2018
Meļeļe Islam
April 2018


MEĻEĻE KŌN Islam

Pija
mosaic of kaaba in mecca

Pija ko jān Getty Images

19th-bukwi iiō m̧ootļo̧k in kalikar Kaaba ilo Mecca, jikin eo ijo Muhammad eaar ļotak ie im jikin kwojarjar eo ilo laļen an Islam.

Ilo em̧m̧an ak nan̄inmej, ejjan̄in kar wōr iien an Islam im Muslim pād ilo nuuj. Ilo meļeļein, elōn̄ ro rejjab Muslim—ekoba Armej ro Rekwojarjar—rej alin̄urn̄ur, em̧ool n̄ūrbōktake. Jen ke kwaļo̧k jabdewōt ilo juon wōt ippān Muslim ro m̧ōttad? Jen maron̄ ke mour im jerbal ippān doon?

Moktata, jet bwebwenato in kōmeļeļe remaron̄ jipan̄:

Ilo AD 610, juon RiArabian em̧m̧an ded etan Muhammad eaar tallōn̄n̄e toļ ko ilōn̄in ijo jikin ilo Mecca n̄an kōļmenļo̧kjeņ im jar kōn kabun̄ ko repok ipeļaakin. Ālkin, eaar kwaļo̧k ke eaar bōk juon visōn kūr bwe en āinwōt rikanaan n̄an armej ro an. Em̧akūt eaar ejaake jinoin kabun̄ in āinwōt Islam (iss-LAAM), juon naan meļeļein “wūjļepļo̧k” (n̄an Anij). Juon ritōmak in Islam kar ņaetan juon Muslim (MUSS-lim), meļeļein “rileļo̧k.”

Ālkin, Muhammad eaar ba ekar bōk elōn̄ kanaan ko m̧ae mej eo an enan̄in 25 iiō tokālik. Eaar kwaļo̧k m̧okta n̄an armej in bukwon eo an, kakkōļ kōn ekajet ko rekwojarjar rej itok; kean̄ armej ro an n̄an ukwelo̧k im n̄an kōm̧m̧an em̧m̧an n̄an ro emej pāleer, rejerata, im rejeram̧ōļ; im kwaļo̧k kōn jerkakpeje eo an aolep rimej im ekajet eo an Anij.

Ijoke, nana im matōrtōr bwe e im ro m̧ōttan ren pepe in ko jen bukwon eo ilo Medina, etal kōn camel ko emān raan n̄an reaar.

Ijeņ, jerbal eo an Muhammad eaar m̧ōkaj an oktak.1 Jān juon rikwaļo̧k im juon rikean̄, eaar erom juon rikōm̧m̧an kien, riekajet, im rikweilo̧k eo eaorōk an jikin eo an Arabian, iien ko, ilo Arabian Peninsula. Jinoin ejaake juon jukjukinpād an ritōmak ro kar leļo̧k n̄an Islam pedped in kabun̄ in kien im jim̧we bwe ren pād wōt ilo pen im jekjek ko rellōn̄.

Ruo kurup ko raar kobaļo̧k ilubwiljin ritōmak ro an Muhammad ālkin mej eo an ilo AD 632, kōm̧m̧an bwe en wōr kajjitōk wōn eo enaaj bōk jikin āinwōt juon ritōl in jukjukinpād eo an Islamic.2 Eo eļaptata iaan rein eaar itok im ņaetaer Sunni (ba ke rej ļoor Sunna, ak m̧anit in imminene eo an Muhammad im maron̄ ukoktak ekkar n̄an jekjek ko ļoori). Eo juon, eo eaar rūtto ļo̧k iturin Muhammad ej ļaddik eo nej nejin, ‘Ali, eo kar ņaetan shi‘at ‘Ali (kurup eo an ‘Ali) eo jeļā kake ej Shi‘a. Ejjab āinwōt Sunnis, the Shi‘a (jeļā āinwōt Shi‘ite ak Shi‘i Muslims) tōmak bwe ej eo ejim̧we kālete n̄an bōk jikin Muhammad āinwōt ritōl ro an jukjukinpād eo ekkar an Rikanaan Muhammad epaake eo nukun em̧m̧aan, ‘Ali, im ro doon.

Men̄e kain abwilon̄lon̄ ko, laļen an Islami eaar ļapļo̧k aer ippān doon, anemkwoj ilo kabun̄, ijjeļo̧kin Kūrjin bajjōk. Mekarta, ilo jet epepen ko ālkin AD 800, jukjukinpād eo an Islamic raar make wōt bun̄bun̄ ilo laļ in ilo science, uno, bōnbōn, im philosophy.

Unjen Ekkatak im Imminene ko an Muslim

Kanaan ko kar kwaļo̧ki jān Muhammad raar kobaiki ilo juon bok ņaetan Qur’an (jān Arabic verb qara’a, “n̄an riit” ak “n̄an bōk meļeļe”) ilowaan juon ak ruo epepen kōn mej eo an. Kar kobaik 114 jebta ko, Qur’an ejjab juon bwebwenato kōn Muhammad. Āinļo̧k wōt Katak im Bujen ko, ejjab juon bwebwenato bajjōk; Muslim ro rej tōmak ej naan (ak naan) in Anij kar leļo̧k n̄an Muhammad.3

Pija
reading the quran

Kōnono an Rikūrijin ro enaaj lo ejja unin tōl in. N̄an waanjon̄ok, ej kwaļo̧k, kōm̧anm̧an eo an Anij ilo laļ in ium̧win jiljilimjuon raan ko, An likūt Adam im Iv ilo Jikin Kallib Eden, aer kapo jān devil eo, aer wōtļo̧k, im juon elaajrak in kūr rikanaan ro (ro rej waļo̧k ilo Baibōļ). Rikanaan rein kar kwaļo̧k kadkadier ilo Qur’an āinwōt Muslim ro, aer wūjļepļo̧k ankilaer n̄an Anij.

Ebream̧, kar ba kajjien āinwōt m̧ōttan Anij, ej waļo̧k ilo text in.4 (Ilubwiljin men ko jet, kar tōmak bwe eaar bōk kanaan ko me eaar je ak raar jako.5Moses, Pharaoh, im diwōjļo̧k eo an ro nejin Israel.

Ilo m̧ool, Meri, eo jinen Jisōs, ej waļo̧k 34 alen ilo Qur’an, āinwōt keidi ļo̧k 19 alen ilo Kallim̧ur Ekāāl. (E ej, ilo m̧ool, make wōt kōrā kar ņaetan ilo Qur’an.)

Toon wōt an Qur’anic depdep ej kōn katak eo an tawhid (taw-HEED), juon naan me eaar ukook āinwōt “monotheism” ak, ilo alikkar, āinwōt “juon wōt.” Ej bōk jikin juon iaan pedped in katak ko an Islam: ke ewōr wōt juon armej ekwojarjar. “Ejjeļo̧k nejin, ak ej make wōt,” ekkar n̄an Qur’an, “im ejjeļo̧k āinwōt e.”6 Ta eo eaorōk tata ej kwaļo̧k kōtaan eo an Islam im Kūrijin: Muslim ro rejjab tōmak kōn Jisōs Kraist ak ilo Jetōb Kwojarjar. Ej bar kwaļo̧k bwe, aolep armej raar kōm̧anm̧an in Anij, ekkar n̄an katak ko an Islamic jejjab ro Nejin.

Aaet Muslim ro rej tōmak bwe Jisōs eaar juon rikanaan eo ejjeļo̧k an jerawiwi jān Anij, ļotak jen juon virgin im kar kōm̧m̧an bwe en uwaake jem̧ļo̧k eo ilo raan ko āliktata. Emakijkij kwaļo̧k kōn e im kautiej ilo Qur’an.

Katak ko im Imminene ko an Muslim

Kōn menin rej ņaetan “Ļalem Meram ko an Islam”—rejjab waļo̧k ilo kōmeļeļe an Qur’an ak ilo juon ennaan kwaļo̧k jeje n̄an Muhammad—āinwōt pedped in katak an Islam:

1. Naan in Kam̧ool

Eļan̄n̄e ewōr juon wōt tōmak, ej shahada (sha-Had-ah), “lukkuun tōmak,” ak “naan in kam̧ool.” Naan ej juon jon̄ok me, kar ukote, āinwōt naan kein: “Ij kam̧ool bwe ejjeļo̧k anij ak Anij [Allah] im bwe Muhammad ej rikwaļo̧k ennaan an Anij.” Shahada ej iaļen deļo̧n̄e Islam. N̄an loe kōn lukkuun tōmak ej n̄an erom̧ juon Muslim.

Naan ilo Arabic Anij ej Allah. N̄an kobaiktok naan kein al- (“eo”) im ilah (“anij”), ejjab juon naan ekkar ak ej juon taitōļ, im epaakeļo̧k kajin Hibru Elohim.

Kōnke ejjeļo̧k an Islamic priesthood, ejjeļo̧k kain̄i ko an priesthood. Ak elōn̄ juon “m̧ōnjar” an Islamic. Aaet, naan eo shahada ej, ilo juon meļeļe, naan in peptaij ilo Islamic. Likjab ilo juon meļeļe, ritōl ro jet an laļ in jurake. N̄an waanjon̄ok, ejjeļo̧k juon ritōl an laļen an Muslim, ejjeļo̧k juon ej kōnono jen aolepān jukjukinpād en. (Muhammad eaar eo āliktata āinwōt rikanaan eo.) Bar meļeļein menin ej bwe ejjeļo̧k kabun̄ jān terrorist ro ak “heretic” maron̄ joļo̧k etan.

2. Jar

Pija
ritual prayer

Elōn̄ ro rejjab Muslim rejeļā kōn jar eo an Muslim ņaetan Salat (sa-LAAT), eo kobain elōn̄ kilen jar, ļalem alen kajjojo raan. Lo eoon in kōmeļeļe ko jān Qur’an im keitaak dōm̧am̧ ioon laļ ej kwaļo̧k ettā eo am̧ n̄an Anij. Bar jet jar, ņaetan du’a emaron̄ kōm̧m̧an jabdewōt iien im ejjab aikuj in ilo kilten.

Ilo jar in rālep ko ilo Bōļaide, em̧m̧aan in Muslim rej aikuj im kōrā in Muslim rej rōjan̄ n̄an jar ilo juon jikin kabun̄ (jān Arabic masjid, ak “jikin jar”). Ijeņ, ilo an jeno̧lo̧k kurup in em̧m̧aan jen kōrā, rej kōm̧m̧an juon ļain, jar eo ej tōl jen juon rikōm̧m̧an jar (ee-MAAM, jān Arabic amama, meļeļein “itum̧aan”), im ron̄jake juon kweilo̧k ekadu. Ijoke, ilo Bōļaide, ejjab āinwōt Jabōt; men̄e ilo “weekend” enan̄in aolep laļ ko an Muslim ilo yawm al-jum‘a (“raan in ippān doon”) ak Bōļaide, jerbal ilo raan en ejjeļo̧k bōd.

3. Kam̧m̧oolol

Zakat (Za-KAAT, meļeļein (“men eo erreo”) menin leļo̧k ko n̄an jipan̄ ro rijeram̧ōļ, barāinwōt jikin jar im ijoko jet jikin Islam. Ewōr jon̄an in 2.5 bōjjān in jeraam̧m̧an ko an Muslim kōn jon̄an dettan in. Ilo laļ ko jet an Muslim, ekobaik ra ko an kien. Ro jet, rej jipan̄.

4. Jitlo̧k

Kajjojo iiō Muslim ro rejjab m̧ōn̄ā, idaak, im babu ippān doon jān tulo̧k in aļ m̧ae tak in aļ ilo aolep allōn̄ eo Ramadan. Rej bar leļo̧k aolep aer make n̄an jipan̄ ro rejeram̧ōļ im riit jen Qur’an ilo allōn̄ eo.7

5. Em̧m̧akūt

Pija
Mecca

Muslim ro rej tuwe ājmour im menin jeraam̧m̧an ko n̄an kōm̧m̧an bwe en juon pilgrimage n̄an Mecca ilo juon katten ilo mour ko aer. (Loļo̧k Medina, jikien eo kein karuo ekwojarjar ilo Islam, ebar koba ak ejjab aorōk.) N̄an ritōmak ro an Muslim, kōm̧m̧an āindein ej juon jetōb in em̧m̧akut eo em̧m̧an, jet iien āinļo̧k wōt kweilo̧k eo eļap in armej ak deļo̧n̄e ļo̧k tampeļ eo kein kajuon.

Jet Men ko Rekāāl

Jilu jibadbad ko n̄an ro rejjab Muslim rej n̄ūrbōktake kōn Islam ro rej kabun̄ in kakkure; Islam, ak shari‘a, kien; im an Islam kōm̧m̧an n̄an kōrā ro.

Jet ekkatak kar kōjerbali naan in jihad n̄an keidi naan in “tariņae kwojarjar,” ak naan eo ekkā meļeļein “jerbal in kamminene,” āinwōt an jum̧aik n̄an “lukkuun” jar im ekkatak jeje ko rekwojarjar.

Rikien im ripepe ro an Muslim raar jeļā jen jihad. Jon̄ok in kein jipan̄ ko kar aitwerōk kaki, n̄an waanjon̄ok, kumi in tariņae eo an jihad eaikuj in jurake im eaikuj in wōnm̧aantak im bōk iien em̧m̧an n̄an joļo̧k m̧akūtkūt ko rejekkar. Jet rikien im ripepe ro an Muslim rainin rej aitwerōk bwe jihad emaron̄ ejaake jabdewōt imminene n̄an jurake jukjukinpād eo an Islam ak n̄an kōkkm̧anm̧anļo̧k eo an laļ in. Muhammad eaar ba kōtaan eo an “eļap an jihad” im “dik an jihad.” Tokālik, eaar ba, tariņae. Ak eļap jihad ej n̄an tariņaeik āinwōt juon jibadbad eo ejjejet an juon make.

Rainin Islam ro rej katōk ine in kabun̄, ak aitwerōk wōt kōn jukjukinpād, kien, im jeraam̧m̧an ko reddik ak jem̧jerā ko an kabun̄ āinwōt kein.8 Ijoke, im emenin aorōk n̄an jeļā bwe men eo eļap ilo laļ in rej Muslim ro me rejjab kobaļo̧k ilo jorrāān ko an terrorist.

Shari‘a ej bar juon jibadbad in n̄ūrbōktak an ro rejjab Muslim. Eļļo̧k jān Qur’an im hadith— jidik riboot in ta eo Muhammad im ro m̧ōttan repaaktata raar ba im kar kwaļo̧k jekjek in m̧wiļ ko an Muslim barāinwōt menin jipan̄ im kōmeļeļeik enaan ko an Qur’anic—ej juon kout jen Muslim.10 Kien ko kar jim̧or kipel em̧m̧aan im kōrā ro kōn nuknuk (āinwōt hijab, or m̧ōttan nuknuk) kar loe ilo shari‘a; ilo aer kapen ilo jet laļ ko an Muslim, rej make kālet n̄an ro jet. Shari‘a ej barāinwōt lale men kein āinwōt erreeo eo an juon make; iien im wāween jar; im kipel kien m̧are, jepel, im jolet. Lo, n̄e Muslim ro rej kwaļo̧k ilo juon bon̄bon̄ me rej kōtmene n̄an kiene jen shari‘a, remaron̄ ak remaron̄ jab kōm̧m̧ane juon kakien. Remaron̄ baj ba wōt ke rej kajjieon̄ mour kōn mour ko an Muslim.

Pija
woman wearing the hijab

Elōn̄ ro rejjab Muslim, n̄e rej lōmņak kōn kōm̧m̧an n̄an kōrā ro, em̧ōkaj aer ļōmņak kōn pālele elōn̄ļo̧k jen juon im nuknuk ko. Ak elōn̄ ennaan ko ilo Qur‘an kwaļo̧k bwe kōrā ro rej jon̄an wōt em̧m̧aan ro, ilo an ro jet leļo̧k aer eddo. Ilo m̧ool elōn̄ imminene ko ilo elōn̄ laļ ko an Islam—ekkā aer tōt okraer ilo m̧anit eo an Islam m̧okta im m̧anit ko jet raar jerbal—bwe kōrā ro ren pokake. Ijoke, wāween eo Muslim ej loe elōn̄ eddo ko raorōk an kōrā ro n̄an laļ im aaet ilowaan wōt laļ ko aer.

Armej ro Rekwojarjar rej Ekkatak kōn Islam

Mekarta oktak ko ilo tōmak, ewi wāween an Armej ro Rekwojarjar ilo Raan-ko Āliktata ļōmņak n̄an ejaake jem̧jerā ko ippām Muslim ro?

Moktata, jej aikuj kile Muslim’ aenōm̧kwoj n̄an “kilen kabun̄jar, ia, ak ta eo remaron̄e” (Laajrak in Tōmak 1:11). Ilo 1841, Armej ro Rekwojarjar ilo city council eo ilo Nauvoo kar kwaļo̧k juon kain̄i n̄an anemkwoj in kabun̄ “ilo ejjeļo̧k kalijekļo̧k, im maron̄ juon wōt” ippānļo̧k Catholics, Presbyterians, Methodists, Baptists, Armej ro Rekwojarjar, Quakers, Episcopals, Universalists, Unitarians, Mohammedans [Muslims], im aolep kabun̄ jekdo̧o̧n kabun̄ rot.”11

Jej barāinwōt keememej bwe ritōl ro ad ilo Kabun̄ rej rie im kam̧m̧oolol eo eaar kajutak Islam. Ilo 1855, n̄an waanjon̄ok, ilo juon tōre elōn̄ Kūrijin kenanaik Muhammad āinwōt juon antikraist, Elder George A. Smith (1817–75) im Parley P. Pratt (1807–57) jān Doulul eo an Jon̄oulruo Rijjilōk ro raar kwaļo̧k katak ko ejjab tilmake juon meļeļe eo eaorōk kōn bwebwenato in Islam ak barāinwōt kautiej Muhammad. Katak eo an Elder Smith kōn Muhammad “kar jab pere ke kar kālet in Anij kōn ewōr wun” n̄an kwaļo̧k ņae nana, im eaar bar kwaļo̧k jouj eo n̄an Muslim ro, ro, āinwōt Armej ro Rekwojarjar, epen tōpare “bwebwenato eo em̧ool” kar je kōn er. Ālkin ekōnono, Elder Pratt eaar kwaļo̧k an nōbar katak ko an Muhammad im kōn jouj im katak ko an Muslim.12

Jet meļeļe rellōn̄ļo̧k raar itok ilo 1978 jān Būreejtōnji eo Kein Kajuon. Ilo ekōnono ko rellōn̄ an Muhammad “ritōl reļļap an kabun̄ ko ilaļ in,” rej ba bwe, āinwōt er, eaar “bōk juon meram in Anij. Mool ko kar lelo̧k n̄an [ritōl rein] jān Anij,” Būreejtōn Spencer W. Kimball eaar je, N. Eldon Tanner, im Marion G. Romney, “n̄an kōmeram̧ļo̧k aolepen laļ in im n̄an bōktok juon meļeļe eo eļap n̄an kajjojo.”13

Kalōk Tōmak ko Jej Juon Wōt Ie

Men̄e Armej ro Rekwojarjar im Muslim reinjuon ilo jekjek ko raorōk—ilo kwojarjar eo an Jisōs Kraist, jerbal eo An āinwōt Rilo̧mo̧o̧r, im kūr eo an rikanaan ro raan kein—ewōr ippād elōn̄ men ko. Jej jim̧or tōmak, n̄an waanjon̄ok, jej kanniōk n̄an bōk eddo im̧aan Anij, bwe jej aikuj pukot wānōk eo an juon make ilo em̧m̧an im jim̧we eo an jukjukinpād, im bwe jenaaj jerkakpeje im jutak im̧aan Anij n̄an ekajet.

Pija
family

Jim̧or Muslim im Armej ro Rekwojarjar rej tōmak ilo aorōk in kajoor eo an baam̧le ko im ilo kwojarjar eo n̄an jipan̄ rijeram̧ōļ ro im ro rej aikuj im bwe jej kwaļo̧k ad tōmak ilo jerbal in rikaļooraņ. Ejjeļo̧k unin bwe Armej ro Rekwojarjar im Muslim ren jab kōm̧m̧an āindein ippān doon ilo jejjet, n̄e iien ko rej waļo̧k n̄an er make, ilo wāween kuk ippān doon ilo jukjukinpād ijo, elōn̄ im lōn̄, jej lo ro rituriir make ilo an ļapļo̧k meļeļeļo̧k laļ in. Ippān doon, jemaron̄ kwaļo̧k kabun̄ tōmak emaron̄ in juon m̧ōņakjen ekajoor n̄an em̧m̧an im jab kajjieon̄ kipeļ im aaet kakkure, ilo jet wāween iakweleel.

Qur’an make ej kwaļo̧k juon wāween mour inem̧m̧an ippān doon n̄an joļo̧k oktak ko am̧: “Eļan̄n̄e en ankilaan Anij, en kar kōm̧m̧an bwe en juon wōt jukjukkinpād. Ak eaar kōņaan mālijon̄e eok kōn ta eo eaar lewaj n̄an eok. Kōn menin, jiāe ippān doon ilo jerbal ko rem̧m̧an. Kom̧ naaj aolep jepļaak n̄an Anij, im enaaj kautiej eok kōn men ko kwojjab kijon̄ errā kaki.”14

Kakeememej ko

  1. Ilo m̧ool, AD 622—iiō eo an Muhammad Hijra, ak em̧m̧akūt, n̄an Medina—ej pedped ilo iiō eo Muslim (Hijri) calendar, im kanaan ko aeni ilo Qur’an rej kalikar āinwōt Meccan ak Medinan.

  2. Ilo epepen ko, kurup kein ruo raar jeno̧ļo̧k jen doon kōn jet jekjek ko barāinwōt.

  3. Eo eaorōktata, men̄e, ukook eo an Qur’an n̄an kajin ko jet ej kōtļo̧ki, ukook eo ejjejet an Arabic ej kautiej jeje ko rejejjet im barāinwōt Qur’an.

  4. Lale Qur’an 4:125.

  5. Lale Qur’an 53:36-62; 87:9-19; bar lale Daniel C. Peterson, “Nuuj jen Antiquity,” Ensign, Jan. 1994, 16–21.

  6. Qur’an 112:3-4. Ukook ko jen Qur’an rej jān Daniel C. Peterson.

  7. Kakkobaba ko jān Qur’an rej jeno̧ļo̧k ilo 30 m̧ōttan ko kōn jet un.

  8. Lale, n̄an waanjon̄ok, Robert A. Pape, Dying to Win: The Strategic Logic of Suicide Terrorism (2005); Graham E. Fuller, A World without Islam (2010); Robert A. Pape im James K. Feldman, Cutting the Fuse: The Explosion of Global Suicide Terrorism and How to Stop It (2010).

  9. Lale Charles Kurzman, The Missing Martyrs: Why There Are So Few Muslim Terrorists (2011); bar lale John L. Esposito and Dalia Mogahed, Who Speaks for Islam? What a Billion Muslims Really Think (2008); James Zogby, Arab Voices: What They Are Saying to Us, im Why It Matters (2010).

  10. Ilo m̧ool, rej juon wōt, ilo kien in rabbinic im Judaism.

  11. Ordinance in Relation to Religious Societies, City of Nauvoo, [Illinois] headquarters of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, March 1, 1841.

  12. Lale Journal of Discourses, 3:28–42.

  13. Leta jān Būreejtōnji eo Kein Kajuon, Pāpode. 11, 1978. Ilo kakkobaba eo an ilo Kadkadin Qur’an (1970) jen Richard Bell, W. Montgomery Watt, juon rijeje in Islam im juon priest in Anglican, kar leļo̧k juon iaļ em̧m̧an ilo juon wāween tōmak an Rikūrjin ekajoor an Qur’an.

  14. Qur’an 5:48; keidi 2:48.