Laipelí
ʻIloʻi Ko e Fakahaá Ko ha Ngāue Ia


“ʻIloʻi Ko e Fakahaá ko ha Ngāue Ia,” Ngaahi Tefito mo e Ngaahi Fehuʻi (2023)

ʻĪmisi
ko ha finemui ʻi Kana ʻoku tangutu ʻi tuʻa ʻi ha sitepu ʻo tohi ʻi ha tohinoa

Ko Hono Kumi ha Ngaahi Tali ki Hoʻo Ngaahi Fehuʻí

ʻIloʻi Ko e Fakahaá Ko ha Ngāue Ia

ʻOku faingofua ke fakakaukauloto ko e taimi ʻoku finangalo ai e ʻOtuá ke fakahoko ha meʻá, ʻokú Ne ala atu pē ki he kau taki ʻo e Siasí ke ʻai ke nau ʻiloʻi. Ka ʻoku fakahaaʻi ʻe he hisitōlia ʻo hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí ko e fakahaá ko ha founga ia ʻo e fekumi ke ʻiloʻi e finangalo ʻo e ʻOtuá pea ʻoku faʻa maʻu lahi taha ia hili ʻa e fakalaulaulotó mo e kolé. ʻOku moʻoni ʻeni ki he kau palōfitá pea kiate kitautolu taki taha. Naʻe kolenga mai kiate kitautolu hono kotoa ʻe Palesiteni Nalesoni ʻo pehē, “ke tau mafao atu ʻi hotau tuʻunga malava fakalaumālie lolotongá ke maʻu e fakahā fakatāutahá.”1

Ko ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻeni ʻe niʻihi te nau tokoniʻi koe ʻi hoʻo ako ʻa e fakahā kuo fakahoko maí, ʻi he Siasí pea ʻi hoʻo moʻuí fakatouʻosi:

  • Manatuʻi ʻoku faʻa kamata ʻaki e fakahaá ha ngaahi fehuʻi. ʻOku hanga ʻe he sīpinga ʻa Siosefa Sāmitá ʻo fakahaaʻi mai ko ʻetau tauʻataina ke filí mo e ngaahi fehuʻi fakamātoató ʻoku mahuʻinga ʻaupito ia ʻi he ngāue ʻo e fakahaá. Naʻe maʻu ʻa e meimei vahe kotoa pē ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ko ha tali ki ha fehuʻi. Naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻa Siosefa ke ne ako e ngaahi meʻá ʻi hono ʻatamaí pea fekumi ki he laumālie ʻo e fakahaá. ʻOku teuteuʻi hotau lotó mo fakaava hotau ʻatamaí ʻe he founga ʻo e fehangahangai mo e ngaahi palōpalemá, fekumi ki he mahinó, siviʻi ha ngaahi tali kehekehe ʻe ala maʻu, mo lotua ha fakahinohino. ʻOkú ne tokoniʻi kitautolu ke tau maʻu, mahino, pea ngāue ʻo fakatatau mo e fakahaá.

  • Fakatokangaʻi ange ʻoku maʻu ʻa e fakahaá ʻi he ʻotu lea ki he ʻotu lea. Kuo pehē ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni, “Ko ha kau fakamoʻoni kitautolu ki he ngāue ʻo hono fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí. Kapau ʻokú ke pehē kuo kakato hono fakafoki mai ʻo e Siasí, ko e kamataʻangá pē ʻeni ʻokú ke vakai ki aí.”2 Ko ha Siasi moʻui ʻeni. Neongo ʻoku ʻikai feliliuaki e ngaahi moʻoni mahuʻinga ʻo e ongoongoleleí, ka kuo fakahā mai ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni, ngaahi polokalama, ngaahi houalotu, mo e ngaahi akonaki ʻo e Siasí ʻi he ʻotu lea ki he ʻotu lea ʻi ha ngaahi māhina, taʻu, mo ha ngaahi taʻu lahi. Pea ʻoku kei hokohoko atu pē ʻa e founga ko iá. ʻOku ʻikai ke tau lava maʻu pē ʻo sio ki he ikuʻangá mei he kamataʻangá, ka te tau lava ʻo falala ʻe hokohoko atu e ngāue ʻa e ʻEikí mo ʻEne fānaú ke ʻomi kiate kinautolu ha maama lahi ange.

  • Manatuʻi ʻoku folofola mai ʻa e ʻOtuá kiate kitautolu ʻo fakatatau mo ʻetau mahinó. ʻOku fakafōtunga ʻa e kakai kotoa pē ʻe he anga fakafonuá: ʻa e ngaahi tui, fōtunga fakafonua, lea fakafonua, mo e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻinga ʻoku tau maʻú. ʻOku kehekehe ʻaupito ʻa e anga fakafonuá mei he feituʻu ki he feituʻu ʻi he fakalau ʻa e taimí. Ko e finangalo lelei ko ia ʻa e ʻOtuá ke ʻomi ha fakahā ʻoku fakahangatonu mai kiate kitautolu ʻi hotau anga fakafonuá pea fakatatau mo ʻetau mahinó, ko ha moʻoni fakaʻofoʻofa ia ʻo hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí. ʻE lava ke tokoni hono manatuʻi ʻení ke tau fekumi ʻi he loto-fakatōkilalo ki he folofolá mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfita ʻo e kuohilí. Naʻe folofola ʻa e ʻOtuá ki he kau ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá ʻo fakatatau ki heʻenau mahino fakakuongamuʻa ki he Hahake-ofi maí. Naʻá Ne folofola kia Siosefa Sāmita ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi fakataipe mo e lea fakafonua mei hono ʻulungaanga fakafonua ʻi ʻAmelika he 1800 tupú. Pea ʻoku fetuʻutaki mai e ʻOtuá kiate kitautolu ʻi he ʻahó ni ʻo fakatatau mo e fakangatangata ʻo e meʻa ʻoku tau malavá ʻi ha ngaahi founga ʻe lava ke mahino kiate kitautolu.

  • Faitotonu pea tui. ʻOku toutou lea ʻaki ʻe he Kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e kupuʻi lea, “ʻOku ou ʻiló” ʻi he taimi ʻoku nau vahevahe ai ʻenau fakamoʻoní. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ngaahi ongo moʻoni ko ʻení ʻa e ngaahi aʻusia fakalaumālie fakataautaha ʻoku maʻu ʻi hono ako mo moʻui ʻaki e ongoongoleleí. Ka ʻoku tau ʻaʻeva kotoa ʻi he tuí ʻi he moʻuí ni. ʻOku kole mai ʻe Sīsū Kalaisi ke tau kamata ʻaki ʻetau tuí. ʻE SAI pē kapau ʻoku ʻi ai haʻo ngaahi fakakaukau ʻoku taʻepau. ʻOku SAI pē kapau ko e meʻa pē ʻokú ke maʻu he taimi ní ko ha holi ke tui. Hangē ko e tamai naʻá ne kole kia Sīsū ke fakamoʻui ʻene fānaú te ke lava ʻo pehē ange, “ʻEiki, ʻoku ou tui; ke ke tokoniʻi au telia ʻeku taʻetuí.”3

  • Manatuʻi ʻoku haʻu mei he ʻOtuá ʻa e lelei kotoa pē. ʻI he taimi naʻe hā mai ai e ʻāngelo ko Molonaí kia Siosefa Sāmitá, naʻá ne lau maʻuloto e kikite ʻa Sioelí ʻe huaʻi hifo ʻe he ʻEikí Hono Laumālié ki he kakano kotoa pē ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí.4 Neongo ʻoku lahi e kovi ʻi he māmaní, ka ʻoku fonu foki ia ʻi he leleí mo e moʻoní. ʻOku kau heni ʻa e fakalakalaka ʻi he saienisí mo e faitoʻó mo e ngaahi ngāue ke fakatupulaki e fakaʻapaʻapa ki he kakai kotoa pē. Kuo akoʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻoku folofola ʻa e ʻOtuá ki he fakafoʻituitui ʻi he anga fakafonua kotoa pē. Hangē pē ko ʻetau fakaafeʻi ʻa e niʻihi kehé ke kau mai pea “ʻomi mo kimoutolu ʻa e ngaahi lelei kotoa pē ʻoku mou maʻú,” ʻoku mau tali ʻa e moʻoní ʻi ha feituʻu pē te tau maʻu ai ia.5

  • ʻIloʻi ko hono maʻu ʻo e fakahaá ʻe lava ke hoko ia ko ha ngāue faingataʻa. Neongo ʻoku vave mo faingofua he taimi ʻe niʻihi ʻa e tali ki heʻetau ngaahi fehuʻí, ka ʻe lava foki ke laui taʻu e ngāue ʻa e fakahaá. ʻE lava foki ke fakatupu ʻe hotau tūkunga ʻi he moʻuí ke tau faingataʻaʻia ʻi he taimi ʻoku tau fekumi ai ki ha fakahā fakatāutahá. Hangē ko ʻení, ʻoku aʻusia ʻe ha kakai ʻe niʻihi ha ngaahi fokoutua hangē ko e loto-mafasiá ʻa ia ʻokú ne ʻai ke faingataʻa ange ʻa e ongoʻi ofi ki he ʻOtuá. Te tau lava ʻo fai hotau fatongiá ke tali e ngaahi faingataʻa ko ʻení kae hokohoko atu ʻetau falala ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau maʻu ʻa e nongá. ʻOku ʻikai ʻuhinga hoʻo taʻe maʻu e ngaahi tali mei he ʻOtuá ʻokú ke fai ha meʻa ʻoku hala. Faʻa kātaki pea tanumaki hoʻo tuí ʻi hoʻo tatali ki he ʻEikí.

  • Hokohoko atu e fekumi ki he fakahaá. Lolotonga hoʻo fekumi ki he nonga ʻoku fekauʻaki mo hoʻo ngaahi fehuʻí, hokohoko atu hono fai e ngaahi tefitoʻi meʻa mahuʻinga ko iá: lotu, ako e folofolá, maʻu ʻa e sākalamēnití, feinga ke tauhi e ngaahi fekaú, pea moihū ʻi he temipalé. ʻIkai ngata aí, te ke lava ʻo fekumi ke vāofi mo e ʻEikí ʻaki haʻo tokoni ki he niʻihi kehe ʻi ho fāmilí, kāingalotú, pe koló; ʻaki haʻate fakamoleki ha taimi ʻi natula; pe fakalaulauloto ki he ngaahi meʻa fakalaumālié. ʻE tokoni ʻa e ʻunuʻunu atu ke ofi ange ki he ʻOtuá ke fakapapauʻi ʻoku kei ava pē ʻa e ngaahi halanga ʻo e fakahaá.

Ngaahi potufolofola mahuʻingá: Sēmisi 1:5–6; 2 Nīfai 28:30; 31:3; ʻAlamā 5:45–47; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:24; 88:63