Li choxahil ch’i’ch’i’
Li choxahil ch’i’ch’i’ naru tooreek’asi chi k’anjelak rik’in paab’aal, chixtaaqenkil xb’oqom li Kolonel re xb’aanunkil li us, ut chixk’eeb’al li qayu’am re a’an rik’in tuulanil ch’oolej.
Naq wankin chaq chi tzolok sa’ lin kok’alil, xooq’aj sa’ qochoch sa’ jun li tz’ak b’e moko tiik ta ut naxik chi tzuul. Wan jun chik ruq’ b’e moko tz’ak ta ru, naxk’ab’a’in “xb’eheb’ li al teelom.” Li xb’eheb’ li al teelom a’an jun ch’och’ b’e li tiik naxik toj sa’ xnimal li tz’uul. Moko najt ta xik aran, a’b’an tz’aqal taqsink li b’e. Naq ka’ch’inin, ninnaw chaq naq naru tinb’eeq chiru yalaq b’e li naru chiruheb’ li al teelom. Jwal nim ru, ninnaw naq wankin sa’ roso’jikeb’ li kutan ut naq tento tinb’aanu li k’a’aq re ru ch’a’aj, jo’eb’chaq laj pahol b’e—ut nawaj naq kawresinb’ilaq chaq wu. Jo’kan naq chi jo’q’ehaq, xinkanab’eb’ li wamiiw ut xinkana chi ixb’ej chiru li tz’ak b’e, xwisi lin xaab’, ut chi kama’an xinb’eek chaq sa’ xb’eheb’ li al teelom. Yookin chaq chixyalb’al xkawresinkil li woq.
Jo’ ch’ina xqa’al sa’ li Tzoleb’aal reheb’ li Kok’al, a’an li nink’oxla chaq naq tinruuq chixb’aanunkil re xkawresinkil wib’. Anajwan ninnaw naq moko kama’an ta! Sa’ xna’aj li b’eek chi maak’a’ inxaab’ sa’ li ruq’ b’e chi tzuul, ninnaw naq naru tinkawresi wib’ re tinb’eeq sa’ xb’ehil li sumwank naq tinwab’i xb’oqom li Santil Musiq’ej. Xb’aan naq li Qaawa’, sa’ xtz’uumal re lix profeet, yoo chiqab’oqb’al chiqajunjunqal re yu’amink ut ch’olanink sa’ jun xjayal “taqenaq ut santil chik” ut “taqak’e jun yokb’ chi taqe’q.”1
Eb’ li proofetil b’oqom a’in re k’anjelak, rochb’een li reek’ahom qach’ool naq toj wan li k’a’ru nokoru chixb’aanunkil ut chi chaab’ilo’k wi’, wan naq a’in naxyoob’ sa’qach’ool li kixk’ab’a’in li Elder Neal A. Maxwell li “choxahil ch’i’ch’i’.”2 Li choxahil ch’i’ch’i’ nawulak naq naqajuntaq’eeti “chan ru wanko rik’in chan ru tooruuq chi wank rik’in li wankilal wan qe.”3 Chiqajunqal, wi ink’a’ wiib’ ru qach’ool, naqeek’a jun xyanq chiru b’ar ut chan ru wanko ut b’ar naqaj wank ut chan ru naqaj wulak wi’. Naqatawa xk’iijik li qaseeb’al. Wan li qeek’ahom a’an xb’aan naq laa’o xrab’in ut ralal li Dios, yo’lajenaqo rik’in lix Saqen li Kristo, a’b’an wanko sa’ jun ruchich’och’ t’anenaq. Eb’ li eek’ahom a’in k’eeb’ileb’ chaq xb’aan li Dios ut neke’xyoob’ jun qatawom re k’anjelak sa’ junpaat.
Sa raj qach’ool naq naqak’ul li eek’ahom re li choxahil ch’i’ch’i’ li nokoxb’oq chixtawb’al jun b’e taqenaq wi’chik ru, rik’in naq naqak’e ajwi’ reetal ut naqaram xwankil li kub’enaqil ch’oolej k’eeb’il xb’aan laj Satanas re qab’alaq’inkil. Li hoonal a’an nim xloq’al b’ar wi’ laj Satanas narataw ok. Naru naqasik’ li b’eek sa’ li taqenaqil ruq’ b’e li nokoxk’am chixsik’b’al li Dios ut lix tuqtuukilal ut li rusilal, malaj ut naru naqab’i laj Satanas, li nokoxsak’i rik’ineb’ li esil li neke’xye qe naq maajo’q’e tz’aqalaq qe qu: moko b’ihomo ta, maak’a’ naqataw ru, yib’ qu, malaj yalaq k’a’ chik re ru. Li ch’i’ch’i’ naqeek’a naru najala sa’ choxahilal—malaj naru tooxjuk’.
K’anjelak rik’in paab’aal
Jun na’leb’ re xtz’ilb’al rix lix jalanil li choxahil ch’i’ch’i’ rik’in lix b’alaq’il na’leb’ laj Satanas, a’an naq li choxahil ch’i’ch’i’ tooxk’am chi k’anjelak sa’ tiikilal. Li choxahil ch’i’ch’i’ maawa’ jun b’oqom naq tookanaaq b’ar wanko wi’, ut moko tixlub’tesi ta qach’ool. Xintzol chaq naq wi ninkana chi ra inch’ool chixk’oxlankil chixjunil li maawa’in’, ink’a’ nink’i, ut jwal ch’a’aj chiwu reek’ankil ut xtaaqenkil li Musiq’ej.4
Naq saaj chaq, laj Jose Smith ki’ok chixk’eeb’al reetal li napalto’ wi’ ut ki’ok chi k’oxlak chirix “lix chaab’ilal li raam maak’a’ roso’jik.” A’an kixye, “Lin k’a’uxl ki’ok chi q’axal ch’a’ajkilanb’il, xb’aan naq jitb’il inch’ool xb’aan li ninmaako’wi, ut … xwaj yaab’ak xb’aan lin maak ut xb’aan xmaak li ruchich’och’.”5 Xb’aan a’in naq “kiʼeekʼasiik li raam chi kʼoxlak rikʼin xtiikilal xjolom.”6 Ma nekenaw ru b’ayaq a’an? Ma nach’ina ut nalub’ eech’ool xb’aan li nekexpalto’ wi’?
Jo’kan ut, laj Jose ki’ok chi k’anjelak. A’an kixwotz, “Chi kok’ aj xsa’ kinye sa’ inch’ool: K’a’ru tento taab’aanumanq?”7 Laj Jose kik’anjelak rik’in paab’aal. Kixte li Santil Hu, kiril ru li b’oqom wan sa’ Santiago 1:5, ut kixsik’ li Dios re tixtaw xtenq’ankil. Li k’utb’esinb’il matk’ kixk’ul kixyoob’ li K’ojob’ank wi’chik. K’a’jo’ ninb’antioxi naq li choxahil ch’i’ch’i’ kireek’a laj Jose, li hoonal naq ch’a’ajkilanb’il ut sachb’il xch’ool, kixb’eresi chi k’anjelak rik’in paab’aal.
Xtaaqenkil li musiq’anb’il na’leb’ re xb’aanunkil li us
Kok’ aj xsa’, li ruchich’och’ naroksiheb’ li eek’ahom re ch’i’ch’i’ re k’a’ajwi’ xk’oxlankil rib’ xjunes rib’, re xsutq’isinkil li qak’a’uxl chi ixb’ej re naq took’oxlaq ka’ajwi’ chirix anihin laa’in, chirix li k’a’ru maawa’in laa’in, ut chirix li k’a’ru nawaj laa’in. Li choxahil ch’i’ch’i’ nareek’asi qach’ool chixtaaqenkil li kixk’ut li Kolonel, li “kinume’k yalaq b’ar, [ut] yoo chi usilank.”8 Naq nokob’eek chiru xb’ehil li tzolomil, taqak’ul kok’ tiikisink sa’ musiq’ej re xye’b’al li quq’ reheb’ li qas qiitz’in.
Jun seraq’ kiwab’i junjunq chihab’ chaq anajwan nikinixtenq’a chixk’eeb’al reetal ut chixk’anjelankileb’ li musiq’anb’il na’leb’ k’eeb’ileb’ xb’aan li Santil Musiq’ej. Li Hermana Bonnie D. Parkin, li kiwan chaq choq’ Awa’b’ej re li Komonil re Tenq’ank, kixwotz a’in:
“Li xSusan … a’an jun chaab’il aj b’ojonel. Li Awa’b’ej Spencer W. Kimball kiwan chaq sa’ xteepal. Sa’ jun domingo, xSusan kixk’e reetal naq ak’ chaq lix traje. Toje’ chaq, lix yuwa’ … kixk’am chaq re b’ayaq li chaab’il lemtz’ t’ikr. Li xSusan kixk’oxla naq rik’in li t’ikr a’an, taaruuq chixyiib’ankil junaq korb’aat choq’ re li Awa’b’ej Kimball, li tixk’ul raj rib’ rik’in lix ak’ traje. Jo’kan naq sa’ li lunes kixb’oj li korb’aat. Kixlan rik’in chaab’il hu ut xko’o sa’ rochoch li Awa’b’ej Kimball.
“Naq yoo chi xik sa’ li okeb’aal, kixaqli ut kixk’oxla, “Anihin laa’in re xyiib’ankil junaq korb’aat choq’ re li profeet? Naab’al tana’ ak wankeb’ re.” Xk’oxlankil naq moko us ta li xb’aanuhom, kixsutq’isi rib’ re xik.
“Tz’aqal sa’ li hoonal a’an li Hermana Kimball kixte li okeb’aal ut kixye, “Chan xawil Susan!”
“Chi haye’ natichk’ok, xSusan kixye, “Kiwil li Awa’b’ej Kimball sa’li domingo rik’in lix ak’ traje. Lin yuwa’ toje’ kixk’am chaq we jun chaab’il lemtz’ t’ikr aran Nueva York … jo’kan naq xinyiib’ jun xkorb’aat.
“Naq toj maji’naraqe’ chi aatinak li xSusan, li Hermana Kimball kixxaqab’, kixk’e li ruq’ sa’ xb’een xtel ut kixye re: “Susan, maajun wa taaram ru junaq laa chaab’il k’a’uxl.” ”9
K’a’jo’ nawulak chiwu a’an! “Maajun wa taaram ru junaq laa chaab’il k’a’uxl.” Jo’q’ehaq, naq naweek’a naq tinwaj xtenq’ankil junaq, ninpatz’ sa’ inch’ool ma jun musiq’anb’il na’leb’ a’an malaj yal ink’a’uxl. A’b’an najultiko’ we naq “chixjunil li k’a’aq re ru chaab’il, rik’in li Dios nachal chaq; chi joʼkan, yalaq kʼaʼru nabʼoqok ut naqʼunbʼesink chʼoolej chixbʼaanunkil li chaabʼil, ut chixraabʼal li Dios, ut chi kʼanjelak chiru, aʼan musiqʼanbʼil xbʼaan li Dios.”10
Maak’a’ naxye ma musiq’anb’il na’leb’ malaj ka’ajwi’ reek’ankil naq taqaj tenq’ank, jun chaab’il b’aanuhom maajun wa nakana chi maak’a’ na’ok wi’; xb’aan naq li “tz’aqal rahok junelik wan”11—ut maajun wa moko us ta xb’aanunkil.
Kok’ aj xsa’ ink’a’ jwal sa xhoonalil, ut naab’al sut ink’a’ naqanaw li chaab’ilal nak’ulman xb’aan li qakok’ b’aanuhom re tenq’ank. A’b’an wan sut naq taqak’e reetal naq laa’o xoowan choq’ k’anjeleb’aal sa’ ruq li Dios ut taqab’antioxi xnawb’al naq li Santil Musiq’ej nak’anelak chiqu laa’o, ut a’an jun reetalil naq sa xch’ool li Dios qik’in.
Ex inkomon ixq, laa’ex ut laa’in naru naqatz’aama naq li Santil Musiq’ej tixk’ut chiqu “chixjunil li k’a’aq re ru li tento taqab’aanu,”12 us ta ak laatz’ qu. Naq naqak’ul li musiq’anb’il na’leb’, naru naqakanab’ li qaseek’ sa’ li ch’ajleb’aal malaj jun esil aajel ru rilb’al sa’ correo electronico, ut sa’ xna’aj a’an taqil xsa’ junaq hu choq’ re jun li al, taqula’ani junaq qamiiw, taqileb’ xkok’al junaq qech kab’al, malaj took’anjelaq sa’ li santil ochoch. Mexsach—laa’in nintz’iib’a xtusulal li nawaj xb’aanunkil; nawulak chiwu xk’eeb’al reetalil li k’a’aq re ru. A’b’an li tuqtuukilal nawulak sa’ xnawb’al naq li qak’iijik moko junelik ta juntaq’eet rik’in xb’aanunkil naab’aleb’ li k’a’aq re ru. Xsumenkil li ch’i’ch’i’ rik’in xk’eeb’al inch’ool chixtaaqenkil li musiq’anb’il na’leb’ naxjal chan ru naq nawil “lin hoonal,” ut ink’a’ chik nawileb’ li komon jo’ laatz’al, nawileb’ b’an jo’ rajb’al lin yu’am.
Li choxahil ch’i’ch’i’ nokoxb’eresi rik’in li Kristo
Li choxahil ch’i’ch’i’ nokoxb’eresi sa’ li tuulanil, ink’a’ sa’ xtoq’ob’ankil qib’ malaj sa’ lub’ik ch’oolej li nak’ulman naq naqajuntaq’eeta qib’ ut jo’kan nokokana chi ixb’ej. Jalan jalanqeb’ chixjunil li ixq li neke’xpaab’ lix sumwank; jalan jalanqeb’ lix junkab’aleb’, lix numsihomeb’, ut li wankeb’ wi’.
Relik chi yaal, chiqajunil najtob’resinb’ilo rik’in li qachoxahil eechanihom, ut yaal naq qajunes qib’ ink’a’ tz’aqal toowulaq. A’b’an li chaab’il esil re li evangelio, a’an naq rik’in li rusilal li Dios, laa’o tooruuq chi wulak. Chi tenq’anb’il xb’aan li Kristo, naru taqab’aanu chixjunil li k’a’aq re ru.13 Eb’ li loq’laj hu neke’xyeechi’i naq “toxqataw li rusilal re naq tenq’anb’ilaqo tz’aqal sa’ xq’ehil.”14
Us ta sachol ch’oolej, yaal naq lix q’unil li qametz’ew naru toorosob’tesi naq tooxtuulanob’resi ut tooxsutq’isi rik’in li Kristo.15 Li ch’i’ch’i’ nawulak choq’ choxahilal ch’i’ch’i’ naq sa’ tuulanil nokonach’ok rik’in li Jesukristo rik’in li qatawom, ut ink’a’ nokokanaak chixtoq’ob’ankil qib’.
Relik chi yaal, lix sachb’a-ch’oolejil k’anjel li Jesus rajlal yoob’anb’ileb’ chaq rik’in naq kixk’e reetal jun atawal, jun ajom, malaj jun li sachk. Ma jultik eere li kaxlan wa ut li kar? Li junjunq aj tz’iib’anel re li evangelio neke’xseraq’i chan ru naq li Jesus kixk’e chi wa’ak li k’iila mil ke’taaqen re rik’in jun sachb’a-ch’oolej.16A’b’an li seraq’ natikla naq eb’ lix moos li Jesus ke’xk’e reetal li maak’a’il li wan reheb’; ke’xk’e reetal naq “oob’ ajwi’ chi kaxlan wa ut wiib’ chi kar wan rik’ineb’; a’b’an, k’a’ru a’in choq’ reheb’ chixjunil?”17 Eb’ lix moos wankeb’ sa’ yaal: moko tz’aqal ta li wa, a’b’an ke’xk’e li wan rik’ineb’ re li Jesus, toja’ ut naq a’an kixb’aanu li sachb’a-ch’oolej.
Ma xereek’a jun sutaq naq lee seeb’al ut lee maatan jwal kok’eb’ choq’ re li k’anjel wan cheru? Laa’in inweek’ahom chi jo’kan. A’b’an laa’ex ut laa’in naru naqak’e li wan qik’in re li Kristo, ut a’an taaruuq tixk’ihob’resi lix yalb’al qaq’e. Li wan eere re xwotzb’al tz’aqal ru—us ta xq’unil ut xlub’il lee junxaqalil—wi nekekanab’ eerib’ chiru li rusilal li Dios.
Relik chi yaal naq chiqajunjunqalo wanko sa’ jun xtasal xtenamit li diosilla—chiqajunjunqalo ralal xk’ajolo li Dios.18 Ut jo’ chanru naq xb’aanuhom chaq reheb’ li profeet ut li winq ut li ixq chalen chaq najter q’e kutan, li qaChoxahil Yuwa’ taaraj qajalb’al.
C. S. Lewis kixch’olob’ lix wankilal li Dios re jalok-u chi jo’ka’in: “K’oxla naq laa’at jun li yo’yookil ochoch. Li Dios na’ok re xkab’lankil chi ak’il li ochoch a’an. Sa’ xtiklajik, maare taataw ru li yoo chixb’aanunkil a’an. Yoo chixyiib’ankil li nanume’ wi’ li ha’, yoo chixtz’apb’al lix b’een li ochoch, ut wan chik xkomon; nakanaw naq aajel ru xb’aanunkil li k’anjel a’an, ut ink’a’ nasach aach’ool xb’aan. A’b’anan, a’an naxyoob’ xtoch’b’al li ochoch toj reetal naq ra chi us … [K’e reetal,] a’an yoo chixkab’lankil jalan chik chi ochoch moko juntaq’eet ta rik’in li xak’oxla laa’at … Xak’oxla naq tatxjal choq’ jun ch’ina ochoch; a’b’an a’an yoo chixkab’lankil jun xchaq’al ru nimla ochoch. A’an ajwi’ taaraj chalk ut kanaak aran.”19
B’antiox re li mayej aj tojol-ix kixb’aanu li Kolonel, naru nokowan sa’ xteram li k’anjel neke’oyb’enin qe. Eb’ li profeet ke’xk’ut naq sa’ li xik taqe’q chiru lix b’ehil li tzolomil, naru toosantob’resiiq xb’aan li rusilal li Kristo. Li choxahil ch’i’ch’i’ naru tooreek’asi chi k’anjelak rik’in paab’aal, chixtaaqenkil xb’oqom li Kolonel re xb’aanunkil li us, ut chixk’eeb’al li qayu’am re a’an rik’in tuulanil ch’oolej. Sa’ xk’ab’a li Jesukristo, amen.