2010
ʻIkai ha Feituʻu moʻó e Fili ʻo Hoku Laumālié
Mē 2010


ʻIkai ha Feituʻu moʻó e Fili ʻo Hoku Laumālié

Fakatauange ke ʻatautolu ʻa e fiefia ʻo ‘etau anganofo ki he tuʻunga māʻolunga taha mo lelei taha ʻiate kitautolú ʻi heʻetau tauhi ʻetau ʻofá mo ʻetau nofo-malí, hotau koló mo hotau laumālié ke haohaoa ʻo hangē ko ia ne fakataumuʻa mai ki aí.

ʻĪmisi
Elder Jeffrey R. Holland

ʻI heʻema hifo mo Sisitā Hōlani ʻi ha malaʻe vakapuna mamaʻo kimuí ni mai, naʻe fakavave ange ha kau fafine talavou ʻe toko tolu ne mau haʻu fakataha pē ke fakafeʻiloaki ange kiate kimaua. Naʻa nau talamai ʻoku nau kau ki he Siasí, pea naʻe ʻikai ha ofo ai he ʻoku ʻikai ke faʻa lele fakavave ange kiate kimaua e kakai teʻeki Siasí ia ʻi he ngaahi malaʻe vakapuná. Ne ʻikai fuoloa kuó ma ʻilo ʻi ha fetalanoaʻaki naʻe ʻikai te ma ʻamanaki ki ai, ʻa e tangi e kau fafiné ni ʻe toko tolu ko e taʻefaitotonu honau ngaahi husepānití kiate kinautolu, pea ʻi heʻenau palopalemá takitaha, naʻe kamata ʻa e mavahevahé mo e maumaufonó mei he manako ki he ponokalafí.

ʻI he talateu fakamamahi pehē ki heʻeku pōpoaki he ʻaho ní—‘a ia ‘oku faingata‘a ke u lea ‘aki—ʻoku tatau e ongo ʻoku ou maʻú mo Sēkope ʻo e kuonga muʻá, ʻa ia naʻá ne pehē, “Pea ʻoku fakamamahi foki kiate au ʻa e pau ke u fai ha lea fefeka pehē ʻo kau kiate kimoutolu ʻi he ʻao ʻo e … tokolahi ʻoku fuʻu ongongofua mo maʻa mo pelepelengesi ʻaupito.”1 ʻOku fie maʻu ke tau lototoʻa. Mahalo ko ʻeku hoko ko e tamaí pe kui tangatá, ka naʻe ʻomi ʻe he loʻimata ʻo e kau fafine kei talavoú ni ʻa e loʻimataʻia kiate au pea mo Sisitā Hōlani pea naʻe fakatupu ʻe he ngaahi fehuʻi ne nau faí ʻa ʻeku fifili, “Ko e hā ʻoku lahi pehē fau ai ʻa e hōloa ʻo e angamaʻá ʻo ne ʻākilotoa kitautolú pea ko e hā ʻoku hoko ai ia ki ha niʻihi fakafoʻituitui mo ha ngaahi fāmili, ʻo kau ai ha niʻihi ʻi he Siasí ʻo fakaloto-lavea kiate kinautolú?”

Ka naʻá ku ʻilo ha konga siʻi pē ʻo e tali ki heʻeku fehuʻí. ʻOku hoko ʻi ha ngaahi ʻaho lahi hono ʻohofi kitautolu ʻe ha faʻahinga pōpoaki taʻemaʻá mei he tafaʻaki kotoa pē. ʻOku ʻalu pē ke kovi ange ʻa e ngaahi heleʻuhilá, televīsoné, mo e mūsiká ʻo tō atu ki he lea taʻefeʻungá mo e tōʻonga taʻefeʻunga fakasekisualé. Ko e meʻa fakamamahí he ko e komipiuta mo e ʻInitaneti tatau pē ko ia ʻoku lava ke u fai ai ʻeku hisitōlia fakafāmilí mo teuteu e ngaahi hingoa ki he ngāue fakatemipalé, ka ʻikai siviʻi mo mapuleʻi, ʻe lava ʻeku fānaú mo e makapuná ʻo hū ai ki ha feituʻu ʻoku tānaki ai e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ʻata ʻe fakatupu maumau lahi ki honau ʻatamaí.

Manatuʻi naʻe pehē ʻe he ngaahi uaifi kei talavou ko ʻení ko e kamataʻanga ʻo e taʻe anganofo ʻa honau ngaahi husepānití ko ʻenau manako ki he ponokalafí, ka ko e ngaahi ʻekitivitī angaʻulí, ʻoku ʻikai ko ha palopalema pē ia ʻa e houʻeiki tangatá pea ʻoku ʻikai ko e ngaahi husepānití pē ʻoku nau fakatupu ʻa e faiangahalá. ʻOku ʻikai fakangatangata ʻa e fakatuʻutāmaki ia ʻoku lava ke hoko ʻi hono lomiʻi pē ʻo e mausí—kau ai e meʻa ʻe lava ke hoko ʻi ha fetalanoaʻaki ʻi he ʻinitanetí—ʻoku ʻikai filifili tangata ia, ʻo tatau ai pē pe ko e tangata pe fefine, kei talavou pe motuʻa, mali pe teʻeki mali. Ke fakapapauʻi ʻe he filí ʻoku faingofua ange hono maʻu e ʻahiʻahi ko iá, ʻokú ne femoʻuekina ai he feinga ke mafola hono ivi tākiekiná, ki he ngaahi telefoni toʻotoʻó, keimi vitioó mo e MP3.

Kapau ʻe tuku ʻetau tuʻutuʻu e ngaahi vaʻavaʻa ʻo e palopalema ko ʻení ka tau ʻohofi hangatonu pē ʻa e aka ʻo e fuʻu ʻakaú, ʻoku ʻikai ha ofo, he te tau ʻilo ʻoku toitoi holo pē ʻi mui ʻa e holi koví. ʻOku ʻikai ko ha foʻi lea ongo lelei ʻa e holi koví pea ʻoku ʻikai ko ha tefito ʻoku ongo lelei ke u fai ai ha lea, ka ʻoku ʻi ai ʻa e ʻuhinga lelei ʻoku ʻiloa ai ia ʻi he ngaahi tukufakaholo ʻe niʻihi ko e angahala fakamate taha ia ʻi he “ngaahi angahala fakamate taha ʻe fitú.”2

Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e holi koví ko ha angahala fakamaté? ʻOku ou pehē ʻoku ʻikai ngata pē ʻene fakaʻauha kakato ʻa e Laumālié ʻo uesia ai ʻetau moʻuí, ka ʻoku ou pehē ko e faiangahala ia, he ʻokú ne fakaʻuliʻi ʻa e vā fetuʻutaki māʻoniʻoni taha ʻoku foaki mai kiate kitautolu ʻe he ʻOtuá ki māmaní—ʻa e feʻofaʻaki ʻa e tangatá mo e fefiné mo e holi ʻoku maʻu ʻe ha ongomeʻa mali ke ʻomi ha fānau ki ha fāmili ʻoku fakataumuʻa ke taʻengata. Naʻe pehē ʻe ha tokotaha, ko e ʻofa moʻoní kuo pau ke tuʻuloa ia. ʻOku tolonga ʻa e ʻofa moʻoní. Ka ʻoku liliu vave ʻa e holi koví ʻi he taimi pē ko ia ʻoku lava ke ne huke hake ai ha peesi pe sio ki ha toe meʻa ʻoku ʻasi hake, ko ha tangata pe fefine, ke fakafiemālieʻi ʻene ngaahi holi koví. ʻA e ʻofa moʻoni ʻoku tau fiefia aí—ʻo hangē ko ʻeku ʻofa moʻoni ʻia Sisitā Hōlaní; ʻoku tau kalangaʻi ia mei he tumutumu ʻo e ngaahi falé. Ka ʻoku ʻulungāanga ʻaki ʻe he holi koví ʻa e ongoʻi mā mo e fakafufū pea ʻokú ne fakatupu ʻe ia ʻa e holi ke toitoi mei he niʻihi kehé—ko e tōmui ange ko ia ʻa e houá mo e fakapoʻuli angé ko ʻene lelei angé ia, pea lokaʻi maʻu pē mo e matapaá ke pau. ʻOku ngaohi kitautolu ʻe he ʻofá ke tau fekumi ki he ʻOtuá mo tokoni ki he kakai kehé. Ka ko e holi koví, ʻoku ʻikai anga faka-ʻOtua ia pea ʻokú ne fakafiefiaʻi pē ʻene holí. ʻOku fakatupu ʻe he ʻofá ʻa ʻetau fie tokoní mo e angaʻofá; ʻoku ʻomi ʻe he holi koví ʻa e havalá.

Ko ha niʻihi pē ʻeni ʻo e ngaahi ʻuhinga ʻoku fuʻu fakatupu ʻauha ai hono maumauʻi e ʻuhinga totonu ʻo e ʻofá—pe ʻi heʻetau fakakaukaú pe mo ha tokotaha kehe. ʻOkú ne fakaʻauha ʻe ia ʻa e meʻa ʻoku meimei mahuʻinga tatau mo ʻetau tui ki he ʻOtuá—ʻa ia ko e falala kiate kinautolu ʻoku tau ʻofa aí. ʻOkú ne fakavaivaiʻi ʻa e ngaahi fakavaʻe ʻo e falalá—ʻoku langa ai ʻa e ʻofá ʻi he taimi lolotongá—pe ʻofa ʻi he kahaʻú, pea ʻe fuoloa ʻaupito hano toe fakafoki ʻo e falala ko iá ʻi he taimi kuo mole aí. Kapau ʻe hoko ʻa e palopalemá ni ʻo kovi feʻunga—pe ʻoku fakatāutaha ko ha mēmipa ʻo e fāmilí, pe fakalūkufua ko ha kau ngāue fakapuleʻanga kuo fili, kau taki fakapisinisi, kakai ʻiloa ʻi he mītiá, mo e kau helo ʻi he ʻatelitá—he ʻikai hano taimi kuo ʻikai ha taha ʻe nofo ʻi he fale naʻe langa ke poupouʻi ha sosaieti ala falalaʻanga mo lelei pea lava ke tau tautau atu ha fakaʻilonga ʻoku pehē, “ʻOku ʻatā ʻa e feituʻú ni.”3

ʻOku tatau ai pē teʻeki mali pe ʻosi mali, kei talavou pe toulekeleka, ʻo ka tau talanoa ki he founga ke maluʻi ʻaki kitautolu mei he ngaahi ʻahiʻahí, neongo pe ko e hā ʻe fakafōtunga mai ʻakí. Mahalo he ʻikai ke tau lava ʻo fakaleleiʻi kotoa e ngaahi kovi ʻi he sosaietí he ʻahó ni, ka tau talanoa muʻa ki he ngaahi ngāue fakatāutaha te tau lava ʻo faí.

  • Ko e mahuʻinga tahá, kamata ʻaki hono fakamavaheʻi koe mei he kakai, ngaahi nāunau mo e ngaahi tūkunga ʻe fakatuʻutāmaki kiate koé. Hangē ko ia ʻoku ʻiloʻi ʻe he tokotaha kotoa ʻoku fehangahangai mo e maʻunimā ʻe ha meʻa hangē ko e inu kavamālohí, ʻoku fakatuʻutāmaki ʻa e ʻahiʻahi mei he ofi ki ha meʻa ʻoku fakatupu faiangahalá. ʻOku pehē foki mo e meʻa fakaangamaʻá. Lele ʻo hangē ko Siosefa ʻi he ʻao ʻo e mali ʻo Potifā4—lele ki he mamaʻo taha te ke lavá mei he meʻa pe ko e tokotaha ko ia ʻokú ne fakatauveleʻi koé. Pea ʻi hoʻo hola mei he feituʻu ʻo e ʻahiʻahí, ʻoua naʻá ke ʻai ke ne toe ʻiloʻi pe ʻokú ke ʻi fē.

  • ʻAi ke ʻiloʻi ko e kakai ʻoku fihia he seini ʻo e ʻulungāanga maʻunimā moʻoní, ʻoku nau fie maʻu tokoni ange kinautolu, pea ʻe lava ke ke kau ai. Fekumi ki he tokoni ko iá pea tali lelei ia. Talanoa ki hoʻo pīsopé. Muimui ki heʻene faleʻí. Kole ha tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Ngāue ʻaki ʻa e Tafaʻaki Tokoni ʻa e Siasi ki he Fāmilí pe fekumi ki ha tokoni fakapalofesinale ʻe feʻungá. Lotu taʻe tuku. Kole ki he kau ʻāngeló ke tokoniʻi koe.

  • Fakataha mo hono siviʻi ʻo e ngaahi polokalama ʻi he komipiutá pea taʻotaʻofi mo e manako he kakai kehé, ʻoku fie maʻu ke tau manatuʻi ko e founga puleʻi totonú pē ʻa e mapuleʻi kitá. Ngāue ʻaki ha mapuleʻi lahi ange ʻo aʻu pē ki he kiʻi meʻa siʻi ʻokú ke fehangahangai mo iá. Kapau ʻoku taʻefeʻunga ha polokalama he TV, tāmateʻi ia. Kapau ʻoku kovi ha foʻi faiva, hū ki tuʻa mei ai. Kapau ʻoku kamata ha fetuʻutaki ʻoku taʻetotonu, tuʻusi leva ia. Mahalo he ʻikai hā kovi, ka te nau lava ʻo uesia ʻetau fakakaukau leleí, fakavaivaiʻi hotau tuʻunga fakalaumālié, pea fakatupu ha faʻahinga meʻa ʻe lava pē ke kovi. ʻOku pehē ʻe ha lea motuʻa, ʻoku kamata e fononga ʻi ha maile ʻe lauiafé ʻaki ha foʻi manga ʻe taha,5 ko ia, laka tokanga.

  • Hangē ko ha kau kaihaʻa he poʻulí, ʻoku lava ke hū pea feinga mai ʻa e ngaahi fakakaukau taʻefeʻungá ki hotau ʻatamaí. Ka ʻoku ʻikai ko ha meʻa ia ke tau fakaʻatā mo talitali lelei ai kinautolu mo talaange e feituʻu ʻoku tuku ai ʻetau ngaahi meʻa mahuʻingá! (ʻOku ʻikai totonu ke pehē.) Tuli kinautolu! Fakafetongi e ngaahi fakakaukau taʻefeʻungá ʻaki ha ngaahi ʻīmisi mo ha ngaahi manatu ʻoku fakafiefiá, fakakaukau ki he fofonga ʻo kinautolu ʻoku ʻofa ʻiate kimoutolú pea mo ʻenau loto mamahi ʻi he siva ʻenau ʻamanaki atu kiate koé. Kuo fakahaofi ha kau tangata mei he angahalá pe ko e fakavalevalé, ʻi heʻenau manatuʻi ʻa e fofonga ʻo ʻenau faʻeé, malí pe ko ʻenau fānau ʻoku talitali mai ʻi ʻapí. Ko e hā pē ha fakakaukau ʻokú ke maʻú, fakapapauʻi ʻoku toki talitali lelei pē kinautolu ki ho lotó, kapau te ke fakaafeʻi mai. Hangē ko e lau ʻa ha tangata punake ʻo e kuonga muʻá, tuku ke hoko e lotó ko e ʻuhinga ia ʻokú ke fai ha meʻa.6

  • Poupouʻi peá ke ʻi he feituʻu ʻoku ʻi ai e Laumālie ʻo e ʻEikí. Fakapapauʻi ʻoku fakakau ai ho ʻapí pe loki nofo totongí, ʻokú ne talaatu ʻa e faʻahinga ʻaati, mūsika pe tohi ʻokú ke tauhi aí. Kapau kuó ke maʻu ʻenitaumeni, ʻalu ki he temipalé ʻi he lahi taha te ke ala lavá. Manatuʻi ʻoku fakamahafu koe ʻe he temipalé ʻaki ʻa e “mālohi [ʻo e ʻOtuá], … takatakai ʻiate [koe ʻa Hono] nāunaú, pea [ʻoange] ke tokangaʻi [koe] ʻe [Heʻene] kau ʻāngeló.7 Pea ʻi hoʻo mavahe mei he temipalé, manatuʻi ke ke ʻave ʻa e ngaahi fakaʻilongá, ʻo ʻoua ʻaupito naʻá ke teitei tuku kinautolu ki he tafaʻakí pe fakangaloʻi.

ʻOku fakaiku ʻa e kakai tokolahi ʻoku nau tō ki he tuʻutāmakí ke nau tangi, “Ko e hā koā e meʻa ne u fakakaukau ki aí?” Ko e hā pē e meʻa naʻa nau fakakaukau ki aí, naʻe ʻikai ko Kalaisi. Ka ʻi heʻetau hoko ko e kāingalotu ʻo Hono Siasí, ʻoku tau fakapapau ai he Sāpate kotoa ʻo ʻetau moʻuí ke tau toʻo kiate kitautolu ʻa Hono huafá pea palōmesi ke “manatu maʻu pē kiate Ia.”8 Ko ia, tau kiʻi ngāue mālohi ange muʻa ke manatuʻi Ia—kae tautautefito he naʻá Ne “toʻo kiate ia ʻa ʻetau ngaahi vaivaí ʻo ne fua ʻetau ngaahi mamahí … , [pea] naʻe fakavolu ia koeʻuhi ko ʻetau hiá … ; pea ʻi hono ngaahi taá ʻoku tau moʻui ai,”9 Ko e moʻoni te ne taki ʻetau ngaahi ngāué ʻi ha founga mālohi ʻo kapau te tau manatuʻi ko e taimi kotoa pē ʻoku tau maumaufono ai, ʻoku ʻikai ngata pē ʻi heʻetau fakamamahiʻi ʻa kinautolu ʻoku tau ʻofa aí ka ʻoku tau fakamamahiʻi mo Ia foki ʻoku ʻofa moʻoni ʻiate kitautolú. Ka ʻo kapau te tau faiangahala, pe ko e hā hono mamafá, ʻe lava ke fakahaofi kitautolu ʻe he tokotaha anga fakaʻeiʻeiki tatau pē, ʻa Ia ʻoku ʻOʻona ʻa e huafa pē ʻe taha ʻi he lalo langí ʻe lava ke fakahaofi ai ha tangata pe ko ha fefine .10 ʻI he taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo ʻetau ngaahi maumaufonó pea mamahi moʻoni ʻa hotau lotó, ʻofa pē ke tau fakaongo atu ʻa e tangi ʻa ʻAlamā ʻi heʻene fakatomalá mo e liliu ʻa ʻene moʻuí ʻo pehē: “ ʻE Sīsū, ʻa koe ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ʻaloʻofa mai kiate au.”11

ʻE kāinga, ʻoku ou ʻofa atu kiate kimoutolu. ʻOku ʻofa atu ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoni mo e Kau Taki Māʻolungá. Kae mahuʻinga ange aí, ʻoku ʻofa ʻa hoʻomou Tamai Hēvaní ʻiate kimoutolu. Kuó u feinga ke lea he ʻahó ni ʻo kau ki he ʻofá—ʻa e ʻofa moʻoní, ʻofa faitōnungá mo hono fakaʻapaʻapaʻí, founga hono fakahā totonu iá ʻi he sosaieti kuo ʻilo ki ai e faʻahinga ʻo e tangatá; ʻa hono toputapu ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefine kuó na mali pea mo e ngaahi fāmili ʻoku faʻu ʻaki ʻa e ʻofá. Kuó u feinga ke lea ʻo kau ki hono fakahaaʻi ʻo e ʻofá pea mo e ʻofa faka-Kalaisí, ʻa ia ʻoku fakafou mai kiate kitautolu ʻi he ʻaloʻofa ʻa Kalaisí. Kuó u lea ʻo kau ki he tēvoló, ʻa e tokotaha angakoví, ʻa e tamai ʻo e loí mo e holi koví, ʻa ia te ne fai ha meʻa pē ke fakatatauʻi ʻa e ngaahi meʻá ni, fakakoviʻi pe fakaʻuliʻi ʻa e ʻofa moʻoní ʻi ha faʻahinga feituʻu pē te ne ʻilo aí. Pea kuó u lea ʻo fekauʻaki mo ʻene holi ke fakaʻauha kitautolú ʻo kapau te ne lava.

ʻI he taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo ha ngaahi ʻahiʻahi pehē, kuo pau ke tau lea ʻo hangē ko ia ne fai ʻe he talavou ko Nīfaí ʻi hono ʻahiʻahiʻí: “[He ʻikai te u] tuku ki he fili ʻo hoku laumālié ke ne ʻahiʻahiʻi au”12 ʻE lava ke taʻofi ʻa e tokotaha angakoví. Kapau te tau fie maʻu lahi mo moʻoni ke fakahoko ia, ʻe lava pea ʻe valokiʻi ia ʻe he mālohi ʻo e huhuʻi ʻo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. Makehe mei aí, ʻoku ou palōmesi atu ʻe ulo ngingila ʻa e maama ʻo ʻEne ongoongolelei taʻengatá ʻi he tafaʻaki ʻo e moʻuí kuó ke manavasiʻi kuo siva ai hoʻo ʻamanakí. ʻOfa ke ʻatautolu ʻa e fiefia ʻo e anganofo ki he tuʻunga māʻolunga taha mo e lelei taha ʻiate kitautolú ʻi heʻetau tauhi maʻu ʻetau ʻofá mo ʻetau nofo-malí, hotau koló mo hotau laumālié ke haohaoa ʻo hangē ne fakataumuʻa mai ki aí, ko ʻeku lotú ia, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

MAʻUʻANGA FAKAMATALÁ

  1. Sēkope 2:7.

  2. Ki ha sīpinga, vakai ki he Henry Fairlie’s excellent The Seven Deadly Sins Today (1978).

  3. Vakai, Fairlie, The Seven Deadly Sins Today, 175.

  4. Vakai, Sēnesi 39: 1–13.

  5. Lao Tzu, ʻi he John Bartlett, comp., Bartletts Familiar Quotations, 14th ed. (1968), 74.

  6. Vakai, Juvenal, The Satires, satire 6, line 223.

  7. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:22.

  8. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:77; vakai foki, veesi 79.

  9. ʻĪsaia 53:4–5.

  10. Vakai, Ngāue 4:12.

  11. ʻAlamā 36:18.

  12. 2 Nīfai 4:28.