2010–2019
Te Tau Lava ‘o Fai Lelei Ange pea Toe Lelei Ange
Konifelenisi Lahi ʻo ʻEpeleli 2019


Te Tau Lava ‘o Fai Lelei Ange pea Toe Lelei Ange

Tuku hoʻo tokangá ʻi he fakatomala fakaʻahó ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ki hoʻo moʻuí ke ke lava ʻo fakaʻaongaʻi e lakanga fakataulaʻeikí ʻi ha mālohi lahi ange ʻi ha toe taimi kimuʻa.

Siʻoku ngaahi tokoua ʻofeina, ʻoku fakafiefia ke te mamata atu ki he haʻofanga tokolahi ʻo e kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻo e kau tau ʻa e ʻEikí. Ko ha kongakau mālohi kimoutolu ki he leleí. ʻOku mau ʻofa atu. ʻOku mau lotua kimoutolu. ʻOku mau houngaʻia ʻaupito ʻiate kimoutolu.

Naʻe taki ʻeku tokangá kimuí ni ki he fakahinohino ne fai ʻe he ʻEikí ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻo pehē: “ʻOua ʻe lea ʻaki ha meʻa ka ko e fakatomalá pē ki he toʻu-tangatá ni.”1 ʻOku faʻa toutou ʻasi e leá ni ʻi he kotoa ʻo e folofolá.2 ʻOkú ne fakatupu ha fehuʻi mahino: “ʻOku fie maʻu nai e tokotaha kotoa pē ke fakatomala?” Ko e talí ko e ʻio.

ʻOku tokolahi fau ha kakai ʻoku nau lau e fakatomalá ko e tautea—ko ha meʻa ke fakaʻehiʻehi mei ai tukukehe pē ngaahi tūkunga mafatukitukí. Ka ʻoku fakatupu e ongoʻi tauteaʻi ko ʻení ʻe Sētane. ʻOkú ne feinga ke taʻofi kitautolu mei heʻetau hanga kia Kalaisi,3 ʻoku tuʻu ʻo mafao mai Hono toʻukupú,4 ʻo ʻamanaki mo fie fakamoʻui, fakamolemoleʻi, fakamaʻa, fakaivia, fakahaohaoaʻi, pea mo fakamāʻoniʻoniʻi kitautolu.

Ko e foʻi lea fakatomalá ʻi he Fuakava Foʻou Faka-Kalisí ko e metanoeo. ʻOku ʻuhinga ʻa e lea pipiki mei muʻa ko e meta- ko e “liliu.” Ko e foʻi lea pipiki mei mui ko e -noeo ʻoku fekauʻaki ia mo e ngaahi foʻi lea faka-Kalisi ʻoku ʻuhinga ko e “ʻatamai,” “ʻilo,” “laumālie,” mo e “mānava.”5

Pea, ko e taimi ʻoku kole mai ai ʻa Sīsū kiate koe mo au ke ta “fakatomalá,”6 Ko ʻEne fakaafe ia ke liliu ʻetau fakakaukaú, ʻeta ʻiló, hotau laumālié—pea naʻa mo e anga ʻo ʻeta moʻuí. Ko ʻEne kole ia ke liliu e anga ʻo ʻetau ʻofá, fakakaukaú, ngāué, fakaʻaongaʻi hota taimí, tōʻonga ki hota uaifí, akoʻi ʻeta fānaú, pea naʻa mo hono tokangaʻi hota sinó.

ʻOku hala ha meʻa ʻe toe fakatauʻatāina ange, fakaʻeiʻeiki ange, pe toe mahuʻinga ange ki heʻetau fakalakalaka fakafoʻituituí ka ko e tokanga fakaʻaho maʻu pē ki he fakatomalá. Ko e fakatomalá ʻoku ʻikai ko ha meʻa pē ʻoku hoko; ko ha ngāue. Ko e kī ia ki he fiefia mo e nonga ʻo e ʻatamaí. Ko e taimi ʻoku fakatahaʻi ai mo e tuí, malava leva ʻe he fakatomalá ʻo ʻai ke tau maʻu ʻa e mālohi ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.7

Tatau ai pē pe ʻokú ke ngaʻunu faivelenga atu ʻi he hala ʻo e fuakavá, humu pe mavahe mei he hala ʻo e fuakavá, pe ʻikai toe lava ʻo sio ki he hala ʻo e fuakavá mei ho tuʻunga he taimi ní, ʻoku ou kole atu ke ke fakatomala. Foua e mālohi fakaivia ʻo e fakatomala fakaʻaho—ʻo e fakahoko mo toe kiʻi lelei ange ʻi he ʻaho takitahá.

Ko e taimi ʻoku tau fili ai ke fakatomalá, ʻoku tau fili ke liliu! ʻOku tau fakaʻatā ke liliu kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ki hotau tuʻunga lelei tahá. ʻOku tau fili ke tupulaki fakalaumālie mo fiefia—ʻa e fiefia ʻo e huhuʻi ʻiate Iá.8 Ko e taimi ʻoku tau fili ai ke fakatomalá, ʻoku tau fili ke tatau ange mo Sīsū Kalaisi!9

Ngaahi tokoua, ʻoku fie maʻu ke tau ngāue lelei ange pea hoko ʻo lelei ange koeʻuhí he ʻoku tau ʻi ha feinga tau. ʻOku hoko moʻoni e fāinga mo e angahalá. ʻOku liunga fā e feinga ʻa e filí ke uesia ʻetau fakamoʻoní mo taʻofi e ngāue ʻa e ʻEikí. ʻOkú ne fakamahafu hono kau muimuí ʻaki ha ngaahi mahafu-tau mālohi ke taʻofi ke ʻoua te tau maʻu ʻa e fiefia mo e ʻofa ʻa e ʻEikí.10

Ko e fakatomalá ko e kī ia ke taʻofi e mamahi ʻoku fakatupu ʻe he ngaahi tauhele ʻa e filí. ʻOku ʻikai ʻamanaki e ʻEikí ia te tau haohaoa ʻi he tuʻunga ko ʻeni ʻo ʻetau fakalakalaka taʻengatá. Ka ʻokú Ne ʻamanaki ke fakautuutu ange ʻetau haohaoá. Ko e fakatomala fakaʻahó ko e hala ia ki he maʻá, pea ʻoku ʻomi ʻe he maʻá ʻa e mālohí. ʻE lava ʻe he maʻa fakafoʻituituí ʻo ngaohi kitautolu ke tau hoko ko ha ngaahi meʻangāue mālohi ʻi he toʻukupu ʻo e ʻOtuá. ʻE hanga ʻe heʻetau fakatomalá—ʻetau maʻá—ʻo fakaivia kitautolu ke tau tokoni ʻi hono tānaki ʻo ʻIsilelí.

Naʻe akoʻi ʻe he ʻEikí ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá “ko e ngaahi totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí kuo fakamaʻu taʻe-lava ke veteki ki he ngaahi mālohi ʻo e langí, pea ʻoku ʻikai lava ke mapuleʻi pe ngāue ʻaki ʻa e ngaahi mālohi ʻo e langí kae ngata pē ʻi he ngaahi founga ʻo e māʻoniʻoní.”11

ʻOku tau ʻilo e meʻa te tau lava ai ʻo maʻu ʻa e lahi ange ʻo e ngaahi mālohi ʻo e langí. ʻOku tau toe ʻilo foki e meʻa te ne taʻofi ʻetau fakalakalaká—ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ke taʻofi hono fakahokó kae lahi ange ʻetau maʻu e ngaahi mālohi ʻo e langí. Ngaahi tokoua, feinga ʻi he faʻalotu ke mahino e meʻa ʻokú ne vaetuʻua hotau hala ki he fakatomalá. ʻAi ke ʻilo e meʻa ʻokú ne taʻofi koe mei he fakatomalá. Peá ke liliu leva! Fakatomala! Te tau lava kotoa ʻo toe lelei ange, pea lelei ange ʻi ha toe taimi kimuʻa.12

ʻOku ʻi ai ha ngaahi founga pau ʻoku ngali te tau lava ai ʻo fakalakalaka. ʻUluakí ko e anga ʻo ʻetau tokangaʻi hotau sinó. ʻOku ou fakatumutumu ʻi he mana ʻo e sino e tangatá. Ko ha fakatupu kāfakafa ia, ʻoku mahuʻinga ki heʻetau fakalakalaka hake ki hotau tuʻunga fakalangi. He ʻikai ke tau lava ʻo fakalakalaka taʻe-kau ai ia. Kuo hanga ʻe he ʻOtuá ʻi Heʻene foaki mai e meʻaʻofa ʻo ha sinó ʻo fakaʻatā, ke tau fakahoko ha sitepu mahuʻiʻnga ke tau tatau ange ai mo Ia.

ʻOku mahino ʻeni kia Sētane. ʻOkú ne ʻita ʻi he foʻi moʻoni kuo fakataʻeʻaongaʻi fakaʻaufuli ia ʻe heʻene hē mei he moʻoní ʻi he maama fakalaumālié mei he faingamālie ko ʻení, ʻo tuku ai ia ʻi ha tuʻunga pau ʻo e meheká mo e tāufehiʻá maʻu pē. ʻI heʻene peheé, ko e lahi taha pe kotoa ʻo e ngaahi ʻahiʻahi ʻokú ne tuku ʻi hotau halá, ʻoku nau fakatupu ke tau ngaohikovia hotau sinó pe sino ʻo e niʻihi kehé. Koeʻuhí ʻoku mamahi ʻa Sētane mo ʻikai hano sino, ʻoku loto ia ke tau mamahi koeʻuhí ko hotau sinó.13

Ko ho sinó ko ho temipale, naʻe fakatupu ke ne kofukofuʻi ho laumālie taʻengatá.14 ʻOku mahuʻinga ke ke tokangaʻi e temipale ko iá. ʻOku ou fehuʻi atu leva houʻeiki tangata, ʻokú ke tokanga ange nai ki hono fakavalaʻi mo teuteuʻi ho sinó ke matamatalelei ki māmāni kae ʻikai ke ke fakahōifua ki he ʻOtuá? ʻOku ʻoatu ʻe hoʻo tali ki he fehuʻí ni ha pōpoaki hangatonu kiate Ia fekauʻaki mo hoʻo ongo ki Heʻene meʻaʻofa taʻe-fakatataua kiate koé. Te u pehē, ngaahi tokoua, te tau lava ʻi heʻetau fakaʻapaʻapaʻi hotau sinó ke toe lelei ange pea lelei ange.

Ko ha founga ʻe taha te tau lava ai ʻo lelei mo lelei angé ko e anga ʻo ʻetau fakaʻapaʻapaʻi e kakai fefiné ʻi heʻetau moʻuí, ʻo kamata ʻi hotau uaifí mo hotau ngaahi ʻofefiné, ʻetau faʻeé mo e tuofāfiné.15

Naʻá ku maʻu ha tohi fakamamahi ʻi he ngaahi māhina kuo hilí mei ha fefine. Naʻá ne tohi ʻo pehē: “ʻOku ou ongoʻi mo [ʻeku fānau fefiné] ʻoku mau feʻauhi lahi ke maʻu e tokanga ʻa homau ngaahi husepānití mo e ngaahi fohá, ʻi he ngaahi ongoongo sipoti houa ʻe 24 ʻaho ʻe 7, vaʻinga vitioó, ongoongo ʻo e stock market, [mo e] ʻanalaiso taʻetukú pea mo e mata vaʻinga ʻi he sipoti kotoa pē. ʻOku hangē kuo mole hono fakamuʻomuʻa kimautolu ʻe homau ngaahi husepānití mo homau ngaahi fohá koeʻuhí ko ʻenau tokanga maʻu pē ki he [sipotí mo e vaʻingá].”16

Houʻeiki tangata, ko ho ʻuluaki mo e fatongia muʻomuʻa taha ʻi hoʻo hoko ko e taha maʻu lakanga fakataulaʻeikí ke ʻofa mo tokangaʻi ho uaifí. ʻAi ke mo taha. Hoko ko hono hoa ngāue. ʻAi ke faingaofua ʻene fie maʻu ke hoko ko ha hoá. ʻOku ʻikai tonu ke ʻi ai ha toe meʻa mahuʻinga he moʻuí ʻe toe muʻomuʻa ange ʻi hono fokotuʻu ha feohi taʻengata mo iá. ʻOku hala ha meʻa ʻi he TV, pe telefoni toʻotoʻó, pe komipiutá ʻe toe mahuʻinga ange ka ko ʻene fiefia mo leleí. Vakaiʻi e founga hoʻo fakamoleki ho taimí mo e meʻa ʻe tuku ki ai ho iví. ʻE tala atu ʻe he meʻa ko iá ʻa e fetuʻu ʻoku mahuʻinga kiate koé. Lotu ke fakafenāpasi ho lotó mo e loto ho uaifí. Feinga ke ne maʻu ha fiefia. Kolea ʻene faleʻí, peá ke fakafanongo. ʻE fakaleleiʻi ʻe heʻene tokoní hoʻo ngāué.

Kapau ʻoku fie maʻu ke ke fakatomala koeʻuhí ko e founga hoʻo tōʻonga ki he kakai fefine ofi taha kiate koé, kamata he taimí ni. Pea manatuʻi ko hofatongia ke tokoni ki he kakai fefine ʻi hoʻo moʻuí ke nau maʻu e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei hono moʻui ʻaki e fono ʻa e ʻEikí ki he angamaʻá. ʻOua naʻá ke teitei hoko ko ha ʻuhinga ʻoku ʻikai lava ai ha fefine ʻo maʻu hono ngaahi tāpuaki fakatemipalé.

Houʻeiki tangata, ʻoku fie maʻu ke tau fakatomala kotoa. ʻOku fie maʻu ke tau mavahe mei he sea moluú, tuku ʻa e remote, pea ʻā mei heʻetau tulemohe fakalaumālié. Kuo taimi ke tau tui e teunga tau kakato ʻo e ʻOtuá ka tau lava ʻo kau ʻi he ngāue mahuʻinga taha he māmaní. Kuo taimi ke “ʻai [ʻetau] hele tuʻusí, mo tuʻusi ʻaki [hotau] mālohí, ʻatamaí, mo e iví kotoa.”17 Kuo teʻeki ai ʻoho mālohi pehē fau e ngaahi kongakau ʻa e filí ʻo hangē ko ia he ʻaho ní. ʻI heʻetau hoko ko e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí, ʻoku ʻikai totonu ke tau nofo noa ʻi he lolotonga ʻo e taú ni.

ʻOku fie maʻu ʻe homou fāmilí ha tataki pea mo e ʻofa. ʻOku fie maʻu ʻe hoʻomou kōlomú mo kinautolu ʻi homou uōtí pe koló ho iví. Pea ʻoku fie maʻu ʻe kinautolu ʻoku mou fetaulakí ke nau ʻilo pe ʻoku fōtunga mo ʻulungaanga fēfē ha ākonga moʻoni ʻa e ʻEikí.

Siʻoku ngaahi tokoua ʻofeina, naʻe fili kimoutolu ʻe heʻetau Tamaí ke mou omi ki māmani ʻi he kuonga mahuʻingá ni koeʻuhí ko hoʻomou lototoʻa ʻi he maama fakalaumālié. ʻOku mou kau ʻi he kau tangata lelei, mo lototoʻa taha kuo faifaiangé pea omi ki he māmani. ʻOku ʻilo ʻe Sētane pe ko hai kimoutolu ʻi he maama fakalaumālié pea mo mahino ʻa e ngāue kuo pau ke fai kimuʻa pea toe hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí. Pea hili e ngaahi afeʻi taʻu hono fakahoko ʻe he filí ʻene ngaahi founga kākaá, kuó ne taukei mo ʻikai toe lava ʻo liliu.

Fakafetaʻi, ko e lakanga fakataulaʻeiki ʻoku tau maʻú ʻoku mālohi lahi ange ʻi he ngaahi kākā ʻa e filí. ʻOku ou kōlenga atu ai ke mou hoko ko e kau tangata mo e kau talavou ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí ke mou ʻi aí. Tuku hoʻo tokangá ʻi he fakatomala fakaʻahó ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ki hoʻo moʻuí ke ke lava ʻo fakaʻaongaʻi e lakanga fakataulaʻeikí ʻi ha mālohi lahi ange ʻi ha toe taimi kimuʻa. Ko e founga pē ʻeni te ke lava ai ʻo maluʻi fakalaumālie koe mo ho fāmilí ʻi he ngaahi ʻaho faingataʻa ka hoko maí.

ʻOku fie maʻu ʻe he ʻEikí ha kau tangata taʻe-siokita ʻoku nau fakamuʻomuʻa e lelei ʻa e niʻihi kehé ʻi haʻanautolú. ʻOkú Ne fie maʻu ha kakai tangata ʻoku ngāue ʻo fakataumuʻa ke nau fanongo lelei ki he leʻo ʻo e Laumālié. ʻOkú Ne fie maʻu ʻa e kakai tangata ʻoku tauhi ʻenau fuakavá ʻi he angatonu. ʻOkú Ne fie maʻu e kakai tangata ʻo e fuakavá ʻa ia ʻoku nau fakapapau ke tauhi kinautolu ke maʻa fakasekisuale—kakai tangata moʻui taau ʻe lava ke ui ʻi ha taimi fakatuʻupakē ke foaki ha ngaahi tāpuaki ʻi he loto maʻa, fakakaukau maʻa, mo e nima fie tokoni. ʻOku fie maʻu ʻe he ʻEikí ha kakai tangata ʻoku fie fakatomala—kakai tangata ʻoku vēkeveke ke tokoni mo kau ʻi he kongakau ʻo e kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki moʻui taau ʻa e ʻEikí.

ʻOku ou tāpuakiʻi kimoutolu ke mou hoko ko e kau tangata ko iá. ʻOku ou tāpuakiʻi kimoutolu ʻaki e lototoʻa ke fakatomala fakaʻaho mo feinga ke fakaʻaongaʻi e mālohi kakato ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku ou tāpuakiʻi kimoutolu ke mou ʻoatu e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí ki homou uaifí mo e fānaú pea mo kinautolu kotoa ʻoku nau ʻiloʻi koé. ʻOku ou tāpuakiʻi kimoutolu ke mou fai lelei ange pea hoko ʻo lelei ange. Pea ʻoku ou toe tāpuakiʻi kimoutolu ʻi hoʻomou fai e ngaahi ngāué ni, te mou aʻusia ha ngaahi mana ʻi hoʻomou moʻuí.

ʻOku tau kau ki he ngāue ʻa e ʻOtua Māfimafí. Ko Sīsū ʻa e Kalaisí. Ko ʻEna kau tamaioʻeiki ʻa kitautolu. ʻOku ou fakamoʻoni ki ai ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.