2015
Ol Toktok blong Jenisim Wol Blong Yumi
October 2015


Ol Toktok Blong Jenisim Wol Blong Yumi

Wan distrik kaonsel long Kana i soemaot hao taem yumi stap kaonsel tugeta mo yusum ol lokol risos i save krietem ol janis blong wanwan long yumi i gro mo givim seves long ol narafala man.

Pikja
illustration of people helping each other climb a tower of books

Pikja i kam long Teila Caleri

Sista Vida Osei blong Kana i wantem blong lanem blong rid mo raet long Inglis Hem i bin traem plante komiuniti program plante taem be tingting blong hem i stap foldaon mo i no long taem hem i no mo wantem joen. Long wan Sandei, taem hem i stap atendem ol miting long Branj Tu, hem i lanem se Asamankese Distrik bae i sponsarem wan Inglis literasi program. Hem i mekem tingting blong putum nem blong hem.

I no long taem, hem i faenemaot se program ia hem i defren. Bambae hem i save atendem wetem ol fren long jos. Oli yusum ol skripja olsem ol buk blong stadi long hem, olsem bae hem i save lanem Inglis mo gospel long sem taem.

Tu manis afta we klas i bin stat, VIda i givim fas prea—we hem i neva mekem, long klas. Tri manis afta we hem i bin stat go long klas ia, hem i givim fas toktok blong hem long sakramen miting, hem i toktok hafhaf Twi, wan lokol lanwis blong Afrika mo Inglis. Fo manis afta we hem i bin statem klas ia, hem i bin stat blong raetem daon long wan olfala not buk, ol oda mo praes blong wok blong hem blong stap somap. Hem i no mo mekem tumas mistek wetem ol kastoma blong hem, hem i stat blong karem ol prodak we praes i stap daon long ol man we oli stap saplae long hem, mo hem i mekem moa mane bitim bifo.

“Mi bin sem tumas blong atendem klas ia wetem ol nara man,” hem i talem. “Be taem oli mekem klas blong rid mo raet long miting haos wetem ol memba we mi save, i bin leftemap tingting blong mi blong traem bakegen. Mo naoia mi save ridim ol skripja mo mekem bisnis blong mi i kam moa gud taem mi stap rid mo raet long Inglis.”

Long wan pat blong Sahara long Afrika, plante woman, oli no save olsem wanem blong rid mo raet. Fasin blong no save rid mo raet i bigwan tumas mekem se i gat wan waes toktok blong ol olfala long Afrika i se “Sapos yu wantem haedem wan samting, raetem daon long wan buk.” Be blong ol Lata-Dei Sent woman olsem Vida, fasin blong save rid mo raet i stap kam antap.

Ol Jalenj blong Win

Long plante kantri long pat blong Sahara i I nogat tumas transpot, bidling mo pablik edukesen mo hemia i mekem ol gel oli nogat plante janis. From se skul i sas, mo kastom i blokem ol gel long samfala samting, plante man i luk se blong save rid, i wan samting we i had tumas. Eksampol, long Gana, Inglis i wan ofisol lanwis, be i no bitim haf blong ol woman long kantri ia i save toktok Inglis. Long rurol Gana, tu aot long evri tri woman oli no save rid mo raet.

“Plante woman long ol taon mo ol vilej blong mifala oli no save toktok Inglis,” Set Opong, presiden blong Abomosu Distrik long Gana Akra Wes Misen, i talem. “Lokol lanwis blong mifala, Twi, hem i lanwis we mifala i stap toktok long hem blong plante handred yia i pas. I no long taem i pas, oli bin krietem wan alfabet blong Twi, be i nogat plante man i save ridim tu.”

“Ol sista oli mas dipen long ol narawan—speseli long ol hasban blong olgeta sapos oli mared, o long toktok blong maot blong ol fren blong olgeta sapos oli no mared—blong andastanem ol gospel prinsipol mo ol polisi blong Jos,” Jojina Amoaka, distrik Rilif Sosaeti presiden i eksplenem. “Plante oli wantem blong givim seves tumas, be oli no save ridim ol hanbuk o ol magasin mekem se oli nogat bigfala janis blong tekpat long jos.”

Advaes we i kam long Kaonsel

From se ol woman oli no stap toktok Inglis long ol hom blong olgeta o long maket, ol aktiviti long Jos i givim olgeta janis blong oli save lanem Inglis lanwis. Be yet i gat sam long taem memba mo sam niu konvet we famle i no givim janis long olgeta blong lanem blong rid mo raet. Kaonsel blong distrik i tokbaot fasin ia, afta presiden Opong i toktok long ol prishud mo ol oksilari lida long wanwan branj abaot wan literasi trening we bae distrik i givimaot. Trening ia i open long evri woman long komiuniti, be bae i fokas moa long ol woman long Jos. Bambae oli no invaetem wanwan man, be bae oli givim invitesen i go long ol grup—eksampol, ol Rilif Sosaeti mo Praemeri presiden bae oli tekpat tugeta blong oli save givim sapot long wanwan long olgeta.

Folem diskasen wetem ol branj, ol distrik lida i tingting blong gat ol literasi klas ia long wanwan branj long evri Sandei mo tu narafala dei long wik. Afta long sikis manis we oli traehad, oli givimaot setifiket long olgeta we oli tekpat oltaem mo oli finisim evri homwok we oli bin givimaot.

Jenisim ol Risos folem ol Nid

“Wan long olgeta jalenj hem i blong faenem wan wei blong tijim fasin blong rid mo raet long ol man we oli gat wan lanwis blong toktok nomo long hem,” Elda Dalton, wan sinia misinari we i stap sev long distrik, i ekplenem. “From longfala fasin blong Twi olsem wan lanwis we oli stap toktok nomo long hem be oli no stap raetem, plante man we oli stap toktok long hem oli nosave hao blong raetem, so mifala i mas stat blong lanem hao blong raet.”

Ransfod Dakwa blong Abomosu Distrik hae kaonsel i wok wetem tu riten misinari, Fransis Ansa mo Sisilia Amankwa, blong yusum wan manuel we olgeta nomo i mekem. Oli bin soem ol pikja long ol man we oli tekpat, mo oli askem long olgeta blong raet abaot wanem oli bin lukim. Hemia i helpem olgeta blong save developem ol besik skil blong raet taem oli stap lan blong tingting long Inglis. Taem oli kasem ol besik save ia, bae oli jes yusum ol manuel we i moa had.

Stap rere mo Mekem i kam Moa Gud

Bifo prokram ia i stat, ol speselis blong rid mo raet oli trenem olgeta we bae oli tij; i no long fasin blong lanem samting nomo be tu long hao blong save tijim ol fasin blong stap klin mo sam skil we bae famle i nidim. Be iven ol gudfala trening ia i no bin luk samfala jalenj we mifala i fesem taem clas i stat: paoa kat long eria ia i mekem se i had blong mekem ol clas long naet, ol toktok i bin go raon se sam rabis man we oli stap digim gol oli stap wokbaot folem rod long naet i mekem se ol man oli fraet, mo wanwan taem olgeta we oli holem ol ki blong do oli no stap kam long stret taem blong openem do.

Bakegen distrik i diskasem wanem moa i nid blong mekem. Folem toktok blong distrik kaonsel, ol grup blong ol man i stat blong kam tek pat tugeta. Oli bin givimaot ol toj long olgeta blong helpem olgeta wokbaot sef long rod. Ol lokol lida oli bin givim raet blong yusum jenereta blong mekem laet long jos long naet. Oli bin givim ki long ol memba we oli silip kolosap mo oli trastem olgeta blong openem ol do long stret taem.

Ol Presentesen long Graduesen

Siksti–wan memba mo ol investigeta i bin statem program. Foti–tri oli finisim evri lesen mo homwok. Long taem blong graduesen, oli invaetem olgeta blong givim smol toktok.

Pikja
Participants, family members, and friends celebrate at graduation ceremonies for the district-sponsored literacy program.

“Bifo mi statem litresi prokram, mi no bin save rid nating,” Sandra Obeng Amo blong Sankubenase i talem. “Taem hasban blong mi i travel long saed blong wok, mi neva mekem famle haos naet. Sam wik i pas taem hem i go, bigfala boe blong mi i helpem mi blong ridim manuel mo mi givim wan lesen long Inglis long ol pikinini blong mi. Stat long taem ia, mi stap mekem olsem evri wik taem hasban blong mi i no stap.”

Prospa Kyekete, we nomata se hem i nosave gud Inglis, hem i stap wan fetful memba long Abomosu Namba Tu Branj, hem i ridim wan tri-laen testemoni we hem i raetem hemwan. Hem i talem se hem i no save rid o raet bifo long trening ia be naoia hem i save helpem ol smol pikinini blong hem wetem ol homwok blong olgeta. “Tangkyu tumas long wanem we mi bin lanem,” hem i talem, “Naoia mi mi wan papa we i moa gud.”

“Naoia mi save ridim skripja miwan.” Kwaku Sasu blong Kwabeng Branj i talem. “Bifo mi bin save se Buk Blong Momon hem i tru, be mi nosave ridim. Naoia mi save se hem i tru taem mi stap ridim. “Testemoni blong mi i stap gro we i stap gro.”

Ol memba blong Asunafo Branj Rilif Sosaeti presidensi i talem se oli dediketem evri Tosdei blong stap toktok Inglis nomo long olgeta. “I mekem se sam stori oli longwan long dei ia bitim long ol nara dei from mifala i nosave tingbaot ol stret toktok blong talem long mifala.” Eflin Ajeiwa, Rilif Sosaeti presiden i talem. “Be i no long taem mifala i stat blong transletem ol toktok blong mifala, traehad blong faenem ol stret toktok blong talem. From se mifala i stap lanem hemia tugeta, i nogat wan i sem o fraet blong talem ol rong toktok. Mifala i jes helpem wanwan long mifala.”

Plante Gud i Kam

Ol woman we oli finisim Abomosu Distrik literasi program oli talem se oli filim moa gud abaot olgetawan mo oli wantem moa blong tekpat long jos. Oli rere blong akseptem ol koling, ridim ol skripja, mo tij long jos mo long haos. Sam man tu oli finism prokram ia. Plante oli ol smol fama, oli talem se naoia oli save kalkuletem gud ol maket blong olgeta, helpem ol pikinini wetem homwok blong olgeta, mo ridim ol skripja olgetawan mo wetem ol famle blong olgeta.

Folem sakses long Abomosu, Asamankese Distrik tu we i stap kolosap, i statem wan literesi prokram blong hem.

“Blong save rid mo raet i stap jenisim ol laef blong mifala wetem ol laef blong ol pikinini blong mifala, Gladis Aseidu blong Sankubenase Branj i talem. “Ol toktok oli stap jenisim wol blong mifala, mo mifala i talem tangkyu long Papa long Heven,”