2013
Ko e Leʻo ʻo e ʻEikí
Sānuali 2013


Pōpoaki ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí

Ko e Leʻo ʻo e ʻEikí

ʻĪmisi
Palesiteni Henry B. Eyering

ʻOku fakaafeʻi ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻa e kakai hono kotoa ʻi he feituʻu kotoa pē ke nau fanongo ki he leʻo ʻo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí (vakai, T&F 1:2, 4, 11, 34; 25:16). ʻOku fonu ai ʻEne ngaahi pōpoakí, ngaahi fakatokangá, mo e enginaki fakalotolahi kuo ʻomi ʻi he fakahā ki heʻene kau palōfita kuo filí. ʻOku tau lava ʻo mamata ʻi he ngaahi fakahaá ni ki hono lava ʻe he ʻOtuá ʻo tali ʻetau ngaahi lotu ʻi he tuí ʻaki ʻa e ngaahi pōpoaki ʻo e fakahinohino, melino, mo e fakatokanga.

ʻOku tau feinga ke ʻiloʻi ʻi heʻetau ngaahi lotú ʻa e meʻa ʻoku finangalo ʻa e ʻOtuá ke tau faí, meʻa ʻoku totonu ke tau fai ke maʻu ai ʻa e melinó mo e fiefiá ʻi he moʻuí ni mo e moʻui hoko maí, kae pehē ki he meʻa ʻoku hanganaki maí. ʻOku fonu ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻi he ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi pehē ʻoku fai ʻe he kakaí mo e kau palōfitá ʻi he lotu he loto fakatōkilaló. ʻE lava ke hoko ia ko ha fakahinohino mahuʻinga ke akoʻi kitautolu ʻi he founga ke maʻu ai ha ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo ʻetau lelei fakatuʻasinó pea mo e fakamoʻui taʻengatá.

Ko e kií ʻa e loto fakatōkilaló mo e tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. Naʻe maʻu ʻe ʻŌliva Kautele ha tali mei he ʻEikí ki he holi ʻa hono lotó ke tokoni ʻi hono liliu ʻo e Tohi ʻa Molomoná: “Manatuʻi ʻoku ʻikai te ke lava ke fai ha meʻa taʻe ʻi ai ʻa e tuí; ko ia ke ke kole ʻi he tui. ʻOua naʻá ke vaʻinga ʻaki ʻa e ngaahi meʻá ni; ʻoua naʻá ke kole ki ha meʻa ʻoku ʻikai totonu ke ke kole” (T&F 8:10).

ʻOku hā tuʻo lahi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻa hono fie maʻu ʻe he ʻEikí ʻa e tuí mo e loto fakatōkilaló ka Ne toki foaki ʻEne tokoní. Ko e ʻuhinga ʻe taha ki hení he ʻe fai mai ʻEne talí ʻi ha founga ʻoku ʻikai ke tau ʻamanaki ki ai. Pea he ʻikai foki faingofua maʻu pē ke tau tali ia.

ʻOku fakafōtunga mai ʻa e moʻoni ko ʻení ʻi he hisitōlia ʻo e Siasí mo e ngaahi meʻa ne aʻusia ʻe heʻetau ngaahi kuí. Naʻe lotu fakamātoato ʻeku kui ua ko Henelī ʻAealingí ke ne ʻiloʻi e meʻa naʻe totonu ke ne faí ʻi heʻene fanongo ki hono malangaʻi ʻo e ongoongolelei kuo toe fakafoki maí ʻi he 1855. Naʻe maʻu e talí ʻi ha misi.

Naʻá ne misi ʻokú ne tangutu mo ʻEletā ʻIlasitasi Sinou ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá pea mo ha kaumātuʻa naʻe hingoa ko Uiliami Palauni. Naʻe mei houa ʻe taha hono akoʻi ange ʻe ʻEletā Sinou e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. Hili iá ne pehē ange ʻe ʻEletā Sinou, “ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻoku ou fekauʻi koe ke ke papitaiso pea ʻe papitaiso koe … ʻe he tangata ko ʻení [ʻEletā Palauni]”1 ʻOku hounga ki hoku fāmilí hono maʻu ʻe Henelī ʻAealingi ʻa e tui mo e loto fakatōkilalo ke papitaiso ai ia ʻi he 7:30 pongipongí ʻe ʻEletā Palauni ʻi ha ano vaiʻuha ʻi Seni Luisi, ʻi Mīsuli, USA.

Naʻe ʻikai maʻu ʻa e tali ki heʻene lotú ʻi ha ongo mai e leʻo ʻo e ʻEikí. Naʻe hoko mai ia ʻi ha meʻa-hā-mai mo ha misi ʻi he poʻulí, ʻo hangē ko ia ne hoko kia Līhaí (vakai, 1 Nīfai 8:2).

Kuo akoʻi ʻe he ʻEikí kitautolu ʻe lava foki ke maʻu e ngaahi talí ʻi ha ngaahi ongo. Naʻá ne akonaki kia ʻŌliva Kautele ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻo pehē, “Vakai, te u fakahā kiate koe ʻi ho ʻatamaí pea ʻi ho lotó, ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa ia ʻe hoko mai kiate koe pea ʻe nofo ʻi ho lotó” (T&F 8:2).

Pea naʻá Ne fakalotolahi peheni kia ʻŌliva: “ʻIkai naʻá ku lea ʻaki ʻa e fiemālie ki ho ʻatamaí ʻi he meʻá? Ko e hā mo ha toe fakamoʻoni lahi hake te ke lava ʻo maʻu ʻi ha fakamoʻoni mei he ʻOtuá?” T&F 6:23

Kuo akoʻi kiate au ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, hisitōlia ʻo e Siasí, mo e hisitōlia naʻe tauhi ʻe Henelī ʻAealingi ʻi heʻene ngāue fakafaifekaú hili pē hono papitaisó ʻe lava ke tau ongoʻi ʻa e ngaahi talí ko ha fakatokanga mo ha ongoʻi foki ʻo e melino.

Naʻe kau atu ʻa ʻEletā Paʻale P. Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Ua ʻi ʻEpeleli ʻo e 1875 ki ha konifelenisi ʻi he feituʻu ʻoku hoko he taimí ni ko ʻOkalahoma ʻi he USA. Naʻe tohi ʻe Henelī ʻAealingi ʻo pehē “naʻe fonu e ʻatamai [ʻo ʻEletā Pālatí] ʻi he ngaahi fakakaukau fakamamahi … , ko e ʻikai ke ne lava ʻo tala e meʻa ʻe hoko he kahaʻú pe ha founga ʻe hao ai.”2 Naʻe hiki ʻe Henelī ʻa e ongoongo fakamamahí hili pē hono fakapoongi ʻo e ʻAposetoló. Ne ʻalu atu ʻa ʻEletā Pālati ʻi heʻene fonongá neongo ʻene ongoʻi ʻa e fakatuʻutāmakí, ʻo hangē tofu ko ia ne fai ʻe he Palōfita ko Siosefá ʻi heʻene ʻalu atu ki Kātesí.

Ko ʻeku fakamoʻoní ia ʻoku tali maʻu pē ʻe he ʻEikí ʻa e lotu ʻi he tui ʻoku fai ʻi he loto fakatōkilaló. ʻOku akoʻi kiate kitautolu ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá pea mo e meʻa ʻoku tau aʻusia fakatāutahá ʻa e founga ke tau ʻiloʻi ai ʻa e ngaahi tali ko iá pea tali ia ʻi he tui, ʻo tatau ai pē pe ko ha fakahinohino, ko hano fakapapauʻi mai ʻo ha foʻi moʻoni, pe ko ha fakatokanga. ʻOku ou lotua ke tau fakafanongo maʻu pē pea ʻiloʻi ʻa e leʻo ʻofa ʻo e ʻEikí.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. “The Journal of Henry Eyring: 1835–1902” (tohi ne ʻikai pulusi ʻoku tauhi ʻe he tokotaha naʻá ne hikí).

  2. “The Journal of Henry Eyring: 1835–1902.”

Ko e Faiako mei he Pōpoaki ko ʻEní

1. Fakakaukauʻi hano lau fakataha ʻo e ngaahi palakalafi kau ki he lotú ʻi he pōpoaki ko ʻení. ʻI hoʻomou lau iá, kole ki he kau mēmipa ʻo e fāmilí ke nau fakafanongo fakalelei ki he founga ʻoku tali mai ʻaki ʻe he ʻOtuá e ngaahi lotú. Fakakaukau ke fai haʻo fakamoʻoni ki hono mahuʻinga ʻo e lotú.

2. ʻOku fonu e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻi he tali ki he ngaahi fehuʻi ʻoku fai ʻe he kakaí ʻi heʻenau lotú. Fēfē kapau naʻe ʻikai pē hiki e ngaahi tali ia ki heʻenau ngaahi fehuʻí (ʻa e ngaahi fakahaá)? Poupouʻi e fāmilí ke nau ako ke ʻiloʻi pea muimui ʻi he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié. Mahalo te nau fie hiki ʻenau ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e lotú ʻi heʻenau ngaahi tohinoá.

Toʻohemá: Naʻe hiki ʻe Henelī ʻAealingi ʻi he tohinoa ko ʻení (tā ʻi toʻohemá) ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko hili hono fakapoongi ʻo ʻEletā Paʻale P. Pālatí (tā ʻi lalo he tā ʻo Henelī ʻAealingí). ʻOku fakamatala ʻa e peesi ʻo e tohinoá ʻi toʻohemá ki hono fakapōngí. ʻOku ʻi lalo ʻi he tohinoá ha paaki ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻi he 1890.

Tā ʻo Paʻale P. Pālatí ʻi he angalelei ʻa e Laipeli Hisitōlia ʻo e Siasí; tohinoa mo e tā ʻo Henelī ʻAealingí ʻi he angalelei ʻa e University of Utah Marriott Library Special Collections; tā ʻo e ngaahi meʻá naʻe fai ʻe David Stoker