Anajwan li hoonal
Wi wan sa’ lee yu’am yalaq k’a’ru tento xtz’ilb’al rix, anajwan li hoonal.
Naab’al chihab’ chaq anajwan, naq yookin chixkawresinkil wib’ re tinxik chi najt chi k’anjelak, kin’ok chireek’ankil jun rahilal sa’ li waam. Xb’aan naq li wixaqil wan xk’a’uxl, kiraj wochb’eeninkil. Sa’ li xb’een raqal li qab’e, li rahilal kiniman ut k’a’jo’ xch’a’ajkilal choq’ we li musiq’ak. Naq koowulak, xkoho sa’ li nimla b’anleb’aal, b’ar wi’, chirix naq ke’ok chirilb’al k’a’ut naq kink’ul li rahilal a’an, laj b’anonel kixye naq maak’a’ li xuwajel ut naru naq tooxik sa’ lin k’anjel.
Xoosutq’i chaq b’ar wi’ xqachap li avion ut xkoho sa’ li qana’aj. Naq yooko chi kub’eek, laj b’eresihom avion kixye naq tink’ut wib’ anihin laa’in. Laj tenq’ re laj b’eresihom avion kixye naq tojo’ ke’xk’ul jun li esil ut kixye naq wan jun b’eleb’aal ch’iich’ li yoo chinroyb’eninkil re naq tinixk’am sa’ li nimla b’anleb’aal.
Kootaq’eek sa’ li b’eleb’aal ch’iich’ ut sa’ junpaat kooxk’am sa’ li b’anleb’aal. Wiib’ aj b’anonel yookeb’ chinroyb’eninkil xb’aan naq ke’ril naq li k’a’ru xe’xye we xb’een wa sa’ li jun chik b’anonel moko yaal ta ut naq wan jun li nimla rahilal sa’ lin pospo’oy, ut na’ajman ru naq tine’ril laj b’anonel sa’ junpaat. Eb’ laj b’anonel ke’xye qe naq naab’aleb’ li neke’xk’ul li yajel a’in ink’a’ neke’xkuy ut neke’kam. Xnawb’al naq najt wanko chiru li qochoch ut ink’a’ naqanaw maa kawresinb’ilo chixnumsinkil li ch’a’ajkilal a’in b’ar wi’ naxjal qayu’am, eb’ laj b’anonel ke’xye qe naq wi wan k’a’ruhaq tento taqil, anajwan li hoonal re xb’aanunkil.
Tz’aqal wan sa’ lin ch’ool naq sa’ li hoonal a’an li k’a’ru nink’oxla chirix lin yu’am kijalman sa’ junpaat. Li k’a’ru na’ajman tojo’, anajwan maak’a’ chik na’ajman chiwu. Lin k’a’uxl xko’o junpaat chi najt chiruheb’ li wank sa’ sahilal ut li ch’a’ajkilal re li yu’am a’in ut xko’o inch’ool chirix li maak’a’ roso’jik—kink’oxla lin junkab’al, eb’ li walal, li wixaqil ut, chi yaal, kintz’il rix lin b’aanuhom sa’ li ruchich’och’.
Chan ru wanko jo’ junkab’al ut sa’ junjunqal? Ma yooko chi b’eek jo’ naxye li sumwank xqab’aanu ut li k’a’ru naril li Qaawa’ chiqix, malaj, chi ink’a’ xqak’e reetal, ma xqakanab’ naq eb’ li k’a’uxlej re li ruchich’och’ xe’xk’e chi sachk qach’ool chiru li k’a’ru aajel ru?
Nekexinb’oq chixk’oxlankil jun xnimal ru tzolok li xinnumsi chaq: najtob’resihomaq eerib’ chiru li ruchich’och’ ut tz’ilomaq rix lee yu’am. Malaj rik’in li raatin laj b’anonel, wi wan sa’ lee yu’am yalaq k’a’ru tento xtz’ilb’al rix, anajwan li hoonal.
Xtz’ilb’al rix li qayu’am
Wanko sa’ jun ruchich’och’ b’ar wi’ naqab’i k’iila esil, ut yoo chi numtaak xwankilal li k’a’ru naxsach qab’e ut naxch’a’ajkila xtz’ilb’al rix li yib’ ru aj na’leb’ na’uxman sa’ li yu’am a’in ut xk’eeb’al qach’ool chiru li k’a’ru nim xtz’aq chi junelik. Li qayu’am rajlal kutan naxk’ul chi numtajenaq eb’ li esil neke’uxman ut naxb’aanu naq taqileb’ ru, k’utb’ileb’ rik’in li k’anjeleb’aal ch’iich’ li najale’ junpaat.
Wi ink’a’ taqataw b’ayaq qahoonal re tz’ilok-ix sa’ li qak’a’uxl, maare ink’a’ tooruuq raj chirilb’al lix nimal ru li nokoxtoch’ ut na’uxman sa’ qasutam chi junpaat ut chirix li k’a’ru naqak’oxla xb’aanunkil. Li qayu’am naru naq nujob’resinb’il chi numtajenaq xb’aaneb’ li xnaab’alil chi esil taqlanb’il jo’eb’ li meme, li video, ut eb’ li lemtz’unb’il jolomil esil. Us ta neke’xb’oq li qu chirilb’aleb’ ut neke’xk’e sahil ch’oolej, lix k’ihaleb’ a’an b’ayaq ajwi’ nokoxtenq’a chi chaab’ilo’k chiru li maak’a roso’jik, a’b’anan, neke’xjal chan ru naqil li naqak’ul sa’ li ruchich’och’.
Eb’ li k’a’aq re ru sa’ li ruchich’och’ li neke’xsach qab’e naru xjuntaq’eetankil rik’in lix matk’ laj Lehi. Naq yooko chi xik chi uub’ej sa’ li b’e re li sumwank rik’in li quq’ chapb’il chi kaw sa’ li b’arb’ookil ch’iich’, naqab’i ut naqil li yookeb’ “chireetz’unkil ut chixk’utb’aleb’ chi ru’uj ruq’ ” chiru li kab’l li nim ut paapo xsa’ (1 Nefi 8:27). Maare ink’a’ naqaj xb’aanunkil, a’b’an wan naq nokoxaqli b’ayaq ut noko’ilok aran re rilb’al k’a’ru li nimla choqink a’an. Wanko ajwi’ li naqakoq’ li b’arb’ookil ch’iich’ ut naqajilosi qib’ re too’iloq chi us. Wankeb’ chik maare te’sachq lix b’e “sa’ xk’ab’a’eb’ li yookeb’ chi eetz’unk reheb’ ” (1 Nefi 8:28).
Li Kolonel kooxtij: “Chek’ehaq reetal … mi’aalo’k eech’ool xb’aan li tz’i’b’eetalil na’leb’ re li yu’am a’in” (Lukas 21:34).Li k’utb’esinb’il na’leb’ sa’ li kutan a’in naxjultika qe naq naab’aleb’ li b’oqb’ileb’, a’ut moko k’iheb’ ta li sik’b’ileb’ ru. Moko sik’b’ileb’ ta xb’aan naq “k’a’jo’ naq k’eeb’ileb’ xch’ool chirix li k’a’aq re ru re li ruchich’och’ a’in, ut neke’xra ru nimaak ruheb’ xb’aaneb’ li winq” (Tzol’leb’ ut Sumwank 121:35; chi’ilmanq ajwi’ li raqal 34). Xtz’ilb’al rix qayu’am naxk’e qahoonal re xnajtob’resinkil qib’ chiru li ruchich’och’, xk’oxlankil chirix b’ar wi’ wanko sa’ li b’e reheb’ li sumwank ut, wi aajel ru, jalaak b’ayaq re naq sa’ xyaalal chapchooqo chi xaqxo qach’ool chi noko’ilok chi uub’ej.
Tojo’ chaq, sa’ jun ch’utam ilb’il sa’ chixjunil li ruchich’och’ choq’ reheb’ li saaj, li Awa’b’ej Russell M. Nelson kixtz’aama reheb’ chixnajtob’resinkil rib’ chiru li ruchich’och’, naq te’xkanab’ chirilb’al li internet rik’in jun kuyuk sa’ chiru wuqub’ kutan. Ut ewer, xb’oqeb’ li komon ixq sa’ li jolomil ch’utam reheb’ li ixq chixb’aanunkil ajwi’ a’an. Chirix a’an kixtz’aama reheb’ li saaj naq te’ril lix jalanil jo’ chanru neke’reek’a rib’, li k’a’ru neke’xk’oxla, ut jo’kan ajwi’ chan ru lix k’oxlahom. Rik’in a’an kixb’oqeb’ “naq te’xb’aanu jun xnimal ru tz’ilok-ix chirix lix yu’ameb’ rik’in li Qaawa’ … re naq te’xnaw chi yaal ma xaqxookeb’ chi kaw sa’ li b’e reheb’ li sumwank.” Kixkawresi xch’ooleb’ naq, wi wan li k’a’aq re ru sa’ lix yu’ameb’ li tento xjalb’al, “anajwan li hoonal tz’aqal re ru re naq te’xjal.”1
Naq naqab’is li k’a’aq re ru re li qayu’am li na’ajman ru xjalb’al, naru naq taqapatz’ qib’: Chan ru naqataqsi qib’ sa’ xb’een li k’a’aq re ru li naxjal qak’a’uxl re li ruchich’och’ a’in ut taawanq li qilob’aal chi tiik b’ar wi’ qilom li junelik q’e kutan nawan chiqu?
Sa’ li chihab’ 2007, sa’ jun li aatin re li jolomil ch’utub’aj-ib’ k’ab’a’inb’il “Bueno, Mejor, Excelente,” li Awa’b’ej Dallin H. Oaks kixk’ut chan ru xk’eeb’al x’aajelil ru li k’a’ru tento xb’aanunkil chiruheb’ li k’iila paay li qateneb’ankil sa’ li ruchich’och’. A’an kixye, “Tento xkanab’ankil junjunq chi k’a’aq re ru useb’ re xsik’b’al jalan chik li useb’ wi’chik malaj li q’axal wi’chik useb’ xb’aan naq a’an naxnimob’resi qapaab’aal chirix li Qaawa’ Jesukristo ut naxkawob’resi li qajunkab’al.”2
Tinwaj xyeeb’al naq eb’ li k’a’aq re ru q’axal wi’chik useb’ re li yu’am a’in nokoxk’am rik’in li Jesukristo ut chixtawb’al ru li yaalil ut junelikil na’leb’ chirix ani a’an ut aniho laa’o naq naqak’am qib’ rik’in a’an.
Xsik’b’al li yaal
Naq naqayal qaq’e chixnawb’al ru li Kolonel, moko taqakanab’ ta chirilb’al lix yaalalil aniho ut k’a’ut naq wanko arin. Laj Amulek naxjultika qe naq “li yu’am a’in a’an xq’ehil re naq te’xkawresi rib’ li winq chixk’ulb’al li Dios,” li hoonal “li k’eeb’il qe re xkawresinkil qib’ choq’ re li junelik q’e kutan” (Alma 34:32–33). Jun na’leb’ nawb’il ru naxjultika qe, “Maawa’o ruchich’och’il winq chixk’ulb’al jun musiq’ejil nawom; Laa’o b’an musiq’ejil winq li yooko chixk’ulb’al qanawom jo’ ruchich’och’il winq.”3
Xtawb’al ru li qachoxahil yo’lajik aajel ru choq’ re li qajunelikil k’iijik ut naru tooxkol chiru li k’a’aq re ru neke’raj xjaltesinkil li qab’e sa’ li yu’am a’in. Li Kolonel kixk’ut:
“Wi junelik eetz’ejwalihom eerib’ rik’in li waatin, tz’aqal intzolomex;
“Teenaw li yaal ut li yaal taa’ach’ab’anq eere” (Jwan 8:31–32).
Li Awa’b’ej Joseph F. Smith kixye: “Li k’a’ru xnimal ru li taaruuq xtawb’al junaq sa’ li ruchich’och’ a’in, a’an naq tixtaw ru chi anchal ut tz’aqal re ru li choxahil yaal re naq maak’a’ chik k’a’ruhaq eetalil malaj ruchich’och’il winq malaj yo’ob’tesihom li wank sa’ li ruchich’och’ taaruuq chixnajtob’resinkil chiru lix nawom li ak kixk’ul chaq.”4
Sa’ li ruchich’och’ anajwan, li aatinak chirix li yaal naxtaqsiheb’ lix yaab’ kuxej li winq, ut chixjunileb’ neke’xye naq li yaal maak’a’ tz’aqal naxye ut sa’ junjunqal taqataw ru li k’a’ru naraj xyeeb’al. Li saaj winq aj Jose Smith kiril naq “K’ajo’ xnimal li sachok na’leb’ ut li wech’ok-ib’ ” sa’ lix yu’am “jo’kan naq ink’a’ kiru naq junaq … taaruuq chixtawb’al tz’aqal xyaalal ani yaal naxye ut ani ink’a’ yaal naxye” (Jose Smith – Resilal 1:8). Kik’ulman “sa’ xyi li pleet a’in re aatin ut choqink chirix li k’a’ru k’oxlanb’il” naq a’an kixyal xq’e chixsik’b’al li choxahil tenq’ re xtawb’al li yaal (Jose Smit Resilal 1:10).
Sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril, li Awa’b’ej Nelson kixk’ut: “Wi ta wanq junaq li qawankilal chixtz’ilb’al rix lix k’ihaleb’ li xyaab’ kuxej ut li na’leb’ li neke’xhob’ li yaal, tento raj taqatzol xk’ulb’al li k’utb’esinb’il na’leb’.”5 Tento taqatzol xkanab’ankil qib’ chiru li Musiq’ej re li yaal, li ani “li ruchich’och’ ink’a’ naru xk’ulb’al xb’aan naq ink’a’ neke’ril ut ink’a’ neke’xnaw ru” (Jwan 14:17).
Naq yooq chi xik sa’ a li ruchich’och’ a’in chiru naab’al paay chi na’leb’, tento xjultikankil li raatin laj Jakob naq “li Musiq’ej naxye li yaal ut ink’a’ natik’ti’ik. Jo’kan ut, na’aatinak chirix li k’a’aq re ru jo’ chanru tz’aqal wan, ut chirix li k’a’aq re ru jo’ chanru tz’aqal taawanq; jo’kan ut, li na’leb’ a’in k’utb’esinb’il chiqu chi saqen ru, re xkolb’al li qaam” (Jakob 4:13).
Jo’ chanru naqanajtob’resi qib’ chiru li ruchich’och’ ut naqatz’il rix li qayu’am, anajwan li hoonal re xk’oxlankil k’a’ru na’ajman ru xjalb’al. Naru taawanq lix nimal yo’onihom sa’ xnawb’al naq li ani kixk’ut qe chan ru xb’aanunkil, a’ li Jesukristo, jun sut chik naxk’ut li b’e. Naq toj maji’ nakam ut nawakli chi yo’yo, naq toj yoo chixyalb’al xq’e re xtenq’ankileb’ li aniheb’ neke’xsuti re naq te’xtaw ru lix choxahil k’anjel, a’an kixjultika reheb’ “naq wik’in teetaw li tuqtuukilal. Sa’ li ruchich’och’ teek’ul li rahilal, a’b’anan kawaq eech’ool! Laa’in xinq’ax ru xwankil li ruchich’och’ ” (Jwan 16:33). Ninwotz xnawom inch’ool chirix a’an sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.