Li Yuwa’b’ej

Xb’aan laj Brian K. Ashton

Xkab’ aj tenq’ aj k’ehol na’leb’ sa’ li Awa’b’ejil re li Dominkil Tzoleb’aal

Chiqajunilo wan qawankil chi wank jo’ li Yuwa’b’ej. Re too’ok chi jo’kan, tento taqaloq’oni li Yuwa’b’ej sa’ lix k’ab’a’ li K’ajolb’ej.

Chiru chixjunil lix yu’am li xMelinda, li wixaqil, chi anchal xch’ool xyal xq’e chi wank choq’ chaab’il tzolom re li Jesukristo. A’b’anan chalen chaq xsaajil, xreek’a naq moko xk’ulub’ ta naq taarahe’q ut taa’osob’tesiiq xb’aan lix Choxahil Yuwa’, xb’aan naq ink’a’ naxtaw ru chan ru a’an. A’an toj yoo chaq chixpaab’ankileb’ li taqlahom, us ta ra nareek’a. Junjunq chihab’ chaq, wan k’a’ru xk’ul li xtenq’ank re chixtawb’al ru chan ru li Dios, ut chan ru lix rahom choq’ reheb’ li ralal xk’ajol, ut chan ru naq naxb’antioxi naq naqayal qaq’e chixb’aanunkil lix k’anjel, us ta ink’a’ tz’aqal re ru li naqab’aanu.

A’an xch’olob’ chan ru naq a’in xtenq’a: “Anajwan naweek’a naq lix k’uub’anb’il na’leb’ lin Yuwa’ nak’anjelak, naq a’an naraj naq too’usaaq, ut naq a’an naxk’e qe li na’leb’ ut li numsihom li aajel ru re sutq’iik rik’in a’an. Anajwan nawil wib’ laa’in ut eb’ li was wiitz’in jo’ chanru naq ilb’ilo xb’aan li Dios. Naru ninb’aanu xk’anjel jun na’b’ej, nink’utuk, ut nink’anjelak, rik’in mas chik li rahok ut chi maak’a’ chik li xiw. Naweek’a li tuqtuukilal ut xk’ojob’ankil inch’ool, ut ink’a’ chik li k’a’uxlej ut li xiw. Ruuchil reek’ankil naq raqb’il aatin chiwix, naweek’a naq tenq’anb’ilin. Xaqxo chik inpaab’aal. Naweek’a lix rahom lin Yuwa’ chi naab’al chik ut chi kaw chik.”¹

Aajel ru xnawb’al “chi yaal chan ru lix ch’ool, lix tz’aqalil re ru, ut lix chaab’ilal” li qaChoxahil Yuwa’ re taaruuq taqak’anjela xtz’aqalil li paab’aal li na’ajman re xk’ulb’al li taqenaqil loq’al.² Li xtawb’al ru chan ru xch’ool li qaChoxahil Yuwa’ naru naxjal chan ru naqil qib’ laa’o ut eb’ li qas qiitz’in, ut naru nokoxtenq’a chixtawb’al ru lix nimal xrahom li Dios choq’ reheb’ li ralal xk’ajol, ut chan ru naraj qatenq’ankil chi wank jo’ a’an. Wi ink’a’ naqataw ru chan ru xch’ool a’an, naru naqeek’a naq maajo’q’e tooruuq chi sutq’iik rik’in a’an.

Li nawaj anajwan, a’an xk’utb’al li xb’eenil tzol’leb’ chirix li Yuwa’b’ej li tooxtenq’a chiqajunilo, ut mas wi’chik eb’ li ink’a’ neke’xnaw ma raab’ileb’ xb’aan li Dios, re taqataw ru chan ru tz’aqal lix ch’ool a’an, ut re taqak’anjela qapaab’aal chirix a’an, chirix li Ralal, ut chirix lix k’uub’anb’il na’leb’ choq’ qe laa’o.

Li yu’am naq maji’ nokoyo’la

Sa’ li na’ajej koowan wi’ rub’elaj li yu’am a’in, kooyo’la jo’ musiq’ej rik’in choxahil Na’b’ej Yuwa’b’ej, ut koowan rik’ineb’ a’an jo’ junkab’al.³ Eb’ a’an ke’xnaw qu, koohe’xtzol, ut koohe’xra.⁴ K’a’jo’ naq kiqaj wank jo’ li qaChoxahil Yuwa’. A’ut re taa’uxmanq a’an, kiqanaw naq wan k’a’ru tento taqab’aanu:

1. Taqak’ul li junxaqalil li wan xloq’al ut ink’a’ naru nakam;⁵

2. Toosumlaaq ut taqayiib’eb’ li junkab’al rik’in lix wankil li tijonelil re tz’apok sa’ junajil;⁶ ut

3. Taqak’ul chixjunil li na’leb’, li wankilal, ut li diosilal.⁷

Chi jo’kan, li Yuwa’b’ej kixk’uub’ jun na’leb’ li tooxtenq’a, wi taqab’aanu li taa’ajmanq ru,⁸ re taqak’ul jun qajunxaqalil li ink’a’ chi taakamq ut li k’eeb’ilaq xloq’alil sa’ li wakliik chi yo’yo, re toosumlaaq ut taqatikib’ jun li junkab’al sa’ li yu’am a’in, malaj choq’ reheb’ li tiikeb’ xch’ool li ink’a’ naru chiruheb’, chirix li yu’am a’in;⁹ re tooxik chi uub’ej sa’ xjayal lix tz’aqalil qe qu, ut sa’ roso’jik, re toosutq’iiq rik’in li qaChoxahil na’ qaYuwa’, ut toowanq rik’ineb’ a’an ut rik’in li qajunkab’al sa’ jun na’ajej re taqenaqil loq’al ut re junelikil sahil ch’oolejil.¹⁰

Sa’eb’ li loq’laj hu, a’in li k’uub’anb’il na’leb’ re li kolb’a-ib’ yeeb’il re.¹¹ K’a’jo’ naq kiqab’antioxi li k’uub’anb’il na’leb’ a’in naq kik’utman chiqu, ut kiqajap qe xb’aan xsahil qach’ool.¹² Chiqajunqal kiqak’ulub’a li ajb’il ru sa’ li k’uub’anb’il na’leb’ a’an, jo’ li numsihom ut li ch’a’ajkilal taqak’ul sa’ li yu’am a’in li tooxtenq’a chixtawb’al li choxahil ch’oolej.¹³

Li yu’am a’in

Chiru li yu’am a’in, li qaChoxahil Yuwa’ naxk’e qe li k’a’ru na’ajman ru re tooxik chi uub’ej sa’ lix k’uub’anb’il na’leb’. Li qaYuwa’ kiwan jun Ralal sa’ tz’ejwalej,¹⁴ li Jesukristo, ut kixk’e xtenq’ankil re taaruuq chixb’aanunkil lix k’anjel sa’ li yu’am a’in. Li qaChoxahil Yuwa’ jo’kan ajwi’ tooxtenq’a chiqajunilo wi taqayal qaq’e chixpaab’ankileb’ lix taqlahom.¹⁵ Li qaYuwa’ xk’e qe lix taql qach’ool.¹⁶ Li qayu’am wan sa’ ruq’ a’an, “nawb’ileb’ ru qakutan,” ut “moko taak’ose’q ta rajlankil.”¹⁷ Ut a’an naxye naq sa’ roso’jik chixjunil taakanaaq choq’ usilal choq’ reheb’ li neke’rahok re.¹⁸

A’an li qaChoxahil Yuwa’ li nak’ehok re li qawa re rajlal kutan,¹⁹ a’an li wa naqatzeka jo’ ajwi’ li metz’ew naqaj ru re xpaab’ankileb’ lix taqlahom.²⁰ Li Yuwa’b’ej naxk’e li chaab’il maatan qe.²¹ Narab’iheb’ ut naxsumeheb’ li qatij.²² Li qaChoxahil Yuwa’ nokoxkol chiru rahilal naq naqakanab’ chixb’aanunkil.²³ Nayaab’ak chiqix naq naqak’ul rahilal.²⁴ Relik chi yaal naq chixjunileb’ li osob’tesink naqak’ul, rik’in li Yuwa’b’ej neke’chal chaq.²⁵

Li qaChoxail Yuwa’ naxk’am qab’e, ut naxk’e qe li numsihom li aajel ru choq’ qe, a’ yaal li qakawilal, lix q’unal qu, ut li k’a’ru sik’b’il ru qab’aan, re naq chaab’il too’uuchinq.²⁶ Li Yuwa’b’ej nokoxq’us naq na’ajman ru, xb’aan naq nokoxra.²⁷ A’an jun “Winq aj K’ehol Na’leb’,”²⁸ li tixk’e qana’leb’ wi nokopatz’ok.²⁹

A’an li qaChoxahil Yuwa’ li naxtaqla lix wankilal ut li maatan re li Santil Musiq’ej sa’ li qayu’am.³⁰ Rik’in li maatan re li Santil Musiq’ej, lix loq’al li Yuwa’b’ej—a’an li wankilal chi k’oxlak, li saqen, ut li wankil—naru nawan qik’in.³¹ Wi naqayal qaq’e chixnimob’resinkil li saqen ut li yaal toj reetal naq junaj ru lix sa’ qu rik’in lix loq’al li Dios, li qaChoxahil Yuwa’ tixtaqla chaq li Loq’laj Musiq’ej re li Yeechi’ink, re xtz’apb’al qu choq’ re li junelik yu’am, ut tixk’utb’esi li rilob’aal chiqu—sa’ li yu’am a’in malaj sa’ li yu’am chalel.³²

Li yu’am chirix li kamk

Chirix li kamk, sa’ li ruchich’och’ reheb’ li musiq’ej, li qaChoxahil Yuwa’ toj naxhir li Santil Musiq’ej ut naxtaqlaheb’ laj yehol aatin rik’ineb’ li ani neke’raj ru li evangelio. Naxsumeheb’ li tij ut naxtenq’aheb’ li ani maji’ neke’k’uluk reheb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li kolb’a-ib’, re taaruuq te’xk’ul.³³

Li Yuwa’b’ej kixwaklesi li Jesukristo ut kixk’e xwankil re xk’eeb’al chi uxmank li wakliik chi yo’yo,³⁴ sa’ li naru wi’ naqak’ul li qajunxaqalil li ink’a’ naru nakam. Lix tojb’al rix li maak ut li wakliik chi yo’yo xb’aan li Kolonel, tooxk’am wi’chik chiru rilob’aal li Yuwa’b’ej, b’ar wi’ taaraqe’q aatin chiqix xb’aan li Jesukristo.³⁵

Eb’ li neke’xkanab’ rib’ chiru “lix k’ulub’ejil, ut li ruxtaan, ut li rusilal li Santil Mesias,”³⁶ te’xk’ul xjunxaqalileb’ li k’eeb’ileb’ xloq’al jo’ li Yuwa’b’ej,³⁷ ut te’wanq rik’in a’an “sa’ sahil ch’oolejil li maajo’q’e na’oso’.”³⁸ Aran, li Yuwa’b’ej tixchaqihob’resi chixjunil lix ya’aleb’ ru,³⁹ ut tooxtenq’a chi b’eek chi uub’ej re toowanq jo’ a’an.

Jo’ naru nekeril, li qaChoxahil Yuwa’ junelik wan xch’ool chiqatenq’ankil.⁴⁰

Lix chaab’ilal xch’ool li Yuwa’b’ej

Re taaruuq toowanq jo’ li Yuwa’b’ej, tento taawanq qach’ool jo’ xch’ool a’an. Sa’ xyanqeb’ lix chaab’ilal ut lix tz’aqalil re ru li qaChoxahil Yuwa’, wan a’in:

• Li Yuwa’b’ej “maak’a’ roso’jik ut junelik wan.”⁴¹

• A’an tz’aqal tiik ru, aj uxtaan, chaab’il xch’ool, najt xkuyum, ut ka’ajwi’ li us naraj choq’ qe.⁴²

• Li qaChoxahil Yuwa’ a’an rahok.⁴³

• A’an naxpaab’eb’ lix sumwank.⁴⁴

• A’an ink’a’ najalaak.⁴⁵

• Ink’a’ naru natik’ti’ik.⁴⁶

• Li Yuwa’b’ej juntaq’eet narileb’ chixjunil.⁴⁷

• A’an naxnaw chixjunil li k’a’aq re ru—li wan, li wanjenaq, ut li toj taawanq—chalen chaq sa’ xtiklajik.⁴⁸

• Li qaChoxahil Yuwa’ nim wi’chik xwankil chi k’oxlak⁴⁹ chiqu chiqajunilo.⁵⁰

• Li Yuwa’b’ej wan rik’in chixjunil li wankilal,⁵¹ ut naxb’aanu chixjunil li naxk’e xch’ool chixb’aanunkil.⁵²

Ex was wiitz’in, naru naqakanab’ qib’ chiru li Yuwa’b’ej. Rik’in naq a’an naril li junelik q’e kutan, li qaChoxahil Yuwa’ naru chirilb’al li k’a’ru ink’a’ naqil laa’o. Lix sahil xch’ool, lix k’anjel, ut lix loq’al, a’an k’eeb’al chi uxmank li qayu’am chi junelik ut li qakolb’al.⁵³ Chixjunil li naxb’aanu, a’an choq’ re qachaab’ilal. A’an “naraj li junelikil sahil ch’oolejil choq’ qe chi mas wi’chik chiqu laa’o.”⁵⁴ Ut a’an “ink’a’ tooxkanab’ chixnumsinkil junaq ch’a’ajkilal li ink’a’ na’ajman ru choq’ re qachaab’ilal malaj xchaab’ilaleb’ li raab’ileb’ qab’aan.”⁵⁵ Chi jo’kan, a’an naxk’e xch’ool chiqatenq’ankil chi usaak, ink’a’ chiqajitb’al ut chiqak’eeb’al sa’ tojb’a-maak.⁵⁶

Li wank jo’ li qaYuwa’

Jo’ musiq’ejil ralal ut xrab’in li Dios, chiqajunilo wan qawankil chi wank jo’ li Yuwa’b’ej. Re too’ok chi jo’kan, tento taqaloq’oni li Yuwa’b’ej sa’ lix k’ab’a’ li K’ajolb’ej.⁵⁷ Naqab’aanu a’in naq naqayal qaq’e chi ab’ink chiru li rajom li Yuwa’b’ej, jo’ kixb’aanu li Kolonel,⁵⁸ ut naq naqajal qak’a’uxl rajlal.⁵⁹ Naq naqab’aanu a’in, taqak’ul “usilal jo’ reeqaj li usilal” toj reetal naq taqak’ul xkomon lix tz’aqalil ru li Yuwa’b’ej,⁶⁰ ut taqak’ul “lix ch’ool, lix tz’aqalil re ru, ut lix chaab’ilal.”⁶¹

Rik’in naq q’axal najt wan li qawanjik sa’ li yu’am a’in rik’in lix wanjik li qaChoxahil Yuwa’, ink’a’ nasach qach’ool naq wankeb’ li neke’k’oxlank re naq ink’a’ naru wank jo’ li Yuwa’b’ej. A’b’anan saqen ru li yeeb’il sa’eb’ li loq’laj hu. Wi taqajilosi qib’ rik’in li Kristo, taqajal qak’a’uxl, ut taqasik’ li rusilal li Dios rik’in xpaab’ankileb’ li chaq’rab’, chi timil too’ok jo’ li yuwa’b’ej. K’a’jo’ naq nak’ojob’aak inch’ool rik’in naq eb’ li neke’xyal xq’e chi ab’ink chiru, te’xk’ul “li usilal jo’ reeqaj li usilal,” ut sa’ roso’jik “te’xk’ul xkomon lix tz’aqalil ru.”⁶² Sa’ jalan chik li kutan, ink’a’ qajunes qib’ naq too’ok jo’ li Yuwa’b’ej.⁶³ Taachalq b’an rik’ineb’ li maatan re usilal, wan li ninq, ut naab’aleb’ wi’chik li yal kok’, li te’chalq, te’chalq, toj reetal naq taqak’ul xtz’aqalil ru. A’ut, ex was wiitz’in, a’an taachalq chi yaal!

Nink’e eeb’oqb’al naq teepaab’ naq li qaChoxahil Yuwa’ naxnaw chan ru xtaqsinkil eeloq’al, naq teesik’ eetenq’ankil rik’in a’an wulaj wulaj, ut naq teetiikisi eerib’ chi uub’ej rik’in paab’aal chirix li Kristo, us ta wan naq ink’a’ nekexru chireek’ankil lix rahom li Dios.

Wan naab’al li maji’ naqataw ru chirix li wank jo’ li Yuwa’b’ej.⁶⁴ A’ut naru ninch’olob’ cheru chi ch’olch’o naq aajel ru xyalb’al qaq’e chi wank jo’ li Yuwa’b’ej, maak’a’ naxye li mayej te’ajmanq ru.⁶⁵ Eb’ li mayej naqab’aanu arin sa’ ruchich’och’, maak’a’ naxye ma q’axal ninqeb’, yal kok’eb’ naq neke’juntaq’eetaman rik’in li sahil ch’oolejil ut rahok maak’a’ xjuntaq’eetankil li taqeek’a naq wanko rik’in li Dios.⁶⁶ Wi ch’a’aj choq’ eere xpaab’ankil naq naru nekeb’aanu li mayejak li patz’b’il eere, li Kolonel nekexxb’oq ut naxye, “Maji’ xetaw ru chan ru xnimal li osob’tesink li wan sa’ ruq’ li Yuwa’b’ej ... choq’ eere; ... ink’a’ nekexru chixkuyb’al chixjunil li k’a’aq re ru anajwan; a’b’anan, chiwanq xsahil eech’ool, xb’aan naq laa’in tink’am eeb’e cheru.”⁶⁷

Ninch’olob’ xyaalal naq laa Choxahil Yuwa’ nakatxra laa’at, ut naraj naq laa’at tatwanq wi’chik rik’in a’an. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.

Eb’ li raqalil

1. Tz’iib’ahom wan rik’in li Elder Ashton; chi’ilmanq ajwi’ D. Melinda Ashton, “The Holy Ghost: Direction, Correction, and Warning” (Brigham Young University Women’s Conference, 28 abril, 2016), byutv.org.

2. Lectures on Faith (1985), 38.

3. Chi’ilmanq “Li Junkab’al: Jun jek’inb’il aatin choq’ re li ruchich’och’;” LDS.org “Madre Celestial,” Temas del Evangelio, topics.lds.org.

4. Li Apostol Pablo kixye naq xqanaw ru chi us li Yuwa’b’ej, ut li qaam toj naraj xyeeb’al re, Abba, li naraj naxye “Papa,” jun k’a’b’a’ej oksinb’il rik’in jun yuwa’b’ej li naqanaw ru chi us (chi’ilmanq Romanos 8:15).

5. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 130:22.

6. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 132:19–20.

7. Chi’ilmanq Mateo 5:48; chi’ilmanq ajwi’ 2 Pedro 1:3–8.

8. Li ajb’il ru, a’an xpaab’ankil li xb’een qawanjik (chi’ilmanq Abraham 3:26), ut chirix a’an, sa’ li yu’am a’in, xk’anjelankil li paab’aal chirix li Jesukristo ut lix tojb’al rix li maak xb’aan, xjalb’al qak’a’uxl, kub’siik qaha’ chi sub’b’il xb’aan li ani xk’uluk re xwankil lix tijonelil li Dios, xk’ulb’al li maatan re li Santil Musiq’ej, ut kuyuk toj sa’ roso’jik (chi’ilmanq 3 Nefi 27:16–20).

9. Li Awa’b’ej Dallin H. Oaks xk’ut: “Wankeb’ li yookeb’ chi ab’ink re li aatin a’in, li maare yookeb’ chixpatz’b’al, “A’ut k’a’ru wan choq’ we laa’in?” Naqanaw naq wankeb’ naab’al laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan li tiikeb’ ut chaab’ileb’, a’ut ink’a’ neke’ru chixk’ulb’al li k’a’ru na’ajman ru re usaak. Wan naq xmaak’a’il li sum malaj eb’ li kok’al, li kamk, ut li jachok-ib’ naxram li chaab’ilal ut naxb’ay lix tz’aqlojik ru li osob’tesink yeechi’inb’il. ... A’ut eb’ li ch’a’ajkilal a’in moko wankeb’ ta chi junelik. Li Qaawa’ xyeechi’i naq sa’ li junelik q’e kutan, maajun osob’tesink taarame’q chiruheb’ li ralal ut eb’ lix rab’in li neke’paab’ank reheb’ li taqlahom, li wankeb’ chi tiik sa’eb’ lix sumwank, ut li neke’raj li k’a’ru tiik” (“El gran plan de felicidad,” Liahona, noviembre 1993, 75).

10. Chi’ilmanq Mosiah 2:41.

11. Chi’ilmanq Alma 42:5; a’an ajwi’ li k’uub’anb’il na’leb’ re li tojb’al-ix (qayehaq, chi’ilmanq Jakob 6:8) ut li k’uub’anb’il na’leb’ re sahil ch’oolejil (chi’ilmanq Alma 42:8, 16).

12. Chi’ilmanq Job 38:4–7.

13. Jo’ eetalil, chi’ilmanq Hebreos 5:8; 12:11; Eter 12:27. Sa’ xtiklajik, rik’in xka’ch’inal qana’leb’ naru naqak’oxla naq eb’ li ch’a’ajkilal naqak’ul sa’ li yu’am a’in neke’xram chiqu eb’ li yeechi’inb’il osob’tesink li q’axal yo’oninb’ileb’ qab’aan. A’b’anan us ta ink’a’ naqataw ru chan ru, li Dios tixk’e qe chixjunqaleb’ li osob’tesink li yeechi’inb’il, wi tiiko chi paab’ank.

14. Chi’ilmanq Lukas 1:31–35; Jwan 1:14; 1 Nefi 11:18–21; K’utul Raqal reheb’ li Loq’laj Hu, “Jesukristo,” scriptures.lds.org.

15. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 93:4–5, 16–17, 19–20.

16. Chi’ilmanq Moises 7:32.

17. Tzol’leb’ ut Sumwank 122:9.

18. Chi’ilmanq Romanos 8:28.

19. Chi’ilmanq Mateo 6:11.

20. Chi’ilmanq N. Eldon Tanner, “La importancia de la oración,” Liahona, agosto 1974, 37.

21. Chi’ilmanq Lukas 11:10–13; Santiago 1:17.

22. Chi’ilmanq Lukas 11:5–10; Lukas 11:5–6; 3 Nefi 13:6.

23. Chi’ilmanq Mateo 6:13.

24. Chi’ilmanq Moises 7:31–40.

25. Chi’ilmanq Santiago 1:17.

26. Chi’ilmanq Jwan 15:1–2; Tzol’leb’ ut Sumwank 122:6–7.

27. Chi’ilmanq Hebreos 12:5–11; Tzol’leb’ ut Sumwank 95:1.

28. Moises 7:35.

29. Chi’ilmanq Alma 37:12, 37.

30. Chi’ilmanq Jwan 14:26; 2 Nefi 31:12.

31. Chi’ilmanq Jwan 17:21–23, 26; Tzol’leb’ ut Sumwank 93:36.

32. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 76:53; 88:67–68.

33. Chi’ilmanq 1 Pedro 4:6. Li Elder Melvin J. Ballard, naq kixye resil k’a’ut naq jun winq li kixkub’si chaq xha’ ki’ok sa’ li Iglees, kixye, “Kik’utman chiwu naq eb’ lix xe’ xtoon sa’ li ruchich’och’ reheb’ li musiq’ej naab’al chihab’ chaq ke’xpaab’ li evangelio, ut yookeb’ chaq chi tijok re xtz’aamankil naq jun reheb’ li ralal xk’ajol sa’ li ruchich’och’ tixte li okeb’aal chiruheb’, ut ke’sumeek lix tij, ut li Qaawa’ kixb’eresiheb’ laj yehol aatin sa’ rokeb’aal li rochoch li winq a’an” (sa’ Melvin R. Ballard, Melvin J. Ballard, Crusader for Righteousness [1966], 250).

34. Chi’ilmanq Mormon 7:5–6; chi’ilmanq ajwi’ Jwan 5:21, 26; 1 Korintios 6:14; 2 Nefi 9:11–12; Alma 40:2–3; 3 Nefi 27:14.

35. Chi’ilmanq Jwan 5:22; Jakob 6:9; Alma 11:44; Helaman 14:15–18. Lix tojb’al rix li maak xb’aan li Kristo nanumta sa’ xb’een chixjunil li na’uxman xb’aan lix t’anik laj Adan, jo’ lix kamk re tz’ejwalej ut re musiq’ej, ut tento toonumtaaq sa’ xb’een xkab’ichaleb’ a’an re tooruuq chi sutq’iik rik’in li qaChoxahil Yuwa’. Eb’ li xe’xjal xk’a’uxl chirixeb’ lix maak te’wanq chi junelik rik’in li Yuwa’b’ej ut li K’ajolb’ej. A’ut eb’ li ink’a’ xe’xjal xk’a’uxl te’xk’ul li xkab’ kamk, li k’amb’il chaq xb’aan tz’aqal lix maakeb’ (chi’ilmanq Helaman 14:15–18).

36. 2 Nefi 2:8.

37. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 76:56; 88:28–29.

38. Mosiah 2:41.

39. Chi’ilmanq Apokalipsis 7:17.

40. Chi’ilmanq Moises 7:30. Li qaChoxahil Yuwa’ toj narileb’ ut naxk’e li nak’anjelak reheb’ li wankeb’ sa’ li terrestil awa’b’ejihom, rik’in lix k’anjel li Jesukristo ut xkomoneb’ chik li choxahil winq (chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 76:77, 87) ut eb’ li wankeb’ sa’ li telestil awa’b’ejihom rik’in lix k’anjel li Santil Musiq’ej ut eb’ li anjel (chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 76:86, 88).

41. Moises 7:35; chi’ilmanq ajwi’ Salmos 90:2.

42. Chi’ilmanq Salmos 103:6–8; Lukas 6:36; Moises 7:30.

43. Chi’ilmanq 1 Jwan 4:16.

44. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 84:40.

45. Chi’ilmanq Santiago 1:17.

46. Chi’ilmanq Numeros 23:19.

47. Chi’ilmanq Hechos 10:34–35.

48. Chi’ilmanq 1 Nefi 9:6; Tzol’leb’ ut Sumwank 130:7.

50. Chi’ilmanq Abraham 3:19. Li Jesukristo a’an jun winq taqsinb’il xloq’al ut tz’aqal re ru, ut jo’kan ajwi’ nim wi’chik xwankil chi k’oxlak chiru chiqajunilo.

51. Chi’ilmanq Apokalipsis 21:22.

52. Chi’ilmanq Abraham 3:17.

53. Chi’ilmanq Moises 1:39.

54. Richard G. Scott, “La confianza en el Señor,” Ensign, enero 1996, 18.

55. Richard G. Scott, “La confianza en el Señor,” 17.

56. Chi’ilmanq Jwan 5:22; Moises 1:39. A’an laj Satanas ut laa’o ajwi’ li naqajit qib’ (chi’ilmanq Apokalipsis 12:10; Alma 12:14).

57. Chi’ilmanq Jwan 4:23; Tzol’leb’ ut Sumwank 18:40; 20:29.

58. Chi’ilmanq 3 Nefi 11:11; Tzol’leb’ ut Sumwank 93:11–19.

59. Li jalb’a-k’a’uxlej a’an li b’e naqajal wi’ qach’ool re toowanq jo’ li Dios. Chi jo’kan, tento naq rajlal yooqo chixjalb’al qak’a’uxl, ut ink’a’ yal taqajal qak’a’uxl naq “wan k’a’ru ink’a’ us xqab’aanu.”

60. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 93:19–20.

61. Lectures on Faith, 38; chi’ilmanq ajwi’ Moroni 7:48; 10:32–33; Tzol’leb’ ut Sumwank 76:56, 94–95; 84:33–38.

62. Tzol’leb’ ut Sumwank 93:20; k’eeb’il xkawil li aatin.

63. Chi’ilmanq Moroni 10:32–33; Tzol’leb’ ut Sumwank 76:69, 94–95.

64. K’a’ut naq li Dios ink’a’ naxk’utb’esi chik li na’leb’ chirix chan ru wank jo’ a’an? Laa’in ink’a’ ninnaw tz’aqal xyaalalil. A’ut wan wiib’ xyaalalil li nintaw ru. Li xb’een, a’an naq wan li k’a’ru ink’a’ naru xtawb’al ru naq wanko sa’ li yu’am a’in (chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 78:17). Maare chanchan raj xch’olob’ankil li internet chiru anihaq li kiwan xyu’am k’iila ciento chihab’ chaq. Yal ink’a’ naru chixtawb’al ru, xb’aan naq maak’a’ xnawom chirix. Li xkab’, a’an naq wan naq eb’ li maatan re usilal neke’chal qik’in xb’aan ajwi’ naq naqayal qaq’e ut naqak’e qach’ool chi maak’a’ qanawom.

65. Maare aajel ru li mayej li patz’b’il qe re taaruuq taqak’ul lix tz’aqalil qe qu (chi’ilmanq Hebreos 11:40).

66. Chi’ilmanq Romanos 8:18.

67. Tzol’leb’ ut Sumwank 78:17–18.