Moʻui Fakafalala a Pē Kiate Kitá
Ako


“10: Ako,” Ko Hono Maʻu ha Mālohi ʻi he ʻEikí: Ivi Matuʻuaki Fakaelotó (2020)

“10: Ako,” Ko Hono Maʻu ha Mālohi ʻi he ʻEikí: Ivi Matuʻuaki Fakaelotó

Ako—Taimi Lōloa Tahá: Miniti ʻe 60

1. Ko Hono ʻIloʻi ʻEtau Fakalakalaká

Laukonga:

ʻE lava ke faitāpuekina kitautolu ke tau fakahoko, kātekina, mo ikunaʻi e meʻa kotoa pē ʻi he mālohi ʻo e ʻEikí ʻo fakafou ʻi Heʻene ʻaloʻofá. ʻI he ngaahi uike siʻi kuohilí, kuo tau maʻu ha mālohi ʻi he ʻEikí pea ako ha ngaahi taukei lahi ke fakaleleiʻi ʻaki hotau ivi matuʻuaki fakaelotó.

Aleaʻi:

Vahevahe mo e kulupú ha niʻihi ʻo e ngaahi fakakaukau naʻá ke hiki ʻi he ʻekitivitī ʻi ʻolungá. Ko e hā e meʻa naʻe ola leleí?

Ko e hā ha ngaahi pole naʻá ke fehangahangai mo ia ʻi hoʻo feinga ke liliú, pea naʻá ke tupulaki fēfē mei he ngaahi pole ko iá?

2. Ako mei Heʻetau Ngaahi Fakafeʻātungiá

Laukonga:

Ko e ngaahi fakafeʻātungiá ko ha konga angamaheni pē ia ʻo e moʻuí pea ko ha konga ia ʻoku ʻamanaki pē ʻe hoko ʻi ha faʻahinga feinga pē ke liliú. ʻE lava ke akoʻi atu ʻe hoʻo ngaahi fakafeʻātungiá ha ngaahi founga ke hokohoko atu ai hoʻo fakalakalaká. ʻE tokoni hoʻo fehangahangai mo e ngaahi fakafeʻātungiá, ke ke tokanga taha ki he fakalakalaká kae ʻikai ko e haohaoá. Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Kimi B. Kalake ʻo pehē: “ʻOku ʻikai hatau taha ʻe haohaoa. Ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku tau faingataʻaʻia. ʻOku tau hē pe loto-foʻi. ʻOku tau humu. Ka ʻo kapau te tau hanga kia Sīsū Kalaisi ʻi he loto-fakatomala, te Ne fokotuʻu hake kitautolu, fakamaʻa kitautolu mei he angahalá, fakamolemoleʻi kitautolu, mo faitoʻo hotau lotó. ʻOku faʻa kātaki Ia mo angaʻofa; ʻoku ʻikai teitei ngata pe ʻosi ʻEne ʻofa huhuʻí” (“Hanga kia Sīsū Kalaisi,” Liahona, Mē 2019, 56).

ʻOku akoʻi ʻe he folofolá, “ʻOku lahi ʻa e ngaahi mamahi ʻo e māʻoniʻoní: ka ʻoku fakamoʻui ia mei ai kotoa pē ʻe [he ʻEikí].” (Saame 34:19).

ʻI hoʻo tafoki ki he Fakamoʻuí ʻi hoʻo aʻusia e ngaahi fakafeʻātungiá, te ke lava ʻo fakatupulaki ha fakakaukau ki he fakalakalaká kae ʻikai ko e haohaoá. Ko e founga ʻe taha ke fehangahangai ai mo e ngaahi fakafeʻātungiá ko hono fakatatau ia ki ha folau ʻeveʻeva. Hangē ko ʻení, fakakaukau ʻokú ke fononga ki ha kolo ofi mai. Lolotonga hoʻo fonongá, ʻoku volu e foʻi vaʻe e meʻalelé. Te ke toe foki ʻo kamata mai hoʻo fonongá ke fakaleleiʻi e foʻi vaʻé? ʻIkai. Te ke kumi ha founga ke fakaleleiʻi ai ia ʻi he feituʻu ʻokú ke ʻi aí pea hoko atu hoʻo fonongá. Ko e meʻa tatau pē ʻi he taimi ʻokú ke fehangahangai ai mo ha fakafeʻātungiá, mahalo te ke ongoʻi ʻoku mole kotoa hoʻo fakalakalaká pea ʻai ke toe kamata foʻou, ka he ʻikai ke fakahoko ia. Te ke lava ʻo kumi ha ngaahi founga ke fakaleleiʻi ai e palopalemá ʻi he tuʻunga ʻokú ke ʻi aí pea laka ki muʻa. ʻIkai ngata aí, ʻe lava ke fakahaaʻi atu ʻe he ngaahi fakafeʻātungiá ha ngaahi feituʻu ʻe ala fiemaʻu ke ke fakaleleiʻi.

Aleaʻi:

Ko e hā kuó ke ako mei hoʻo ngaahi fakafeʻātungiá?

3. Ko Hono Kātekina Lelei Hotau Ngaahi Faingataʻá

Laukonga:

Kuo pau ke tau ako ʻi he moʻui fakamatelié ke fehangahangai mo e ngaahi polé mo e faingataʻá. Mahalo te tau fuʻu fiemaʻu ke tauʻatāina mei he ngaahi faingataʻa fakaelotó pea feinga ke haohaoa, pea neongo ʻetau feinga ʻaki hotau lelei tahá, ʻe kei ʻi ai pē ha ngaahi fakaʻilonga ʻo e pole fakaelotó. Ka ʻoku ʻikai fiemaʻu ia ke tau loto-foʻi. Kuo pau ke tau ako ke fehangahangai mo e ngaahi faingataʻá ni ʻi heʻetau laka atu ʻi he tuí. ʻE tokoni hono fai iá ke tau ongoʻi nonga mo matuʻuaki lahi ange.

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Tieta F. ʻUkitofa ʻo pehē: “ʻOku ʻi ai ha foʻi fakakaukau mahuʻinga heni; ʻoku ʻikai ko e faʻa kātakí ʻa e tuku ā ʻo ʻikai toe fai ha meʻá, pe ko e ʻikai fai ha ngāue koeʻuhí ko ʻetau manavasiʻí. ʻOku ʻuhinga ʻa e faʻa kātakí ki he faʻa tatali mo e kātaki fuoloa. ʻOku ʻuhinga ki haʻatau vilitaki ʻi hono fai ha meʻa pea fai e meʻa kotoa te tau lavá—ʻa e ngāué, ʻamanaki leleí, mo ngāue ʻaki e tuí; fua e faingataʻá ʻi he loto-toʻa, ʻo aʻu pē ki he tuai ʻene hoko ʻa e ngaahi holi ʻa hotau lotó. ʻOku ʻikai ko e faʻa kātakí ʻa e kātakí ʻataʻatā pē; ka ko hono kātakiʻi ke leleí!” (“Fai Atu Ai Pē ʻi he Faʻa Kātaki,” Liahona, Mē 2010, 57).

Mamata ʻi he:

Come What May, and Love It,” available at https://churchofjesuschrist.org/study/video/self-reliance-videos [3:31].

Aleaʻi:

Ko e hā ha faleʻi mei he vitiō ko ʻení te ke lava ʻo fakaʻaongaʻi ʻi hoʻo moʻuí?

4. Ko Hono Fokotuʻu ʻo e Ngaahi Taumuʻa ke Liliu Fakatāutahá

Laukonga:

Naʻá ke ako ʻi he kalasi ko ʻení ha ngaahi taukei ke tokoniʻi koe ke fai ha ngaahi liliu ʻi hoʻo moʻuí. Kuó ke fokotuʻu, ngāueʻi, pea lipooti ha ngaahi taumuʻa ke akoako e ngaahi taukei ko ʻení. Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni M. Lāsolo Pālati ʻo pehē: “Fokotuʻu ha ngaahi taumuʻa taimi nounou te ke lava ʻo aʻusiá. Fokotuʻu e ngaahi taumuʻa ʻoku napangapangamālié—ʻikai ke fuʻu lahi pe fuʻu siʻisiʻi, pea ʻikai fuʻu māʻolunga pe fuʻu maʻulaló. Hiki hifo hoʻo ngaahi taumuʻa te ke lava fakahokó, pea ngāueʻi kinautolu ʻo fakatatau ki honau mahuʻingá. Lotua ha tataki fakalangi ʻi hoʻo fokotuʻu taumuʻá” (“Keeping Lifeʻs Demands in Balance,” Ensign, May 1987, 14).

Naʻe faʻa pehē ʻe Palesiteni Hiipa J. Kalānite, “ʻOku faingofua ange ʻetau fai e meʻa ʻoku tau vilitaki ʻi hono faí; ʻo ʻikai ʻuhinga ia kuo liliu e natula ʻo e meʻa ko iá, ka kuo tupulaki hotau mālohi ke fai iá” (ʻikai ʻilo e tokotaha mo e naunau ne maʻu mei aí).

Laukonga:

“Ko e ngaahi meʻa ʻoku totonu ke tau fāifeinga ki ai ʻi he moʻuí ke ʻoua naʻa tau lelei ange ʻi he niʻihi kehé ka ke tau fāifeinga ke tau tupulaki. Ke fakaleleiʻi ʻa e meʻa kuo tau fakalakalaka aí, ke fakapapauʻi ʻoku lelei ange hotau tuʻunga lolotongá ʻi hotau tuʻunga he kuohilí, ke tau fehangahangai mo hotau ngaahi ʻahiʻahí ʻo lelei ange ʻi ha toe taimi ne tau mafakakaukaua, ke foaki ʻo lahi ange ʻi ha toe taimi kimuʻa, ke fai ʻetau ngāué ʻaki hotau lelei tahá ʻi he meʻa kotoa pē—ko e taumuʻa totonú ʻeni” (Thomas S. Monson,“The Lighthouse of the Lord: A Message to the Youth of the Church,” Ensign, Feb. 2001, 5).

Aleaʻi:

ʻOku hoko fēfē ʻa e fokotuʻu taumuʻá ko ha konga ʻo e palani ʻa e ʻOtuá maʻatautolú?

5. Fekumi ki ha Tokoni ʻo fakafou ʻi he Fakamoʻuí

Laukonga:

Naʻe akonaki ʻaki ʻe Brother Teti R. Kalisitā e ngaahi meʻá ni fekauʻaki mo e ʻEikí:

“ʻOku ʻomi ʻe he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí kiate kitautolu ʻa e moʻuí kae ʻikai ko e maté, ʻhoihoifuá ko e fetongi ʻo e efuefú,’ fakamoʻuí kae ʻikai ko e mamahí, mo e haohaoá ʻaki e vaivaí. Ko e faitoʻo ia ʻa e langí ki he ngaahi fakafeʻātungia mo e faingataʻa ʻo e māmaní.

“ʻI he uike fakaʻosi ʻo e moʻui ʻa e Fakamoʻuí ʻi he māmaní, naʻá Ne folofola, ʻTe mou maʻu ʻa e mamahí ʻi māmani: ka mou loto-toʻa; kuó u ikuʻi ʻa māmani’ [Sione 16:33]. Koeʻuhí he naʻe fakahoko ʻe he Fakamoʻuí ʻEne Fakaleleí, ʻoku ʻikai ha mālohi mei tuʻa pe ko ha meʻa ʻe hoko pe ha taha—ʻikai ha angahala pe mate pe vete mali—te ne taʻofi kitautolu mei hono maʻu e hakeakiʻí, kapau te tau tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. ʻI he ʻilo ko iá, te tau lava ʻo vilitaki atu ki muʻa ʻi he fiefia mo e ʻilo fakapapau ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻi he ngāue fakalangi ko ʻení” (“Ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí,” Liahona, Mē 2019, 87).

ʻOku finangalo e ʻEikí ke fakafiemālieʻi mo poupouʻi kitautolu. Kuó Ne talaʻofa mai, “Ke ke loto-fakatōkilalo; pea ʻe tataki nima koe ʻe he ʻEiki ko ho ʻOtuá, pea foaki kiate koe ʻa e tali ki hoʻo ngaahi lotú” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 112:10). Ko ha ngaahi founga ʻeni ʻe niʻihi te ke lava ai ʻo fekumi ki ha tokoni fakalangí:

  • Fakamolemoleʻi koe mo e niʻihi kehé.

  • Lotu ʻi he tui, loto-fakatōkilalo, pea loto-houngaʻia.

  • Keinanga he folofolá mo e ngaahi akonaki ʻa e kau palōfita moʻuí.

  • ʻAlu ki he temipalé.

  • Manatu ki he ʻaho Sāpaté, ke tauhi ia ke māʻoniʻoni.

  • Maʻu ʻa e sākalamēnití, pea manatu maʻu pē ki he Fakamoʻuí.

  • Ke ʻiloʻi ko hono ʻeke ha ngaahi fehuʻí ko ha konga mahuʻinga ia hono maʻu e fakahaá.

  • Manatuʻi ʻoku finangalo e Fakamoʻuí ke tokoniʻi koe ʻi hoʻo ngaahi taumuʻá.

Aleaʻi:

Kuo fakamālohia fēfē koe ʻe he ʻEikí lolotonga e kalasi ko ʻení?

6. Kumi Tokoni mei he Niʻihi Kehé

Laukonga:

ʻOku ʻikai finangalo e ʻOtuá ke tau fetakai toko taha pē ʻi heʻetau ngaahi faingataʻaʻiá. ‘Okú Ne fa‘a feau ʻetau ngaahi fiemaʻú ʻo fakafou ʻi ha taha kehe. Kuo tuku mai, pea ʻe tuku mai, ʻe he ʻOtuá ha kakai ki heʻetau moʻuí ke faitokonia mo poupouʻi kitautolu lolotonga ʻetau ngaahi faingataʻá. ʻOku kau ʻi he ngaahi feituʻu te tau lava ʻo kumi tokoni ki aí ʻa e:

  • Fāmilí mo e ngaahi kaungāmeʻa falalaʻangá.

  • Kau taki ʻo e Siasí mo e kau fafine pe kau tangata ngāue fakaetauhí.

  • Ngaahi maʻuʻanga tokoni he tukui koló.

  • Tokoni fakapalōfesinalé.

Aleaʻi:

Kuo tokoniʻi fēfē koe ‘e ha niʻihi kehe lolotonga e kalasi ko ʻení?

Ko e Fekumi ki ha Tokoni Fakapalōfesinalé

Laukonga:

ʻOku faingataʻa ke ʻiloʻi pe ʻoku totonu nai ke fekumi ki ha tokoni fakapalōfesinale pe ʻikai. Ko e ngaahi tūkunga ko ʻení ko ha ngaahi fakaʻilonga fakatokanga ia te ne ala fakahaaʻi mai ʻoku fie maʻu ha tokoni fakapalōfesinale.

  • ʻOku fuʻu lahi hoʻo loto-ʻitá, mamahí, ilifiá, mamahi fakaelotó, pe siva e ʻamanakí. Neongo pe ko e hā hoʻo meʻa ʻe faí, ka ʻe kei ʻi ai pē ʻa e ngaahi ongo ko ʻení pea ʻoku faʻa fakatupu mahamahaki fakaeʻatamai mo fakatuʻasino.

  • Neongo ʻe fetōʻaki e ngaahi ongó he taimi ʻe niʻihi, ka kuo hokohoko atu e ngaahi palopalemá ʻi ha ngaahi māhina lahi.

  • ʻOkú ke ongoʻi taʻemalava fakaesino, pea ʻoku liliu ho uʻá mo e taimi mohé.

  • ʻOkú ke ongoʻi ʻoku ʻikai lava ke mapuleʻi e loto-moʻuá mo e loto-hohaʻá.

  • ʻOkú ke fakakaukau ke fakalaveaʻi koe pe ko e niʻihi kehé.

  • ʻOku uesia hoʻo malava ko ia ke ngāue fakaʻahó, ʻo fakangatangata ai e meʻa te ke malavá.

Kapau ʻokú ke aʻusia ha niʻihi ʻo e ngaahi fakaʻilonga fakatokanga ko ʻení pea ʻokú ke hohaʻa ki hoʻo moʻui leleí, talanoa ki ha tokotaha mataotao ki he moʻui leleí pe ko ha taha ʻokú ke falala ki ai.

Fakatokangaʻi ange: ʻE lava ke maʻu ha fakamatala lahi ange ki hono fili ʻo e tokotaha mataotao totonu ki he moʻui leleí maʻaú ʻi he konga ki he “Ngaahi Maʻuʻanga Tokoní” ʻi he fakaʻosinga ʻo e vahe ko ʻení.

7. Aofangatuku

Laukonga:

Talamonū atu ʻi hoʻo fakakakato e kalasi ko ʻení! ʻOku lahi e ngaahi meʻa kuo tau aleaʻí he ʻikai ke lava ia ʻo fakahoko ʻi he uike ʻe 10. Ka neongo ia, mahalo kuó ke fakatupulaki ha ngaahi tōʻonga moʻui ʻe ala tokoni atu ke ke fakalakalaka ai ki ha ivi matuʻuaki fakaeloto lahi ange. Toe vakaiʻi maʻu pē e ngaahi vahe he tohi ngāue ko ʻení ke manatuʻi mo akoako fakahoko ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e taukei ko ʻení.

Aleaʻi:

Vahevahe fakakulupu hoʻomou ngaahi aʻusia mei he kalasi ko ʻení. Fakakaukau ke vahevahe ʻa e ngaahi taukei ʻaonga taha kuó ke akó, ngaahi aʻusia fakalaumālie kuó ke maʻú, ngaahi founga kuó ke liliu aí, pe founga kuo faitāpuekina ai koe ʻe he ʻEikí lolotonga e kalasi ko ʻení.

Laukonga:

Hili hono fakakakato e kalasi ko ʻení, ʻe fili ha ngaahi kulupu ʻe niʻihi ke siʻisiʻi ange ʻenau toutou fakatahá. ʻOku nau ʻilo hono mahuʻinga ʻo e ako fakataha maʻu peé, fepoupouaki, mo ngāue fakataha ke ikunaʻi e ngaahi faingataʻá. Kuo fakaʻaongaʻi ʻe ha niʻihi ha pōpoaki telefoni pe mītia fakasōsiale ke fai maʻu pē ha fakalotolahi mo vahevahe ha ngaahi fakamatala langaki moʻui, vitiō, mo ha ʻū meʻa kehe.

Aleaʻi:

Aleaʻi fakakulupu pe te mou loto ke mou kei fetuʻutaki maʻu pē. Kapau ʻe pehē, te mou loto ke fakahoko fēfē ia?