Kapitulo 18

Kami Nagtuo sa Pagkamatinuoron

“Kon gusto nato nga ikauban ang Magtutudlo ug ang Espiritu sa Espiritu Santo, kinahanglang magmatinuoron kita sa atong kaugalingon, matinuoron sa Dios, ug sa atong isigkatawo.”

Gikan sa Kinabuhi ni Howard W. Hunter

Samtang naghulat alang sa pag-tour sa Hearst Castle sa California, si Presidente ug si Sister Hunter ug laing magtiayon mihunong sa gamay nga tindahan. Dihang milibut sila sa tindahan, “miadto si Elder Hunter sa counter, miihap og pipila ka licorice, [ug] gibayaran ang clerk og 10 sentabos.” Namalik dayon ang duha ka magtiayon sa ilang sakyanan og misugod sa pagbiyahe balik sa castle alang sa tour. Sa ilang pagbiyahe, “gitunol ni Elder Hunter para ilibut ang licorice , ug dayon giusab, ug unya nakita niya nga may sobra nga usa, 11 ka piraso ang nadala imbis 10 nga maoy iyang gibayaran.

“Pwede ra kaayo niyang di balihon ang sipyat. Total, usa ka sentabos ra ang kulang, ug nagdali mi karon alang sa tour. Walay nakahibalo niini o walay nakabantay. Apan wala gani siya maglangan sa iyang buhaton. Gipaliko niyag balik ang sakyanan ug mibalik mi sa tindahan. … Gisulti niya ang problema sa lahi na nga tindera, nangayog pasaylo sa sayop, ug gibayad ang usa ka sentabos ngadto sa natingala nga clerk.”¹

Alang kang Howard W. Hunter, importante ang pagkamatinuoron sa ginagmayng butang ingon man sa mga dinagko.

Gitudloan niya ang iyang mga anak mahitungod sa integridad pinaagi sa iyang ehemplo. “Ang dakong bahin sa akong nahibaloan mahitungod sa kamatinuoron ug integridad akong naangkon tungod sa gisulti kanako sa mga tawo mahitungod sa akong amahan,” miingon si Richard Hunter. Usa ka higayon si Richard mikuyog sa iyang papa sa usa ka miting sa negosyo diin ang usa ka komplikado nga proyekto ang gihisgutan. Samtang didto sa gawas alang sa gamayng pahuway, si Richard ug usa sa mga tawo nag-istoryahay mahitungod sa miting. Miingon si Richard nga dugay pa gyud ang hulaton aron masugdan ang proyekto tungod kay daghan kinig kinahanglanon bahin sa legal nga mga papeles. Ang tawo mikorihir ni Richard, giingnan siya nga ang proyekto mahimong sugdan sa dili pa matiwas ang mga papeles kay nahibalo ang mga tawo nga kon unsay isulti ni Howard W. Hunter iya man gyud kining buhaton.²

Niadtong 1962, si Presidente Hunter namulong sa mga kabatan-onan sa Simbahan ug mipahayag sa iyang kombiksyon mahitungod sa kaimportante sa pagkamatinuoron:

“Ang malipayong kinabuhi moabut sa matag usa kanato kon kita magmatinuoron lang—matinuoron sa atong mga amahan ug sa atong mga inahan, bisan sa atong pakig-date, o sa homework, sa atong mga kadula, o sa atong pagsimba; matinuoron sa atong mga bishop—mosunod sa ilang tambag, mosulti kanila sa tinuod mahitungod sa atong kaugalingon, mobayad sa husto nga ikapulo, magpakabuhi nga limpyo, lunsay nga kinabuhi; matinuoron sa atong eskwelahan—dili manikas sa bisan unsang bahin sa atong mga kalihokan, sa klase man o sa campus; matinuoron sa pagbayad sa atong balayranan, bisan sa mga duwa o sa sine, o sa paghimo sa atong bahin sa mga responsibilidad sa usa ka party; matinuoron sa atong mga hinigugma—dili mopahimulos kanila, dili manglingla kanila, dili modala kanila sa tintasyon; magmatinuoron sa Ginoo mismo.”³

Ang Napulo ka Sugo naglakip sa mosunod nga pahimangno: “Dili ka magsaksi ug bakak batok sa imong isigkatawo” (Exodo 20:16).

Mga Pagtulun-an ni Howard W. Hunter

Ang Ginoo mipahimangno kanato nga magmatinuoron.

Ang kasulatan puno sa mga pahimangno nga magmatinuoron, ug dunay daghang mga sugo nga nag-ingon nga kinahanglang magmatinuoron kita. Hunahunaon nato kini sa dagkong letra nga pagkasulat: DILI KA—dili ka mangawat; dili ka magsaksi og bakak; dili ka maibug [tan-awa sa Exodo 20:15–17]. …

Ang pipila sa daghan pang komon nga mga ehemplo sa pagkadili matinuoron mao kini:

1. Pagpangawat. Tagsa ra kaayo kong makakita og newspaper nga walay mga report sa pagpanglungkab, pagpangawat, pagpanglabni, pangpangubit, pagpangawat og sakyanan, ug liboan ka uban pang mga butang. Bisan sa atong mga chapel dunay mga report bahin sa pagpanghilabut.

2. Pagpanikas. Ang mga newspaper nagdala og sama nga mga asoy sa tinikasan nga mga transaksyon bahin sa pakigsabut sa siguridad, transaksyon sa mga negosyo, tikas sa mga pagpamuhunan, ug uban pang butang nga gipahibalo sa publiko. Adunay uban nga manikas sa tibuok nilang pag-eskwela ug ang uban manikas sa mga eksaminasyon.

3. Mga pagsupak sa mga sumbanan sa Pulong sa Kaalam. Kini mga sumbanan sa Simbahan. Dili kini mga pagsupak sa mga sumbanan sa kalibutan. Apan gihatagan kamo sa pulong sa Ginoo bahin niini nga hilisgutan.

4. Pagsupak sa mga ordinansa sa trapiko. Dili mahimong matinuoron ang usa ka tawo kon siya misupak sa mga balaod sa katilingban ug sa gobyerno alang sa kaayohan sa ubang tawo.⁴

“Dili ka magsaksi og bakak batok sa imong isigkatawo” [Exodo 20:16]. Una sa tanan kini nga sugo may kalabutan bahin sa bakak nga pagsaksi atol sa mga bista [paghusay sa kaso], apan naglakip sab kini sa tanang matang sa pagpamakak. Ang bisan unsa nga dili tinuod nga makadaot sa uban diha sa ilang mga kabtangan, pagkatawo, o hiyas nahisupak sa espiritu ug sa hustong kahulugan niini nga balaod. Ang pagtago sa kamatuoran nga mosangput sa sama nga kadaot nahisupak usab niini nga sugo.

“Dili ka maibug sa balay sa imong isigkatawo; dili ka maibug sa asawa sa imong isigkatawo, ni sa iyang sulogoon nga lalake, ni sa iyang sulogoon nga babaye, ni sa iyang baka, ni sa iyang asno, ni sa unsang butanga nga iya sa imong isigkatawo” [Exodo 20:17]. Ang pagkaibug nagpasabut nga pagtinguha, pagpangandoy, pagpanganti sa butang nga gipanag-iya sa uban. Ang tinguha sa pag-angkon og maayong mga butang dili sayop, apan ang tinguha sa pagkuha niini gikan sa uban nga wala magsubay sa balaod usa ka sayop. Niining puntoha mas maayo nga atong masabtan nga ang maayo o dautan wala magsugod dihang gisugdan sa paghimo ang butang, apan nagsugod na kini sa dihang gisulod kini sa tawo diha sa iyang kasingkasing.⁵

Ang Ginoo mapungot sa mapahitas-ong mga mata, dila nga bakakon, usa ka kasingkasing nga nagalalang sa dautang mga tinguha, mga tiil nga matulin nga modalagan ngadto sa binilyako, bakakon nga saksi nga nagapamulong ug mga bakak, [ug] kadto nga nagapugas sa panaglalis [tan-awa sa Mga Proverbio 6:16–19]. Isip mga Santos sa Ulahing mga Adlaw, tugutan ba nato ang paghimo og mga butang nga kapungtan sa Ginoo? Gibalik-balik niya sa paghisgot ang pagkabakakon!⁶

Atong maugmad ang kamatinuoron sa ginagmay, ordinaryong mga butang sa kinabuhi.

Kon sensitibo kita sa atong relasyon sa Manluluwas, kinahanglang magmatinuoron kita sa ginagmayng butang ug sa dinagko.⁷

Samtang maningkamot kita alang sa kalampusan, daghan kaayong oras ang atong mahurot sa paghunahuna ug pagtuon sa komplikadong mga butang nga ang yanong mga butang wala hinoon kaayo nato gahini og panahon—ang yanong mga butang, ang ginagmayng butang nga sa reyalidad maoy basihan sa atong kalig-on nga kon wala kini walay mahimo nga lig-ong pundasyon. Ang usa ka estraktura mahimong magbuntaog sa kataas padulong sa ibabaw, ug tingali makatingala kaayong tan-awon ang grabe nga kahabugon niini; sa gihapon dili kini makabarug gawas kon ang pundasyon niini nakaankla sa bato o sa puthaw ug sa semento.

Ang kinaiya kinahanglang aduna niana nga pundasyon. Akong ibaling ang inyong atensyon ngadto sa baruganan sa pagkamatinuoron. Nganong daghan man kaayo ang mituo sa taas ug habug nga mga baruganan sa kamatinuoran, unya diyutay ra kaayo ang andam nga mahimong tinuoray nga magmatinuoron?

[Daghang] katuigan ang milabay dunay mga poster sa biranda ug sa mga ganghaan sa atong mga chapel nga gisulatan og “Magmatinuoron sa Imong Kaugalingon.” Kadaghanan niini nagpasabut sa ginagmay, ordinaryong mga butang sa kinabuhi. Dinhing dapita naugmad ang mga baruganan sa pagkamatinuoron.

Dunay uban kinsa moangkon nga ang pagkadili matinuoron sa dagkong mga butang usa ka kinaiya nga dili matarung apan mituo nga ang pagsupak sa ginagmayng butang wala ray kaso. …

Nahinumdom ko sa usa ka batan-ong lalaki sa among stake dihang ako pa ang stake president. Nagkuyog-kuyog siya sa mga tawo nga nagtuo nga makalingaw ang pagbuhat og dili sakto. Sa pipila ka okasyon nadakpan siya nga mihimo og ginagmayng kalapasan. Usa ka adlaw may tawag ko gikan sa police station ug gipahibalo nga nadakpan siya tungod sa usa ka kalapasan sa trapiko. Nadakpan siya og pagpakusog og dagan, sama sa ubang okasyon sa wala pa to nga hitabo. Nahibalo nga basin ang iyang mga nabuhat makapugong niya sa pagmisyon, nag-usab siya sa iyang kinaiya, ug dihang 19 na siya nadawat niya ang tawag.

Dili gyud ko kalimot sa iyang pakigpulong dihang nauli na siya. Miingon siya nga samtang naa pa siya sa misyon kanunay niyang mahunahunaan ang mga kasamok nga iyang nahimo tungod sa sayop nga pagtuo nga ang pagsupak sa ginagmayng butang wala ray kaso. Apan ang dakong kausaban miabut sa iyang kinabuhi. Iyang nahibaloan nga walay kamaya o kalipay ang pagsupak sa balaod, sa balaod man sa Dios o balaod nga gipatuman sa katilingban kanato.⁸

Makaalagad kita sa Dios pinaagi sa pagkamatinuoron ug sa pagka-makiangayon diha sa atong personal ug pangnegosyo nga pakigsabut.

Ang relihiyon mamahimo nga usa ka bahin sa inadlaw natong buluhaton, sa atong negosyo, sa atong pagpamalit ug pagpamaligya, sa building, transportasyon, manufacturing, sa atong panarbaho, o bisan unsay atong gibuhat. Makaalagad kita sa Dios pinaagi sa pagkamatinuoron ug makiangayon nga pakigsabut sa atong mga transaksyon sa negosyo sama sa atong gihimo sa Dominggo nga pagsimba. Ang tinuod nga mga baruganan sa Pagka-Kristohanon dili mahimong magbulag ug ibulag sa negosyo ug inadlaw natong kalihokan.⁹

Kon ang relihiyon may kahulugan ngari kanato, kinahanglan nga mahimo kining usa ka butang nga modasig sa atong kinabuhi. Kon ang atong hunahuna sa relihiyon mao lamang ang pagtambong ug pagpaminaw og usa ka oras nga sermon sa ministro inig ka Dominggo (ug walay buhaton niini sulod sa semana) niana ang relihiyon walay kahulugan sa atong kinabuhi. Kon dili kini mosulod sa indibidwal natong kinabuhi—sa atong kinabuhing pamilya—sa atong negosyo—ug sa tanan natong gibuhat, niana ang relihiyon gamay ra og kahulugan kanato ug mahimo lamang kini nga dios-dios nga ipatong sa ibabaw ug panagsa ra nga simbahon.¹⁰

Pagkadako nga kausaban sa kalibutan kon kitang tanan makasalig sa uban kon hisgutan ang pagkamatinuoron. Mabatunan sa katawhan ang hingpit nga kamasaligon sa usag usa diha sa personal ug pangnegosyo nga pakigsabut. Dili motumaw ang … kawalay pagsalig tali sa trabahante ug sa tigdumala. Anaa ang integridad sa pangpubliko nga opisina ug sa mga kalihokan sa gobyerno, ug anaa ang kalinaw sa kanasuran kay sa kagubot nga atong nahibaloan dinhi sa kalibutan karon. …

Sa pagpakigsabut sa negosyo dunay uban nga mohimo og tinikasan nga pagpahimulos kon anaa kini. Mangatarungan sila pinaagi sa pag-ingon nga sa negosyo natural lang nga imong pahimuslan ang tanang gitanyag nga kaayohan. Kana nga mga transaksyon moabut og dagko kaayong kantidad, apan sa baruganan wala kini kalainan sa kapakyas sa pag-uli sa nisubra nga usa ka sentabo nga gihatag sa cashier. Usa kini ka matang sa pagpanikas.¹¹

Mosugyot ko og usa ka kahulugan sa “dungganong pagpanarbaho.” Ang dungganong pagpanarbaho usa ka matinuoron nga pagpanarbaho. Ang makiangayon nga kantidad gihatag, ug walay pangurakot, panikas, o panglingla. Ang produkto o ang pagserbisyo niini taas og kalidad, ug ang employer, kustomer, kliyente, o pasyente makadawat og mas daghan kay sa iyang gihunahuna. Ang dungganong pagpanarbaho usa ka maayo nga buhat. Dili kini maglakip og bisan unsa nga makadaot sa kaayohan sa publiko o sa moralidad. Sama pananglit, dili kini maglakip sa pagpamalit ug pagpamaligya og ilimnong makahubog, makadaot nga drugas, o pagpanugal. Ang dungganong pagpanarbaho mapuslanon. Maghatag kini og kaayohan o mga serbisyo nga maghimo sa kalibutan nga usa ka dapit nga maayong puy-an.¹²

Si Job namahayag, “Dili ko gayud isalikway ang pagkahingpit sa kasingkasing gikan kanako” (Job 27:5).

Ang pagkahingpit sa kasingkasing [integridad] manalipod kanato gikan sa dautan, motabang natong magmalampuson, ug moluwas sa atong mga kalag.

Ang mga tintasyon sa panulay anaa sa tibuok natong palibut. Kon wala ang panalipud nga integridad, matugyan kita sa tanang matang sa dautan ug kasaypanan.

Wala maglisud si Job niini nga mga problemaha. Gipanalipdan siya sa kaugalingon niyang integridad. Mao kini ang iyang gibati:

“Kay bug-os pa man ang akong kinabuhi dinhi kanako, Ug ang espiritu sa Dios ania sa akong mga ilong;

“Ang akong mga ngabil dili magapamulong sa dili-pagkamatarung, ni magalituk sa limbong ang akong dila. …

“Ang akong pagkamatarung akong pagahuptan gayud, ug dili ko biyaan: Ang akong kasingkasing dili magabadlong kanako samtang nga ako buhi pa” (Job 27:3–4, 6).

Makadasig kaayo. Tungod sa iyang kalig-on, wala siyay kabalaka sa ordinaryong mga tintasyon nga midaug sa mga tawo kaniadto. Si Job nakapalambo diha sa iyang kaugalingon og kalig-on ug katagbawan nga dili mapayhag bisan ni Satanas mismo. Makalipay usab nga tan-awon sa unsang paagi siya gikahimut-an sa Dios: “walay sama kaniya diha sa yuta, usa ka tawong hingpit ug matarung mahadlokon siya sa Dios, ug nagpahilayo sa dautan[,] ug siya nagapadayon gihapon sa iyang katul-id” (Job 2:3).

Kini nga talagsaong kalidad sa integridad hingpit nga maanaa kanato. Kon maayo ang pagkagamit, mosulbad kini sa tanan natong mga problema sa gobyerno, relihiyon, industriya ug sa tinagsa natong kinabuhi. Mobanlas kini sa dili makahimuot nga kahasol sa krimen, diborsyo, kakabus, ug kaalaot. Maghimo kini natong malampuson ug moluwas sa atong kalag human dinhi.

Usa sa pinakadakong katumanan sa atong kinabuhi mao ang pagpalambo og usa ka matinuoron, tinuoray nga integridad sa atong kaugalingon. Buot ipasabut nga may espirituhanon kitang kalig-on, tiunay nga salabutan, matinuoron nga taras, ug kanunay kitang responsable sa Dios. Ang integridad mao ang bulawanong yawe sa pagkab-ot sa hapit tanang kalampusan.¹³

Ang tinuod nga kalipay mao ang bunga sa pagkamatinuoron sa kaugalingon, ug sa uban, ug sa Dios.

Kasagaran mahisgutan nato kana nga pakisayran sa kasulatan, “Ang mga tawo naingon, nga unta sila makabaton og hingpit nga kalipay” [2 Nephi 2:25]. Adunay kalipay nga moabut sa usa ka tawo gumikan sa pagkamatinuoron. Sultihan ko kamo kon unsaon. Pinaagi niini mabatunan ninyo ang pakig-uban sa Magtutudlo ug mabatunan ninyo ang Espiritu sa Espiritu Santo. Ang pagsupak sa patakaran sa pagkamatinuoron mohikaw kaninyo niining duha ka mahinungdaong mga panalangin. Makatuo ba mo nga ang tawo nga mamakak o manikas … makaangkon sa pakig-uban sa Magtutudlo o sa Espiritu sa Espiritu Santo?

… Kinahanglan kita nga mohinumdom kanunay nga wala kita mag-inusara. Walay buhat nga dili mamatikdan; walay pulong nga gilitok nga dili madunggan; walay hunahuna nga mopatik sa hunahuna nga dili mahibaloan sa Dios. Walay kangitngit nga motabon sa mga butang nga atong gihimo. Kinahanglang ato unang hunahunaon sa dili pa nato lihukon.

Nagtuo ba mo nga kamo ra ang mahibalo kon mamakak mo? Nagtuo ba mo nga walay makabantay kon manikas mo sa eksaminasyon, bisan og ikaw ra ang naa sa kwarto? Kinahanglang magmatinuoron kita sa atong kaugalingon. Kon tinguha nato ang pagpakig-uban sa Magtutudlo ug sa Espiritu sa Espiritu Santo, kinahanglang magmatinuoron kita sa atong kaugalingon, matinuoron sa Dios, ug sa atong isigkatawo. Magbunga kini og tinuod nga kalipay.¹⁴

Ang Ginoo nahibalo sa kinahiladman sa atong hunahuna [tan-awa sa D&P 6:16]. Nahibalo siya sa matag buhat nga atong gihimo. Mahimamat nato siya ugma damlag, ug motan-aw kita kaniya sa nawong. Mapasigarbuhon ba unya kita sa rekord sa atong kinabuhi?

Nagahimo kita niana nga rekord sa matag adlaw. Ang matag buhat, matag hunahuna usa ka bahin niini. Mapasigarbuhon ba unya kita niini? Kana kon buhaton nato ang tanan—kon nagmatinuoron kita sa atong kaugalingon, sa atong mga minahal, sa atong mga higala, sa tanan natong isigkatawo. …

Bulahan kadtong mga nagmatinuoron. …

Bulahan katong nagmasulundon sa Ginoo.

Sila kadtong mga gawasnon—kadtong mga malipayon—kinsa magalakaw nga mapasigarbuhon. Maangkon nila ang kaugalingong pagtahud. Maangkon nila ang pagtahud gikan niadtong mga nakaila kaayo kanila.

Ug labaw sa tanan, maangkon nila ang pagtahud ug panalangin sa atong Amahan sa Langit. Si Jesus nagdapit kanato sa pagsunod kaniya. Tul-id ang iyang dalan ug limpyo ug matarung ug matinuoron. Sundon nato siya ngadto sa kinabuhi nga buhong sa kalipay. Kini lamang ang bugtong paagi.¹⁵

Mga Sugyot alang sa Pagtuon ug Pagtudlo

Mga Pangutana

Ribyuha ang mga ehemplo sa pagkadili matinuoron nga gihisgutan ni Presidente Hunter sa seksyon 1. Unsa ang pipila ka sangputanan sa pagkadili matinuoron? Unsa ang ikatudlo niana nga mga sangputanan diri kanato mahitungod sa paghatag sa Ginoo og dakong emphasis bahin sa pagkamatinuoron?
Pamalandungi ang mga pagtulun-an ni Presidente Hunter mahitungod sa pagkahimong matinuoron sa ginagmayng butang ug sa pagkamatinuoron sa atong kaugalingon (tan-awa sa seksyon 2). Nganong kinahanglan man kitang magmatinuoron sa “ginagmayng mga butang”? Unsay buot ipasabut sa pagkamatinuoron sa atong kaugalingon? Unsaon man nato sa pagbuntog ang mga tintasyon nga nag-ingon nga wala ray kaso ang ginagmayng pagkadili matinuoron?
Gipasabut og maayo ni Presidente Hunter ang panginahanglan sa paghimo sa relihiyon nga bahin sa inadlaw natong buluhaton sa kinabuhi (tan-awa sa seksyon 3). Sa unsang paagi nga mas masunod nato ang mga pagtulun-an niini nga seksyon? Sa unsang paagi nga epektibo natong matudlo ang pagkamatinuoron diha sa atong mga panimalay?
Sa seksyon 4, gihisgutan ni Presidente Hunter ang daghang panalangin nga moabut pinaagi sa pagpakabuhi uban sa integridad. Sa unsang paagi ang tawo makapalambo og integridad? Sa unsang paagi ikaw napanalanginan dihang gisunod nimo sa tinuoray ang mga sumbanan sa Ginoo?
Sa unsang paagi ang pagkamatinuoron nakahatag nimo og kalipay? (Tan-awa sa seksyon 5.) Ngano nga ang pagkamatinuoron gikinahanglan man nato alang sa pagpakig-uban sa Espiritu Santo? Sa unsang paagi ang pagkamatinuoron maghimo kanatong gawasnon?

May Kalabutan nga mga Kasulatan

Job 27:5; 31:5–6; Mga Salmo 15; Mga Proverbio 20:7; Alma 53:20–21; D&P 10:25–28; 42:20–21, 27; 51:9; 124:15; 136:20, 25–26; Mga Artikulo sa Hugot nga Pagtuo 1:13

Tabang sa Pagtuon

Samtang kamo magbasa, “linyahi ug markahi ang mga pulong ug hugpong sa mga pulong nga inyong mailhan tali sa mga ideya diha sa usa ka [tudling]. … Diha sa mga margin pagsulat og mga kapakisayran nga kasulatan [scripture references] nga nagklaro sa mga tudling nga imong gitun-an” (Isangyaw ang Akong Ebanghelyo [2004], 26).