Aoaoga a Peresitene
O Le Soifuaga ma le Galuega a Iosefa Filitia Samita


O Le Soifuaga ma le Galuega a Iosefa Filitia Samita

O Peresitene Iosefa Filitia Samita “na ia faaaogaina ni upu sili se tolu e le mafai ona ou faagaloina,” na manatua ai e Peresitene Gordon B. Hinckley. O na upu o le “faamaoni ma faatuatua.” Na saunoa Peresitene Hinckley, “I ana saunoaga i nofoaga faitele, i ana talatalanoaga patino, i ana tatalo i le Alii, e ole atu ai lava o ia ina ia matou faamaoni ma faatuatua.”1 Na faasoa mai e Peresitene Thomas S. Monson se manatua faapena foi: “E oo lava i tausaga o le matua o lona soifua, [na te] tatalo lava i taimi uma, ‘Ia matou faamaoni ma faatuatua seia oo i le iuga.’”2

“Faamaoni ma faatuatua.” Ia Peresitene Iosefa Filitia Samita, e sili atu lenei mea i le na o se fuaitau e ta’u soo. O se faailoaga mai le loto o lona faamoemoe mo tagata uma. O se faamatalaga lea o lona soifua, mai le laitiiti e oo atu i lana auaunaga o se Peresitene o Le Ekalesia a Iesu Keriso o le Au Paia o Aso e Gata Ai.

“O Se Tamaitiiti o le Folafolaga”

O Iosefa Filitia Samita “na fanau mai o se tamaitiiti o le folafolaga,” o le tala lea a Elder Bruce R. McConkie o le Korama a Aposetolo e Toasefululua. Na faamatala e Elder McConkie, o se atalii faale-tulafono o Peresitene Samita, e faapea o Julina Lambson Samita “e toatolu lana fanau teine ae leai ni atalii, o lea na ia alu ai i le Alii ma, sa faapei foi o Hana o le feagaiga tuai, ma ‘tauto atu se folafolaga.’ [1 Samuelu 1:11.] O lana folafolaga: afai e avatu e le Alii ia te ia se atalii, ‘o le a ia faia mea uma i lona malosi e fesoasoani ai ia te ia ia aoga mo le Alii ma lona tama.’ Na faafofogaina e le Alii ana tatalo, ma sa ia tausia lava lana folafolaga ia te ia.”3 I le aso 19 o Iulai, 1876, na faafeiloai atu ai e Julina ma lona toalua o, Iosefa F. Samita, se atalii meamea i lo latou aiga. Na la faaigoaina o ia ia Iosefa Filitia Samita le Itiiti, o le igoa o lona tama.

I lona fanau mai, na auai atu Iosefa Filitia Samita i se aiga e mauoa i le faatuatua, auauna atu, ma le taitaiga. O lona tamamatua o Ailama Samita o le uso o le Perofeta o Iosefa Samita, ma o se molimau lototoa o le Toefuataiga o le talalelei. Na tofia e le Alii ia Ailama e avea “o se perofeta, ma se tagatavaai, ma se talifaaaliga i [Lana] ekalesia,” ma faapea mai o le igoa o Ailama o le a “manatuaina ma le mamalu mai lea augatupulaga i lea augatupulaga, e faavavau faavavau lava” (MF&F 124:94, 96). Faatasi ai ma lona uso o Iosefa, sa faamauina ai e Ailama lana molimau i lona toto, ina ua tagatavaleina e ni tagata faatupu faalavelave i le aso 27 o Iuni, 1844 (tagai MF&F 135).

Ata
Joseph Fielding Smith’s parents, Joseph F. Smith and Julina Lambson Smith, standing together.

O matua o Iosefa Filitia Samita, o Peresitene Iosefa F. Samita ma Julina Lambson Samita.

Na tauaveina e le tama o Iosefa Filitia Samita, o Iosefa F. Samita, ni tiutetauave mamafa mai le taimi na tamaitiiti ai o ia. O le ulumatua a Ailama ma Mary Filitia Samita, na lima ona tausaga ina ua tagatavaleina lona tama ae iva ona tausaga ina ua fesoasoani i lona tina ua oti lana tane, e aveina lana taavaletoso mai Navu, Ilinoi, i le Vanu o Sate Leki. Mulimuli ane na avea o ia ma se faifeautalai ma se sui o le Korama a Aposetolo e Toasefululua. Sa avea o ia ma Fesoasoani i le Au Peresitene Sili i le taimi na fanau mai ai lona atalii o Iosefa. Mai le aso 17 o Oketopa, 1901 seia oo atu i le 19 o Novema, 1918, sa avea ai o ia ma Peresitene o le Ekalesia.

O le tina o Iosefa Filitia Samita o Julina Lambson Samita, o se vaega o se tasi o uluai aiga paionia i le Vanu o Sate Leki. Mai le matua e iva tausaga, sa ola ae o ia i le aiga o le uso o lona tama o Siaosi A. Samita, o le sa avea ma se tasi o le Korama a Aposetolo e Toasefululua i le taimi lea, ma le tuafafine o lona tama o Bathsheba W. Smith. (Na avea mulimuli ane Elder Smith ma Fesoasoani Muamua i le Au Peresitene Sili i lalo o le taitaiga a Peresitene Polika Iaga, ae avea Sister Smith ma peresitene aoao o le Aualofa.) Ina ua matua, sa avea Julina ma faletua tuuto ma se tina faamaoni o le Aualofa. Sa lauiloa o ia i lona lotoalofa ma lona tomai o se faatosaga, na ia faafanauina mai le “toetoe o le 1,000 pepe i le lalolagi” ma vaaia ma tausia o latou tina.4 Mai ia Oketopa 1910 ia Aperila 1921, sa avea ai o ia ma fesoasoani lua i le au peresitene aoao o le Aualofa.

Galue ma Taalo o se Alii Talavou

Na aoao Iosefa e galue a o laitiiti o ia. E i ai le faatoaga a lona aiga i Taylorsville, Iuta, e tusa e 10 maila (16 kilomita) mai lo latou fale, na fesoasoani ai o ia ma ona uso e fui le fanua, ao le vao, ma tausi le lafu manu. I le fale, na tausia e le aiga se faatoaga o fualaau faisua, o ni laau fua suamalie, tolu laina uumi o vine, o le lafu moa, tolu povi, ma ni nai solofanua. Sa toatele ni ava a Peresitene Iosefa F. Samita, o lea na toatele ai le aiga sa fafaga ma e tele lima e fesoasoani i galuega. Ona o Iosefa Filitia Samita o se tasi o atalii matua i se aiga toatele, o lea sa tuu atu ai ia te ia ni tiute e masani ona fai e se tagata matua. E faaopoopo i nei tiute, sa ia toaga pea e fai ana meaaoga mo le aoga.

O le galuega muamua a Iosefa i fafo atu o lona aiga ma le faatoaga o lana galuega ma lona tina. Sa ia ave le solofanua ma le taavale e fesoasoani e faataunuu ai tiute o lona tina o se faatosaga. E tusa o le sefuluiva pe a o ona tausaga, sa ia maua ai se galuega i le Zion’s Cooperative Mercantile Institution (ZCMI), e manaomia ai le galue malosi ma le uumi o aso. Mulimuli ane sa ia faapea mai: “Sa ou galue e pei o se solofanua i le aso atoa ma sa ou vaivai pe a oo mai le po, e amo taga falaoamata ma taga suka ma meaai mai manufasi i lo’u tua. O lo’u mamafa e 150 pauna [68 kilokalama], ae ou te le mafaufau i ai pe a sii i luga se taga 200-pauna [91 kilokalama] ma tuu i luga o ou tauau.”5

Ina ia paleni le mamafa o ona tiutetauave faigaluega, sa maua e Iosefa se taimi e taalo ai. O ia ma ona uso ma tuafafine e mananao e taaalo i le po i fafo o lo latou fale, lalafi i totonu o le togavine—“aemaise lava pe afai ua pula vine.”6 E fiafia foi o ia e taalo pesipolo. Sa tofu le uarota ma se au pesipolo, ma e fiafia o ia i nei tauvaga faaleuo.

Suesuega i le Talalelei ma le Tuputupu Ae Faaleagaga

E ui ina taua le pesipolo i le alii talavou o Iosefa Filitia Samita, ae o nisi o taimi e aluese ai e le i uma le taaloga, ua aveesea e se mea na fiafia i ai e sili atu le taua ia te ia. O taimi na, e masani ona maua na o ia “i le mea e teu ai le vao mago po o le paolo o se laau e faaauau ai lana faitau” o le Tusi a Mamona.7 “Mai ou muai manatu,” na ia fai mai ai, “mai le taimi sa ou muai iloa ai faitau, sa ou maua le fiafia ma le faamaliega sili mai le suesue i tusitusiga paia, ma faitau e uiga i le Alii o Iesu Keriso, ma le Perofeta o Iosefa Samita, ma le galuega ua faataunuuina mo le faaolataga o tagata, nai lo se isi lava mea i le lalolagi atoa.”8 Na ia amata ona faavae se mamanu o ana suesuega o le talalelei ina ua maua lana uluai kopi o le Tusi a Mamona ina ua valu ona tausaga. Sa ia faitau ma le naunautai tusitusiga paia ma lomiga a le Ekalesia. Sa ia tauaveina se kopi e ofi i le taga o lona ofu o le Feagaiga Fou ina ia ona faitau ai i le taimi o le malologa mo aiga o le aoauli ma a o savali o ia ma foi mai i lana galuega i le ZCMI. Faifai malie ma faifai pea, sa ia faaopoopo ai i le malosi o lana molimau o le talalelei toefuataiina.

Ata
Joseph Fielding Smith as a young boy reading scriptures in hayloft

O le alii talavou o Iosefa Filitia Samita e aluese mai nisi taimi mai le taaloga pesipolo ina ia faitau le Tusi a Mamona i le mea e teu ai vao i lona aiga

Ae o le ola faaleagaga o Iosefa sa le i gata i ana suesuega patino filemu. Sa ia auai ma le faatuatua i sauniga a le Ekalesia ma vasega, ma sa ia maua sauniga ma faamanuiaga o le perisitua. Sa faapitoa ona tosina atu o ia i le malumalu. Ua 23 tausaga o fausia le Malumalu o Sate Leki ina ua fanau mai o ia. “I lona talavou sa vaavaai Iosefa ma le totoa i le faagasologa i aso uma o le fausiaina o lenei maota paia. Sa ia vaai i le maa matagofie mulimuli tele ua aumai nofoaafi mai le maina o lo o eli ai le maa. …Sa [ia] vaai i le tumutumu matagofie ua amata ona foliga mai. … [Na ia fai mai,] ‘Sa masani ona ou mafaufau pe ou te ola pea ma vaai ua maea le malumalu.’”9

Ia Aperila 6, 1893, sa auai Iosefa i le sauniga muamua o le faapaiaga o le Malumalu i Sate Leki. O Peresitene Wilford Woodruff, o le Peresitene lona fa o le Ekalesia, sa pulefaamalumalu i le sauniga ma sa fofogaina le tatalo o le faapaiaga. Sa nofo i luga o le tulaga i le itu tauagavale o Peresitene Woodruff o lona Fesoasoani Lua, ia Peresitene Iosefa F. Samita.

Ina ua 19 tausaga le matua o Iosefa Filitia Samita, na ia maua lona faamanuiaga faapeteriaka. O le faamanuiaga, na tuuina atu e le uso o lona tama o Ioane Samita, o le sa avea ma Peteriaka o le Ekalesia, na faaopoopo i le malosi faaleagaga o Iosefa. Na tau atu ia Iosefa:

“O lou faamanuiaga le ola i se olaga lelei umi ma o le finagalo o le Alii o le a avea oe ma se alii malosi i Isaraelu. …

“O le a avea ma ou tiute le fefautuaai ma ou uso ma pulefaamalumalu i tagata. O le a avea foi ma ou tiute le femalagaai soo i lou nuu ma nuu mamao, i le ala ma le vasa, e galue ai i le galuega. Ma ou te fai atu ia te oe, ia tuu i luga lou ao, sii ae lou leo e aunoa ma le fefe ma le faapito, e tusa ai ma le taitaiga a le Agaga o le Alii, ma o faamanuiaga a le Alii o le a i ou luga. O le a taitai e Lona Agaga lou mafaufau ma tuu atu ia te oe upu ma lagona, o le a e faatoilaloina le poto o le amioleaga ma faaleaoga fautuaga a e amioletonu.”10

I le faaiuga o lena tausaga, ina ua mavae lona aso fanau 20 tausaga, sa ia maua avanoa fou e auauna ai ma tuputupu ae ai faaleagaga. Na faauuina o ia i le tofi o le toeaina i le Perisitua Mekisateko, ma sa maua ona faaeega paia i le malumalu. I le tau faaiuiuga o lona soifua, a o avea ma Peresitene o le Ekalesia, sa ia tautino mai ai: “Ou te faafetai ona o lo o ou umia le perisitua paia. Sa ou galue i aso uma e faalautele lou valaauga i lena perisitua ma faamoemoe e tumau e oo i le iuga i lenei olaga ma olioli ai i le mafutaga a le au paia faamaoni i le olaga a sau.”11

Mafutaga Faaleuo ma le Faaipoipoga

A o fesoasoani le alii talavou o Iosefa Filitia Samita e lagolago i lona aiga, suesue i le talalelei, ma saunia mo faamanuiaga o le perisitua, o ana taumafaiga sa le i punitia i le vaai a le tamaitai talavou e igoa ia Louie Shurtliff. O matua o Louie e nonofo i Ogden, Iuta, na sau e nonofo ma le aiga o Samita ina ia mafai ona auai o ia i le Iunivesite o Iuta, o le taimi lea sa i ai i le isi ituala mai le fale o le au Samita.

I le amataga, o le mafutaga a Iosefa ma Louie sa le sili atu nai lo na o se uo, ae na faasolo ina loloto ma avea ai o se mafutaga aloaia. Ona e laitiiti sa la tupe, o lea o le la mafutaga faaleuo sa tele lava i le faitau tusi faatasi i le potu i luma o le fale, talanoa le tasi i le isi, savalivali faatasi, ma auai i gaoioiga a le Ekalesia. Sa fiafia foi Iosefa e faalogologo ia Louie o ta le piano. I nisi o taimi la te o ai i se tala po o se ata i se fale faafiafia lata ane. I le faaiuga o tausaga e lua o Louie i le iunivesite, sa matalatala atu ai la mafutaga agai atu i le alofa—tele naua, ma o lea na alu atu ai Iosefa i lana uila mo le 100-maila (160-kilomita) i le alu ma toe foi mai, i luga o auala omoomo ma le palapala, ina ia vaai ia te ia i Ogden faatasi pe faalua pe a tuua le aoga.12

Mulimuli ane, sa talanoa Louie ma Iosefa i le faaipoipoga. Ae peitai, o le fesili o lo o tu mai i o laua mafaufau: pe valaaulia Iosefa e fai se misiona? O aso na, o alii ma tamaitai talavou e mananao e fai ni misiona sa le talanoa i o latou epikopo ina ia fautuaina atu mo nei valaauga. O le faagaoioiga o valaauga o le misiona sa fai uma i le ofisa o le Peresitene o le Ekalesia. E le iloa lava e le alii talavou po o afea e ono maua ai e ia se valaauga mo le misiona i le pusameli.

Na faauu Louie mai le iunivesite i le tautotogo o le 1897 ma toe foi atu i Ogden ma ona matua. Ina ua tuanai le tausaga e tasi, e aunoa lava ma se valaauga mo le misiona ua oo mai, na tonu loa i o laua manatu o le a faaauau loa fuafuaga mo le faaipoipoga. E pei ona fai mai Iosefa, “Sa ou tauanau ia sui le mea e nofo ai, ma i le aso 26 o Aperila, 1898, sa ma malaga atu ai i le Malumalu i Sate Leki ma faaipoipo ai mo le taimi nei ma le faavavau e lo’u tama, o Peresitene Iosefa F. Samita.” 13 A o amataina le soifuaga faatasi o Iosefa ma Louie, sa nonofo i laua i se tamai fale i le aiga o Samita.

Usiusitai i le Valaauga Faafaifeautalai

I le tau amataga mai o le Ekalesia sa masani ona valaauina alii ua faaipoipo e fai ni a latou misiona, o lea sa lei tetei Iosefa ma Louie ina ua oo mai i le meli ia Mati 17, 1899 le valaauga mo se misiona o lo o sainia e Peresitene Lorenzo Snow. Ae o Iosefa sa peiseai ua tei i le ituaiga o galuega ua valaauina i ai o ia. A o le i maua le valaauga, sa ia talanoa ma Peresitene Franklin D. Richards, o le Peresitene o le Korama a Aposetolo e Toasefululua, e uiga i se avanoa e ono maua ai se valaauga mo le misiona. Mulimuli ane ua faapea mai Iosefa: “[Sa ia] fesili mai ia te au po o fea ou te fia alu i ai. Sa ou fai atu ia te ia e leai sau filifiliga faapitoa, ae ou te alu i le mea ua valaauina i ai au. As sa ia fai mai, ‘E tatau ona i ai se mea e te fia alu i ai.’ Sa ou faapea atu, ‘Ia, ou te fiafia ou te alu i Siamani.’ O lea sa latou auina atu ai au i Egelani!”14

Ata
Elder Joseph Fielding Smith as a full-time missionary, wearing a white shirt, a bow tie, and a suit.

Elder Iosefa Filitia Samita o se faifeautalai faamisiona

Na filifili Louie e nonofo ma ona matua a o toesea Iosefa. O lenei, sa ia lagona, o le a fesoasoani ia te ia e aveesea ai lona manatu nofo toatasi ona o le toesea mai o lona toalua. Ma sa ia galue i le faleoloa o lona tama, e saili ai se tupe e fesoasoani e faatupe ai le misiona a Iosefa.15

Ia Me 12, 1899, e tasi le aso a o le i tuua mo le talaiga, na oo mai ai ni faatonuga mo le uso ia Elder Samita ma isi faifeautalai mai ia Peresitene Iosefa F. Samita ma Elders George Teasdale ma Heber J. Grant o le Korama a Aposetolo e Toasefululua. O se tasi lenei vaega o lo latou aoaoga a o le i tuua o ni faifeautalai. I lena fonotaga, sa maua ai tusi aloaia o le talaiga e faifeau taitasi. Na faitau mai e Elder Samita:

“Ua faamaonia le o lo o taua o Elder Iosefa F. Samita Jr. ua atoatoa lona faatuatua ma lona auai i le Ekalesia a Iesu Keriso o le Au Paia o Aso e Gata Ai ma mai le Pulega Aoao o le Ekalesia ua taua ua valaauina i le Misiona i Peretania Tele e Talai le Talalelei ma faataunuu Sauniga uma e faatatau i lona tofi.

“Ma ua matou valaau atu i tagata uma e usiusitai i ana Aoaoga ma Fautuaga o se tagata o le Atua, ua auina mai e tatala ia i latou le faitotoa o le Ola ma le Faaolataga—ma fesoasoani i ana femalagaaiga, ma so o se mea na te manaomia.

“Ma e matou te tatalo i le Atua, le Tama e Faavavau, e faamanuia Elder Samita ma i latou uma e talia o ia ma fesoasoani mo ia, i faamanuiaga o le Lagi ma le Lalolagi, mo le taimi nei ma le faavavau, i le suafa o Iesu Keriso, Amene.

“Sainia i le Aai o Sate Leki, Iuta, Me 12, 1899, e fai ma sui o le Ekalesia ua taua. Lorenzo Snow, George Q. Cannon, Jos. F. Samita, Au Peresitene Sili.”16

I le aso na sosoo ai, na faapotopoto ai le aiga e faatofa atu ia Iosefa ma lona uso matua ua valaauina foi e galue i Egelani. Ae ui i lea, e tasi le tagata o le aiga e le i auai i le faatasiga. O le tuafafine laitiiti o Iosefa o Emily sa lafi, ua maasiasi i se mea sa ia faia i ni tausaga ua mavae. A o fai le mafutaga faaleuo a Iosefa ma Louie, sa masani ona auina atu e Iosefa ia Emily ma isi tamaiti laiti e vave momoe ina ia maua se taimi na o laua ma lana uo. O lona le fiafia i lenei mea e foliga o se faamasinoletonu, na masani ona tatalo Emily e auina ese atu e le Alii lona tuagane i se misiona. O lea la o le a aluese moi, sa ia lagona ua agasala i lana vaega e manatu sa ia faia ua mafua ai lona aluese atu.17

Na iloa e Iosefa ma Louie o le valaauga e galue i Egelani e mai le Alii. Ua naunau Iosefa e fai lona tiute, ma ua fiafia Louie o le a fai e lona toalua se misiona, ae na faaletonu uma i laua i le manatu o le valavala. Ina ua oo mai le taimi o le a aluese ai Elder Iosefa mo le nofoaga e pue ai le nofoaafi, “sa taumafai Louie e lototele, sa taumafai ina ia le iloa e Iosefa lana tagi. Ae sa faigata ona nana ia fofoga mumu. Ua amata ona ma’imanatu Iosefa i le na o le mafaufau o le a aluese atu, o lea sa le fia tautala ai i se isi. … Na folo gata le faai o Iosefa a o ia tu i le faitotoa i luma o le fale tuai i le First North Street ma kisi taitoatasi atu e faatofa i e na pele ia te ia: Mama, Papa, uso ma tuafafine, uso o lona tina ma tuafafine o lona tama, ma mulimuli lava ia Louie. ‘Tofa Louie, lau manamea. Ia faamanuia le Atua ia te oe ma puipui saogalemu oe mo au.’”18

Totoina o Fatu o le Talalelei i Egelani

Mai le taimi i le nofoaafi—lē lagolelei ma tumu i le asu o tapaa—na malaga saoasaoa ese atu ai mai le aiga, na tuuina atu atoa e Elder Samita ia lava mo lana misiona. O ana faamaumauga i ana tusi ma tusi na ia auina atu ma maua na faaalia ai le faigata sa i ai o ia o se faifeautalai ma lona faatuatua ma le tuuto na ia tali atu ai.

I le faaiuga o le aso muamua o lana misiona i Egelani, sa ia tusi ai i lana api talaaga: “O se aso taua tele lenei i lou olaga puupuu. Na ou sau mai lou aiga e le i atoa se masina mo le faamoemoe e talai atu le talalelei a lo tatou Alii. … Sa ou saili e aoao i le aso ma auina atu le 25 [tusi] o le talaiga. O se ituaiga galuega muamua lenei ua ou faia ma e sa le i faigofie ia te au. … Sa tuuina atu lau molimau i le lalolagi mo se taimi muamua i le aso, ae o le a mafai ona ou faaleleia. Faatasi ai ma le fesoasoani a le Alii o le a ou faia lona finagalo e pei ona valaauina ai au e fai.”19

Ina ua auina atu e lona tama ni nai tala mo mea manaomia, sa tali mai o ia: “O le a ou faaeteete lava i mea e te auina mai ia te au. Ou te le faaaluina se mea seiloga ua i ai sa’u mafuaaga lelei e fai ai.” Sa ia tau atu foi i lona tama lona naunautaiga e aoao ma aoao atu le talalelei: “O lo o ou iinei e talai le talalelei ma ou te faamoemoe o le a ou mafai ona faia lelei lena. … O lou manao e faaleleia lou mafaufau ma taleni ao ou i ai iinei, ina ia mafai ona ou aoga mo se mea i lenei olaga. … Ou te manao ina ia sao i mea uma ma e leai se mea e maua ai lou fiafiaga sili nai lo le aoao o se mea e uiga i le talalelei. O lou naunautaiga o le faamasani lea i ai ma maua ai le atamai.”20

Na tusia e Peresitene Iosefa F. Samita upu nei o le faamalo i se tusi ia Elder Iosefa Filitia Samita: “Ou te fiafia i lou agaga, ou te faatuatuaina lou faamaoni, ma e i ai lou fiafia ma le lotomalie ia te oe. Ou te manao ina ia e atiae le atamai ma le faia o faaiuga tatau ma onosai faapea foi i le Agaga Paia ma le alofa o le Atua.”21 O le tama o Louie, o Lewis Shurtliff, sa faaali foi lona faatuatuaina o Elder Samita: “Ou te lagona pea o le a e faataunuuina se misiona paia ma maua se aafiaga e fetaui lelei ma oe mo le faaeaga ua filifilia oe e faataunuuina i le lumanai.”22

I tusi ia Louie, na faaalia pea lava pea e Iosefa lona alofa mo ia. Na masani ona ia lafo atu ia fugalaau mamago i totonu o ana tusi “alofa ma le mafanafana.”23 Sa ia tusi foi e uiga i luitau sa feagai ma ia: “E toatele o lo o i lenei atunuu ua iloa e moni le talalelei ua matou aoao atu, ae ua le ia te i latou le lototele e o ese ai mai le lalolagi ma taliaina.”24

Na lafo atu e Louie tusi e le itiiti ifo ma le tasi i le vaiaso. “Ia manatua,” na ia tusi mai ai, “O lo o ou iinei e alofa ma tatalo mo oe ma ou te le faagalo ia te oe mo se taimi lava e tasi. … Ia faamanuia oe, lo’u lava toalua pele, o la’u tatalo lea e le aunoa.”25 Sa manino Louie e uiga i lona faatuatuaga i lona toalua, ma e sa faapena foi ona manino e uiga i lona faatuatuaga i le Alii ma Lana galuega. Sa ia faamanatu atu pea lava pea ia Iosefa ia aua nei avea le ma’i manatu e faavaivaia ai lona taumafai malosi e auauna atu.

Na manaomia e Elder Samita nei faamalosiau, aua e seasea ona ia maua se tasi na te talia le savali o le talalelei toefuataiina. Ua mavae ni tausaga, sa ia “tau atu i lona atalii o Iosefa sa le manuia le tulaga ma sa le fiafia lava tagata ua oo ai lona manatu e le tatau ona ia faaauau pea. I se tasi po sa ia taotooto ao ala ma mafaufau mo le manaomia ona ia galue e toe foi atu ai i lona aiga.”26 Ae ona o le musuia o le faamalosiau mai ia i latou e alofa i ai ma faamalosia e a latou tatalo ma lona lava filiga e auauna atu, sa galo ai ia te ia nei manatu. Sa ia iloa na valaauina o ia e le Alii, ma e na ia iloa e manaomia ona galue ma le filiga mo le lelei o tagata sa ia auauna i ai ma mo le lelei o lona aiga. Sa ia tusi atu: “Ou te manao ou te nofo iinei e faavavau nai lo le foi atu i le fale e aunoa ma le faaiuga ma se faamaumauga mamalu. … Ou te tatalo ina ia ou maua le agaga o le talalelei ma le alofa mo ou tagata ina ia mafai ai ona ou nofo iinei seia faamaeaina i le mamalu. Ana leai le tele o talosaga ua tuuina atu mo a’u i lo’u aiga e faapea foi ma au lava ou te le mafai ona ou manuia.”27

Na faaiuina ma le mamalu le misiona a Elder Iosefa Filitia Samita ia Iuni 20, 1901. I le lua o tausaga o lana auaunaga ma le maelega, “sa le i maua e ia se papatisoga e tasi, sa le i maua e ia se avanoa e fai ai se papatisoga e tasi, e ui ina sa ia faamauina se tasi na liliu mai.”28 Ae ui i lea, sa totoina e ia ma ana soa ia fatu o le talalelei, ma fesoasoani i le toatele o tagata e saili le filemu ma le malamalama sili, ma sa tuputupu ae o ia o se tama aoga ma faiaoga o le talalelei ma se taitai perisitua.

O Se Aiga Fou ma Tiutetauave Fou

Na taunuu mai Iosefa i le Aai i Sate Leki ia Iulai 9, 1901. Ina ua maea ona asiasi mo ni nai aso ma le aiga o Louie i Ogden, na foi atu loa Iosefa ma Louie i lo la aiga ma le au Samita ma toe amata lo la olaga faatasi. O la la faaipoipoga sa faamatalaina i le faatuatua, filiga, ma le auauna atu, a o la galulue e fausia se aiga ma se auaiga ma auauna atu i le Ekalesia.

Ata
Louie Shurtliff Smith, President Joseph Fielding Smith’s first wife, in a white dress with her hair pulled back.

Louie Shurtliff Samita

Na taunuu loa Iosefa i lona aiga, sa ia amata loa ona saili sana galuega ina ia tausia ai lona aiga. Ona o se fesoasoani mai se aiga lotu, sa ia maua ai se galuega faavaitaimi i le Ofisa o le failautusi o le Itumalo i Sate Leki. Ina ua tuanai le tusa o le lima vaiaso, na ia talia ai se tofiga i le ofisa o le Tusitalafaasolopito a le Ekalesia. Ao ia aoao atili i le talafaasolopito o le Ekalesia, sa ia iloa foi tagata sa taumafai e faaleaga le Ekalesia ma ona taitai. Sa ia galue malosi e tuuina atu faamatalaga i le puipuiga o le faatuatua. O le amataga lenei o le auaunaga o le a faamanuia ai le Ekalesia mo tausaga o i luma.

I le tautotogo o le 1902, sa maitaga ai Louie. Na fiafia i laua ma Iosefa i lo laua fale mau totogi laitiiti, ae sa la faamoemoe e fausia so laua lava fale. O le galuega tumau a Iosefa na mafai ai ona amata ona fai fuafuaga. Na la totogia se kamupani faufale ma fuafua e fai lava e Iosefa le tele o le galuega, ina ia tuu itiitia ai le tau. O la laua tama muamua, o le afafine e igoa ia Josephine, na fanau ia Setema 1902, ma sa see atu i lo latou fale e tusa ma le 10 masina mulimuli ane. I le 1906, ina ua tuanai le faigata o lona maitaga, na toe maua ai se isi afafine i lo latou aiga ma sa faaigoa ia Julina.

Sa naunau pea Iosefa e galue i le galuega a le Alii o le faaolataga, ma sa ia maua le tele o avanoa e faia ai. I le 1902 sa valaauina o ia e avea o se tasi o peresitene o le korama lona luasefulufa o fitugafulu, e aofia ai ona tiute o se faiaoga o le korama. (I le taimi lea, sa sili atu i le 100 korama o fitugafulu a le Ekalesia. O sui o nei korama e le o ni uso o le Pulega Aoao.) Na valaauina foi Iosefa e galue i le pulega aoao a le Faalapotopotoga o le Mutuale mo le Alualu i Luma o Alii Talavou ma o se sui o le fautua maualuga o le Siteki a Sate Leki. Sa faauuina o ia o se faitaulaga sili e lona uso o Ailama, o se sui o le Korama a Aposetolo e Toasefululua. I le konafesi aoao o Aperila 1906, na taliaina ai o ia o se Tusitalafaasolopito Fesoasoani a le Ekalesia, ma ia Ianuari na sosoo ai na tofia ai o ia i se komiti faapitoa o lona faamoemoega o le “saunia o faamatalaga e puipuia ai le ekalesia mai osofaiga mai ona fili.”29

Ao avea le tamā o Iosefa ma Peresitene o le Ekalesia, sa masani ona fesoasoani Iosefa ia te ia i fesootaiga ma isi tiute faaleofisa, ma o nisi o taimi sa malaga ai ma lona tama i ona tiute o le Ekalesia. I se tasi o taimi na malaga ai Iosefa e fai ma sui o Peresitene Samita. Na ia faamauina: “Sa ou alu atu i le Aai o Polika [Iuta] i le talosaga a lou tama e faamanuia le falesa o le Uarota Lua i le Aai o Polika. Sa latou naunau lava mo ia e ofoina atu le tatalo o le faapaiaga, ae ona sa tigaina o ia i le flu o lea sa ia auina atu ai au e fai ma ona sui.” Ina ua feiloai le peresitene o le siteki ma le epikopo ia Iosefa i le fale e faatali ai nofoaafi, sa le fiafia e vaai ia te ia.30 Sa lipotia mai e le peresitene o le siteki: “Sa pei a ta tagi. Sa matou faatali mo le Peresitene o le Ekalesia ae o lea ua sau le tamaitiiti.” E tusa ai ma le tasi o faamaumauga o le tala, sa fai mai le tali a Iosefa, “Sa mafai foi ona ou tagi.”31

E ui o le tele o tiute o Iosefa i le Ekalesia na aveesea ai o ia mai lona aiga, na mafai foi ona maua e i laua ma Louie le taimi e galulue faatasi ai ma fiafia ai i la la faatasiga o le tasi i le isi. I lana tusiga i lana api talaaga ia Novema 1, 1907, na ia tusia ai, “Faatasi ai ma Louie, o le tele o lou taimi o le aso sa i ai i le Malumalu i Sate Leki, o se tasi o aso sili ona fiafia i ai i o maua olaga ma sa sili ona aoga mo i maua.”32

Tofotofoga ma Faamanuiaga

Na faataatia ese e Iosefa le tele o ona tiute o le Ekalesia ia Mati 1908, ua ia lagona le manaomia o le nofo i le fale ma Louie mo se taimi ia lava. Sa mafatia o ia mai se ma’i faigata faaumiumi e mafua mai le amataga o lona maitaga lona tolu. E ui i tatalo, faamanuiaga faaleperisitua, tausia ma le agalelei e lona toalua, ma le vaaiga ma le faaeteete e fomai, ae sa faaauau pea ona tigaina o ia. Na maliu o ia ia Mati i le aso 30.

I lona mafatiaga, na tusia e Iosefa: “I lenei masina o se tasi o popolega ma le ātu faifaipea ia te au, ua ou oo i tofotofoga ma aafiaga loloto ma le tiga lava. E mai ia tulaga uma sa ou faalagolago i le Alii mo le malosi ma le faamafanafanaga. Ina ua tuanai lona mafatiaga mai le tiga aupito sili mo le tolu po o le fa vaiaso ma le ma’i na aofia ai le toeitiiti lua masina na faamalolo mai ai si ou toalua pele mai ona mafatiaga … ma tuua ai au ma a ma’ua pepe faapelepele, mo se lalolagi sili, o lo o matou faatalitali ai i le onosai ma le faanoanoa i se mafutaga o le a sili ona fiafia.” Na faapea mai Iosefa o lona toalua “ua oti ma le mausali i le faatuatua ma le faamaoni i mataupu faavae taitasi o le talalelei.”33

Na vave ona lofituina Iosefa i le tausia o teineiti laiti e toalua i se aiga ua leai se tina. Na valaau mai e ona matua le aiga talavou e nonofo ma i latou. E tusa lava i lenei fesoasoani, na iloa e le tama nofo toatasi le manaomia e lana fanau laiti se tausiga a se tina alofa.

Ata
Portrait of Ethel Smith, Joseph Fielding Smith's second wife.

Ethel Reynolds Samita

E faapei ona ia faia i faaiuga taua uma, sa avea e Iosefa lenei faafitauli o se mataupu o le tatalo faatauanau. O Ethel Georgina Reynolds, o se failautusi i le ofisa o le Tusitalafaasolopito na avea ma tali o ana talosaga. Na valaaulia e Iosefa o ia e faatasi ma ia ma ona afafine i se tafaoga i le paka ia Iulai 6, 1908. Sa manaia le tafaoga, aua o le toafa uma o i latou sa fiafia le tasi i le mafutaga ma le isi. I le sefulu o aso ua tuanai ai, sa fiafia Iosefa ma Ethel i sa laua tafaoga faatasi e aunoa ma tamaiti, ma e le i umi ae faamau i laua mo le faaipoipoina.

Sa faamauina Ethel ma Iosefa i le Malumalu i Sate Leki ia Novema 2, 1908. I ni tausaga ua tuanai ai i se tusi ia Ethel, sa tusi mai ai Iosefa, “E te le iloa le tele o taimi ou te faafetai ai i le Alii ona ou te le faia lava se mea sese pe a ou manaomia se soa. Sa auina mai oe ia te au.”34 E le gata ina avea o se uo alofa ia Iosefa, ae na vave lava ona avea Ethel o se tina lona lua mo Josephine ma Julina.

Auaunaga o se Sui Auai o le Korama a Aposetolo e Toasefululua

A o le i faia le konafesi aoao ia Aperila 1910, na maliu ai Peresitene Ioane R. Winder, Fesoasoani Muamua i le Au Peresitene Sili. Na valaauina Elder Ioane Enele Samita, o le sa auauna i le Korama a le Toasefululua, e galue i le Au Peresitene Sili, ma ua i ai le avanoa i le Korama a le Toasefululua. Sa fono le Au Peresitene Sili ma le Korama a le Toasefululua i le Malumalu i Sate Leki e talanoaina alii agavaa e faatumu lena avanoa. Ina ua maea ona soalaupule mo se itula, sa le mafai e i latou ona “maua se lagona e tasi i lenei mataupu. I le iuga sa malaga atu Peresitene Iosefa F. Samita i se potu na o ia lava ma tootuli ai e tatalo mo se fesoasoani. Ina ua foi mai sa faigata ia te ia ona fesili atu i le isi au uso e 13 pe latou te malilie e talia lona atalii o Iosefa Filitia Samita Laitiiti mo le tofiga. Sa taufeto’i ona ia fai atu, na ia saunoa atu ai, aua o lona atalii o Ailama ua i ai o se sui o le aufono ma o lona atalii o Tavita o se Fesoasoani i le Au Epikopo Pulefaamalumalu. Na ia popole, i tagata o le Ekalesia, o le a le fiafia i le toe avea o le isi o ona atalii e tofia o se sui o le pulega aoao. Ae ui i lea sa ia lagona le musuia e tuuina atu le igoa o Iosefa mo le filifiliga. O nisi o alii e foliga mai na vave ona malilie i le fautuaga ma sapasapaia Peresitene Samita i lena mea.

“O le mea ua tupu ua tau atu e Peresitene Samita le filifiliga o Iosefa i lona [Iosefa] tina a o le i faia le faasilasilaga i le konafesi. Na faapea mai le tuafafine o Iosefa o Edith S. Patrick, ‘Ou te manatua na tau mai e tina ia i matou e faapea i le 1910 na foi mai ai tama mai le fono faufautua i le malumalu ma e foliga mai o lo o popole tele. Ina ua fesiligia i se mea o lo o faaletonu ai, na ia faapea mai ua filifilia Iosefa o se tasi o le Toasefululua. Na ia fai mai ua autasi le filifiliga a le au uso ma ua fai mai o lea, o le avea ai o se peresitene, o le a matua faitioina lava, ona ua avea lona atalii ma aposetolo. Sa tau atu e lona tina ia aua nei popole i se minute i mea o le a ono fai mai ai tagata. Sa ia iloa na filifilia o ia e le Alii ma faapea mai ua ia iloa o le a tauaogaina o ia i lona valaauga.’

“… O le masani i le taimi lea e le faailoa atu i le tagata ua filifilia a o le i oo i le taimi ae e iloa e ia lona valaauga pe a faitau mai lona igoa i le konafesi mo le taliaina. O lea ina ua tuua e Iosefa Filitia Samita mo le konafesi ia Aperila 6, 1910, sa leai sona malamalama ina ua filifilia o ia.” Ina ua ia taunuu atu i le Tapeneko, na faapea atu se tagata faasino nofoa ia te ia, “Ia Iosefa, o ai o le a avea ma aposetolo fou?” Sa ia tali mai: “Ou te le iloa. Ae le o oe e le o au foi!”

A o le i faitauina mai le igoa o le sui fou o le Korama a le Toasefululua, na lagona e Iosefa se uunaiga mai le Agaga o le igoa atonu o lona lava igoa. O lea la, sa ia fai mai ai mulimuli ina ua faalau mai lona igoa, “Sa ou tei ma sa le magagana ma sa faigata ona ou tautala.”

Mulimuli ane i lena aso, na ia alu atu i le fale e faasoa atu le tala fou ia Ethel, o le sa le mafai ona auai i le sauniga. Na amata ona ia fai atu: “Ou te manatu e tatau ona faatau atu le povi. E leai sou taimi ou te toe tausia ai!”35

I le 60 tausaga sa avea ai o se sui o le Korama a Aposetolo e Toasefululua, na vaai Iosefa Filitia Samita i le tele o suiga i le lalolagi. Mo se faataitaiga, ina ua valaauina o ia i le tofi faa-aposetolo, e toatele tagata sa latou faaaoga pea le taavale solofanua o se muai auala o femalagaaiga. Ina ua maea lana auaunaga i le korama, sa masani ona ia fealuai i ona tofiga i le vaalele.

Ata
Group portrait of the Quorum of the Twelve Apostles in 1921. Included are: (left to right) seated: Rudger Clawson, Reed Smoot, George Albert Smith, George F. Richards, Orson F. Whitney, David O. McKay, standing: Joseph Fielding Smith, James E. Talmage, Stephen L. Richards, Richard R. Lyman, Melvin J. Ballard and John A. Widtsoe.

O le Korama a Aposetolo e Toasefululua i le 1921. O Elder Iosefa Filitia Samita o lo o tu mamao i le itu agavale.

Sa umia e Elder Samita ni tofiga se tele o le faatuatuaina ma tiutetauave a o auauna atu o se sui o le Korama a le Toasefululua. I le uluai valu tausaga o lana galuega, o se Aposetolo, sa ia galue o se failautusi le aloaia mo lona tama. Na ia galue i lenei tofiga seia maliu lona tama ia Novema, 1918. I lenei tiute, na fai Iosefa Filitia Samita ma tusiupu ina ua fofogaina atu e lona tama le faaaliga o le togiolaina o e ua maliliu, lea ua maua i le Mataupu Faavae ma Feagaiga 138.

Sa galue Elder Samita o se Tusitalafaasolopito Fesoasoani a le Ekalesia, o se Tusitalafaasolopito o le Ekalesia toeitiiti 50 tausaga, o se fesoasoani i le Au Peresitene o le Malumalu i Sate Leki, o se peresitene o le Malumalu i Sate Leki, o se peresitene o le Sosaiete o Gafa ma Talafaasolopito, o se faatonu ma le pule o pisinisi o le Mekasini o Gafa ma Talafaasolopito o Iuta, ma o se taitaifono o le Komiti Faafoe o le Pulega o Aoga a le Ekalesia. Sa auauna foi o ia o se taitaifono o le Komiti o Lomiga a le Ekalesia, o se tofiga na manaomia ai lona faitauina o le afe ma afe o itulau o tusi a o le i saunia o ni tusi lesona ma isi lomiga a le Ekalesia.

Sa faamanuiaina o ia o le Sui Peresitene o le Korama a le Toasefululua ia Oketopa 6, 1950, ma sa galue ai i lena tofiga seia oo ia Aperila 1951, ina ua vaetofia e avea ma Peresitene o le Korama a le Toasefululua. Sa galue ai i lena valaauga mai ia Aperila 1951 ia Ianuari 1970, ina ua avea o ia ma Peresitene o le Ekalesia. Mai le 1965 i le 1970, sa auauna atu foi o ia o se Fesoasoani i le Au Peresitene Sili ao faaauau pea lona tofiga o le Peresitene o le Korama a le Toasefululua.

O Se Galuega o Lapataiga Malolosi ma le Faamagalo Lemu

I lana muai lauga o le konafesi aoao, na saunoa tuusao atu ai Elder Iosefa Filitia Samita i so o se tasi e “siitai lona leo le fiafia i gaoioiga a taitai o loo pulefaamalumalu i le Ekalesia.” Na ia tuuina atu lenei folafolaga malosi: “Ou te manao e sii ae le leo o le lapataiga ia i latou uma o lo o avea ma uso o le Ekalesia, ma fai atu ia i latou, e ao ona latou salamo ma liliu atu i le Alii, ina nei oo mai lana faamasinoga i o latou luga, ina nei aveesea lo latou faatuatua ma liliuese mai le upumoni.”36

I le taimi atoa o lana galuega, sa ia faaauau ona sii ae le leo o le lapataiga. Na ia fai mai: “Ua ou manatu o lau misiona, ua ou fiafia lava, ou te manatu, i le Agaga o le Alii i au femalagaaiga i siteki o Siona, ma fai atu i tagata o le asō o le aso o le salamo. … Ou te lagona o lau misiona lea o le talosaga atu ia salamo ma valaau atu i tagata e auauna i le Alii.”37

O lenei auala e le fe’alofa’ia ma tuusao e aoao ai, sa afeifei e le agamalu ma le agalelei. Sa molimauina e Elder Boyd K. Packer lenei mea i se fonotaga a o avea Iosefa Filitia Samita ma taitaifono o le Komiti o le Misiona a le Ekalesia. “Na tuuina mai se lipoti e uiga i se faalavelave na aafia ai ni faifeautalai se toalua i se taavale a le Ekalesia. O se toeaina faifaatoaga sa faatau ana fualaau faisua, na alu lana loli e lei tu i le moli. Na ia so’aina le itu o le taavale a faifeautalai ma malepe atoa ai. Na molia e leoleo le avetaavale o le loli. E leai sona inisiua. O le mea na lelei ai, e leai se faifeautalai na manua leaga.

“Sa nofo Peresitene Samita e aunoa ma se pisa a o feliuliuai e le komiti le mataupu. Ina ua maea ni feutagaiga na latou faatonuina le pule o le Matagaluega o le Misiona e fai se loia ma ave le mataupu i le faamasinoga.

“Ona fesiligia loa lea o Peresitene Samita pe finagalo malie i le mea o le a fai. Na ia fai mai ma le filemu: ‘Ioe, e mafai ona tatou faia lena mea. Ma afai tatou te tuleia ma le malosi atoa, atonu o le a tatou manumalo foi i le aveesea mai o le loli mai si tamaloa; ona faapefea lea ona ola o ia?’

“‘Sa ma fetilotiloai o le tasi i leisi, ua fai sina maasiasi,’ na faapea mai ai Elder Packer. ‘Ona tatou tuuina atu lea e faatau e le Ekalesia se isi taavale a le misiona, ma fai lana galuega, ae tuu ai pea le mataupu.’”38

“O se Tane ma se Tama Agalelei, ma le Alofa”

Ina ua valaauina Elder Samita i le tofi aposetolo, sa toatolu lana fanau: Josephine ma Julina ma le ulumatua a Ethel, o Emily. Ina ua mavae le fitu o masina, na toe faafeiloai atu le aiga i le isi afafine. Na faaigoa e Ethel ma Iosefa ia Naomi. Talu ai ni faafitauli i le taimi na fanau mai ai, na tauivi ia Naomi ia ola, ma sa fefefe le aiga atonu e le umi ona ola o ia. Ae peitai, e pei ona fai mai lona tama i le taimi mulimuli ane, o ia “sa faasaoina e ala i le mana [o le] tatalo ma le faauuga ina ua foliga mai ua le mafai ona oo atu le manava i lona tino.”39 Mulimuli ane na fanaua e Ethel isi fanau e toafitu: Lois, Amelia, Joseph, Lewis, Reynolds, Douglas, ma Milton.

O le valaauga o Peresitene Samita o se Aposetolo sa masani ona toesea ai o ia mai lona aiga i ni vaitaimi uumi. Ae a i ai o ia i le fale, e faamuamua lona taimi mo lona aiga. Sa faamatala e lona toalua o Ethel o ia “o se toalua agalelei, alofa o lona faamoemoega sili i le olaga ia maua e lona aiga le fiafia, ma faagalo atoa ia te ia lava i lona taumafai e fai lenei mea.”40

E talie tamaiti o le aiga o Samita i lagona o isi tagata i lo latou tama—o se tama e pāū, ma faigata. “I se tasi o taimi … ina ua maea sana lauga malosi i le taua o le tausia lelei o fanau, na soso atu se tina lē fiafia i le fanau teine laiti e toalua [a Samita] ma faaali atu lona tiga alofa ia i laua [ma fai atu,] ‘Ou te iloa e sasa oulua e lo oulua tama!’” I le tali atu i nei tuuaiga, sa na o le talie o teineiti. Sa la iloa lelei lo laua tama nai lo ia—na te le faatiga lava ia i laua. A foi mai i ana malaga uumi, “o se taimi fiafia lava, mai le taimi latou te feiloai ai i le fale e faatali ai nofoaafi seia o latou toe faamavae atu ma le faanoanoa mo ni aso.” Sa latou taaalo i ni taaloga, fai pai ma aisakulimi, o i tafaoga, tietie i le nofoaafi, ma asiasi i vanu ma vai. Na latou fiafia e faalogo i tala i lona tofiga i le Ekalesia i le lalolagi atoa.41 Sa latou galulue faatasi foi, ma pisi ia latou feau i le fale.42

Na taaalo atalii o Peresitene Samita i ni taaloga, ma sa ia auai ia laua taaloga pe a avanoa o ia.43 Sa fiafia foi e taaalo faatasi ma i laua, aemaise lava o le poina o le polo. Sa fiafia o ia ma i laua, ae o ia o se tagata fiafia e tauva. Na manatua e ona atalii o Reynolds ma Lewis taimi e au faatasi ai i laua e taaalo ma lo laua tama. Sa filifili e i laua po o fea le lima e faaaoga e tama i le taaloga. E tusa pe tasi le lima i ona tua, e masani ona ia “manumalo ia i laua uma.”44

Faanoanoa ma le Faamoemoe

O tiute o Elder Samita e aluese ai mai le aiga sa faigata mo Ethel ma le fanau, ma o vaiaso e valavala ai sa tiga foi mo ia. Ia Aperila 18, 1924, na malaga ai o ia i le nofoaafi e pulefaamalumalu i se konafesi a le siteki. Sa fitu masina o le maitaga o Ethel i le taimi lea, ma sa ia faia le mea na te mafaia e tausi ai le la fanau i le aiga. I sana tusi ia te ia, na ia faapea mai ai, “o lo o ou mafaufau ia te oe ma manao e faatasi ma oe i taimi uma mo ni vaiaso o i luma, e fesoasoani e tausi ia te oe.”45 A o ia mafaufau i le aiga, na ia faaiu le tusi i se tauloto na ia tusia. O nisi o upu o lena tauloto ua i ai nei i le tele o tusipese a le Ekalesia i lalo o le ulutala “E Foliga Umi le Malaga?”

E foliga umi le malaga,

O le ala gaoa ma tofe?

E i ai ni vao ma vao tuitui i le ala?

E lavea i maa maamaai ou vae

A o e taumafai e tulai

I le maualuga i le vevela o le aso?

Po o vaivai ma faanoanoa lou loto,

O lou agaga ua vaivai i totonu,

A o e galue i lalo o lau avega o le alofa

E foliga mai e mamafa le avega

Ua faamalosia nei oe e sii ae?

Pe leai se tasi e faasoa iai lau avega?

Aua nei vaivai lou loto

O lea ua amata le malaga;

E iai o Ia o lo o faaali atu pea ia te oe.

O lea tepa i luga i le fiafia

Ma tago i lona aao;

O le a ia taitai oe i mea maualuluga e fou—

O le fanua e paia ma mama,

E uma ai faigata,

Ma o le a saoloto lou olaga mai le agasala,

E leai ni loimata maligi,

E leai ni faanoanoaga o totoe.

Uu i lona aao ma ulufale faatasi atu ma ia.46

Na amata mai le 1933, o le fiafia i le aiga o Samita sa faalavelavea e nisi o taimi e le mamafa o le “avega o le alofa,” e pei ona faamatala mai e Elder Samita i lana solo i le iva tausaga ua tea. Ua amata ona tigaina Ethel mai se “mai faigata e le malamalama i ai o ia. I nisi o taimi sa osofaia o ia e le loloto o le lotovaivai ae o isi taimi e le mafai ona taofia lona mafaufau ua faamalosia ai lona tino vaivai e faia pea lava pea nisi mea. O le alofa mutimutivale ma le lagolago a lona aiga, tatalo, ma faamanuiaga, e oo lava i togafitiga i falemai e foliga mai e leai se fesoasoani.”47 Ina ua tuanai le fa tausaga o mafatiaga, na maliu o ia ia Aokuso 26, 1937. I se tusitusiga i lona maliu, sa faamauina e lona toalua faanoanoa, “O se fafine lelei e le mafai ona maua, po o se ava ma se tina faamaoni.”48 I le loloto o ona faanoanoaga, na ia lagona le mafanafana o le malamalama ua faamauina faatasi o ia ma Ethel Reynolds Samita i le faavavau i se feagaiga paia o le faamauga.

O Se Faigauo Fou Ua Iu i le Faaipoipoga

Ina ua maliu Ethel, e toalima le fanau sa nonofo pea i le aiga o Samita. E toalua toeitiiti o ese atu—o Amelia ua uma ona faamau ma o le a faaipoipo, o Lewis ua sauni e faamisiona tala’i. Ona totoe ai lea na o Reynolds e 16 tausaga, o Douglas e 13, ma Milton e 10. Ona o lona alofa popole i nei atalii ua leai se tina, na oo mai ai se manatu ia Iosefa Filitia Samita e toe faaipoipo.

Faatasi ai ma lenei manatu, sa vave ona taulai atu lana vaai ia Jessie Ella Evans, o se tamaitai pese solo tautaua o le Aufaipese a le Tapeneko. Sa usu e Jessie se solo i le falelauasiga o Ethel, ma e sa auina atu e Elder Samita se tusi e faafetai atu ai ia te ia. O lena tusi na auala mai ai ni talanoaga i le telefoni. E le i masani muamua Elder Samita ma Jessie ao lumanai lenei fetufaaiga, ae na vave ona avea i laua o se uo lelei.

Na alu ni aso o mafaufau ma tatalo Elder Samita i le avanoa e talosagaina ai Jessie la te faaipoipo. Mulimuli ane na ia tusi se tusi na faaataata atu ai e manao ina ia fai se faigauo vavalalata ma ia. Ina ua tuanai aso e fa, na ia maua le lototoa e molimoli atu ai le tusi e ia lava. Na ia aveina atu le tusi i ofisa i le aai ma le itumalo, sa ia faigaluega ai o se tusitalafaamaumau o le itumalo. Mulimuli ane na ia faamauina lenei faamatalaga i lana api talaaga: “Sa alu atu i le ofisa o le Tusitalafaamaumau o le Itumalo. … Sa fai se faatalanoaga ma le tusitalafaamaumau, e taua tele, ma tuu i ai le tusi sa ou tusia.”49 Ina ua mavae le vaiaso sa malaga ai o ia i le nofoaafi i fonotaga o konafesi a siteki, na toe foi ai Elder Samita i le aiga ma toe asiasi foi ia Jessie.

I lona uiga masani e fai sao atu ai, sa tusia ai e Elder Samita i lana api talaaga, “Na feiloai ma Jessie Evans ma sa fai [se] faatalanoaga taua ma ia.” I lagona autasi o le feavatai, sa laua faia se fuafuaga mo ia e feiloai ma le tina o Jessie ae talanoa ia Jessie i lana fanau. E itiiti ifo i le masina talu mai ai, ia Novema 21, 1937, na ia talia ai se mama faamau. Na faamauina i laua i le Malumalu i Sate Leki ia Aperila 12, 1938, e Peresitene Heber J. Grant, le Peresitene lona fitu o le Ekalesia.50

Na faamatala mai e Elder Francis M. Gibbons, sa galue o se failautusi i le Au Peresitene Sili a o avea Peresitene Samita ma Peresitene o le Ekalesia, le mafutaga a Iosefa Filitia Samita ma Jessie Evans Samita: “E ui i le eseesega i le luasefulu ono tausaga ma le eseesega i uiga, soifuaga, ma aoaoga, ae sa matagofie le fegalegaleaiga a Iosefa Filitia Samita ma Jessie Evans Samita. O ia o se tamaitai fiafia tele i tagata, tumu i le fiafia ma aga malie, e fiafia e iloa i nofoaga faitele. O Iosefa, i le isi itu, e filemu, le gaoia ma matamuli, e malualii ma e le tosina i ni naunauga faaletagata, e foliga mai e le fiafia i nofoaga faitele ma e le sailia lava ina ia iloa o ia e tagata. O le mea na faafesootai ai lenei va tele i nei uiga eseese tele o le alofa faamaoni ma le faaaloalo o le tasi i le isi.”51 O lenei alofa ma le faaaloalo ua faalautele atu i le tina o Jessie, o Jeanette Buchanan Evans, sa nofo ai Jessie seia faaipoipo. Sa faatasi atu Sister Evans ma lana tama e nonofo i le aiga o Samita ma fesoasoani e tausi le fanau.

Ata
President Joseph Fielding Smith Jr. and Sister Jessie Ella Evans Smith sitting together at a piano.

O Iosefa Filitia Samita ma Jessie Evans Samita i le piano

Auauna Atu i se Lalolagi Fenumiai

O le faletua fou o Sister Samita, na faaigoa o Aunt Jessie e le fanau ma fanau a fanau a Elder Samita, sa masani ona auai ma lona toalua a o malaga o ia i konafesi a siteki. E masani i taitai o aulotu i nuu ona valaaulia o ia e pese i fonotaga, ma i nisi o taimi na te tauanuaina lona toalua e usu se la pese toalua. I le 1939, sa tofia ai e Peresitene Heber J. Grant ia Elder ma Sister Samita e taamilo i misiona uma a le Ekalesia i Europa.

E ui ina e le i pa le Taua Lona Lua a le lalolagi ina ua taunuu le aiga o Samita i Europa, ae sa faatetele le feitagai i le va o atunuu. Ia Aokuso 24, a o i ai le aiga o Samita i Siamani, na faatonuina e le Au Peresitene Sili ia Elder Samita e vaai ua siitia uma ese faifeautalai o i Siamani i isi atunuu e le faaituau. Na ia faatonutonuina lenei galuega mai Copenhagen, Tenimaka. I le taimi o le siitia atu o faifeautalai, na iloa e Wallace Toronto, o le peresitene o le misiona i Siekisolovakia, le alagatatau ona auina o lona faletua, o Martha, ma la laua fanau i Copenhagen mo le saogalemu. Sa ia nofo ina ia mautinoa le faasaolotoina saogalemu ese o faifeautalai e toafa sa taofia. Ina ua tuanai ni aso e aunoa ma se tala mai ia i latou, sa faamatala mai e Martha:

“Faatoa oo mai le aso ina ua taunuu mai nofoaafi, vaa tetele, ma vaa laiti mo le taimi mulimuli mai Siamani ma sa matou tatalo ia o mai ai Wally [Peresitene Toronto] ma ana faifeautalai talavou e toafa i lena vaa mulimuli a o taunuu mai i le uafu e taula ai. Ina ua iloa lou popole tele ma le le fiafia tele i minute taitasi, na sau Peresitene Samita ia te au, tuu lona lima i luga o ou tauau ma faapea mai, ‘Sister Toronto, e le amataina lenei taua seia oo mai le Uso ia Toronto ma ana faifeautalai i nei laufanua o Tenimaka.’ A o faasolo atu le aso ina afiafi, na oo mai se telefoni ia te au. … O Wally! O le toalima o i latou ua o ese mai i Siekisolovakia ma le Au Taitai o Peretania i se nofoaafi faapitoa na auina atu mo i latou, ua pue le vaa mulimuli mai Siamani, ma o lea ua latou i ai i luga o le tolotolo [o Tenimaka] o lo o faatali ai se auala i Copenhagen. Na lagona e le misiona le toafimalie ma i le 350 o faifeautalai e peiseai ua matafi ese atu se ao pogisa ina ia iloa atu le pupula o le la.”52

Na faafetai Elder Samita i tagata o Tenimaka, ua latou faatagaina i lo latou atunuu le tele o faifeautalai na aveese mai. I le amataga o le taua, na ia folafola atu ona o lo latou agalelei, o le a le mafatia tagata o Tenimaka mai le oge i meaai i le taimi o le taua. I tausaga na mulimuli mai, “na faasaoina tagata o Tenimaka mai le taua masalo e sili atu nai lo se isi lava atunuu o Europa. O le Au Paia i Tenimaka na latou auina atu foi pusa o le uelefea i le Au Paia mafatia i Holani ma Nouei. Ua faaopoopo pea lava pea tagata auai, ma ua sili i le faaluaina le sefuluai a le Misiona i Tenimaka. … Na manatu le Au Paia i Tenimaka o nei tulaga ua oo ia i latou o le faataunuuina lea o [le] folafolaga sa faia e Elder Iosefa Filitia Samita.”53

Ina ua amata le taua, sa fuafuaina e Elder Samita le siitia ese o le 697 faifeautalai Amerika o lo o talai i Europa. Ona o nisi o faifeautalai sa galulue o ni taitai o itu ma paranesi, sa tuuina atu e Elder Samita nei tiute faaletaitai i tagata o le lotoifale. Ina ua maea ona auauna atu i nei tofiga, na folau atu Elder Samita ma Jessie mo Amerika. Sa pue mai le nofoaafi mai Niu Ioka ma taunuu i le aiga ua fitu masina talu ona o ese mai.

E ui ina sa fiafia Elder Samita ma ua taunuu saogalemu i o latou aiga faifeautalai mai Amerika, na ia faaalia lona faanoanoa mo tagata amiotonu ua saisaitia i le faigata o le taua i o latou nuu moni. Na ia tusi atu: “E vaivai lou loto i taimi uma e fai ai sa matou fono ma lululima ma tagata e felataai. Sa latou faafeiloai mai ia i matou ma le fiafia, ma la latou [fefaauoaiga] sa sili ona faagaeetia ai au ou te manatu latou te le iloa. Na tutulu nisi o i latou ma faapea mai o le a latou oo i ni faafitauli faigata, ma e o le a matou le toe feiloai lava i lenei olaga. Na ou faanoanoa nei mo i latou, ma tatalo i aso taitasi o le a puipuia i latou e le Alii i lenei taimi faigata.”54

O le atalii o Elder Samita o Lewis, na i Egelani ina ua amata le Taua Lona Lua o le Lalolagi, o se tasi o le vaega mulimuli o faifeautalai na foi mai i o latou aiga.55 E tusa ma le lua ma le afa tausaga ua mavae, na toe laasia ai e Lewis ia le Vasa Atalani, o le taimi lea e tautua i le militeli. “O lenei tulaga ua oo mai ai le faanoanoa ia i tatou uma,” na tusi mai ai Elder Samita. “O se mea mataga le faamalosi o e mama ma amiotonu e fevataua’i ma nisi o le lalolagi, ona o le amioleaga o tagata.”56

Ia Ianuari 2, 1945, na maua ai se uaealesi a Elder Samita e tau mai ai ua maliu lona atalii i lana tautua mo lona atunuu. Na ia tusi mai: “O lenei tala ua oo mai ia i matou ma le tei tele aua sa maualuga i lo matou faamoemoe o le a vave ona toe foi mai o ia i le Iunaite Setete. Sa matou talitonu o le a puipuia o ia aua sa mafai ona faasaoina mai o ia muamua i le tele o taimi mai puapuaga. Sa faigata ona matou talitonu o le a tupu se mea faapenei. … E ui ina faigata lenei ta, ae sa ia i matou le filemu ma le fiafia i le iloa sa mama ma saoloto o ia mai mea leaga ua tumu ai le lalolagi ma o lo o i ai i le ami. Sa faamaoni o ia i lona faatuatua ma ua agavaa mo le toetutu faaeaina, pe a matou toe faatasi.”57

O se Faiaoga ma se Taitai Faatuatuaina

A o avea ma se sui o le Korama a le Toasefululua, sa masani ona tulai Iosefa Filitia Samita i luma o le Au Paia e molimau ia Iesu Keriso, aoao atu le talalelei toefuataiina, ma valaau atu i tagata e salamo. Na ia tuuina atu le silia ma le 125 lauga i konafesi aoao, auai i le fiaafe o konafesi a siteki, ma lauga i faatasiga e faapei o fonotaga i mea tau gafa ma faasalalauga i leitio. Sa aoao atu foi o ia i lauga tusitusia. I le tele o tausaga na ia tusia ai le tusi i le Ekalesia Improvement Era mekasini, e tali ai i fesili na tuuina mai e le aufaitau. Na ia tusia foi isi tala mo mekasini a le Ekalesia ma vaega a le Ekalesia o le Deseret News. I le taimi o ia auauna atu o se Aposetolo, mai le 1910 i le 1972, sa lomia ana tusitusiga i tusi e 25, e aofia ai le Mea Taua o le Talafaasolopito o le Ekalesia, Aoaoga Faavae o le Faaolataga, Talafaasolopito ma Faaaliga o Taimi Nei i le Ekalesia, ma Tali i Fesili o le Talalelei.

E ala i le faalogo i ana lauga ma faitau i ana tusitusiga, na faatuatuaina e tagata o le Ekalesia Peresitene Samita o se e atamai i le talalelei. E sili atu i lea, sa latou aoao e faatuatua ma mulimuli i le Alii. E pei ona saunoa Peresitene N. Eldon Tanner, o Iosefa Filitia Samita na “uunaia ai soifuaga o le selau o afe o tagata a o ia soifua ma aoao atu i ana lauga ma tusitusia mataupu faavae taitasi o le talalelei. Sa ia le tuua se mafaufau o soo se tasi e masalosalo i le Atua o le Atua soifua ma o i tatou o ana fanau agaga; o Iesu Keriso o le Alo Pele e Toatasi o le Atua i le tino; na ia tuuina mai lona soifua mo i tatou ina ia tatou olioli i le tino ola pea; ma pe a talia ma ola ai i le talalelei, e mafai ona tatou olioli i le ola e faavavau.”58

Na matauina e Elder Bruce R. McConkie:

“O le soifuaga ma galuega a Peresitene Iosefa Filitia Samita sa faamatalaina i ni mea se tolu:

“1. O lona alofa i le Alii ma le faatuatuaga mau atoa na ia soifua ai e faailoa ai lena alofa e ala i le tausia o ana poloaiga ma le faia o mea uma e fiafia i ai le Alii.

“2. O lona faamaoni i le Perofeta o Iosefa Samita ma le upumoni e faavavau-tumau na fuataiina e ala ia te ia; i le tama o lona tama, o Peteriaka Ailama Samita, … [o le] na maliu faamaturo; ma i lona tama, Peresitene Iosefa F. Samita, o lona suafa o lo o pupula e faavavau i le aai selesitila o se tasi na tutumau ma le toa ia te ia o lona toto sa faamaligiina ina ia mafai ona tatou ola ai.

“3. O lona lava atamai i le talalelei ma le malamalamaaga loloto faaleagaga; o lona lava maelega e le uma o se failauga o le amiotonu; ma lana lava ala e fafaga ai e fia aai, faalavalava e ua lē lavalavā, asiasi i e ua oti a latou tane ma e ua leai ni matua, ma le molimauina o aoaoga faalelotu mama i mataupu e faapea ai ma faataitaiga.”59

Na silafia e uso o Peresitene Samita i le Korama a le Toasefululua o ia o se taitai poto, ma alofa. I le faamanatuina o lona 80 tausaga, na lomia ai e isi uso o le Korama a le Toasefululua se faamanuiaga mo ia. O se vaega o lena faamanuiaga, na latou faapea mai ai:

“O i matou o e o galulue i le Aufono a le Toasefululua i lalo o lana taitaiga na i ai avanoa na iloa ai le faamaoni sili i lana amio. O aso uma matou te vaai ai i faailoga faifai pea o lona malamalama ma le manatu loloto i ona uso o lo o latou galulue i le faiga o o matou tiute ma le faatulagaina o a matou taumafaiga i lona taunuuga ina ia faaalualu ai i luma le galuega a le Alii. Matou te faamoemoe pea ia mafai ona lagona e le Ekalesia atoa le agamalu o lona agaga ma lona popole tele i le soifua manuia o e matitiva ma e faanoanoa. E alofa o ia i le au paia uma ma e le mapu le tatalo mo e agasala.

“I le ofoofogia o le iloatino, e foliga mai e na o le lua lava ni ana taiala e fai ai ana faaiuga. O a finagalo o le Au Peresitene Sili? O lē fea e sili mo le malo o le Atua?”60

Peresitene o le Ekalesia

I le taeao o le Sapati, ia Ianuari 18, 1970, na iu ai le soifua o Peresitene Tavita O MaKei i lenei olaga. O le tiutetauave o le taitaiga o le Ekalesia ua i ai nei i luga o le Korama a Aposetolo e Toasefululua, ma Iosefa Filitia Samita ua 93 tausaga o lona soifua o lo latou Peresitene.

Ia Ianuari 23, 1970, na feiloai ai le Korama a le Toasefululua ma aloaia ai le taliaina o Peresitene Samita e avea ma Peresitene o le Ekalesia a Iesu Keriso o le Au Paia o Aso e Gata Ai. Na tofia e Peresitene Samita Harold B. Lee e Fesoasoani Muamua ma N. Eldon Tanner o le Fesoasoani Lua. Ona vaetofia ai lea o i latou e toatolu e faataunuuina o latou tiutetauave fou.

Ata
Joseph Fielding Smith standing between his two counselors in the First Presidency, Harold B. Lee and N. Eldon Tanner.

O Peresitene Iosefa Filitia Samita ma ona Fesoasoani i le Au Peresitene Sili: Peresitene Harold B. Lee (ogatotonu) and Peresitene N. Eldon Tanner (taumatau)

Na manatua e Ezra Taft Benson, sa i ai i lena fonotaga: “Sa matou maua se agaga matagofie o le autasi i la matou fonotaga ma le faamaoniga tele o le alofa a o feofoofoai le au uso ina ua filifilia ma vaetofia ia taitai fou.”61

Na faasoa mai e Elder Boyd K. Packer lana molimau patino i le valaauga o Peresitene Samita:

“Sa ou tuua le ofisa i le aoauli o se tasi Aso Faraile ma mafaufau i le tofiga o le konafesi i le faaiuga o le vaiaso. Sa ou faatali i le lifi e sau i lalo mai le fogafale lima.

“A o matala lemu le faitotoa o le lifi, sa tu mai ai iina Peresitene Iosefa Filitia Samita. Sa fai si o’u tei i le vaai atu ia te ia, aua o lona ofisa e i le fogafale i lalo.

“A o ou vaai atu ia te ia i luma o le faitotoa, na oo mai i ou luga se molimau mamana—o lo o tu mai iina le perofeta a le Atua. O lena leo malie o le Agaga e faapei o le malamalama, e i ai lona fesootaiga ma le malamalama mama, ua tautino mai ai ia te au o le perofeta lenei a le Atua.”62

I lalo o le taitaiga a Peresitene Samita, na faaauau ai le faatupulaia o le Ekalesia. Mo se faataitaiga, e 81 siteki na faatuina, e aofia ai ma uluai siteki i Asia ma Aferika, ma ua pasia e le aofai o tagata o le Ekalesia le 3 miliona. E lua malumalu na faapaiaina—i Ogden, Iuta, ma Provo, Iuta.

E ui ina sa ola le Ekalesia i le lalolagi, ae na faamamafa lava e Peresitene Samita le taua o aiga taitasi. Sa ia faamanatu atu i le Au Paia o “le mea moni ua i ai le faalapotopotoga a le Ekalesia ia fesoasoani i le aiga ma ona tagata ina ia maua le faaeaga.”63 Sa ia aoao mai: “O le aiga o le faalapotopotoga sili lea ona taua i le taimi nei ma le faavavau. … O le finagalo o le Alii ia faamalolosia ma faasaoina le iunite o le aiga.”64 I se taumafaiga e faamalolosia aiga ma tagata taitoatasi, ua tuu ai e le Ekalesia le faamamafa sili i afiafi faaleaiga, o le polokalama sa uunaia mai i le 1909, a o Peresitene o le Ekalesia le tama o Peresitene Samita. I lalo o le taitaiga a Peresitene Iosefa Filitia Samita, na atofa aloaia ai le Aso Gafua mo afiafi faaleaiga. I ia po, e leai ni fonotaga a le Ekalesia e fai ai, ma sa tapunia ofisa o le Ekalesia.

E ui ina ua matua lona soifua, na faataunuuina e Peresitene lona tofiga ma le lotomaualalo e faapei o se tamaitiiti ma lona malosi e faapei o se talavou. I le lua tausaga ma le lima masina na ia galue ai o se perofeta o le Ekalesia, tagatavaai, ma talifaaaliga, sa musuia tagata o le Au Paia i le lalolagi i ana savali.

Na ia folafola mai “o i tatou o fanau agaga a le Atua lo tatou Tama Faalelagi”65 ma “e ao ona tatou talitonu ia Keriso ma mamanu o tatou olaga ia te ia.”66 Sa ia molimau atu o Iosefa Samita “sa vaai ma tu i le mea tonu sa i ai le Atua le Tama ma lona Alo o Iesu Keriso”67 ma avea “o lē na faaalia mai le malamalama o Keriso ma le faaolataga i le lalolagi mo le taimi nei ma augatupulaga.”68

Sa ia faamalosiau atu i le Au Paia ina ia “lafoai le tele o auala a le lalolagi”69 ae ia alolofa i tagata uma i le lalolagi—“ina ia vaai i le lelei i tagata e ui o lo o tatou taumafai e fesoasoani ia latou faaleleia ni mausa leaga se tasi pe lua.”70 Sa ia faamanatu ia i latou o le tasi o auala e faaalia ai le “agaga o le alofa ma le faaleusoga” o le faasoa atu o le talalelei—ia “valaau atu i tagata uma i so o se mea e faalogo i upu o le ola e faavavau ua faaalia mai i nei aso.”71

Sa ia aapa atu i le autalavou o le Ekalesia, feiloai atu i faapotopotoga tetele o autalavou a le Au Paia o Aso e Gata Ai ia latou “tutumau i le faatuatua e ui i tetee uma.”72

Sa ia saunoa soo ia i latou e umia le perisitua, ma faamanatu atu ua “valaauina i latou e fai ma sui o le Alii ma ua umia lana pule” ma fautua atu ia latou “manatua pe o ai i[latou] ma amio ai e tusa ai.”73

Sa ia faamalosiau atu i le Au Paia uma o Aso e Gata Ai ina ia maua faamanuiaga o le malumalu, ia faamaoni i feagaiga o le malumalu, ma foi atu i le malumalu ina ia maua sauniga paia mo o latou tuaa. A o le i faapaiaina le Malumalu i Ogden Iuta, na ia saunoa, “Ou te fia faamanatu atu ia te outou pe a tatou faapaiaina se maota i le Alii, o le mea moni o lo o tatou faia o le faapaiaina o i tatou lava i le galuega a le Alii, ma le feagaiga o le a tatou faaaogaina le maota i le auala ua ia finagalo tatou te faaaogaina ai.”74

“Tausi i poloaiga,” sa ia uunaia ai. “Savali i le malamalama. Tumau e oo i le iuga. Faamaoni i feagaiga ma matafaioi taitasi, ona faamanuia lea o oe e le Alii e sili atu nai lo mea e te moemiti i ai.”75

I le ta’ua ai o Peresitene Polika Iaga, sa faamatala ai e Peresitene Harold B. Lee le aafiaga ma le taitaiga a Peresitene Samita: “Na saunoa Peresitene Iaga e faapea: ‘Afai tatou te ola i la tatou tapuaiga paia ma ua taitaia e le Agaga, o le a leai se lē manino po o se valea, ae a o sauni le tino mo le iuga, e uumau mausali e le Agaga i lena mea tumau i tua o le veli, e aumai mai le loloto o lena vaipuna e faavavau o le malamalama ola, o lo o siomia ai le tino augavaivai ma ua faiifo, ma le pale o le poto e ola pea.”

“O lenei ua tatou molimauina mai lea taimi i lea taimi, a o tatou alo atu i le talanoaina o mataupu ogaoga—o faaiuga e fai e na o le Peresitene o le Ekalesia. O iina tatou te vaai ai i lenei tofa susulu ua oo mai i le malamalama a o ia [Peresitene Samita] faamatala e sili atu i lona lava malamalama o i ai o mea na te manatua mai le taele o lona agaga.”76

“Ua Valaauina e le Alii … i Isi Galuega Tetele”

Ia Aokuso 3, 1971, na maliu ai Jessie Evans Samita, ua tuua ai Peresitene Iosefa Filitia Samita na o ia mo le lona tolu o taimi. Ona o lenei, na alu ai Peresitene Samita ma nofo i lona afafine o Amelia McConkie ma lona toalua, o Bruce. O isi o lana fanau sa feauauai atu e asiasi ia te ia ma ave o ia e faatietie. Sa ia malaga pea lava pea i lona ofisa i aso o le vaiaso, auai i fonotaga, ma femalagaai i pisinisi faale-Ekalesia.

Ia Iuni 30, 1972, na tuua ai e Peresitene Samita lona ofisa i le fogafale muamua o le Maota o le Pulega o le Ekalesia i le tau faaiuga o le aso. Faatasi ai ma lana failautusi, o D. Arthur Haycock, sa ia alu atu i le ofisa o Talafaasolopito o le Ekalesia, sa ia galue ai a o le i avea o ia ma Peresitene o le Ekalesia. Na ia manao e feiloai ia i latou uma o galulue iina. Ina ua uma ona lululima ma i latou, sa alu atu o ia i le fogafale i lalo o le fale e faatalofa ma le aufai telefoni ma isi o galulue i lena vaega e faailoa atu ai lana faafetai. O lona aso mulimuli lena i le ofisa.

I le Aso Sa, Iulai 2, 1972, ua na o le 17 aso a o le i oo i lona aso fanau e 96 i ai ona tausaga, sa ia auai i le sauniga faamanatuga i lana uarota. Mulimuli ane i lena aoauli sa ia asiasi ai i lana ulumatua, o Josephine, ma lona atalii o Reynolds. I lena afiafi, a o nofo o ia i lona nofoa e fiafia i ai i le aiga o McConkie, na ia maliu filemu ai. E pei ona taua e le toalua o lona afafine, o Peresitene Samita ua “valaauina e le Alii o le e alofa tele i ai ma auauna i ai ma le atoatoa mo nisi galuega sili i lona tovine e faavavau.”77

O Peresitene Harold B. Lee, ua avea nei ma Aposetolo sinia i luga o le fogaeleele, na asiasi i le aiga o McConkie ina ua ia faalogo i le maliu o Peresitene Samita. Sa ia “savali lemu atu i le nofoa, ma tootuli, ua tuu le tasi lima o le Perofeta i lona lima. Sa i ai o ia i lena tulaga mo sina taimi, e leai se tala, i le tatalo po o le mafaufau loloto. Ona ia tulai lea e faaali atu lana faamaisega i le aiga, o lana saafiafiga mo lo latou tama, ma lana timaiga mo i latou ina ia latou faamamalu ia Peresitene Samita e ala i le ola agavaa.”78

O Saafiafiga i “se Tamalii ua Tuuto Atu i le Atua

I le falelauasiga o Peresitene Samita, na saunoa ai Peresitene N. Eldon Tanner o ia “o se tagata na tuu atu mea uma i le Atua, o se tasi sa auauna ma le faamaoni i le Atua ma ona tagata ma sa taitai e ala i faataitaiga i lona aiga ma i latou uma sa valaauina i ai o ia e pulefaamalumalu ai; o se tasi e mafai moni ona ta’ua o se tagata e le tautala faaoleole pe faamaualuga. E le mafai lava ona faia se tala e uiga ia te ia,” sa matau ai e Peresitene Tanner, “faapea e manao o ia i viiga a tagata i lo viiga o le Atua’ [Ioane 12:43].”79

Na saunoa Peresitene Harold B. Lee: “Sa ma alolofa ma Uso Tanner i lenei alii i le lua ma le afa tausaga ua tuanai. Sa le i faataga faia. Sa alofagia o ia, aua na alofa o ia ia i ma’ua, ma e sa matou tutu ma ia, e pei ona ia tulai ma talitonu ia i ma’ua.”80

O se nusipepa sa faitio ia Peresitene Samita, e oo lava i le fesiligia o lona valaauga i le Toasefululua ua sili i le 60 tausaga talu ai, ua latou faasalalau nei le tala: “O Iosefa Filitia Samita, o se alii sa mulimulita’i ma le faamaoni i ona talitonuga, ae sa manatu ma le agalelei i manaoga talafeagai o tagata i soo se mea, na tuuina atu fautuaga poto i e na latou galulue, o le tausiga alofa i lona aiga ma le taitaiga faaeaina i ona tofiga i le ekalesia. O le a misia o ia, ae manatua ma le faamamaluga faapitoa.”81

Masalo o le saafiafiga e sili ona ‘anoa o se tautinoga a se tasi o le aiga, o le toalua o le afafine o Peresitene Samita o Bruce R. McConkie, o le na faamatalaina o ia o “se atalii o le Atua; o le aposetolo a le Alii o Iesu Keriso; o se perofeta a le Silisili Ese, ma e sili atu, o se tamā i Isaraelu!” Na folafola atu e Elder McConkie, “I ni tausaga o le a oo mai o le a tautala mai lona siufofoga mai le eleele a o aoaoina e augatupulaga e le i fananau mai aoaoga faavae o le talalelei mai ana tusitusiga.”82

A o e suesue i lenei tusi, o aoaoga a Peresitene Iosefa Filitia Samita o le a fesoasoani e faataunuu ai lena folafolaga. O lona siufofoga o le a “tautala mai le eleele” ia te oe a o e “aoaoina aoaoga faavae o le talalelei.”

Faamatalaga

  1. Gordon B. Hinckley, “Talitonu i Ana Perofeta,” Ensign, Me 1992, 52.

  2. Thomas S. Monson, i “Talafou o le Ekalesia,” Ensign, Me 1996, 110.

  3. Bruce R. McConkie, “Iosefa Filitia Samita: Aposetolo, Perofeta, Tama i Isaraelu,” Ensign, Aokuso 1972, 29.

  4. Julina Lambson Smith, i le Iosefa Filitia Samita Jr. ma Ioane J. Stewart, O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita (1972), 52.

  5. Iosefa Filitia Samita, i le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 65.

  6. Iosefa Filitia Samita Jr. ma Ioane J. Stewart, O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 51.

  7. Iosefa Filitia Samita Jr. ma Ioane J. Stewart, O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 57.

  8. I le Lipoti o le Konafesi, Aperila 1930, 91.

  9. Iosefa Filitia Samita Jr. ma Ioane J. Stewart, O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 62.

  10. Iosefa Filitia Samita Jr. ma Ioane J. Stewart, O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 71–72.

  11. Iosefa Filitia Samita, i le Lipoti o le Konafesi, Oketopa 1970, 92.

  12. Tagai Iosefa Filitia Samita Jr. ma Ioane J. Stewart, O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 73–74; Francis M. Gibbons, Iosefa Filitia Samita: Gospel Scholar, Perofeta a le Atua (1992), 52–53.

  13. Iosefa Filitia Samita, i le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 75.

  14. Iosefa Filitia Samita, i le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 79.

  15. Tagai O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 80.

  16. I le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 81.

  17. Tagai O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 82.

  18. Iosefa Filitia Samita Jr. ma Ioane J. Stewart, O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 83.

  19. Iosefa Filitia Samita, i le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 90.

  20. Iosefa Filitia Samita, i le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 117; tagai foi i le itulau 116.

  21. Iosefa F. Samita, i le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 116.

  22. Lewis Shurtliff, i le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 112–13.

  23. Iosefa Filitia Samita Jr. ma Ioane J. Stewart, O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 113.

  24. Iosefa Filitia Samita, i le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 96.

  25. Louie Samita, i le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 113–14.

  26. Iosefa Filitia Samita Jr. ma Ioane J. Stewart, O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 92.

  27. Iosefa Filitia Samita, i le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 115.

  28. Tagai O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 91.

  29. I le Francis M. Gibbons, Iosefa Filitia Samita: Gospel Scholar, Perofeta a le Atua, 124.

  30. Tagai Iosefa Filitia Samita, i le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 152–53.

  31. Tagai Iosefa Filitia Samita: Gospel Scholar, Perofeta a le Atua, 113.

  32. Iosefa Filitia Samita, i le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 160.

  33. Iosefa Filitia Samita, i le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 162.

  34. Iosefa Filitia Samita, i le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 169

  35. Iosefa Filitia Samita Jr. ma Ioane J. Stewart, O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 174–76.

  36. I le Lipoti o le Konafesi, Oketopa 1910, 39.

  37. I le Lipoti o le Konafesi, Oketopa 1919, 88–89.

  38. Lucile C. Tate, Boyd K. Packer: O se Tagatavaai i Luga o le Olo (1995), 176.

  39. Iosefa Filitia Samita, i le Iosefa Filitia Samita: Gospel Scholar, Perofeta a le Atua, 162.

  40. Ethel Samita, i le Bryant S. Hinckley, “Iosefa Filitia Samita,” Improvement Era, Iuni 1932, 459.

  41. Tagai O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 14.

  42. Tagai O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 234.

  43. Tagai O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 15.

  44. Tagai O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 237.

  45. Iosefa Filitia Samita, i le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 188–89.

  46. Hymns, no. 127.

  47. Iosefa Filitia Samita Jr. ma Ioane J. Stewart, O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 242–43

  48. Iosefa Filitia Samita, i le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 249.

  49. Iosefa Filitia Samita, i le Iosefa Filitia Samita: Gospel Scholar, Perofeta a le Atua, 275.

  50. Tagai O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 251–58.

  51. Francis M. Gibbons, Iosefa Filitia Samita: Gospel Scholar, Perofeta a le Atua, 278–79.

  52. Martha Toronto Anderson, O Le Laau Fuasuamalie i Tua o le Pupuni Uamea (1977), 32

  53. Sheri L. Dew, Ezra Taft Benson: A Biography (1987), 204.

  54. Iosefa Filitia Samita, i le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 282–83.

  55. Tagai Iosefa Filitia Samita: Gospel Scholar, Perofeta a le Atua, 315.

  56. Iosefa Filitia Samita, i le Iosefa Filitia Samita: Gospel Scholar, Perofeta a le Atua, 332.

  57. Iosefa Filitia Samita, i le O Le Soifuaga o Iosefa Filitia Samita, 287–88

  58. N. Eldon Tanner, “O se Tagata e Le Faaoleole,” Ensign, Aokuso 1972, 33

  59. Bruce R. McConkie, “Iosefa Filitia Samita: Aposetolo, Perofeta, Tama i Isaraelu,” Ensign, Aokuso 1972, 28.

  60. Korama a Aposetolo e Toasefululua, “Peresitene Iosefa Filitia Samita,” Improvement Era, Iulai 1956, 495.

  61. Ezra Taft Benson, i Sheri L. Dew, Ezra Taft Benson, 411.

  62. Boyd K. Packer, “E Molimau le Agaga i Faamaumauga,” Ensign, Iuni 1971, 87

  63. Iosefa Filitia Samita, i le Iosefa Filitia Samita, i le “Savali mai le Au Peresitene Sili,” Ensign, Ianuari 1971, totonu o le faavaa i luma ma le itulau 1.

  64. Iosefa Filitia Samita, “Lapataiga i le Au Paia ma le lalolagi,” Ensign, Iulai 1972, 27.

  65. Iosefa Filitia Samita, Mana Faamau ma le Faaolataga, Brigham Young University Lauga o le Tausaga (Ianuari 12, 1971), 2.

  66. Iosefa Filitia Samita, “O Le Ata o le Faaolataga,” Ensign, Novema 1971, 5.

  67. Iosefa Filitia Samita, “Ia Iloa mo i Tatou Lava,” Improvement Era, Mati 1970, 3.

  68. Iosefa Filitia Samita, “O Le Uluai Perofeta o le Tisipenisione Mulimuli,” Ensign, Aukuso 1971, 7.

  69. Iosefa Filitia Samita, “O o Tatou Tiutetauave o e Umia le Perisitua,” Ensign, Iuni 1971, 49.

  70. Iosefa Filitia Samita, “O Ou Uso Faigaluega Talavou Pele,” New Era, Ianuari 1971, 4.

  71. Iosefa Filitia Samita, “Ou te Iloa o lo o Soifua Lou Togiola,” Ensign, Tesema 1971, 27.

  72. Iosefa Filitia Samita, “Ua Lauga Peresitene Iosefa Filitia Samita i le autu o le MIA Fou,” New Era, Setema 1971, 40.

  73. Iosefa Filitia Samita, i le Lipoti o le Konafesi, Oketopa 1970, 92.

  74. Iosefa Filitia Samita, i le “Tatalo o le Faapaiaga o le Malumalu o Ogden,” Ensign, Mati 1972, 6.

  75. Iosefa Filitia Samita, “Fautuaga i le Au Paia ma le Lalolagi,” 27.

  76. Harold B. Lee, “O Le Peresitene—Perofeta, Tagatavaai, ma le Talifaaaliga,” Ensign, Aokuso 1972, 35.

  77. Bruce R. McConkie, “Iosefa Filitia Samita: Aposetolo, Perofeta, Tama i Isaraelu,” 24.

  78. Francis M. Gibbons, Iosefa Filitia Samita: Gospel Scholar, Perofeta a le Atua, 495.

  79. N. Eldon Tanner, “O se Tagata e Le Faaoleole,” Ensign, Aukuso 1972, 32.

  80. Harold B. Lee, “O Le Peresitene—Perofeta, Tagatavaai, ma le Talifaaaliga,” 39.

  81. Salt Lake Tribune, Iulai 4, 1972, 12.

  82. Bruce R. McConkie, “Iosefa Filitia Samita: Aposetolo, Perofeta, Tama i Isaraelu,” 24, 27.