2014
Fakaʻaongaʻi ʻe he Siasí e Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Uelofeá ʻi hono Fakaakeake e ʻOtu Filipainí
Mē 2014


Fakaʻaongaʻi ʻe he Siasí e Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Uelofeá ʻi hono Fakaakeake e ʻOtu Filipainí

Hili ha ngaahi māhina mei he tō ʻa e Matangi Mālohi ko Haiení ʻi he ʻOtu Filipainí ʻi Nōvema ʻo e 2013, ʻa ia ne fakaʻauha ha ngaahi ʻapi ʻe meimei 1.2 miliona pea tāmateʻi ha kakai ʻe toko 6,200 tupu, ʻoku hokohoko atu e tokoni ʻa e Siasí pea liliu e ngāue ki he fakatamakí ki he tokoni taimi lōloa ange. ʻOku kau ʻi he taha ʻo e ngāue lavameʻá ha kau ngāue tokoni ne nau ako ke langa ha ʻapi maʻanautolu ne ʻikai ha nofoʻangá.

ʻOku kau ʻi he niʻihi ko ʻeni ʻo e koló ne uesia ʻe he afaá ʻae niʻihi ne nau fakahaaʻi ʻenau houngaʻia ʻi he tokoni naʻa nau maʻu mei he Siasí, neongo naʻe ʻikai ko e Kāingalotu kinautolu ʻo e Siasí:

  • Ne ʻi ai ha fefine ne kumi hūfanga ʻi ha falelotu Māmonga lolotonga e afaá peá ne toki ʻilo kimui kuo fakaʻauha hono ʻapí ʻi he holo ai ha ngaahi ʻulu niu. Naʻe ʻikai ke ne maʻu mo hono fāmilí ha meʻa ke fakaleleiʻi ʻaki ia, ka naʻe tokoniʻi ia ʻe ha kau ngāue tokoni ke langa ha fale foʻou, pea ʻokú ne tokoni ʻeni ki ha fāmili ʻe taha ke langa ha ʻapi. Naʻá ne pehē, “Naʻá ku ako ke ngāue fakataha mo kinautolu ʻoku faingataʻaʻia hení, kae lava ke mau fakaakeake fakataha mei he [afaá].

  • ʻOku lolotonga ako ha tangata ne mole ʻene ngāué ʻi hono fakaʻauha e pisinisi ne ngāue aí ke langa ha ʻapí maʻa hono fāmilí mo e niʻihi kehé. Naʻá ne pehē, “ʻOku mau ʻilo ʻoku fie maʻu ke tau fetokoniʻaki ke lava ke fakakakato vave ange ai e ngāué,” peá ne toe pehē ʻokú ne houngaʻia ki he tokoni ʻa e Siasí.

Ne pehē ʻe he Pīsope Pulé Keli E. Sitīvenisoni, ʻoku totonu ke ʻalu fakataha hono tokangaʻi e masivá mo e faingataʻaʻʻiá, “ʻa ʻetau vakai foki ki he tefitoʻi moʻoni ʻo e fakafalala pē kiate kitá he ngāue he taimi ní, pea ʻoku fakaofo.” Naʻá ne pehē, “Ko e taha ʻo e ngaahi meʻa ʻoku tau feinga ke faí ko hono ʻoatu e nāunaú kae fakahoko ʻe he [niʻihi ʻoku tokoniʻí] e ngāué. ʻOku ngāue foki ha taha pē ʻokú ne maʻu ha nofoʻanga ke nau langa pē ia ʻe kinautolu.”

ʻOku fakataha ʻa e kau taki fakalotofonua ʻo e Siasí mo e kau fakafofonga ʻo e tokoni ʻofa fakaetangatá mo e kau taki fakakoló ke fai ha ako fakangāue mo foaki ha tohi fakamoʻoni ki he kakai kuo nau ako e ngaahi taukei fakatufungá. Kuo fakaʻaongaʻi e maʻuʻanga tokoni Paʻanga Tokoni Fakaako Tuʻumaʻú ke ʻomi ha kau tufunga tuʻukimuʻa ʻe toko 20 ke tokoni ʻi he akoʻí, pea kuo fakakakato e ngaahi fale ʻe 2,000 ʻo e ngaahi fale ʻe 3,000 ne ʻamanaki ke langá.

ʻOku fakahaaʻi ʻe he kau akoako fakalotofonuá ʻenau akó ʻi hono langa ha ngaahi nofoʻanga ʻe 10 ke maʻu ʻa e tohi fakamoʻoni mei he puleʻangá mo ha puha meʻangāue mei he Siasí, ʻo malava ai ke nau kumi ki ha ngāue maʻuʻanga paʻanga lelei. ʻI he lahi ko ia e fie maʻu ha kau ngāue langá, ne loto ai e Ngāue Tokoni ʻa e Katoliká ke totongi ha kau tufunga ʻe laungeau ne akoʻi ʻe he Siasí.

Naʻe pehē ʻe Pīsope Sitīvenisoní kau atu ha toko 500 ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí ki ha fakataha ne fakamatalaʻi ai ʻe he kau taki fakalotú ki he ako fakangāué mo e maʻu e tohi fakamoʻoni akó, “ʻi hono fakamatalaʻi ʻeni kiate kinautolú, naʻa nau pasipasi mo tangi, ʻo ʻiloʻi ʻoku nau sio ki ha hala … ke tokonaki maʻa honau fāmilí.”

Ne ngāue foki e Siasí mo ha ngaahi kautaha tokoni ʻofa pea pehē ki he puleʻanga Filipainí ʻi he ngāue ke hokohoko atu hono tufaki e meʻatokoni, vai, nāunau fakafaitoʻo, nāunau haisini, senoleita (generator), nāunau fale hūfangaʻangá, nāunau ngaohi kai, nāunau taumātaʻu, pea mo e ngaahi tengaʻi ʻakau ke tō.

Ne ʻilo ʻe he Siasí ko e founga lelei taha ki hono tali e fakatamakí ko e ngāue fakalotofonua pē, fakatau e nāunau ʻoku fie maʻú ʻi he fonua ʻoku uesiá, ʻi he ofi taha ki he fakatamakí ʻe lavá. Ne ʻikai ngata pē ʻi hono fakapapauʻi heni e nāunau ʻoku feʻunga mo e feituʻú, ka naʻe tokoni foki ki hono fakaleleiʻi ʻo e ʻekonōmika fakalotofonuá.

ʻOku poupouʻi he kāingalotu he funga māmaní ke lotua ʻa kinautolu ʻi he ngaahi feituʻu ʻo e fakatamakí ʻa ia ʻoku mamaʻo mei he feituʻu ʻoku nau nofo aí, pea fakakaukau ke fakalahi ʻa ʻenau foaki ʻaukaí pe foaki ki he paʻanga tokoni ʻofa fakaetangata ʻa e Siasí.