Ko e Misiona ‘o Sione Papitaisó

“Na‘e ma‘u ‘e Sione [Papitaiso] ‘a e Lakanga Taula‘eiki Faka-‘Ēloné, pea ko e tauhi totonu ia, mo e fakamelomelo ‘o Kalaisí, na‘e ha‘u ke teuteu ‘a e halá ‘i mu‘a ‘iate Ia.”

Mei he Mo‘ui ‘a Siosefa Sāmitá

Na‘e hoko atu ‘a e ngāue ‘a Siosefa Sāmitá ‘i he liliu ‘o e Tohi ‘a Molomoná ‘i Hāmoni ‘i Penisilivēnia he lolotonga ‘o e fa‘ahita‘u momoko ‘o e 1828–29, ka na‘e māmālie ‘a e ngāué. Na‘e ‘ikai ke ngata ‘i he pau ke ngāue ‘a Siosefa ‘i hono fāmá ke ma‘u ha mo‘ui hono fāmilí, ka na‘e ‘ikai ke ‘i ai ha‘ane tangata tohi taimi kakato ke tokoni kiate ia. Na‘á ne fakamatala ‘i he taimi ‘o e fie ma‘u ko ‘ení ‘o pehē, “Na‘á ku tangi ki he ‘Eikí ke Ne tokoni‘i au ke u fakahoko ‘a e ngāue na‘á Ne fekau kiate aú.”¹ Na‘e tala‘ofa ai ‘a e ‘Eikí te Ne ‘omi ‘a e tokoni na‘e fie ma‘u ‘e Siosefa Sāmita kae hoko atu ‘a e ngāue ki he liliú (vakai, T&F 5:34). ‘I he ‘aho 5 ‘o ‘Epeleli 1829, na‘e kaungā fononga mai ha faiako kei talavou ko ‘Ōliva Kautele mo e tokoua ‘o e Palōfitá ko Samuela ki Hāmoni, ke fe‘iloaki mo Siosefa. Na‘e ‘osi fanongo ‘a ‘Ōliva fekau‘aki mo e ngaahi lau‘i peletí he lolotonga ‘o ‘ene nofo ‘i he ‘api ‘o e ongomātu‘a ‘a e Palōfitá, pea ‘i he hili ha‘ane lotu kau ki he me‘á ni, na‘á ne ma‘u ha fakahā fakafo‘ituitui kuo pau ke ne hoko ko e tangata tohi ma‘á e Palōfitá. ‘I he ‘aho 7 ‘o ‘Epelelí, na‘e kamata ai ‘a e ongo tangatá ni ‘i he liliú, ‘o hoko ‘a ‘Ōliva ko e tangata tohi.

Lolotonga hono liliu ‘e Siosefa mo ‘Ōliva ‘a e ngaahi lau‘i peletí, na‘á na lau ai ‘a e ngaahi fakahinohino ‘a e Fakamo‘uí ki he kakai Nīfaí fekau‘aki mo e papitaiso ki he fakamolemole ‘o e angahalá.² ‘I he ‘aho 15 ‘o Meé, na‘á na ō ai ki he vao‘akau na‘e ofi ki he ‘api ‘o e Palōfitá ke kole ki he ‘Eikí ha mahino lahi ange fekau‘aki mo e ouau mahu‘ingá ni. Na‘e pehē ‘e ‘Ōliva Kautele, “Na‘á ma fai ha lotu fakamātoato ke ‘ilo‘i e founga te ma lava ke ma‘u ai e ngaahi tāpuaki ‘o e papitaisó pea mo e Laumālie Mā‘oni‘oní, ‘o fakatatau mo e founga ‘a e ‘Otuá, peá ma fekumi faivelenga ai ki he totonu ‘a e ngaahi tamaí mo e mafai ‘o e lakanga fakataula‘eiki mā‘oni‘oní, pea mo e mālohi ke ngāue ‘i he lakanga ko iá.”³

Na‘e lekooti ‘e Siosefa Sāmita ‘a e me‘a na‘e hoko ‘i he tali ‘o ‘ena lotú ‘o pehē: “Lolotonga ‘ema fai peheé mo lotu mo ui ki he ‘Eikí, na‘e ‘alu hifo ha talafekau mei he langí ‘i ha ‘ao ‘o e maama, pea ‘i he‘ene hilifaki hono nimá kiate kimauá, na‘á ne fakanofo ‘a kimaua ‘o pehē: ‘I he huafa ‘o e Mīsaiá, ‘oku ou foaki kiate kimoua, ‘a hoku ongo kaungā-tamaio‘eiki, ‘a e Lakanga Fakataula‘eiki ‘o ‘Ēloné, ‘a ia ‘okú ne ma‘u ‘a e ngaahi kī ‘o e tauhi mai ‘a e kau ‘āngeló, pea mo e ongoongolelei ‘o e fakatomalá, pea mo e papitaiso ‘i he fakaukú ke fakamolemole ‘a e ngaahi angahalá; pea ‘e ‘ikai pē toe ‘ave ‘eni mei māmani ‘o a‘u ki hano toe fai ‘e he ngaahi foha ‘o Līvaí ha feilaulau ki he ‘Eikí ‘i he mā‘oni‘oni.

“Na‘á ne pehē ‘oku ‘ikai ke kau ‘a e mālohi ke hilifakinima ke ma‘u ‘a e me‘a-foaki ‘o e Laumālie Mā‘oni‘oní ‘i he Lakanga Taula‘eiki Faka-‘Ēloné ni, ka ‘e foaki mai ia kiate kimaua ‘amui. …

“Na‘e tala mai ‘e he talafekau ‘a ia na‘á ne ‘a‘ahi mai kiate kimaua ‘i he taimi ko iá mo ne foaki kiate kimaua ‘a e Lakanga Fakataula‘eiki ko ‘ení, ko hono hingoá ko Sione, ‘a ia ‘oku ui ko Sione ko e Papitaisó ‘i he Fuakava Fo‘oú, pea ko ‘ene ngāue ‘o fakatatau ki he tu‘utu‘uni ‘a Pita, Sēmisi mo Sione, ‘a ia na‘a nau ma‘u ‘a e ngaahi kī ‘o e Lakanga Fakataula‘eiki ‘o Melekisētekí, ‘a ia na‘á ne pehē ko e Lakanga Fakataula‘eiki ‘e faifai pea ‘e foaki kiate kimaua” (Siosefa Sāmita - Hisitōlia 1:68–70, 72).

Na‘e hoko e ha‘u ‘a Sione Papitaisó ko ha me‘a mahu‘inga ‘i he mo‘ui ‘a e Palōfita ko Siosefa Sāmitá pea mo e fakalakalaka ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá ‘i māmaní. Neongo na‘e ‘osi mamata ‘a Siosefa Sāmita ki he ‘Otua ko e Tamaí mo Sīsū Kalaisi, ‘a‘ahi mai ki ai mo ha kau talafekau fakalangi, peá ne ‘osi ma‘u mo e ngaahi lau‘i peleti koulá mo ne malava ke liliu kinautolu, ka na‘e te‘eki ai foaki ange kiate ia ‘a e mafai mo e mālohi ‘o e lakanga fakataula‘eikí. Kuo ‘osi fakafoki mai ‘eni ‘a e mālohi ‘o e Lakanga Taula‘eiki Faka-‘Ēloné ki māmani, vave mo hono fakafoki mai mo e mālohi ‘o e Lakanga Taula‘eiki Faka-Melekisētekí, pea hoko mo Siosefa Sāmita ko e tauhi fakalao ‘i he pule‘anga ‘o e ‘Otuá.

Ngaahi Akonaki ‘a Siosefa Sāmitá

Na‘e fakahoko ‘e Sione Papitaiso ‘a e misiona mahu‘inga ‘o hono teuteu ‘o e halá ki mu‘a ‘i he Fakamo‘uí pea mo hono papitaiso Iá.

“Na‘á ku ‘i [ha] fakataha ‘i he Temipalé [‘i he ‘aho 29 ‘o Sānuali 1843]. … Na‘á ku fakahā ange na‘e ‘i ai ha fehu‘i ‘e ua kuo fai mai kiate au fekau‘aki mo ‘eku kaveinga ‘o e Sāpate kuo ‘osí, pea na‘á ku palōmesi te u tali ia ki he kakaí, pea ‘oku ou fie faka‘aonga‘i ‘a e faingamālie ko iá.

“Na‘e tupu ‘a e fehu‘í ni mei he folofola ‘a Sīsū ‘o pehē—‘ ‘Iate kinautolu ‘oku fanau‘i ‘e he fefiné, ‘oku ‘ikai ha palōfita lahi hake ‘ia Sione ko e Papitaisó; ka ko ia ‘oku si‘i taha pē ‘i he pule‘anga ‘o e ‘Otuá, ‘oku lahi ia ‘iate ia.‘ [Luke 7:28.] Na‘e anga fēfē hono pehē ko e taha ‘a Sione ‘o e kau palōfita ma‘ongo‘onga tahá? He ‘ikai lava ‘e he‘ene ngaahi maná ‘o fakafōtunga‘i ‘ene ma‘ongo‘ongá. [Vakai, Sione 10:41.]

“ ‘Uluakí. Na‘e fakafalala kiate ia ha misiona fakalangi ke ne teuteu ‘a e hala ‘i he ‘ao ‘o e ‘Eikí. Ko hai ha toe taha na‘e fai ki ai ha falala pehē ki mu‘a pe ki mui ai? Hala ‘atā ha taha.

“Uá. Na‘e fakafalala kiate ia ‘a e misiona mahu‘ingá, pea na‘e fie ma‘u ke ne fakahoko hono papitaiso ‘o e Foha ‘o e Tangatá. Ko hai ha toe taha na‘á ne ma‘u ‘a e lāngilangi ke fai ia? Ko hai ha toe taha na‘á ne ma‘u ‘a e faingamālie mo e langilangi ko iá? Ko hai na‘á ne taki hifo ‘a e ‘Alo ‘o e ‘Otuá ki he vai ‘o e papitaisó, mo ne ma‘u ‘a e faingamālie ke mamata ki he maliu hifo ‘a e Laumālie Mā‘oni‘oní ‘i he tatau ‘o e lupé, pe ko e faka‘ilonga ‘o e lupé, ko e fakamo‘oni‘i ia ‘o e ngāue ko iá? Na‘e fokotu‘u ‘a e faka‘ilonga ‘o e lupé ki mu‘a ‘oku te‘eki ngaohi ‘a e māmaní, ko ha fakamo‘oni ki he Laumālie Mā‘oni‘oní, pea he ‘ikai ke lava ‘a e tēvoló ia ke fotu mai ‘i he faka-‘ilonga ‘o e lupé. Ko e Laumālie Mā‘oni‘oní ko ha tokotaha, ‘oku ‘i he fōtunga ‘o ha taha. ‘Oku ‘ikai ke ne fakangatangata ia ki he fōtunga ‘o e lupé, ka ‘i he faka‘ilonga ‘o e lupé. He ‘ikai ke lava ‘a e Laumālie Mā‘oni‘oní ia ‘o liliu ke hoko ko ha lupe; ka na‘e foaki ‘a e faka‘ilonga ‘o e lupé kia Sione ke fakahaa‘i hono mo‘oni ‘o e ngāue ko iá, he ko e lupé ko e fakataipe pe ko e faka‘ilonga ia ‘o e mo‘oní mo e haohaoá.

“Tolú. Ko Sione pē ‘a e tauhi fakalao ki he me‘a ‘o e Siasí na‘e ‘i māmani ‘i he taimi ko iá, mo ne lolotonga ma‘u ‘a e ngaahi kī ki he mālohí. Na‘e pau ke talangofua ‘a e kakai Siú ki he‘ene ngaahi fakahinohinó pe te nau mala‘ia, ‘i he‘enau fono pē ‘anautolú; pea na‘e fakahoko ‘e Kalaisi tonu pē ‘a e mā‘oni‘oni kotoa ‘aki ‘Ene talangofua ki he fono na‘á Ne ‘oange kia Mōsese ‘i he mo‘ungá, ‘o ne fakamamafa‘i ia mo ‘ai ke faka‘ei‘eiki, kae ‘ikai ke Ne faka‘auha. Na‘e ma‘u ‘e he foha ‘o Sakaliá ‘a e ngaahi kií, mo e pule‘angá, mo e mālohí, ‘a e nāunaú mei he kakai Siú, ‘i he pani mā‘oni‘oni mo e tu‘utu‘uni ‘a e langí, pea na‘e ‘ai ‘e he ngaahi ‘uhingá ni ‘e tolu ke ne hoko ko e palōfita ma‘ongo‘onga taha kuo fā‘ele‘i ‘e ha fefine.

“Ko e fehu‘i hono uá:—Na‘e anga fēfē ‘a e mā‘olunga ange ‘iate ia ‘a e mā‘ulalo taha ‘i he pule‘anga ‘o e langí? [Vakai, Luke 7:28.]

“ ‘I he‘eku talí na‘á ku ‘eke ange—Ko hai na‘e ‘uhinga ki ai ‘a Sīsū ‘i He‘ene folofola kau ki he si‘i tahá? Na‘e lau ko Sīsuú ko e si‘i taha Ia ke ‘i ai ha‘ane totonu ki he pule‘anga ‘o e ‘Otuá, pea ‘oku [ngalingali] ko e si‘i taha Ia ke nau tui ki ai ko ha palōfita; ‘o hangē ko ‘Ene folofolá—‘Ko ia ‘oku lau ko e si‘i taha ‘iate kimoutolú ‘oku lahi ia ‘ia Sione—‘a ia ko Au ia.‘”⁴

Kuo pau ke ‘i ai ha kau tauhi totonu ‘i he pule‘anga ‘o e ‘Otuá.

“ ‘Oku pehē ‘e ha ni‘ihi na‘e te‘eki fokotu‘u ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá ‘i māmani kae tālunga ‘a e ‘aho ‘o e Penitekosí, pea na‘e ‘ikai ke malanga‘i ‘e Sione [Papitaiso] ia ‘a e papitaiso ‘o e fakatomala ki he fakamolemole ‘o e angahalá; ka ‘oku ou tala atu, ‘i he huafa ‘o e ‘Eikí, na‘e fokotu‘u ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá ‘i māmani talu mei he ngaahi ‘aho ‘o ‘Ātamá ‘o a‘u mai ki he kuonga ko ‘ení. Ko e taimi pē ‘oku ‘i māmani ai ha taha mā‘oni‘oni ‘oku fakahā ki ai ‘e he ‘Otuá ‘Ene folofolá mo ‘oange ki ai ‘a e mālohi mo e mafai ke ne fakahoko ngāue ‘i Hono huafá, pea ka ‘i ai ha potu ‘oku ‘i ai ha taula‘eiki ‘a e ‘Otuá—ha faifekau ‘okú ne ma‘u ‘a e mālohi mo e mafai mei he ‘Otuá ke ngāue ‘i he ngaahi ouau ‘o e ongoongoleleí mo ngāue ‘i he lakanga fakataula‘eiki ‘o e ‘Otuá, ‘oku ‘i ai ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá; pea ko e nunu‘a hono fakasītu‘a‘i ‘o e Ongoongolelei ‘o Sīsū Kalaisí mo e kau Palōfita na‘e fekau‘i mai ‘e he ‘Otuá, na‘e tō ai ‘a e fakamaau ‘a e ‘Otuá ki he kakai, tukui kolo, mo ha ngaahi pule-‘anga, ‘i ha ngaahi kuonga kehekehe ‘o e māmaní, he ko e me‘a ia na‘e hoko ki he kolo ko Sōtoma mo Komolá, na‘e faka‘auha ko ‘ena fakasītu‘a‘i ‘a e kau Palōfitá. …

“Neongo ‘a e fekau‘aki ‘a e Ongoongoleleí mo e papitaiso na‘e malanga‘i ‘e Sioné, te u pehē na‘e ha‘u ‘a Sione ‘o malanga‘aki ‘a e Ongoongolelei ki he fakamolemole ‘o e angahalá; na‘e ma‘u hono mafaí mei he ‘Otuá, pea na‘e ‘iate ia ‘a e ngaahi fakahā ‘a e ‘Otuá, pea hangē na‘e ‘ia Sione toko taha pē ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá ‘i ha kuonga. Na‘e tala‘ofa ‘a e ‘Eikí kia Sakalia ‘e ‘i ai hano foha ko ha hako ‘o ‘Ēlone, he na‘e tala‘ofa ‘a e ‘Eikí ‘e hokohoko atu ‘a e lakanga fakataula‘eikí ‘ia ‘Ēlone pea mo hono ngaahi hakó ‘i he toenga honau ngaahi to‘u tangatá. ‘Oua mu‘a na‘a to‘o ‘e ha tangata ‘a e lāngilangí ni kiate ia, tuku kehe pē ka toki ui ia ‘e he ‘Otuá ‘o hangē ko ‘Ēloné [vakai, Hepelū 5:4]; pea na‘e ma‘u ‘e ‘Ēlone hono uiui‘í ‘i he fakahā. …

“Ka ‘oku pehē ‘e he taha, na‘e ‘ikai lava ‘o fokotu‘u ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá ‘i he ngaahi ‘aho ‘o Sioné, he na‘e pehē ‘e Sione ia kuo ofi mai ‘a e pule‘angá. Ka te u fehu‘i pe ‘e lava ke ofi ange ia kiate kinautolu ‘i he nima ‘o Sioné. ‘Oku ‘ikai fie ma‘u ke tatali ‘a e kakaí ki he ‘aho ‘o e Penitekosí ke ma‘u ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá, he na‘e ‘ia Sione ia, pea na‘e ha‘u ia mei he toafá mo kalanga, ‘Mou fakatomala, he ‘oku ofi ‘a e pule‘anga ‘o e langí‘ [Mātiu 3:2], ‘o tatau pē mo ha‘ane pehē, ‘Ko ‘eni, kuó u ma‘u ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá pea ‘oku ou kumí ni kimoutolu; Kuó u ma‘u ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá, pea te mou lava ke ma‘u ia, ‘oku ou kumí ni kimoutolu; pea kapau he ‘ikai ke mou ma‘u ia, te mou mala‘ia;‘ pea ‘oku tala ‘e he folofolá na‘e ‘alu kotoa ‘a Selusalema ki he papitaiso ‘a Sioné [vakai, Mātiu 3:5–6]. Na‘e ‘i ai ha tauhi fakalao, pea ko kinautolu na‘e papitaisó na‘a nau hoko ko e kakai ‘o ha tu‘i; pea na‘e ‘i ai foki mo e ngaahi fono pea mo e ngaahi fakahā ‘a e ‘Otuá; ko ia, na‘e ‘i ai ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá; he na‘e ‘ikai ha tangata te ne ma‘u ha mafai lelei ange ke tauhi ‘o laka ‘ia Sione; pea na‘e talangofua hotau Fakamo‘uí tonu pē ki he mafai ko iá, ‘aki hono papitaiso ia ‘e Sione; ko ia na‘e fokotu‘u ai ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá ‘i māmani, ‘i he ngaahi ‘aho ‘o Sioné. …

“… Na‘e hā‘ele mai ‘a Kalaisi ‘o fakatatau mo e ngaahi lea ‘a Sioné [vakai, Ma‘ake 1:7], pea na‘e ma‘ongo‘onga ange ia ‘ia Sione, koe‘uhí he na‘á Ne ma‘u ‘a e ngaahi kī ‘o e Lakanga Taula‘eiki Faka-Melekisētekí mo e pule‘anga ‘o e ‘Otuá, mo ne fakahā ki mu‘a ‘a e lakanga fakataula‘eiki ‘o Mōsesé, ka na‘e papitaiso ‘a Kalaisi ‘e Sione ke fakahoko ‘a e mā‘oni‘oni kotoa pē [vakai, Mātiu 3:15]. …

“… ‘Oku folofola ‘a [Sīsū], ‘Ka ‘ikai fanau‘i ‘a e tangatá ‘i he vaí mo e Laumālié, ‘e ‘ikai ‘aupito fa‘a hū ia ki he pule‘anga ‘o e ‘Otuá;‘ pea, ‘‘e mole ‘a e langí mo māmani, ka ‘e ‘ikai mole ‘eku leá.‘ [Sione 3:5; Mātiu 24:35.] Ka fanau‘i ha tangata ‘i he vaí pea ‘i he Laumālié, ‘e lava ‘o hū ki he pule‘anga ‘o e ‘Otuá. ‘Oku mahino na‘e ‘i māmani ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá, pea teuteu ‘e Sione ha kakai ki he pule‘anga ko iá, ‘aki ‘ene malanga‘aki ‘a e Ongoongoleleí kiate kinautolu mo papitaiso kinautolu, peá ne teuteu ‘a e halá ki mu‘a ‘i he Fakamo‘uí, pe ko ha‘ane hoko mai ko ha fakamelomelo, ‘o ne teuteu ha kakai ki he malanga ‘a Kalaisí; pea na‘e malanga ‘a Kalaisi ‘i Selusalema kotoa ‘i he feitu‘u tatau na‘e ‘osi malanga ai ‘a Sioné. … Na‘e malanga‘aki ‘e Sione … ‘a e Ongoongolelei mo e papitaiso tatau na‘e malanga‘aki ‘e Sīsū mo e kau ‘aposetolo ‘i hono tu‘á. …

“Ko e taimi pē ‘oku lava ai ‘e he tangatá ‘o ma‘u ha tauhi kuo fakamafai‘i totonu mei he ‘Otuá, ‘oku fokotu‘u ai ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá; ka ‘i he ngaahi potu ‘oku ‘ikai ma‘u ai kinautolu ko ‘ení, ‘oku ‘ikai ke ‘i ai ‘a e pule‘anga ia ‘o e ‘Otuá. ‘Oku ‘ikai hano ‘aonga ‘a e ngaahi ouaú, ngaahi fa‘ungá, mo e ngaahi ngāue kotoa he funga ‘o māmaní ki he fānau ‘a e tangatá, tuku kehe kapau kuo fakanofo kinautolu mo fakamafai‘i ‘e he ‘Otuá; he ‘e ‘ikai ke lava ‘e ha me‘a ‘o fakahaofi ‘a e tangatá ka ko ha tauhi totonu; koe‘uhí he ‘ikai ha toe taha ia ‘e tali ‘e he ‘Otuá pe kau ‘āngeló.”⁵

“Na‘e ma‘u ‘e Sione [Papitaiso] ‘a e Lakanga Taula‘eiki Faka-‘Ēloné, pea na‘e hoko ko ha tauhi totonu, mo e fakamelomelo ‘o Kalaisi, ‘o ne ha‘u ke teuteu ‘a e halá ki mu‘a ‘iate ia. … Ko ha taula‘eiki ‘a Sione ‘i he lakanga ‘o ‘Ēloné ki mu‘a ‘ia Kalaisi. …

“Na‘e foaki kiate ia ‘a e ngaahi kī ‘o e Lakanga Taula‘eiki Faka-‘Ēloné, pea na‘e hangē ia ha le‘o na‘e kalanga ‘i he toafá, ‘o pehē, ‘Teuteu ‘a e hala ‘o e ‘Eikí pea fakatonutonu hono ngaahi ‘alungá‘ [Mātiu 3:3.] …

“Pea lea ‘a e Fakamo‘uí kia Sione, kuo pau ke ke papitaiso au. Ko e hā hono ‘uhingá? Ke tali ‘eku tu‘utu‘uní [vakai, Mātiu 3:15]. … Na‘e ‘ikai ke ‘i ai ha tauhi totonu ‘o Sīsū [tuku kehe pē] ‘a Sione.

“ ‘Oku ‘ikai ha fakamo‘ui ia ‘e ma‘u ‘i he vaha‘a ‘o e ongo takafi ‘o e Tohi Tapú kae ta‘e ‘i ai ha tauhi totonu.”⁶

‘Oku ma‘u ‘e ha taha ‘okú ne ma‘u ‘a e laumālie ‘o ‘Ilaiasé ha “ngāue teuteu” na‘e tuku kiate ia ‘e he ‘Eikí.

“Ko e laumālie ‘o ‘Ilaiasé ‘oku ou fie tomu‘a lea ki aí; pea koe-‘uhí ke a‘usia ‘a e kaveingá ni, te u to‘o mai ha fakamo‘oni mei he Folofolá mo fai ‘eku fakamo‘oni ‘a‘akú.

“Ko e ‘uluakí, ‘e fe‘unga ke u pehē, na‘á ku ‘alu ki he loto vao-‘akaú ke fehu‘i ki he ‘Eikí ‘i ha lotu, ki Hono finangalo fekau‘aki mo aú, pea na‘á ku mamata ai ki ha ‘āngelo [Sione Papitaiso], pea na‘e hilifakinima ki hoku ‘ulú, ‘o fakanofo au ko ha Taula‘eiki ‘i he lakanga ‘o ‘Ēloné, pea mo u ma‘u ‘a e ngaahi kī ‘o e Lakanga Fakataula‘eiki ko ‘ení, ‘a ia ko hono fatongiá ke malanga‘aki ‘a e fakatomalá mo e papitaiso ki he fakamolemole ‘o e angahalá, pea mo papitaiso foki. Ka na‘e fakahā mai kiate au ‘oku ‘ikai a‘u ‘a e fatongia ia ko ‘ení ki he hilifakinima ‘o foaki ‘a e Laumālie Mā‘oni‘oní; ko e ngāue ko iá ‘oku lahi ange ia, pea ‘e toki foaki mai ‘a mui; ka ko hoku fakanofó ko ha ngāue teuteu, pe fakamelomelo, ‘a ia ko e laumālie ‘o ‘Ilaiasé; he ‘oku mu‘omu‘a ‘a e laumālie ‘o ‘Ilaiasé ke teuteu ‘a e halá ki he me‘a ‘oku mā‘olunga angé, pea ko e me‘a ia na‘e hoko kia Sione Papitaisó. Na‘e ha‘u ‘o kalanga ‘i he ngaahi toafá, ‘Mou teuteu ‘a e hala ‘o e ‘Eikí, fakatonutonu hono ngaahi ‘alungá.‘ [Mātiu 3:3.] Pea na‘e fakahā kiate kinautolu, kapau te nau lava ‘o ma‘u ia, ko e laumālie ia ‘o ‘Ilaiasé [vakai, Mātiu 11:14]; pea na‘e mātu‘aki tokanga ‘a Sione ke ne fakahā ki he kakaí, na‘e ‘ikai ko e Maama ia ko iá, ka na‘e fekau‘i mai ia ke ne fakamo‘oni ki he Maama ko iá [vakai, Sione 1:8].

“Na‘á ne fakahā ki he kakaí ko hono misioná ke malanga‘aki ‘a e fakatomalá mo papitaiso ‘aki ‘a e vaí; ka ko ia ‘oku muimui mai ‘iate iá te ne papitaiso ‘aki ‘a e afi mo e Laumālie Mā‘oni‘oní [vakai, Mātiu 3:11].

“Kapau na‘a ko ha taha kākā, na‘e mei ngāue ia ‘o laka atu ‘i hono fakangatangatá, mo feinga ke fakahoko ‘a e ngaahi ouau na‘e ‘ikai kau ‘i he tu‘unga mo e uiui‘i ko ‘ení, ‘i he laumālie ‘o ‘Ilaiasé.

“Ko e laumālie ‘o ‘Ilaiasé ke teuteu ‘a e halá ki ha fakahā lahi ange ‘a e ‘Otuá, ‘a ia [ko e laumālie ‘o ‘Ilaiasé] ko e Lakanga Fakataula‘eiki ia ‘o ‘Ilaiasé, pe ko e Lakanga Fakataula‘eiki ia na‘e fakanofo ki ai ‘a ‘Ēloné. Pea ko e taimi ‘oku fekau‘i mai ai ‘e he ‘Otuá ha tangata ki māmani ke ne teuteu ki ha ngāue ‘oku lahi angé, ‘okú ne ma‘u ‘a e ngaahi kī ‘o e mālohi ‘o ‘Ilaiasé, na‘e ui ia ko e akonaki ‘a ‘Ilaiasé, ‘o kamata mei he ngaahi fuofua ta‘u ‘o māmaní.

“Na‘e fakangatangata pē ‘a e misiona ‘o Sioné ki he malangá mo e fai papitaisó; ka ko e me‘a na‘á ne faí na‘e fakalao; pea ko e taimi na‘e hā‘ele mai ai ‘a Sīsū Kalaisi ki ha taha ‘o e kau ākonga ‘a Sioné, na‘á Ne papitaiso kinautolu ‘aki ‘a e afí mo e Laumālie Mā‘oni‘oní. … Na‘e ‘ikai fai ‘e Sione ia ha me‘a na‘e ‘ikai fakamafai‘i ia ki ai, ka na‘á ne fakahoko faivelenga ‘a e konga ‘oku fekau‘aki mo hono uiui‘í; pea ko e konga ‘o e fale ma‘ongo‘onga kuo pau ke teuteu‘i totonu mo vahevahe ‘a e konga kotoa pē ki honau takitaha tu‘unga totonu; pea ‘oku mahu‘inga ke ‘ilo‘i pe ko hai ‘okú ne ma‘u ‘a e ngaahi kī ‘o e mālohí, pea ko hai ‘oku ‘ikai ke ne ma‘ú, na‘a ‘iloange kuo kākaa‘i kitautolu.

“ ‘Oku ‘i ai ha fatongia teuteu ‘o e taha ‘okú ne ma‘u ‘a e ngaahi kī ‘o ‘Ilaiasé. … Na‘e fakahā kiate au ‘a e laumālie ‘o ‘Ilaiasé, pea ‘oku ou ‘ilo‘i ‘oku mo‘oni; ko ia ‘oku ou lea hangatonu aí, he ‘oku ou ‘ilo‘i ‘oku mo‘oni ‘eku akonakí.”⁷

Ngaahi Fokotu‘u Ki he Akó mo Hono Ako‘í

Fakakaukau‘i ‘a e ngaahi tefito‘i fakakaukau ko ‘ení ‘i ho‘o ako ‘a e vahé pe ‘i ho‘o teuteu ke ako‘í. Ke ma‘u ha tokoni lahi ange, vakai ki he peesi vii–xv.

Lau ‘a e fakamatala ki hono foaki ‘e Sione Papitaiso ‘a e Lakanga Taula‘eiki Faka-‘Ēloné kia Siosefa Sāmita mo ‘Ōliva Kautelé (peesi 91–92, 97). Ko e hā ha ola ‘o e me‘a na‘e hoko ko ‘ení ‘ia Siosefa mo ‘Ōliva? Ko e hā ha ola ‘o e me‘a ko ‘ení ‘i ho‘o mo‘uí?
Lau kakato ‘a e ‘uluaki palakalafi ‘i he peesi 92 mo fakatokanga‘i ange na‘e ui ‘e Sione Papitaiso ‘a Siosefa mo ‘Ōliva ko ‘ene “kaungā tamaio‘eiki.” Ko e hā ha ngaahi founga ‘e ala tokoni ai ‘a e kupu‘i lea ko ‘ení ki he kau ma‘u lakanga fakataula‘eikí? Ko e hā ha ngaahi founga ‘e tokoni‘i ai ‘e he kupu‘i leá ni ‘etau fetu‘utaki mo e kau talavou ‘oku nau ma‘u ‘a e Lakanga Taula‘eiki Faka-‘Ēloné?
Toe fakamanatu ‘a e konga ‘o e vahé ‘oku kamata ‘i he peesi 93. Ko e hā ha‘o fakakaukau mo ha‘o ongo‘i fekau‘aki mo Sione Papitaiso pea mo e ngāue na‘á ne fakahoko ‘i he lolotonga ‘o ‘ene mo‘ui fakamatelié?
Na‘e ako‘i ‘e he Palōfita ko Siosefá ko Sione Papitaisó ko e “tauhi totonu” (peesi 94–97). ‘Okú ke pehē ko e hā hono ‘uhinga ‘o e fo‘i lea “tauhi totonu” ‘i he‘ene fekau‘aki mo e lakanga fakataula‘eikí? Ko e hā ‘oku “ ‘ikai ma‘u ai ha fakamo‘ui … ka ‘ikai ha tauhi totonú”? (peesi 97).
‘I ho‘o lau ‘a e konga faka‘osi ‘o e vahé (peesi 97–99), toe fakamanatu ‘a e ‘uhinga ‘o e fo‘i lea “ ‘Īlaiasé” ‘oku hā ‘i he Tikisinali ‘o e Tohi Tapú (vakai, Bible Dictionary, peesi 663. Ko e hā ‘a e laumālie ‘o ‘Ilaiasé? Na‘e teuteu‘i fēfē ‘e Sione Papitaiso ‘a e hala ki he hā‘ele mai ‘a e Fakamo‘uí?
Na‘e pehē ‘e Siosefa Sāmita ko hono foaki ko ia ‘o e Lakanga Taula‘eiki Faka-‘Ēloné ko ha “ngāue teuteu” koe‘uhí he ‘okú ne teuteu ‘a e halá ki ha me‘a lahi ange (peesi 97). Ko e hā ‘e lava ‘e he kau ma‘u Lakanga Taula‘eiki Faka-‘Ēloné ‘o fai ke nau teuteu ai ke ma‘u ‘a e Lakanga Taula‘eiki Faka-Melekisētekí? Ko e hā ‘e lava ke fakahoko ‘e he mātu‘á, ngaahi kuí, kau faiakó, mo e kau takí ke tokoni ‘i hono teuteu‘i kinautolú?

Ngaahi Potufolofola Fekau‘akí: Mātiu 3:1–17; 1 Nīfai 10:7–10; Liliu ‘a Siosefa Sāmitá, Mātiu 3:43–46