siteiki ʻe 3,300 kuo fokotuʻu ʻi he Siasí he ʻaho ní. ʻI he taʻu ʻe 50 kuohilí, kuo tupu e memipasipi ʻi he Siasí mei he 2.1 milioná ki he 16 miliona tupú.1

Ko e meʻa ʻoku ou mālieʻia ai ‘i he tupulaki vave mo e liliu ko ʻení ʻa e kei tuʻu maʻu pē ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoní mo e ngāue ʻa e ongoongoleleí, ʻo kau ai ʻa e faʻunga pule fakalangi kuo fakahā ki he Siasi ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku fakaʻatā ʻe he faʻunga ko ʻení ke fokotuʻu ʻa e ngaahi siteikí, ʻa ia ʻoku fakataumuʻa ke hoko “ko ha maluʻanga, pea ko ha ungaʻanga mei he afaá, pea mei he houhaú ʻo ka lilingi kakato atu ia ki he māmaní hono kotoa” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 115:6).

ʻE kāinga, ʻoku angaʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi tāpuaki ʻokú Ne foaki maʻatautolú. Ko e maʻu ʻo e mahino ki he ngaahi tāpuaki ko iá ko ha ola ia ʻo ʻetau talangofua ki he ngaahi fekaú pea ko e tauhi fekau ko iá ko hano fakahaaʻi ia ko ʻetau ʻofa ki he ʻEikí ko ha fakakaukau mahuʻinga ia ke ako. ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí hangē ko ʻení ha fakakaukau mahuʻinga kiate kitautolu.

ʻOku fakatau ʻeni ki ha poini ʻe ua ʻoku ou fie fakamamafaʻi. ʻOku ou fakatokangaʻi naʻe vahevahe ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi, Tokoni ʻUluaki ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻa e ongo poini ko ʻení mo e kau taautaha kei talavoú ʻi he 2015.

Tauhi ha Fakakaukau mei he Ongoongoleleí

Naʻe pehē ʻe Palesiteni ʻOakesi “ʻoku ʻuhinga ʻa e fakakaukaú ke vakai ki he ngaahi moʻoniʻi meʻa kotoa pē ko ha vā fetuʻutaki ʻuhingamālie, ʻa e meʻa kotoa pē.”2 Ko e ngaahi meʻa ʻeni ʻe niʻihi ʻe mahino kiate koe he taimi te ke vakai ai mei ha fakakaukau mei he ongoongoleleí:

Fakakaukau ki he meʻa ʻe hokó kapau ʻe hoko hoʻo vakai mei he ongoongoleleí ko e founga ia ʻokú ke fakakaukau ʻaki ʻi he tapa kotoa hoʻo moʻuí. ʻE ʻoatu ʻe ha fakakaukau mei he ongoongoleleí ha mahino lahi ange fekauʻaki mo e anga hoʻo fakakaukau ki he ngaahi taumuʻa hoʻo moʻuí, solova e ngaahi palopalemá, mo fekuki mo e ngaahi ʻahiʻahi fakafoʻituituí. ʻE lava ke ne liliu moʻoni ʻa e anga hoʻo moʻuí pea mo e ngaahi fili kehekehe te ke fai ʻi hoʻo moʻuí.

ʻI he fakakaukau ko ʻení, ʻoku tau ʻiloʻi ai ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke tau maʻu ʻa e sākalamēnití he uike kotoa pea ke tau ako ʻa e folofolá mo lotu maʻu pē kiate Ia. ʻIkai ngata aí, ʻoku tau ʻiloʻi ʻe ʻahiʻahiʻi kitautolu ʻe Sētane ke ʻoua naʻa tau muimui ki hotau Fakamoʻuí pe fakafanongo ki he ngaahi ueʻi fakalongolongo ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻE lava leva ke tau ʻiloʻi lelei ange ai ʻoku feinga ʻa e filí ke toʻo ʻetau tauʻatāina ke filí mo ʻetau malava ke matuʻuaki ʻene ngaahi ngāue ʻoku fakafou ʻi he maʻunimaá, ʻo kau ai ʻa e faitoʻo konatapú mo e ponokalafí.

ʻI hono fehangahangai mahinó, ʻoku ʻomi ʻe he founga ʻo e ongoongoleleí ha mahino lelei ki he mahuʻinga ʻo e faʻu fāmilí—ʻa e fili ke mali mo ohi hake ha fānau ʻi he māʻoniʻoní. ʻOku toe fakaʻatā foki ʻe he fakakaukau ko ʻení ke tau ʻiloʻi ʻoku fakaʻamu ʻa e filí ke fakaʻauha ʻa e ʻiuniti ʻo e fāmilí fakalukufua pea fakafihiʻi ʻa e ngaahi fatongia ʻo e tuʻunga tangatá pe fefiné, pea fakaʻau leva ai ki ha hōloa ʻi he mahuʻinga ʻoku fokotuʻu ʻe he sosaietí ki he faʻunga ʻo e fāmilí.

Tauhi ha Tuʻunga Fakalaumālie Potupotutatau

ʻĪmisi
balanced seesaw

Naʻe pehē ʻe Palesiteni ʻOakesi: “Ko e taimi ʻoku maʻu ai ʻe he kakai lalahi kei talavoú ʻa e fakakaukaú—ʻa e vakai fakalūkufuá—ʻoku mahuʻinga ke nau tauhi ha potupotutatau fakalaumālie ʻi heʻenau moʻuí. Ke fai ʻení, kuo pau ke ke fakaʻehiʻehi mei he niʻihi ʻo e ngaahi mālie ʻo e māmaní pea fai foki ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fie maʻu ke ke toe ofi ange ai ki he Fakamoʻuí.”3

ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku ʻi ai hoʻo ngaahi meʻa mahuʻingá mo e ngaahi taumuʻa kehekehe ʻo e moʻuí, ʻoku nau fie maʻu kotoa pē ʻa e tokangá mo e fakahinohinó. Mahalo ʻe kehekehe pē ʻa e lisí ki he toko taha kotoa pē ʻo makatuʻunga ʻi hoʻomou tūkunga fakafoʻituituí, ka kuo pau pē ke ke maʻu ai ʻa e akó, ngāue maʻuʻanga moʻuí, malí mo e lelei fakaelotó mo e fakatuʻasinó fakatouʻosi. Ko hono moʻoní, ko hoʻo polé ke fakapalanisi ʻa e ngaahi fatongia mahuʻinga ko ʻeni ʻo e moʻuí ʻo fakatatau mo hoʻo tuʻunga fakalaumālié.

Naʻe toe faleʻi foki ʻe Palesiteni ʻOakesi kuo pau ke ke tokanga ʻi hono “vahevahe ho taimí koeʻuhí ke ʻoua te ke fakaliʻeliʻaki hoʻo tuʻunga fakalaumālié lolotonga e taimi ʻoku hoko ai hoʻo ngaahi ʻekitivitī kuo fakapolokalamaʻí ʻi ha ngaahi meʻa kehe. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he tefitoʻi moʻoni ko iá ʻa e ʻuhinga ʻoku fuʻu mahuʻinga ai ki he kakai lalahi kei talavoú … ke nau muimui ki he akonaki ke ō ki he ngaahi fakataha ʻa e Siasí, tokoni ʻi he Siasí, ako fakaʻaho e folofolá, fai ha lotu tūʻulutui fakafāmili fakaʻaho, pea fua e ngaahi fatongia ʻi he Siasí.4

ʻI he uhouhonga ʻo hoʻo ngaahi fie maʻu kehekehe fakafoʻituituí mo hoʻo feinga ke potupotutatau ʻa e ngaahi tulifua mo e pole ʻo e moʻuí mo hoʻo tuʻunga fakalaumālié, te ke fakatokangaʻi ai ʻoku malava pē ke maʻu ʻa e potupotutataú. ʻOku ʻikai finangalo ʻa e ʻEikí ke ke fai ha meʻa he ʻikai te ke lava ʻo ikunaʻi. Kuo tā tuʻo lahi ʻeku fanongo ki he faleʻi ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoni (1927–2018) ʻo pehē “ko ia ʻoku ui ʻe he ʻEikí, ʻoku fakafeʻungaʻi ia ʻe he ʻEikí.”5 ʻOku ou tui ʻoku fakatautautefito ʻeni ki he kāingalotu ʻo e Siasí.

Neongo ʻoku ngali faingataʻa ke tauhi ʻa e potupotutatau ko ʻení, ka ʻoku ou palōmesi atu ko e taha ʻo e ngaahi mana maʻongoʻonga taha ʻo hoʻo moʻui fakamatelié ko hoʻo malava ko ia ke maʻu ʻa e potupotutatau ʻi hoʻo tuʻunga fakalaumālié mo e ngaahi fatongia kehe ʻoku mahuʻinga ʻi he moʻuí. ʻE malava ke hoko ʻeni ʻi ha founga ʻe ʻikai ngata pē ʻi hoʻo tauhi e tuʻunga lolotonga hoʻo moʻui fakalaumālié mo e ngaahi fatongia mahuʻinga ʻo e moʻuí, ka ke tupulaki foki ʻi he ongo tafaʻaki mahuʻinga ko ʻení.

Ko e tefitoʻi ʻuhinga ʻoku malava ai ʻení he ko e ʻEikí ʻoku ʻi he uhouhongá. ʻOkú Ne ʻi he lotomālie ʻo e tuʻunga potupotutataú. Pea ʻokú Ne ʻofa fakalangi ʻiate koe ko e taha ʻo ʻEne fānaú. Ka ʻoku makatuʻunga ʻa e ola ko ʻení ʻi hoʻo tokanga mo feinga ko e maʻu ʻa e potupotutataú.

Mei he anga ʻeku vakaí mo e aʻusia fakafoʻituituí, ʻoku hangē ʻoku tau fakahehema ke fakamamafa ange ki ha tafaʻaki pē ʻe taha ʻo e moʻuí. ʻOku fie maʻu ke tau feinga mo tokanga maʻu pē kae lava ke potupotutatau ʻetau moʻuí. Fili taʻetūkua ke ke tuʻu maʻu.

Ko e meʻa mālié, he ʻe lava fakatouʻosi pē. ʻE malava pē ke ʻi ai e ngaahi taimi te ke fie maʻu ai ke ke tokanga taha pē ki hoʻo akó pe ngāue maʻuʻanga moʻuí, ʻo “toki fakahoko pē ngāue maʻá e Siasí ʻi he taimi ʻoku totonu ke fakahoko ai e ngāue maʻá e Siasí”.6 Ka neongo iá, manatuʻi ko hono uhó ke ke tauhi ʻa e ʻEikí koeʻuhí ke ke lava ʻo tuʻu maʻu fakalaumālie.

ʻE Tokoniʻi Koe ʻe he ʻEikí

Ko e taimi te tau tauhi ai e fakakaukau mei he ongoongoleleí, ʻoku faingofua ke mahino kiate kitautolu ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻEikí. Ko ha tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ko e fānau kitautolu ʻa ha Ongomātuʻa ʻofa Fakalangi. ʻOku fakanatula pē ke Na tokoniʻi kitautolu ʻi he founga kotoa pē ke tau foki hake ai ki hotau ʻapi fakalangí.

ʻOku ou fie vahevahe ha fakatātā ʻo e founga ʻe lava ai ʻe he ʻEikí ʻo tokoniʻi koé. Naʻe vahevahe ʻe ha taha ʻo ʻeku kau takimuʻa ʻi he toʻu tupú ko Tati Kalasoni, ʻi he ngaahi taʻu lahi kuohilí. Naʻe tokoni lahi ʻa Tati, ʻa ia naʻe toki mālōlō atú, kiate au ʻi heʻeku tupu haké. Naʻá ne tupu hake ʻi he taimi ʻo e Tō Lalo Fakaʻekonōmiká, ko e fika hiva ia ʻi ha fānau ʻe toko 14. Naʻe maʻu moʻui hono fāmilí mei he ngoué mo e tauhi ʻo e fanga pulú. Ko ha taimi faingataʻa fakapaʻanga ia, pea ko ʻenau koloa mahuʻinga tahá ko ʻenau fanga pulú.

ʻI he kei toʻu tupu ʻa Tatí, ko e taha ʻo hono ngaahi fatongiá ko e tokangaʻi mo hiki ʻa e fanga pulú ki he feituʻu ʻe lava ke fafangaʻi lelei ai kinautolú—ko ha ngāue lahi ia ki ha tamasiʻi kei siʻi. Naʻe lava ke ne fakahoko ʻeni ʻaki hano tokoniʻi ia ʻe ha hoosi siʻisiʻi naʻá ne ʻiloʻi pau ʻa e meʻa ke faí ʻo ʻikai toe fakapuʻia. Naʻe fakahingoa ʻa e hōsí ko ʻOli Simouki. Ka naʻe ʻi ai ha fehālaaki ʻa ʻOli Simouki: naʻe ʻikai ke ne teitei loto ke puke ia. Ko e taimi pē naʻe ofi atu ai ha taha kiate ia, naʻá ne hola ʻi heʻene ʻiloʻi ʻe fakangāueʻi iá.

ʻĪmisi
cowboy on a horse

ʻI ha ʻaho ʻe taha, hili hono puke ʻo ʻOli Simoukí pea haʻi ʻa e pití mo e nofoʻá kiate iá, naʻe heka atu ʻa Tati ki he mohuku ne kaikai ai ʻa e fanga pulú. Naʻe mōmoa ʻa e kelekelé kae pehē foki ki he mohukú, ka naʻe fakatokangaʻi ʻe Tati ko e musie ʻi tuʻa mei he mohukú naʻe tuʻu ʻi he veʻe halanga lēlué naʻe loloa mo lanu mata ange ia. Ko ia naʻá ne fakakaukau ke ne fakataka ʻa e fanga pulú ki tuʻa mei he ʻaá ke nau kaikai ʻa e mohuku lelei ʻi he veʻe halanga lēlué.

ʻI hono tokoniʻi ʻe ʻOli Simouki ʻa Tatí, naʻá ne fakataka ʻa e fanga pulú ki tuʻa mei he mohukú, pea naʻe kamata leva ke nau feʻaluʻaki ʻi he halanga lēlué mo kaikai ʻa e musie lelei mo lanu mata angé. Naʻe hangē naʻe fiemālie pē ʻa e fanga pulú ʻi heʻenau tokangaʻi pē kinautolú, ko ia naʻe hifo leva ʻa Tati mei heʻene hōsí ʻo ne tangutu ʻi he piti ʻo e nofoʻá, ʻo ne vaʻinga mo fiemālie ʻi he ʻātakai naʻá ne ʻi aí. Ka naʻe fie kaikai mo ʻOli Simouki ʻi he musie lanu matá, ko ia naʻe faifai peá ne mavahe atu ʻo homo hono pití mei he tangutuʻanga ʻo Tatí.

Naʻe maumauʻi ʻa e momeniti nonga ko ʻení ʻi he taimi naʻe ongoʻi fakafokifā ai ʻe Tati ha longoaʻa mei he mamaʻó. Naʻe ongo mai ʻa e ifi ʻo ha lēlue naʻe vave ʻene lele mai ʻi he halanga naʻe movete māmālie holo ai ʻene fanga pulú ʻi muʻa ʻiate iá! Naʻá ne ʻiloʻi ʻe fakamamahi lahi ʻa e ngaahi nunuʻá ki he fanga pulú kae pehē foki ki hono fāmilí ʻo kapau he ʻikai ke vave ʻene ngāue ke tuli ʻa e fanga pulú ki he loto ʻaá pea mamaʻo mei he lēlue naʻe lele maí. Naʻá ne ongoʻi he ʻikai pē ke ne teitei lava ʻo fakamolemoleʻi ia ʻo ka ʻikai ke ne fakahoko ʻa e fatongia naʻe fakafalala ange ke ne faí.

Naʻe puna fakavave ʻa Tati ke lele ʻo toʻo mai ʻa e piti ʻo ʻOli Simoukí. Naʻe sio ʻa ʻOli Simouki ki he haʻu ʻa Tatí pea vave ʻene lele mamaʻo meiate iá, he naʻe ʻikai ke ne loto ke puke ia. ʻI he fuʻu ongosia mo e fie maʻu vivili ʻa Tatí pea mo ʻene fakakaukau ki he mate ʻa e fanga pulú mo e faingataʻaʻia hono fāmilí, naʻá ne ʻiloʻi naʻe pau ke ne ngāue ke vave.

Naʻá ne hiki kimui ʻa e meʻa naʻe hokó: “Naʻe akoʻi kimautolu heʻeku faiako Palaimeli ke mau lotu mo fakamālohia ʻa e ngaahi akonaki ne u ako mei heʻeku faʻeé. Naʻe ʻikai toe ʻi ai haʻaku fili, naʻá ku tuʻulutui ʻo kamata lotua ha tokoni ke tuli ʻa e fanga pulú mei he halá.

Naʻe ʻikai fanongo ʻa Tati ki ha leʻo, ka naʻá ne maʻu ha fakakaukau mahino: “ʻOkú ke fakatokangaʻi nai e lava ʻa e fanga pulú ʻo lue he tafaʻaki ʻo ʻOli Simouki kae ʻikai ke ne ngaué. Ko ia … lolotonga hoʻo tuʻulutuí, totolo ai pē ʻaki ho ongo nimá. Fakangalingali pē ko ha pulu koe peá ke totolo kia ʻOli Simouki.”

Naʻe pehē ʻe Tati: “Naʻá ku fai ia. Naʻe ʻikai ke ne ngaue. Naʻá ku pukeʻi hono pití, taki ia ki he ʻaá, heka ki hono tuʻá pea ne ma lele vave atu leva ke seʻe ʻa e fanga pulú ki he loto ʻaá. Naʻe ngali kehe ʻa e poto lelei ʻa ʻOli Simouki ʻi he foʻi afe kotoa.”

Kimui angé, ʻi he taimi naʻe ʻi he ako māʻolungá ai ʻa Tatí, naʻe mahino lelei kiate ia naʻá ne maʻu ha tali mahino ki heʻene lotú ʻi ha taimi faingataʻa. Naʻá ne pehē, “Naʻe tataki ʻe he kau ʻāngeló ʻa ʻOli Simouki ʻo ope atu ia ʻi he meʻa ne u malavá, pea naʻe fakahaofi homau fāmilí mei ha fakamamahi.” Naʻá ne pehē kimui ange: “Ko e fuofua ueʻi fakalaumālie ʻeni ʻi he ngaahi ueʻi fakalaumālie lahi naʻe [pau] ke hoko kiate au. ‘Pea ʻilonga ha meʻa te mou kole ki he Tamaí ʻi hoku hingoá, ʻa ia ʻoku totonú, ʻo tui te mou maʻú, vakai ʻe foaki ia kiate kimoutolu’ (3 Nīfai 18:20).”7

ʻOku tau takitaha moʻona pē ʻene ngaahi ngafa ke fakaʻataʻatā mei he halanga lēlué kimuʻa pea aʻu mai ʻa e lēlué. ʻOku hoko mai ʻetau faingataʻá ʻi he ngaahi faʻunga mo e lalahi kehekehe. ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻoku mamafa moʻoni e ngaahi nunuʻá ʻo hangē ko e tūkunga fakatuʻutāmaki ʻa Tatí, ʻi ha fakatuʻutāmaki ki he moʻuí pe laumālié kiate kitautolu pe ko kinautolu ʻoku tau ʻofa aí.

Mahalo he ʻikai ke mamafa pehē ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e ngaahi tūkunga kehe ʻoku tau fehangahangai mo iá, ka neongo iá ʻoku fakamafasia ki hotau laumālié mo e lotó. Ko e meʻa pē taha ʻoku mahinó—te tau takitaha maʻu ʻa e ʻahiʻahí mo e faingataʻá ʻi heʻetau moʻuí he ko e konga ia ʻo ʻetau moʻui fakamatelié. Ka ke manatuʻi, ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻEikí!

ʻOku ou manako ʻi he ngaahi lea ko ʻeni ʻi he Tohi ʻa Molomoná: “ʻOku mahino mai kiate kitautolu ʻoku ʻafio mai ʻa e ʻOtua ki he kakai kotoa pē, ʻo tatau ai pē pe ko e fonua fē ʻoku nau ʻi aí; ʻio, ʻokú ne lau ʻa hono kakaí, pea ʻoku tofuhia ʻa māmani fulipē ʻi heʻene ngaahi ngāue ʻaloʻofá” (ʻAlamā 26:37).

ʻOku ʻuhinga ia kiate kitautolu kotoa pē. Ko ha fakafiemālie moʻoni ia ke ʻiloʻi ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻEikí.

Tuí, ʻAmanaki Leleí, mo ha Fakakaukau mei he Ongoongoleleí

ʻI hono fakalūkufuá, ʻoku ou tapou atu ke mou manatuʻi ke tauhi ha fakakaukau mei he ongoongoleleí. Vakavakai ki he māmaní ʻi he founga ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

Tauhi ha tuʻunga fakalaumālie ʻoku potupotutataú. ʻOku tau fehangahangai kotoa pē mo e ngaahi faingataʻa mo e faingamālie ʻi hotau ngaahi fatongia kehekehe ʻi he moʻuí, pea ko e lelei taha ʻetau fehangahangai mo iá ʻi he taimi ʻoku tau fakatatau ai ia ki heʻetau tui kia Sīsū Kalaisí mo ʻEne Fakaleleí.

Ko hono fakaʻosí, maʻu ʻa e tuí pea fakatuʻamelie ʻe tokoniʻi koe ʻe he ʻEikí. Ko e ʻilo ko ʻení ko e meʻa ia ʻokú ne tokoniʻi koe ke ke matuʻuaki ʻa e ngaahi faingataʻa kuo pau ke hoko ko ha konga ʻo hoʻo misiona fakamatelié.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, “Lipooti Fakasitetisitiká, 2018,” Liahona, Mē 2019, 112.

  2. Dallin H. Oaks, young single adult fireside, Feb. 8, 2015, Salt Lake City, Utah.

  3. Dallin H. Oaks, young single adult fireside, Feb. 8, 2015.

  4. Dallin H. Oaks, young single adult fireside, Feb. 8, 2015.

  5. Thomas S. Monson, “Duty Calls,” Ensign, May 1996, 44.

  6. Dallin H. Oaks, young single adult fireside, Feb. 8, 2015.

  7. Tati Kalasoni, fetohiʻaki fakataautaha.