Ana Mwakuri ni Kamaiu Iesu Kristo
Inanon te Onaroka i Ketetemane
Ngke te kairake ni mitinare, Unimwaane Orson F. Whitney (1855–1931), e mwakuri imwiina n te Kooram n Abotoro ake Tengaun ma Uoman e a tia ni mii n te aro ae rangi ni korakora are e a bon bita maiuna n aki toki. Imwina e koroboki:
“Te tairiki teuana I miia … bwa I bon mena inanon te Onaroka i Ketetemane, ni kakoaua korakain te Tia Kamaiu ni maraki… . I tei iaakun te aroka n te tabo ae mataata maimoa… . Iesu, ma Betero, Iakobo, ao Ioane, a rin rinanon te mataroa ae karaoaki man te kai mai angataiu. E katikuia Abotoro ake teniman ikekei, imwin tuangakiia bwa a na katorobubua ao n tataro, E a nakon te itera are teuana, ike E katorobubua ao n tataro … : ‘O Tamau, ngkana tao e konaki, ao e na nako mai Rou te mangko aei; ma akea au taeka ma bon anne i Roum.’
“Ngke E tataro a bwaro rikaaki raninmatana iaon ubuna, ngke e [rairaki] ni kaitarai. I bon rangi n rootaki n tarakina bwa n te aro ae I bon tang naba, e a riki te nanoanga ni koaua man rawawatana ae moan te korakora. E reke inanou namakinan te nanoanga ni koaua Ibukina. I tangiria ma nanou ni kabane I a bon tangiria ni kan mena irarikina nakon tangiran riki te bwai teuana.
“E bon maan imwina ao E a teirake ao n rianna nakon te tabo are a mena iai Abotoro ni katorobubua—a matu nako! E karaurau ni ioioia, ni kautia, ao n te bwana ae nimamannei nakoia, n aki otara naba teutana nanona n un ke n takuia, n tuangia ngkana aki kona n taratara ma Ngaia inanon teuana te aoa… .
“N okiran Ana tabo, E a manga tataro riki ao imwina E a oki nakoia ao ni kuneia ni manga matu. E a manga kautiia, man tuangia aroia, ao n oki n tataro n aron are mai mwaaina. E riki aei teniua te tai, ni karokoa ae I a bon kina raoi moamoana—ubuna, teina, ao nakonakona. E bon tei ni kakannato ao e mimitong taraakina … te Atua ni koaua bwa Ngaia ngkoa ao ngkai, e bon nimamannei ao n nanorinano n aroia ataei aika uarereke.
“N te tai ae waekoa ao bwaai ni kabane a tara ni bitaki… . N onea mwiin ae mai mwaaina, ai bon imwiin te Kamateaki iaon te Kaibangaki, ao te Tia Kamaiu, ma Abotoro ake teniman akekei, a tei ni ikotaki i angamaingiu ngkai. A bon kaan aia tai n nako ao ni waerake nako karawa. I a bon aki kona riki ni kaitara. I a bon biri mai akuun te aroka, ni bwaka iaan waena, man rabwatia mai bubuan waena, ao man bubutia bwa e na kairai.
“I bon aki kona ni mwaninga arona n akoi man nimamannei ngke E tei ao man tabekairake man inga nakoiu. E bon rangi n ota taraakina, ma ni koaua bwa I bon namakina kabuebuen rabwatana are I motirawa iaona. Imwina E taku: ‘Ko aki, natiu te mwaane; naakai a tia ni katiai aia mwakuri, ao a na kona n nako ma ngai; ma ngkoe ko riai n tiku ao ni kabanea am mwakuri.’ Ma I bon taua naba. N tarai matana—ibukina bwa E abwabwaki riki nakoiu—I bubutia ma nanou ni koaua: ‘Ma ngaia ae, berita nakoiu bwa N na roko Iroum n te kabanea n tai.’ E wingare ni koaua ao ni mamannei ao ni kaeka: ‘Anne e bon tiku baireana ni kabane bon nakoim.’ I a uti ma te tang, ao e a bon ingabong.”1
Tera bukin te Mwakuri ni Kamaiu?
Taraan aron ana tangira, te Tia Kamaiu ibukin ana karea n tangira bon te moan waaki ae nakoraoi ibukin Ana Mwakuri ni Kamaiu Iesu Kristo. N arona ni koaua te Mwakuri ni Kamaiu ibukin te Nati te Mwaane ae ana Rikitemanna te Atua n te rabwata bon aan ni koaua aia reirei n onimaki Kiritian ao kaotakin ni koaua te tangira mai karawa ae anganaki te aonaaba aei. Aron kakaawakina inanon Ana Ekaretia Iesu Kristo ibukia Aika Itiaki ni Boong Aika Kaitira e bon aki kona ni kabwarabwaraki taekana. Aekaki n reirei nako, taian tua, ao aroaron te euangkerio ae manga kaokaki e karekea tamaroana ma kakaawakina man te mwakuri ae karaoaki ae moan baan te kakaawaki aei.2
Te Mwakuri ni Kamaiu e bon kaman baireaki taekan karaoana ma te mwakuri n anga nano ibukin Ana Rikitemanna te Nati te Mwaane te Atua are E anga Maiuna ao tamneina bwa e na karawawataaki bwa te kabomwi ni kamaiu ibukin mwiin Bwakan Atam ibukiia ni kabane botanaomata ao ibukin oin aia bure naake a bane n rairinanoia.
Nanon raoi te taeka n Ingiriti ae Atonement e bon otara-raoi nanona, bwa kaokan raoi bwaai ni ikotaki ake a tia ni maenako ke ni bwenauaki. E bon rangi ni kakaawaki Ana Mwakuri ni Kamaiu Iesu Kristo ibukin maenakon te waaki n riaon te tua, ke te Bwaka, ibukin Atam, ake e uoti uoua aekan te mate nakon te aonaaba ngke a kana uaan te kai Atam ao Ewa are ibukin ataakin te raoiroi ao te buakaka.3 Te mate n rabwata e uota te raurenako n tamnei ma te rabwata, ao te mate n tamnei e uota kamaenakoan te tamnei ao te rabwata mairoun te Atua. Ao korakoran mwiin te Bwaka, aomata ni kabane ake a bungiaki nakon te maiu ae maamate a na korakai n rinanon uoua aekaki ni mate aikai. Ma ti riai n uringa te Bwaka bwa bon moan te kakaawaki ni mwakoron ana babaire Tamara are i Karawa. Ngke arona bwa akea ao a na akea te ataei ae na kona n tia ni bungiaki n te maiu n rabwata mairouia Atam ao Ewa, ao a na bon akea te utu n aomata ae na rinanon te kakaitara ao te rikirake, te waaki n inaomata n rinerine, ao te kimwareirei ibukin te mangauti, te mwakuri ni kabomwi, ao te maiu ae akea tokina.4
Kainnanoan te Bwaka ao te kabomwi ibukin te mwakuri ni kamaiu e bon kabwarabwaraaki ngkoa n te Kauntira i Karawa n te aonaaba n tamnei ike tamneia ni kabane aomata ma utuia a bane n iri ao e tararua te bowi aei bon te Atua te Tama. Bon n tain te babaire n te maiu imwain te maiu aei are Kristo e anga nanona ni karinea inaomataia te botanaomata n rinerine n te aro are E bon anga maiuna ibukin aia bure. Inanon te waaki aei, E na kaoka te mimitong n neboaki nakon te Tama ibukin ana tangira ni kabomwi n aron aei.5
Ana Mwakuri ni Kamaiu Kristo ae akea tokina aei e bon kona ni karaoaki ibukina (1) Bon ti Ngaia te aomata ae akea ana bure ae a tia ni maiu iaon te aba ao ngaia are e aki kona n rootaki n te mate n tamnei are e riki man te bure, (2) Ngaia ana Rikitemanna te Tama ao ngaia are iai irouna taian anua n atua ake e anganna te mwaaka iaon te mate n rabwata,6 ao (3) Bon ti ngaia ae kanga e tau arona n nanorinano ao ni kukurei inanon tain te kauntira ni bowi n te maiu imwain te maiu aei are e a kaman taekinaki arona ibukin te mwakuri ni ibuobuoki arei.7
Bwaaintituaraoi ibukin Ana Mwakuri ni Kamaiu Kristo
Tabeua bwaaintituaraoi ake a reke man te Mwakuri ni Kamaiu a bon kabuta te aonaaba, akea tokia, ao n aki tiatianaki arona. Aikai a ikota Ana kabomwi ibukin moan riaon te tua iroun Atam bwa aonga n akea temanna kaain te utu irouia aomata ake a na bukintaeka n te bure anne.8 Teuana naba te bwaintituaraoi ae kabuta te aonaaba bon te Mangauti man te mate ibukia mwaane ni kabane, aine, ao ataei ake a maiu, ake a tia ngkoa ni maiu, ke ake a na manga maiu iaon te aba.
Tabeua riki iteran bwaintituaraoi man ana mwakuri Kristo a bon tiatianaki aroia. A bon katine man aron temanna ni kakaonimaki ni kawakin ana tua te Atua. N aron te katooto aei, ngkai kaain utuia aomata a tia n anganaki inaomataia n aki katuaeaki man ana bure Atam n akea oin korakoraia, a bon aki anganaki te aki katuaeaki man oin aia bure ma ti ngkana a berita n onimakina Kristo, man rairinanoia man buure akanne, ao ni bwabetitoaki n Arana, ni karekea ana bwaintituaraoi te Tamnei ae Raoiroi ao ni kamatoaki nakon ana Ekaretia Kristo, ao ni waakirake inanon te kakaonimaki ao ni kekeiaki ni karokoa tokin te mwaninga n te maiu. Ibukin te kakaewenako nakoimi, e taku Kristo,
Bwa E a tia ni korakai ibukin bwaai aikai ibukia aomata ni kabane bwa aonga n aki korakai ni maraki ngkana a rairinanoia.
Man kataakin temanna aei, E taekinna Kristo bwa “e a tia n korakai ni bwaai aikai ibukia aomata ni kabaneia bwa a aonga n aki korakai ngkana a rairinanoia.”9
N arona riki, e ngae ngke Mangautin te rabwata e bon tabangaki ni karekeaki mairoun Kristo n akea boona, mai mwiin tokanikaina iaon te mate, aron tein te rabwata ae mangauti (ke “rinanin te mimitong” n reke iai), n aron naba ana tai temanna ni Mangauti, e bon rootaki man aron ana kakaonimaki temanna n te maiu aei. E kamataata te Abotoro Bauro, n aron te katooto aei, bwa naake a kabanea raoi aia tai ibukin Kristo a na “moan uti ”10 inanon tain te Mangauti. Te kaotioti n taai aikai e kamataata raoi aron babairean aekakin rabwata n te mangauti,11 n te berita e na reke te kabanea n rinan ae rietata mimitongina nakoia naake a kawakina man iri moan tuua n te otenanti ibukin ana euangkerio Iesu Kristo.12
E koaua bwa taian kakabwaia ake aki tiatianaki ao ake iai tiatianakia ibukin te Mwakuri ni Kamaiu a na tii kona n reke man ana nanoanga Kristo. E ataaki raoi bwa taian kakabwaia ake aki tiatianaki ibukin te Mwakuri ni Kamaiu a bon kai karekeaki, ma ake a tiatianaki aroia a na kona ni karekeaki man ti ara ongeaba. Man te maiu ni kakaonimaki ao ni kawakinan ana tua te Atua, e na kona temanna ni karekei riki kakabwaia; ma a bon teimatoa ni kona ni karekeaki n akea booia, n aki taraaki raoi aron am ongeaba. E taekinna Ana Boki Moomon bwa “bon akea te iriko ae e kona ni maeka imatan te Atua, ma ti rinanon mwakuri aika raraoi, ma ana nanoanga, ao ana akoi te Mesia ae Tabu.”13
Man te nanoanga naba aei, te Atua e katauraoa te kamaiuaki ibukia ataei aika uarereke, naake iai aorakin aia iango, naake a maiu man aki ongo taekan ana euangkerio Iesu Kristo, ao a mwaiti riki: aikai a kabooaki man mwaakan ana Mwakuri ni Kamaiu Kristo ae kabuta te aonaaba ao ni kona ni karekei bwaninin te euangkerio imwin te mate, n te aonaaba n tamnei, ike tamnei a maeka iai n tataninga te Mangauti.14
Te Karawawataaki ao te Tokanikai
Ni moanakin kakoroan nanon ae riai ni karaoaki ibukin te Mwakuri ni Kamaiu, te Kristo ae akea ana bure e nakon te Onaroka are Ketetemane, n aron are e nooria n te mii Unimwaane Whitney, ikekei E na uota te karawawataaki ibukia aomata. E “kubanrou ao e bati n rawawata nanona,” man taku nakon Betero, Iakobo, ao Ioane, “Moan te rawawata tamneiu, n aiaron ae N nang mate iai.”15 Ibukin tera? Ibukina bwa e katoka iaona te korakai ni maraki “ae marakia aomata ni kabane, eng, te maraki ibukia aomata ni kabane aika maiu, mwaane, aine, ao ataei, ake kaain ana utu Atam.”16 E rinanon “te kaririaki, ao te maraki n rabwata, te baki, te taka, te korakai, n riaon riki bwaai ake e kona n rinanoi te aomata, are e na aki mate iai; bwa taraia, e na waanako te raraa man bwangabwangan kunin rabwatana ni kabuta, e na rawawata koraka[ina].”17
N rinanon te korakai aei, e kabooia aomata ni kabane Iesu aika mwaane, aine, ao ataei “bwa e na on nanoia n te nanoanga ni kaineti ma te maiu n iriko, bwa e na ataia ni kaineti ma te maiu n iriko bwa e na kanga ni buokiia ana aomata ni kaineti ma mamaaraia.”18 Ni karaoan aei, ao Kristo e ruo ni kamangoria—ni ikotaki ma aekaki n aoraki nako ma te mamaara, ao rawawatan te bwarannano ake a rootaki iai ni kabane aomata aika maamate—n te aro ae na atai bwaai ni kabane, bwa e aonga ni mena ni bwaai ni kabane ao n rinanoi bwaai ni kabane, te ota ibukin te koaua.”19
Korakoran te waaki n tiku n ti ngaia ao korakaina ni maraki ibukin te Mwakuri ni Kamaiu e moanna n roko ni katokina inanon Ketetemane ngke, imwin arona ni bwainikirinaki inanon baia tautian Rom ao tabeman riki, e takarua Kristo man te kaibangaki, “Eri, Eri, rama tabaketani? ae aiaron ae, Atuau, Atuau, e aera ngkai Ko kitanai?”20 Inanon korakoran te korakai ni maraki anne, a bon bane n rootaki n te ruru ni maaku bwaai nako ake a tia ni karikaki. “E a roko te ro ni kabuta aon te aba… . Ao e a mauna otan tai.”21 “Ao, nooria, e raeuaki rokin maneaban te Atua i nuukana mai eta nako naano; ao e maeiei te aba, ao a tabwenaua bwa,”22 ao a mwaiti ake a takarua, “E a rootaki n te rawawata Atuan te aonaaba.”23 N tokina, te uota are e tara n aki kona ni uotia e a tia ni uotia, ao e taku Iesu, “E a tia.”24 “Tamau, I kaki tamneiu i nanoni baim.”25 N te bong teuana, n te tabo teuana, a na bane n taekinna neewe ni kabane ni kaotia n aron are a kakoaua naba aei mataniwin are tebubua, “Bon te koaua ba Natin te Atua Teuaei.”26
Irouia aine ao mwaane aika a iango mwaaka, bon te “titiraki ae riaon te kamiimi”27 bwa te anga nano ao te anga karea n nanoanga ae moan te korakora iroun temanna e kona ni katoka nanon te motiraoi ao te kainnano ae akea tokina, ni kabwarai bureia aomata ni kabane ao kairuaia, ao man anne e kairia ni kabane te botanaomata ni mwaneia inanon baina ae onrake n te nanoanga. Ma bon anne raoi arona.
Ni manga taekin ana taeka Beretitenti John Taylor (1808–87): “Inanon ae ti taneiai iai n aki kona n ataa nanona ao n aki kona ni kabwarabwaraaki, E katoka iaona rawawatan buren te aonaaba ae bwanin; ti aki tii ana bure Atam, ma aia bure naba kanoana; ao ni karaoan anne, e kauka abanuean karawa, ti aki ti nakoia taan onimaki ao naake a ongeaba nakon ana tua te Atua, ma nakoia naba iteran utuia aomata ake a mate imwain rokoia n aia ririki ni ikawai, ao n nakoia naba [naake] a tia ni … [mate] n aki ata [te] tua.”28
N aron ana namakin Unimwaane Whitney ni kaineti ma te bwaintangira ae moan te kakannato aei ao te tia anga, ti riai naba n namakinna: “I bon rangi n rootaki n te [bwaintangira] n te aro ae I bon tang … ibukin te nanokawaki ni koaua. E bane nanou Irouna. I tangiria ma nanou ni kabane ao ni kan mena Irarikina n aki tangira riki te bwai teuana.” Ngkai e a tia ni karaoa te Mwakuri ni Kamaiu ibukira, E a tia Kristo ni karaoa tabena ni kakoroa nanon ae kaman tataningaaki. Are nikirana e a bon tiku ngkai inanon baira.