2013
Tuí, ʻAmanaki Leleí, mo e Ngaahi Vā Fetuʻutakí
Sānuali 2013


Tuí, ʻAmanaki Leleí, mo e Ngaahi Vā Fetuʻutakí

ʻĪmisi
ʻEletā Michael T. Ringwood

ʻOku totonu ke teke kitautolu ʻe he holí, tuí, mo e ʻamanaki leleí ke tau fakatupu ha ngaahi vā fetuʻutaki ʻe iku ki he malí.

Naʻá ke hiki moʻoni pē ha lisi ʻo e ngaahi leleí mo e ngaahi meʻa ʻe ʻikai leleí?” Naʻe ʻuhinga e fehuʻi ne fai ʻe hoku foha taʻu hongofulu tupú ʻi he fakaofoofó ki ha lisi naʻá ne maʻu ʻi ha taha ʻo ʻeku ngaahi tohinoá. Naʻe ʻikai ko ha lisi motuʻa noaʻia pē ia; ko ha lisi ia ne u hiki ʻi he taʻu ʻe 30 kuohilí, kimuʻa pea lea mali ki heʻene faʻeé. ʻOku ʻikai ke u ʻilo pe ko e kakai tangata nai ʻe toko fiha ʻoku nau hiki ha lisi hangē ko ʻeku lisí, ka ʻi heʻeku fakalaulauloto ki heʻeku fakakaukau mali ʻi heʻeku taʻu 24 pea kei ako he kolisí, naʻe hangē ko e meʻa totonu pē ia ke faí.

ʻOku ʻikai te u manatuʻi mo ha toe ngaahi fehuʻi naʻe fai mai ʻe hoku fohá kau ki heʻema faikaumeʻá talu mei he ʻaho ko iá; ne fuʻu lahi ʻene tokanga ki he lisí. ʻOku ou kei lava pē ʻo sio loto atu ki ai heʻene kaikaila ki hono ngaahi tokouá mo e tuofāfiné, “Naʻe hiki ʻe he Tangataʻeikí ha lisi fekauʻaki mo e Fineʻeikí! Mou ō mai ʻo sio!” Ka ʻi heʻeku fakakaukau atu ki he taimi ko iá, naʻe lava ke u fakakaukau ki ha ngaahi fehuʻi lahi naʻe mei lava ke ne fai mai.

Naʻe ʻikai ke ke ʻofa koe ai? Naʻe totonu ko ʻene ʻuluaki fehuʻí pē ʻeni. Ne u mei tali ʻio ange; ko hono ʻuhinga ia ne u hiki ai e lisí. Naʻá ku ʻofa moʻoni ʻiate ia, pea ko ʻeku holí ia, ʻo lahi ange ʻi ha toe meʻa, ke ne fiefia. Naʻe lahi ange e meʻa he lisí pe te u lava koā ʻo ʻai ke ne fiefia ʻi ha vakai pe ʻoku ou ʻofa koā ai pe ʻikai.

Naʻá mo fiefia fakataha? Naʻá ku mei toe tali ʻio pē ki ai; ko e ʻuhinga ia ne u hiki ai e lisí. Ko ha founga ke tala ʻaki pe ʻe hoko ʻo moʻoni ʻa ʻeku ʻamanaki te ne fiefia maʻu pē mo au.

Naʻe ʻikai nai ke ke fakakaukau ko e tokotaha totonú ia? Mahalo ko e fehuʻi fakatupu fakakaukau tahá ia. Ne u mei tali ʻio ki ai; naʻá ku tui “ko e tokotaha” lelei taha ʻeni ke u mali mo iá, ka naʻá ku loto ke fakapapauʻi ʻe hanga ʻe heʻeku tuí ʻo fakatupu haʻaku fai ha ngāue ke hoko e ngaahi meʻá ʻo hangē ko ia naʻe totonu ke hokó.

ʻOku ʻikai ke u tui ne mahino kakato kiate au he taimi ko iá ʻa e moʻoni ʻo e ngaahi akonaki ʻa ʻeku palesiteni fakamisioná kau ki he tuí mo e ngaahi meʻa ʻoku ō fakataha mo iá, ʻa e holí, tuí, mo e ʻamanaki leleí fekauʻaki mo ʻeku faikaumeʻá. ʻI he ʻalu e taimí pea mahino ange ʻa e meʻa ʻoku ou vakai ki aí, ʻoku ou fakamālō ai ki he ivi tākiekina ʻo Palesiteni F. Lei Hōkini kiate aú. ʻOku ou kei maʻu pē ʻa e fanga kiʻi fakamatala ne u hiki ʻi hoku taʻu 20 heʻeku ngāue fakafaifekaú ʻi hono fakaava hake ʻe he palesiteni fakamisioná ʻa e folofolá peá ne fakamatalaʻi mai e ngaahi ʻelemēniti ʻo e tuí ʻe toki ʻaonga kimui ʻi hono fai ʻo e ngaahi fili mahuʻinga taha ʻo ʻeku moʻuí.

Ko e Ngaahi Akonaki ʻa ʻAlamā kau ki he Tuí

Naʻe kau ʻi he ngaahi meʻa naʻe vahevahe ʻe Palesiteni Hōkini fekauʻaki mo e tuí ʻa e ngaahi akonaki ʻa ʻAlamā ki he kakai masiva ʻi he kau Sōlamí. Naʻe talaange ʻe ʻAlamā ʻa e fie maʻu ko ia ke maʻu ha kihiʻi konga siʻi ʻo e tuí, ʻa ia naʻá ne fakamatalaʻi ko ha holí (vakai, ʻAlamā 32:27). Ko ha ivi tākiekina mālohi kiate kitautolu ha holi ke hoko ha faʻahinga meʻa ke fakahoko ai e ngaahi sitepu ʻoku fie maʻu ke fakatupulaki ʻetau tuí.

Ko ha kihiʻi konga siʻi hono ua ʻo e tuí ʻa e meʻa ko ia naʻe akonaki ʻa ʻAlamā ʻo pehē ʻoku haʻu mei he holí: ko e tuí. Naʻá ne fakahinohino e kau Sōlamí ke nau tuku ʻenau holí ke ngāue ʻiate kinautolu kae ʻoua kuo nau tui ʻi he anga ʻe lava ke nau fakaʻatā ai ha potu ʻi honau lotó ki heʻene ngaahi folofolá (vakai, veesi 27). ʻOku kamata leva ke pupula ʻi hotau lotó ʻa hono fakatahaʻi ko ʻeni ʻo e holí mo e tuí, pea ʻoku tau ʻiloʻi ʻoku lelei ia. ʻOku kamata ke ne langaki hake ʻe ia ʻa hotau laumālié pea fakamaama hotau ʻatamaí. ʻOku fakaʻau ke melie ia. (Vakai, veesi 28.)

Ko e holí ko ha kihiʻi konga siʻi mahuʻinga ia ʻe taha ʻo e tuí. Naʻe fakahā ʻe ʻAlamā ki he kau Sōlamí naʻe ʻikai ko e tuí ha ʻilo haohaoa ki he ngaahi meʻá. Ka ko ha “ʻamanaki lelei ki he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke mamata ki ai, ʻa ia ʻoku moʻoni” (ʻAlamā 32:21; ko e toki tānaki atu hono fakamamafaʻí). Naʻe akonaki foki ʻa Molomona ʻo pehē ko e ʻamanaki leleí ko ha kihiʻi konga siʻi ia ʻo e tuí ʻoku fie maʻu ʻi heʻene pehē kia Molonaí, “ʻE lava fēfē ke mou maʻu ʻa e tuí, kapau he ʻikai te mou maʻu ʻa e ʻamanaki leleí?” Molonai 7:40 ʻE lava ke fakamatalaʻi ʻa e ʻamanaki leleí ko e malava ko ia ke vakai lelei ange ki ha meʻa ʻi he kahaʻú.1 Naʻe hoko ʻeku lisí ko haʻaku founga vakai ki he kahaʻú ʻaki ha mata ʻo e tuí, peá u fakapapauʻi ai, hangē ko ʻĒpalahamé, “ʻoku ʻi ai ʻa e fiefia mo e melino lahi ange” (ʻĒpalahame 1:2) maʻaku ʻi heʻeku mali mo hoku uaifí.

ʻI heʻeku maʻu ʻa e kihiʻi konga ʻo e tuí ko e holí , ne u fie maʻu ʻa e tuí mo e ʻamanaki leleí ke fakakakato ʻeku tuí, pea naʻe fie maʻu ke u fai ha ngāue ʻaki ʻeku kole kia Losalī ke ma mali. Naʻe mahuʻinga ʻeku lisí—ʻa ʻeku fakahaaʻi ʻa e holí, tuí, mo e ʻamanaki leleí—ke u maʻu ai ʻa e lototoʻa ke fakahoko e ngāue naʻe fie maʻu ke fakakakato ʻaki ʻeku tuí. Naʻe akonaki ʻa Sēmisi ʻo pehē ko e tui taʻe kau ai ha ngāué ʻoku mate ia (vakai, Sēmisi 2:17). Naʻe ʻikai mei lava ke tokoniʻi au ʻe ha holi, tui, pe ʻamanaki lelei ke u maʻu ʻa e fiefia mo e melino lahi ange ne u ʻilo ʻi he nofo-malí kapau naʻe ʻikai tataki au he ngaahi kihiʻi meʻa ko iá ke u kole ange ke ma mali. (Ko e meʻa fakamamahi ʻa e ʻikai mai ʻa Losalī he fuofua taimi ne u kole mali aí, ka ʻe toki fai atu e talanoa ia ki aí ʻi ha taimi kehe. ʻI he ngaahi tūkunga peheé—ʻi he ʻikai ke hoko e ngaahi meʻá ʻo hangē ko ʻetau palaní pe taimí—ʻoku kei mahuʻinga pē ʻa e tuí ki heʻetau moʻuí.) Naʻe pau ke ma fakatou maʻu ha loto-kītaki mo ha faʻa kātaki, pea naʻe iku pē ʻo ma mali ʻi ha ʻaho naʻe sinou ʻi Tīsema ʻo e 1982.

ʻOku mahuʻinga ʻa e tuí ʻi he meʻa kotoa pē ʻoku tau fakahokó, kau ai ʻa e teití mo e faikaumeʻá. ʻOku totonu ke ueʻi kitautolu ʻe he holi, tui, mo e ʻamanaki lelei ʻoku fakatatali mai ha fiefia mo ha melino lahi angé ke tau ngāue ke fakatupulaki e ngaahi vā fetuʻutaki ʻe iku ki he malí. ʻOkú ke holi nai ke muimui ʻi he palani ʻo e fiefiá? ʻOkú ke tui nai ʻe taki atu kitautolu ʻe he muimui ki he palaní ki ha fiefia mo ha melino lahi ange? (Tui mai ʻi heʻeku talaatu ʻe ʻomi ʻe he muimui ki he palaní mo e mali ʻi he temipalé ha fiefia mo e melino lahi ange.) ʻOkú ke ʻamanaki lelei atu ki ha nofo-mali fiefia? ʻOku fakaʻatā ʻe hoʻo ʻamanaki leleí ke ke mamata kiate koe ʻi ha feituʻu lelei ange he kahaʻú? Kapau ʻoku ʻio hoʻo tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení, ta kuo pau ke ke fakakakato ʻaki hoʻo tuí haʻo ngāue. Kole ha taha ke mo teiti! Tali ha fakaafe teiti! Fokotuʻu koe ʻi he ngaahi tuʻunga ʻe lava ke ke feʻiloaki ai mo ha kakai lalahi kei talavou kehe ʻoku mou fakakaukau tatau. ʻI hono fakanounoú, fai e ngaahi fili ko ia ʻe maʻu ai ha fiefia mo ha melino lahi angé.

Ko e Faʻifaʻitakiʻanga ʻo e Tui ʻa Siosefa Sāmitá

Tau pehē ko Siosefa Sāmitá ko e faʻifaʻitakiʻanga ia ʻo e tuí pea mo hono fakaʻaliʻali mai ʻo e ngaahi kihiʻi konga siʻi ʻo e holí, tuí, mo e ʻamanaki leleí.

Naʻe fie maʻu ʻe Siosefa ke ne ʻiloʻi ʻa e Siasi moʻoni ʻo Sīsū Kalaisí. Ne pehē fau hono lahi ʻo e holi naʻá ne maʻú naʻá ne lau ai mei he folofolá, ʻo pehē, “Ka ai hamou taha ʻoku masiva ʻi he potó, ke kole ʻe ia ki he ʻOtuá” (Sēmisi 1:5). Naʻá ne fakakaukau ki he potufolofolá ni. Naʻá ne holi ke maʻu ha poto, pea naʻá ne tui te ne maʻu ia ʻo kapau te ne kole ki he ʻOtuá. Naʻá ne fai ʻa e meʻa pē ko ia ʻe taha naʻe totonu ke ne faí: naʻá ne lotu ʻo kole ki he ʻOtuá. Kiʻi fakakaukau angé ki he meʻa ko ʻení. Naʻe holi ʻa Siosefa ke ne ʻiloʻi e moʻoní. Naʻá ne tui ki he ngaahi lea ʻa Sēmisí. Naʻá ne ʻamanaki lelei ʻe maʻu ha tali. Ka kapau naʻe ngata pē ai, he ʻikai ke tau ʻi heni he ʻahó ni. Naʻe ʻuhinga hono ngāueʻi ʻo e tuí kuo pau ke ne ʻalu ki he vao ʻakaú ʻo lotu. ʻOku ou tui ko e taimi naʻe ʻalu atu ai ʻa Siosefa ki he vao ʻakaú ke lotú, naʻá ne ʻamanaki ʻe foki mei ai mo ha tali. Mahalo naʻe ʻikai te ne ʻamanaki ia ʻe mamata ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi, ka naʻá ne ʻamanaki ʻe maʻu ha tali. Toki sīpinga maʻongoʻonga ia ʻo e tuí! Naʻá ne maʻu ʻa e holí, naʻá ne tui, naʻá ne ʻamanaki lelei, peá ne fai e ngāue.

Kuo liliu ʻa e māmaní ʻe ha tui ʻa ha tamasiʻi taʻu 14. Tupu mei he lotu ʻa Siosefa ʻi he Vaoʻakau tapú, naʻe fakaava hake ʻa e langí pea toe folofola mai e ʻOtuá ki Heʻene fānaú ʻi ha palōfita.

Taha ho Ngaahi Faingamālie ke Fakahaaʻi e Tuí

ʻOku kei folofola hokohoko mai e ʻEikí ʻi Heʻene palōfitá he ʻahó ni. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ʻi he taʻu ʻe taha mo e konga kuo hilí:

“ʻOku ʻi ai ha taimi kuo pau ke ke fakakaukauʻi fakamātoato ai ʻa e malí mo kumi hao hoa te ke fie nofo mo ia ʻi he taʻengatá. Kapau te ke fili fakapotopoto, pea kapau te ke tukupā ke ola lelei hoʻo nofo malí, he ʻikai ha meʻa ia he moʻui ko ʻení te ne toe ʻoatu kiate koe ha fiefia ʻoku lahi angé.

“Ka ke mali, … feinga ke ke mali ʻi he fale ʻo e ʻEikí. ʻOku ʻikai totonu ke toe ʻi ai ha fili kehe ia ke fai ʻe kimoutolu kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí. Tokanga telia naʻá ke maumauʻi hoʻo taau ke mali peheé. ʻE lava ke ke tautauhi pē hoʻomo feohi fakakaumeʻa ʻi loto ʻi he fakangatangata totonú, ka mo kei fiefia pē.”2

Mahalo pē he ʻikai fakahaaʻi hoʻo holí, tuí, mo e ʻamanaki leleí ʻi ha lisi, ʻo hangē ko aú, ka ko e hā pē founga ʻokú ke fakahaaʻi ʻaki e ngaahi ʻulungāanga ko ʻení, te nau tokoni atu ke fakakakato hoʻo tuí ʻaki haʻo muimui ki he palōfita ʻa e ʻEikí ke ke kumi hao hoa ʻe lava ke ke maʻu ai ha fiefia lahi angé.ʻE tokoni atu foki hoʻo holí, tuí, mo e ʻamanaki leleí ke ke fili fakapotopoto.

ʻE taki atu kitautolu ʻe he ngaahi tāpuaki ʻo e fili ke fakahoko mo tanumaki ha mali taʻengatá ke tau aʻusia e ngaahi fua ʻo e ongoongoleleí, ʻa ia naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻAlamā ʻo pehē ʻoku “fungani mahuʻinga taha, … ʻoku melie hake ʻi he meʻa melie kotoa pē, pea … maʻa ange ʻi he meʻa kotoa pē ʻoku maʻá.” Naʻá ne hoko atu, “Te mou kai ʻi he [ngaahi fua ko ʻení] kae ʻoua ke mou mākona, ʻo ʻikai te mou toe fiekaia pe fieinua” (ʻAlamā 32:42). ʻOua ʻe manavahē ki he kahaʻú, ka mou ngāueʻi ʻa e fili ko ia ʻe lava ke mou maʻu ai e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, Dennis F. Rasmussen, “What Faith Is,” ʻi he Larry E. Dahl and Charles D. Tate Jr., eds., The Lectures on Faith in Historical Perspective (1990), 164.

  2. Thomas S. Monson, “Mālohi ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí,” Liahona, Mē 2011, 67.

Tā fakatātā ʻo e ʻatá ʻe Ann Higgins

Tā fakatātā ʻo e ngaahi ʻatá ʻe Craig Dimond mo Justin John Soderquist