Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 14: ‘ ʻOua Naʻá Ke Maʻu Mo Au ha ʻOtua Kehe ʻi Hoku ʻAó’


Vahe 14

“ ʻOua Naʻá Ke Maʻu Mo Au ha ʻOtua Kehe ʻi Hoku ʻAó”

Kuo pau ke tau fakamuʻomuʻa ʻa e ʻEikí mo ʻEne ngāué pea fakaʻehiʻehi mei he hū ki he ngaahi ʻotua loí.

Mei he Moʻui ʻa Sipenisā W. Kimipoló

Naʻe naʻinaʻi ʻa Palesiteni Kimipolo ki he Kāingalotu ʻo e Siasí ke nau fakamuʻomuʻa ʻa e ʻEikí ʻi heʻenau moʻuí pea ke ʻoua naʻa tuku honau lotó ʻi he ngaahi meʻa ʻo e māmaní. Naʻá ne akonaki ʻo pehē ko hono fakamuʻomuʻo ko ia ʻo e ngaahi meʻa hangē ko e ngaahi koloa fakamāmaní, pisinisí, ngaahi fakafiefiá, mo e lāngilangí ʻi he ʻEikí, ko e hū ia ki he ngaahi ʻotua loí. Naʻá ne fakamamafaʻi ko e ngaahi ʻotua loi pe ʻotua tamapuá ʻoku kau ai ʻa e “meʻa kotoa pē ʻokú ne fakatauveleʻi ha taha mei hono fatongiá, fai mateakí, ʻofá mo e ngāue ki he ʻOtuá.”1

Ko e tuʻunga pe fakavaʻe ʻo e moʻui ʻa Palesiteni Kimipoló mo e moʻui ʻa ʻene ongo mātuʻá, ke tukupā kakato ʻa e lotó ki he ʻOtuá. ʻI he konga ki mui ʻo e taʻu 1890 tupú, ʻi he kei tamasiʻi pē ʻa Sipenisaá, naʻe uiuiʻi ai ʻa ʻene tamai ko ʻAniteluú ke hoko ko e Palesiteni faka-Siteiki ʻi he feituʻu fakatonga-hahake ʻo ʻAlesoná. Naʻe ʻikai ko ha meʻa faingofua ki he fāmili Kimipoló ke nau tuku honau ʻapi fiemālie ʻi Sōleki Sití ka nau hiki ki he feituʻu toafá ni ka kia ʻAnitelū Kimipolo, “ko e talí naʻe taha pē ʻa ia ko e ʻalu.”2

Hili ha ngaahi taʻu lahi, naʻe toe fakahaaʻi pē ʻe Sipenisā Kimipolo ʻa e mateaki tatau ki he ʻEikí ʻi he taimi naʻe uiuiʻi ai ia ke tokoni ua ʻi ha kau palesitenisī fakasiteiki. Naʻá na fokotuʻutuʻu mo hono mali ko Kamilá “ke foki ki he univēsití ʻo ako Tauhitohi pe faiako,” ka ʻi hono tali ko ia ʻo e uiuiʻi ʻi he Siasí ne pau leva ke toe leʻei ki tafaʻaki ʻa e ngaahi palaní kotoa.3

ʻI he taimi naʻe fakanofo ai ʻa Palesiteni Kimipolo ko e ʻAposetoló, naʻe poupouʻi ia ʻe he faleʻi ʻa Palesiteni Hiipa J. Kalanité ke ne fakamuʻomuʻa ʻa e Eikí mo Hono puleʻangá: “Tuku ho lotó ʻi he ngāue ʻa e ʻEiki ko ho ʻOtuá. Kamata pē ʻi he mōmēniti ko ʻení ʻa hoʻo fakapapau ke ke ʻai ke ʻuluaki pea fakamuʻomuʻa ʻa e ngāue ko ʻení ʻi he ngaahi meʻa kotoa ʻokú ke fakakaukauʻí.”4

Ngaahi Akonaki ʻa Sipenisā W. Kimipoló

Ko e taimi ʻoku tau ʻofa ai mo falala ki ha faʻahinga meʻa ʻo hulu ange ange ʻi he ʻEikí, ko ʻetau hū ia ki hotau ngaahi ʻotua loí.

ʻI heʻeku ako e folofola ʻo e kuonga muʻá, ʻoku lahi ange ai pē ʻeku tui fakapapau ki he foʻi moʻoni ko ʻení, ʻa ia ko e fekau ke “ ʻOua naʻá ke maʻu mo au ha ʻOtua kehe ʻi hoku ʻaó,” ko e ʻuluaki ia ʻo e Ngaahi Fekau ʻe Hongofulú.

Kuo tokosiʻi pē ha kakai kuo nau fili ʻi he ʻiloʻilo pau mo fakataumuʻa ke ʻoua naʻa nau tali ʻa e ʻOtuá mo ʻene ngaahi tāpuakí. Ka ʻoku tau ako mei he ngaahi tohi folofolá naʻe toʻo ʻe he tangata fakakakanó ʻa ʻene falalá mei he ʻOtuá ʻo tuku ki he ngaahi meʻa fakamatelié koeʻuhí he naʻe hangē maʻu pē ʻoku faingataʻa ange ʻa hono ngāue ʻaki ʻo e tuí ʻi he falala ko ia ki he ngaahi meʻa ʻoku faingofua hono maʻú. Ko ia ai, ko e taimi kotoa pē kuo tukulolo ai ʻa e tangatá ki he mālohi ʻo Sētané pea mole meiate kinautolu ʻa e tuí, kuo nau fetongi ʻaki leva ia ha falala ki he “nima ʻo e kakanó” pea ʻi he “ngaahi ʻotua siliva, mo e koula, mo e palasa, mo e ukamea, mo e ʻakau, mo e maka, ē ʻoku ʻikai ke mamata, pe fanongo, pe ʻiló” (Taniela 5:23.)—ʻa ia ko e ngaahi ʻotua tamapua. ʻOku ou fakatokangaʻi hono lahi ʻene hā ʻa e kaveinga ko ʻení ʻi he Fuakava Motuʻá. Ko e hā pē ha meʻa ʻoku ʻofa mo falala lahi ki ai ʻa e tangatá, ko hono ʻotuá ia; pea kapau ʻoku ʻikai ko hono ʻotuá ʻa e ʻOtua moʻui ʻo ʻIsilelí, ʻoku moʻua ʻa e tangata ko iá ʻi he tauhi tamapuá.

Ko ʻeku tui moʻoní ko e taimi ko ia ʻoku tau lau ai ʻa e folofolá pea feinga ke “fakatatau ʻa kinautolu kiate [kitautolu], ʻo hangē ko e fokotuʻu ʻa Nīfaí (1 Nīfai 19:24.), te tau mamata ki ha ngaahi meʻa lahi e faitatau ai ʻa e lotu ki he ngaahi ʻotua tamapua ʻi he kuonga fuoloá mo e ngaahi sīpinga ʻoku tau aʻusia tonu ʻi hotau ʻulungāangá.5

ʻOku kau ʻa e tauhi tamapuá ʻi he ngaahi hia fakalielia tahá. …

ʻE lava ke hā mai ʻi he ngaahi ʻahó ni ha ngaahi meʻa fakatātā pe ngaahi ʻotua loi ʻo fakafōtunga mai ia ʻi he valá, ngaahi ʻapí, pisinisí, ngaahi mīsiní, meʻalelé, ngaahi meʻa fakafiefiá, mo ha ngaahi meʻa lahi kehe ʻa ia ʻokú ne tohoakiʻi atu ʻa e kakaí mei he ngaahi anga faka-ʻOtuá. …

ʻE lava ke hoko ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke tau lava ʻo sio pe ala ki aí ko ha ngaahi ʻotua. ʻE lava ke hoko ʻa e ngaahi mataʻitohí mo e ngaahi hingoa fakalāngilangí ko ha ngaahi ʻotua. …

ʻOku tokolahi ha kakai ia ʻoku nau tomuʻa langa honau falé pea teuteuʻi ʻo maau pea fakatau mai mo haʻanau meʻalele, pea nau toki fakatokangaʻi leva ʻoku “ ʻikai ke lava” ʻo totongi totonu ʻa ʻenau vahehongofulú. Ko hai nai ʻoku nau lotu ki aí? ʻOku ʻikai ko e ʻEiki ia ʻo e langí mo māmaní. …

ʻOku ʻi ai ha tokolahi kuo hoko ʻa e tuli manú, toutaí pe ʻalu ʻo mālōlō pea kaimeʻakai mo ʻeveeva ʻi he [fakaʻosinga ʻo] e uiké, [ko ha meʻa ia ʻoku nau lotu ki ai.] ʻOku ʻi ai ha niʻihi ia ʻoku nau ʻotua ʻaki ʻa e ngaahi sipotí, hangē ko e kilikití, ʻakapulú, soká, pe tāpulú. …

Pea ko e taha ʻo e ngaahi meʻa fakatātā ʻoku lotu ki ai ʻa e tangatá ko e mafaí mo e ongoongó. … [Ko e] ngaahi ʻotua ko ʻeni ʻo e mafaí, koloá, mo e mālohí, ko ia ʻoku nau femoʻuekinaʻi lahi taha hotau taimí pea ʻoku nau ʻi ai tonu pē ʻo hangē ko e ngaahi pulu mui koula ʻa e fānau ʻa ʻIsilelí ʻi he toafá.6

ʻE hanga ʻe heʻetau pipiki ki he ngaahi meʻa fakamāmaní ʻo ngaohi kitautolu ke tau vaivai ki he ivi ʻo Sētané.

Neongo ʻetau fiefia ʻi heʻetau pehē ʻoku fakaonopooni ʻetau ngaahi meʻa kotoá, mo fakakaukau tokua ʻoku lahi ange ʻetau ʻilo ki māmaní ʻi ha ʻilo ʻa ha faʻahinga kakai ʻi he kuo hilí—neongo ʻa e ngaahi meʻa kotoa ko ʻení, ka ko hono fakakātoá, ko ha kakai tauhi tamapua ʻa kitautolu—ʻa ia ko ha meʻa ʻeni ʻoku koviʻia ai ʻa e ʻEikí.7

ʻOku ou manatu ai ki ha fakamatala ne u lau ʻi he ngaahi taʻu kuo hilí ʻo kau ki ha kau tangata ne nau ō ki he vaotaá ke puke mai ha fanga ngeli. Ne nau ʻahiʻahiʻi ha ngaahi meʻa kehekehe ke puke aki e fanga ngelí, kau ai ha ngaahi kupenga. Ka ʻi heʻenau ʻiloʻi ʻe lava ke lavea e fanga kiʻi manu iiki pehení ʻi he kupengá, naʻa nau fai leva ha foʻi founga fakapoto. Naʻa nau faʻu ha fanga kiʻi puha iiki, pea nau ʻai ha foʻi ava ʻi ʻolunga he puha taki taha, ʻo lahi feʻunga pē ke lava ʻo hao ai e nima ʻo e ngelí ki loto. Hili ko iá, naʻa nau fokotuʻutuʻu leva e fanga kiʻi puha ko ʻení ʻi he ngaahi lalo ʻakaú pea nau faʻo ki he puha taki taha ha foʻi nati ʻa ia naʻe manako ʻaupito ai e fanga ngelí.

ʻI he mavahe atu ʻa e kau tangatá, naʻe kamata ke hifo e fanga ngelí mei he ʻuluʻakaú ʻo kamata ke vakavakaiʻi e fanga kiʻi puhá. ʻI heʻenau ʻiloʻi e ngaahi foʻi natí, naʻa nau ala leva ki he loto puhá ke toʻo hake. Ka ʻi he taimi naʻe feinga ai ha ngeli ke ne toʻo hono nimá mo e foʻi natí, naʻe ʻikai lava ke ne toʻo ki tuʻa hono nimá mei he puhá he kuó ne kuku ʻaki foki hono nimá e foʻi natí pea kuo fōlahi ia ke lava ʻo hū ki tuʻa.

Naʻe omi leva e kau tangatá mei he vaó ki he fanga ngelí. Pea ko e meʻa ʻeni naʻe ngali kehé: Ko e taimi ko ē naʻe sio atu ai e fanga ngelí ki he omi ʻa e kau tangatá, naʻa nau kikī mo lele takai holo ke nau hao, pea neongo ko e meʻa faingofua ʻeni ke nau fai, ka naʻe ʻikai pē ke nau fie tukuange ʻa e foʻi natí ka nau lava ʻo toʻo honau nimá ki tuʻa mo nau hao. Naʻe faingofua hono maʻu kinautolu ʻe he kau tangatá.

Pea ʻoku faʻa pehē pē mo e kakaí, ʻoku nau puke maʻu ʻa e ngaahi meʻa ʻo e māmani—ʻa e ngaahi meʻa ʻo e tilesitialé—neongo ʻa e lahi hono fakakolekole pe ko hono fakalotoʻi kinautolu ke nau tukuange ʻa e ngaahi meʻá ni ka nau aʻusia ʻa e ngaahi meʻa ʻo e silesitialé. ʻOku faingofua ʻaupito hono puke kinautolu ʻe Sētané. Kapau te tau kei kikivi ai pē ʻi hono fakamoleki hotau taimí mo ʻetau ngaahi maʻuʻanga tokoní ki hono langa ʻo ha ngaahi puleʻanga fakamāmani moʻotautolu, ko e meʻa pē ia te tau maʻú.8

ʻOku totonu ke tau fakaʻaongaʻi ʻa ʻetau ngaahi maʻuʻanga tokoní ki hono langa ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá kae ʻikai ʻi he ʻofa ki he ngaahi meʻa ʻo e māmaní.

ʻOku ʻikai ko ha angahala ke maʻu ha koloa. Ka ʻoku tupu ʻa e angahalá mei he fuʻu tokanga mo e founga hono ngāue ʻaki ʻo e koloá. …

ʻOku fakahā mahino mai ʻe he hisitōlia ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻa e nunuʻa kovi ʻo e ʻofa ki he koloá. Ko e taimi pē naʻe māʻoniʻoni ai ʻa e kakaí naʻa nau tuʻumālie. Pea toki hokohoko mai ai mei he tuʻumālié ki he koloá, koloá ki he ʻofa ki he koloá, pea toki aʻu ki he faingofua [ʻo e moʻuí] mo e koloaʻiá. Naʻa nau ʻunu atu leva ki he vaivai fakalaumālié, pea hoko ai ki ha angahala lahi mo fakalielia, pea aʻu ki he mei fakaʻauha kinautolu ʻe honau ngaahi filí. … Kapau naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kakaí ʻenau ngaahi koloá ki ha ngaahi taumuʻa ʻoku leleí, naʻe mei hokohoko atu pē ʻenau tuʻumālié.9

Kuo tāpuekina kitautolu ʻe he ʻEikí ʻaki ha tuʻumālie kuo teʻeki fakatataua ʻi ha toe taimi. ʻOku lelei mo ʻaonga ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni kuo tuku kiate kitautolu ki heʻetau ngāue ʻi māmaní. Ka ʻoku ou tailiili he kuo ʻi ai hatau tokolahi kuo lahi fau ʻenau tākanga monumanú mo honau kelekelé mo honau ngaahi feleokó pea mo ʻenau koloá ʻo kamata ai ke nau hū ki ai ko honau ngaahi ʻotua loi, pea ʻi ai leva mo e mālohi ʻo e ngaahi meʻá ni kiate kitautolu. … Kuo ngalo leva ʻiate kitautolu ia naʻe tuku mai ke tau fakaʻaongaʻi e ngaahi maʻuʻanga tokoni lahi ko ʻení ʻi hotau ngaahi fāmilí mo ʻetau ngaahi kōlomú ke langa hake ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá.—ke tokoni ki he ngāue fakafaifekaú mo e ngāue fakatemipalé; ke ʻohake ʻa ʻetau fānaú ke nau hoko ko ha kau tamaioʻeiki ʻaonga ki he ʻEikí; ke fai tāpuekina e niʻihi kehé ʻi he tafaʻaki kotoa pē, pea ke nau hoko foki ʻo ʻaonga. Ka ʻoku tau fakaʻaongaʻi ʻe kitautolu ʻa e ngaahi tāpuakí ni ki ha ngaahi meʻa pehe pē ʻoku holi ki ai hotau lotó, pea hangē ko e lea ʻa Molonaí, “Ko e hā ʻoku mou teuteuʻi ai ʻa kimoutolu ʻaki ʻa e meʻa ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha moʻuí, ka ʻoku mou tuku ke ʻalu ange ʻiate kimoutolu ʻa e fiekaiá, mo e masivá, mo e telefuá, mo e mahakiʻiá, mo ia ʻoku faingataʻaʻiá kae ʻikai tokangaʻi ʻa kinautolu?” (Molomona 8:39.)

Kae hangē ko e folofola tonu ʻa e ʻEikí ʻi hotau kuongá ni, “ ʻOku ʻikai te nau kumi ki he ʻEikí ke fokotuʻu ʻene māʻoniʻoní, ka ʻoku ʻaʻeva ʻa e tangata kotoa pē ʻi hono hala ʻoʻoná, pea fakatatau ki he tatau ʻo hono ʻOtua ʻoʻoná ʻa ia ʻoku hangē ko māmaní ʻa hono tataú, pea ko ʻene koloá ʻoku ʻa ha tamapua ʻa ia ʻoku fakaʻaʻau ʻo motuʻa pea ʻe ʻauha ia ʻi Papilone, naʻa mo Papilone ko e lahí, ʻa ia ʻe tō.” (T&F 1:16; ko e toki tānaki atu ʻa e fakamamafá.)10

Kuo folofola ʻa e ʻEikí ʻo pehē, “… Ka mou fuofua kumi ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá, mo ʻene māʻoniʻoní; pea ʻe fakalahi ʻaki ʻa e ngaahi meʻá ni kotoa pē kiate kimoutolu.” (Mātiu 6:33.) Ka ko e taimi lahi ʻoku tau faʻa ʻuluaki fiemaʻu ʻe kitautolu ʻa e “ngaahi meʻá.”11

Mahalo ʻoku ʻikai tupu ʻa e angahalá mei he “ngaahi meʻá” ni ka ʻi heʻetau faʻahinga tōʻongá pea mo ʻetau lotu ki he “ngaahi meʻa” ko iá. Tuku kehe kapau ʻe lava ʻe ha tangata ʻo tānaki mo tauhi ʻene koloá lolotonga ko iá ʻoku kei poupou kakato pē ki he ʻOtuá mo ʻEne polokalamá—tuku kehe kapau ʻe lava ʻe he tangata koloaʻiá ʻo tauhi ʻa e Sāpaté ke māʻoniʻoni, tauhi ʻene fakakaukaú mo hono sinó mo hono laumālié ke haohaoa, pea fai ha tokoni taʻe siokita ki hono kāingá ʻi he founga kuo tuku mai ʻe he ʻOtuá—tuku kehe kapau ʻe mapuleʻi kakato ʻe he tangata maʻu meʻá ʻene koloá peá ne hanga ʻo mapuleʻi e ngaahi meʻa ʻokú ne maʻú, pea fakaongoongo ki he ui ʻa e ʻEikí ʻoku fakafou mai ʻi heʻene kau tamaioʻeiki kuo fakamafaiʻí, — ko e tangata ko iá, koeʻuhí ke moʻui ho laumālié, ʻoku totonu ke ke “ ʻalu ʻo fakatau ʻa ia ʻoku ʻaʻaú, mo foaki ki he masivá. … pea ke haʻu ʻo muimui ʻiate au.” (Mātiu 19:21.)

“He ko e potu ʻoku ʻi ai hoʻomou koloá, pea ʻe ʻi ai foki mo homou lotó.” (Mātiu 6:21.)12

ʻOku lahi hake ʻaupito e ngaahi tāpuaki ia ʻoku tau maʻu mei heʻetau tauhi ki he ʻEikí ʻi he ngaahi fakapale ʻa māmaní.

ʻOku ou ʻilo ha tangata ʻe taha naʻe uiuiʻi ki ha fatongia ke tokoni ʻi he Siasí, ka naʻá ne ongoʻi he ʻikai lava ke ne tali e uiuiʻí he ʻoku fie maʻu ke ne tokangaʻi mo fakamoleki hano taimi lahi ange ki heʻene pisinisí ʻo ʻikai hano taimi ke fai ai e ngāue ʻa e ʻEikí. Naʻá ne tuku e ngāue ʻa e ʻEikí kae fekumi ki he Koloá, pea ko e ʻaho ní ʻokú ne hoko ko ha milionea.

Ka ne u toki ʻilo kimuí ni mai ha foʻi moʻoni mālie: Kapau ʻe maʻu ʻe ha tangata ha koula feʻunga hono mahuʻingá mo ha paʻanga ʻe taha miliona ʻi he mahuʻinga ʻo e koulá he ʻaho ní, ʻokú ne maʻu ʻa e vahe piliona ʻe 27 ʻo e koula fakakātoa ko ia ʻi lalofonuá. Ko ha kiʻi meʻa siʻisiʻi ʻaupito ʻeni ʻo fakatatau ki he meʻa ʻoku lava ke fakakaukau atu ki ai e tangatá. Ka ʻoku ʻikai ko ia pē: Naʻe hanga ʻe he ʻEiki naʻá ne fakatupu mo maʻu ʻa e mālohi ki māmani kātoá, ʻo fakatupu mo ha toe ngaahi māmani kehe foki, ko ha “ngaahi maama taʻefaʻalaua” (Mōsese 1:33.); pea ko e taimi naʻe maʻu ai ʻe he tangatá ni ʻa e fuakava mo e fakapapau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí (T&F 84:33–44.), naʻá ne maʻu mo ha talaʻofa mei he ʻEikí te ne maʻu ʻa e “meʻa kotoa pē ʻoku maʻu ʻe heʻeku Tamaí” (v. 38). Ko e fehālaaki ia ʻoku tupu mei he ʻikai ke ʻi ai ha ʻiló kapau ʻe tuku ki he tafaʻakí ʻa e ngaahi talaʻofa maʻongoʻonga ko ʻení koeʻuhí pē ko ha puha koula mo ha ongoʻi ʻo e malu fakakakano. Ko e meʻa fakamamahi ia mo fakaʻofa ke fakakaukau atu naʻá ne fili ki ha meʻa siʻisiʻi; ʻoku mahuʻinga ange ʻa e laumālie ʻo e tangatá ʻi he ngaahi meʻa ko ʻení.

Naʻe tali ʻa ha talavou ʻe taha ʻi hono ui ia ke ʻalu ʻo ngāue fakafaifekaú ʻoku ʻikai te ne fuʻu talēniti ʻaki ʻa e faʻahinga meʻa ko iá. Ko e meʻa naʻe lava ke ne fai leleí ko hono tokangaʻi fakalelei ʻo ʻene fuʻu meʻalele foʻoú. Naʻe saiʻia ʻi he mālohi ʻo e meʻalelé mo ʻene langa vave he taimi naʻá ne fakaʻuli aí, pea naʻe ʻai ia ʻe he ongo ko ʻení ke ne fakakaukau ʻokú ne fakalakalaka ki muʻa ʻi heʻene moʻuí.

Naʻe fiemālie pē ʻene tamaí ki he meʻa hono fohá naʻe faí, ʻo ne pehē, “ ʻOkú ne manako he ngāue ʻaki hono ongo nimá. Pea ʻoku feʻunga pē ia.”

ʻOku feʻunga nai ia mo ha foha ʻo e ʻOtuá? Naʻe ʻikai mahino ki he talavoú ni ʻoku fuʻu siʻisiʻi ʻaupito ʻa e mālohi ia ʻo e mīsini ʻo ʻene meʻalelé ʻi hono fakahoa atu ki he mālohi ʻo e tahí, pe ʻo e laʻaá; pea ʻoku lahi ʻa e ngaahi laʻaá, pea ʻoku puleʻi kinautolu ʻaki ʻa e lao pea ʻaki ʻa e lakanga fakataulaʻeikí—ʻa ia ko ha mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí naʻá ne mei fakatupulaki ʻi heʻene ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí. Naʻe fiemālie pē ke ne maʻu ʻa e koulá, ʻa ia ko e fakatahatahaʻi pē ia ʻo ha sitila mo ha ulapa pea mo ha ukamea ngingila.

Naʻe mālōlō ha ongo mātuʻa kuó na matuʻotuʻa mei he ngāué peá na mālōlō ai pē foki mei he Siasí. Naʻá na fakatau leva ha loli mo ha meʻalele ʻoku fakafale ke faiʻanga nofo kemi, peá na fakaʻataʻatā kinaua mei he ngaahi fatongia kotoa pē ka na ō takai ʻo mamata ʻi māmani mo fiefia ʻi he kiʻi paʻanga kuó na tānaki ʻi he toenga ʻo ʻena moʻuí. Naʻe ʻikai ha na taimi ke ō ai ki he temipalé, naʻá na fuʻu femoʻuekina ke fakahoko ʻa e fakatotolo fakatohihohokó mo e ngāue fakafaifekaú. Naʻe ʻikai ke toe felōngoaki mo ʻene kōlomu ʻo e kau taulaʻeiki lahí pea ʻikai lahi hono taimi ʻi ʻapí ke toe ngāue ai ki heʻene hisitōlia fakatāutahá. Naʻe fuʻu fie maʻu lahi ʻena maheni ngāué mo e tuʻunga fakataki ʻi honau koló, ka naʻe ʻikai ke na ʻataʻatā he naʻe ʻikai te na lava ʻo “kātaki ke aʻu ki he ngataʻangá.13

ʻOku totonu ke tau ʻofa pea muimui ʻi he ʻEikí ʻaki ʻa e kotoa ʻo hotau lotó.

ʻOku ʻikai feʻunga pē ʻetau pehē ʻoku pule ʻa e Eikí pea tau fakaʻehiʻehi mei he lotu tamapuá; ʻoku totonu ke tau ʻofa ki he ʻEikí ʻaki ʻa e lotó kotoa, mo e iví mo e ʻatamaí pea mo e mālohi.ʻOku totonu ke tau fakaʻapaʻapa pea muimui ʻiate Ia ʻo ngāue ke maʻu ʻa e moʻui taʻengatá. Hono ʻikai ke fiefia ʻi he anga māʻoniʻoni ʻa ʻEne fānaú!14

ʻOku ʻosi pau pē ʻa ʻetau ngāue ke faí: ke tau siʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻo māmaní he ʻe ngata ia; ke tuku ʻa e tauhi tamapuá pea tau vilitaki ʻi he tuí; ke ʻave ʻa e ongoongoleleí ki hotau ngaahi filí koeʻuhí ke ʻoua naʻa nau kei hoko ko hotau ngaahi filí.

Kuo pau ke tau siʻaki ʻa e lotu ki he ngaahi ʻotua tamapua ʻo e ʻaho ní mo ʻetau falala ki he “nima ʻo e kakanó,” he kuo folofola ʻa e ʻEikí ki māmani kātoa ʻi hotau kuongá ni, “ ʻE ʻikai te u fakamoʻui ha taha ʻoku toe ʻi Papilone.” (T&F 64:24.)

ʻI he malanga ʻaki ʻe Pita ʻa e pōpoaki hangē ko ʻení ki he kakaí ʻi he ʻaho ʻo e Penitekosí, naʻe ʻi ai hanau tokolahi naʻe “mahuhuhuhu honau lotó, pea naʻa nau pehē kia Pita mo hono toe ʻo e kau ʻaposetoló, ʻAe kau tangata mo e kāinga, ko e hā te mau faí?” (Ngāue 2:37.)

Pea tali ʻe Pita: “Fakatomala, pea mou taki taha papitaiso ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí ke fakamolemole ai ʻa e angahalá, pea … maʻu mo e Laumālie Māʻoniʻoní.” (V. 38.)

… ʻOku tatau pē ʻemau pōpoakí mo ia naʻe fakahoko ʻe Pitá. Pea ko e tahá, ko e meʻa naʻe foaki ʻe he ʻEikí tonu pē “ki he ngaahi ngataʻanga ʻo māmaní, koeʻuhí ke fanongo ʻa kinautolu kotoa pē ʻe fie fanongó:

“Mo u teuteu, mo u teuteu ki he meʻa ʻe hokó, he ʻoku ofi mai ʻa e ʻEikí.” (T&F 1:11–12.)

ʻOku mau tui ko e founga ke teuteu ai ʻa e tokotaha mo e fāmili kotoa pe ʻi he founga kuo fakahinohino mai ʻe he ʻEikí ko ha kamata ke nau ngāue ʻaki ha tui ʻoku lahi angé, ke fakatomala, pea ke kau ki he ngāue ʻo hono puleʻangá ʻi he māmaní, ʻa ia ko e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Mahalo pē ʻe ngali faingataʻa ʻi he kamataʻangá, ka ko ʻene kamata pē ke maʻu ʻe ha taha ha vīsone ʻo e ngāue moʻoní, ko e taimi ko ē ʻoku kamata ke ne mamata ai ki ha konga ʻo ʻitāniti ʻi hono anga totonú, ʻoku kamata leva ke mahuʻinga ange ʻa e ngaahi tāpuakí ʻi he faingataʻa ʻo e mavahe mei “māmaní.”15

Ngaahi Fokotuʻu ki he Akó mo hono Akoʻí

Fakakaukauʻi e ngaahi fakakaukau ko ʻení ʻi hoʻo ako pe teuteu ke akoʻi e vahé. Vakai ki he peesi v–x ki ha tokoni makehe ʻe fiemaʻu.

  • Ko e hā ʻokú ke pehē ai ko e fekau ʻuluaki ʻi he Ngaahi Fekau ʻe Hongofulú ʻa e “ ʻOua naʻá ke maʻu mo au ha ʻotua kehe ʻi hoku ʻaó”?

  • Fakakaukauloto angé ki he fakamatala ko ʻení: “Ko e hā pē ha meʻa ʻoku ʻofa pea falala lahi ki ai ha tangata, ko hono ʻotuá ia” (peesi 181). Ko e hā ha ngaahi ʻotua loi ʻi māmani he ʻahó ni? (Vakai ki he ngaahi fakatātā ʻi he peesi 181–185).

  • Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he talanoa kau ki he ngaahi tauhele ngelí? (Vakai, peesi 183–184.) Ko e hā hono fakatuʻutāmaki kapau te tau fuʻu piki maʻu ki he ngaahi meʻa ʻo e māmaní?

  • Toe fakamanatu ʻa e peesi 184–185. Ko e hā ha ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo ʻete koloaʻiá? Ko e hā e ngaahi founga ʻe lava ke tau fakaʻaongaʻi ai ʻi he māʻoniʻoni ʻa e ngaahi koloa kuo foaki mai ʻe he ʻEikí kiate kitautolú?

  • Toe fakamanatu e ngaahi talanoa ʻi he peesi 185–187. ʻOkú ke pehē ko e hā hono ʻuhinga ʻoku faʻa fiemālie ai pē ha kakai ʻe niʻihi ke mole ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ngāue ʻi he puleʻanga ʻo e ʻEikí? ʻOku totonu ko e hā ʻetau taumuʻá ʻi he taimi ʻoku tau ngāue aí?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ʻa e “ofa ki he ʻEikí ʻaki hotau lotó kotoa, mo e ivi mo e ʻatamai pea mo e mālohí”? (peesi 188). Ko e hā e meʻa ʻe lava ke fai ʻe he mātuʻá ke tokoniʻi ʻenau fānaú ke nau ʻofa ki he ʻEikí?

Ngaahi Potufolofola ʻOku Nau Fekauʻakí: ʻEkesōtosi 20:3–6; Mātiu 6:24; 22:36–38; Kolose 3:1–5; 2 Nīfai 9:30, 37; T&F 133:14

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Ko e Mana ʻo e Fakamolemolé (1969), 42.

  2. Andrew Kimball, ʻi he Edward L. Kimball mo Andrew E. Kimball Jr., Spencer W. Kimball (1977), 20.

  3. Vakai, Edward L. Kimball, “Spencer W. Kimball,” ʻi he The Presidents of the Church, ed. Leonard J. Arrington (1986), 381.

  4. ʻI he Spencer W. Kimball, 205.

  5. “The False Gods We Worship,” Ensign, Sune 1976, 4.

  6. Ko e Mana ʻo e Fakamolemolé, 42–43.

  7. Ensign, Sune 1976, 6.

  8. Ensign, Sune 1976, 5–6.

  9. Ko e Mana ʻo e Fakamolemolé, 47.

  10. Ensign, Sune 1976, 4–5.

  11. ʻI he Conference Report, Epeleli 1972, 28; pe Ensign, Siulai 1972, 38.

  12. The Teachings of Spencer W. Kimball, ed. Edward L. Kimball (1982), 358.

  13. Ensign, Sune 1976, 5.

  14. The Teachings of Spencer W. Kimball, 243.

  15. Ensign, Sune 1976, 6.

ʻĪmisi
golden calf

“[Ko e] ngaahi ʻotua ko ʻeni ʻo e mafaí, koloá, mo e mālohí, ʻoku nau ʻoni tatau pē mo e ngaahi pulu mui koula ʻa e fānau ʻa ʻIsilelí ʻi he toafá.”

ʻĪmisi
young girl paying tithing

“Ko ʻetau ngāué ke fakaʻaongaʻi [ʻetau] ngaahi maʻuʻanga tokoní ʻi hotau ngaahi fāmilí mo ʻetau ngaahi kōlomú ke langa hake ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá.”