2020
Ko e Tāpuaki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongolelei Maʻaú
Fēpueli 2020


Ko e Tāpuaki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongolelei Maʻaú

Koeʻuhí ko hono fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí, ʻokú ke ʻiloʻi ai ko hai moʻoni koe pea mo e meʻa ʻoku finangslo ʻa e ʻOtuá ke ke faí.

ʻĪmisi
Joseph Smith praying

Tā fakatātā ʻa Robert Barrett

ʻI he faiva hiva ko ia ko e Fiddler on the Roof, naʻe fakamatalaʻi ʻe Tēvī, ko e tokotaha ne fai ki ai e faivá, ʻa e lelei ʻe taha ʻo e ngaahi tukufakaholo ʻi hono koló ʻo pehē, “Pea koeʻuhí ko homau tukufakaholó, ʻoku ʻiloʻi Ia ʻe he tokotaha kotoa, mo e meʻa ʻoku finangalo mai e ʻOtuá ke ne faí.”1 ‘Oku ʻikai fie maʻu ke ke fakafalala ki he tukufakaholó ke maʻu e ʻiló ni. Koeʻuhí ko hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí, ʻokú ke ʻiloʻi ai ko hai moʻoni koe pea mo e meʻa ʻoku finangalo e ʻOtuá ke ke faí. Kapau ʻoku teʻeki ke ke fakapapauʻi, ʻoku ʻi ai hoʻo totonu mo ha fatongia ke maʻu e ʻilo ko iá.

Kuo ʻosi ʻeni ha taʻu ʻe 200 talu mei hono maʻu ʻe he tokotaka taʻu 14 ko Siosefa Sāmitá ʻa e ʻuluaki meʻa-ha-mai fakalangi ko ia ne kamata ai hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí. Naʻe ʻalu ʻa Siosefa ki he vaoʻakau ofi ko ia ki hono ʻapí he tukuʻuta ʻi Niu ʻIoke, USA, koeʻuhí naʻá ne hohaʻa ki he lelei hono laumālié pea loto ke ʻiloʻi e siasi ke ne kau ki aí. Naʻá ne fie ʻilo pe ko hai ia pea mo e finangalo ʻo e ʻOtuá kiate iá. Naʻá ne maʻu e ngaahi tali naʻá ne fekumi ki aí, ka naʻá ne ako ha meʻa lahi ange he ʻaho ko iá pea mo e taʻu ʻe 24 kimui aí. Koeʻuhí ko e moʻoni kuo fakafoki maí, he ʻikai ngata pē ʻi hoʻo ʻiloʻi e ʻuhinga naʻe fakatupu ai koe ʻe he ʻOtuá, ka te ke lava foki ʻo ʻilo ki ho ikuʻanga taupotu tahá. Te ke lava ʻo ʻiloʻi ʻiate koe pē, ʻo hangē ko Siosefa Sāmitá.

Ko hai Koe?

Ko ha fānau ʻofeina koe ʻa e ʻOtuá, ʻokú Ne ʻafioʻi mo ʻofaʻi koe. Naʻe ʻilo ʻeni ʻe Siosefa ʻi he taimi naʻe hā mai ai kiate ia ʻa e ʻOtua ko e Tamaí mo Sīsū Kalaisi ʻi he 1820. Naʻe lekooti ʻe Siosefa ʻo pehē, “Naʻe folofola mai ʻa e toko taha kiate au, ʻo ne ui au ʻaki hoku hingoá, ʻo ne tuhu ki he tokotahá ʻo pehē—Ko hoku ʻAlo ʻOfaʻangá ʻEni. Fanongo kiate Ia!” (Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:17).

Naʻe ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá ʻa Siosefa. Ko e meʻa tatau pē kiate koé. ʻOku ʻafioʻi koe ʻe he ʻOtuá. Kuó Ne ʻafioʻi koe ʻi ha taimi fuoloa pea kuó Ne ʻofaʻi koe talu mei he taimi kuó Ne ʻafioʻi ai koé. ʻOkú Ne ʻafioʻi hoʻo tuʻunga malava fakalangi ke fakalakalaka pea hākeakiʻi mo Iá.2

ʻOku fakahā ʻe he “Ko e Fāmilí: Ko Ha Fanongonongo ki Māmani,” ʻa e moʻoni mahuʻinga ko ʻeni kuo fakafoki maí: “Ko e kakai kotoa pē … naʻe fakatupu ia ʻi he tatau ʻo e ʻOtuá. Ko e toko taha fakafoʻituitui kotoa pē ko e foha mo e ʻofefine ia ʻo ha mātuʻa fakalangi, pea ʻi heʻene peheé, ʻoku maʻu ai ʻe he toko taha kotoa pē ha natula fakalangi pea mo ha ikuʻanga pau.”3 Mahalo ʻe ngali mahino e moʻoni ko ʻení ki he kāingalotu fuoloa ʻo e Siasí. Kae ʻikai pehē ia ki he kau mataotao fakateolosia Kalisitiane ʻiloa ʻoku nau pehē ko hoʻo tefitoʻi taumuʻá ke lotu, hū, pea mo fakalāngilangiʻi ʻa e ʻOtuá pea ko e taumuʻa pē ʻa e ʻOtuá ke fakatupu koé ke ke lava ʻo fakahīkihikiʻi, hū, mo tauhi kiate Ia.

Naʻe fakahā ʻe he ʻOtuá ʻo fakafou ʻia Siosefa Sāmita ko ʻEne ngāué mo Hono nāunaú ke fakanāunauʻiaʻi koe, ke fakahoko hoʻo moʻui taʻe-faʻa-maté mo e moʻui taʻengatá.4 Neongo ʻoku fakalāngilangiʻi Ia ʻi hono fakanāunauʻiaʻi koé, ka ko e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ke fakatupu ʻa e ʻātakai ʻe lava ke ke fakalakalaka aí. ‘E lava ke hoko ʻa e fiefia tuʻuloá ko e ikuʻanga taupotu taha ʻo hoʻo fakalakalaká. Naʻe akonaki e Tuʻi ko Penisimaní ki hono kakaí ʻo pehē: “Fakakaukau ki he tuʻunga monūʻia mo fakafiefia ʻo kinautolu ʻoku tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. He vakai, ʻoku nau monūʻia ʻi he meʻa kotoa pē, ʻa e meʻa fakamāmaní mo e fakalaumālié fakatouʻosi; pea kapau te nau kātaki ʻi he tui faivelenga ʻo aʻu ki he ngataʻangá ʻe maʻu hake ʻa kinautolu ki he langí koeʻuhi ke nau nofo mo e ʻOtuá ʻi he tuʻunga fiefia ʻoku ʻikai hano ngataʻanga” (Mōsaia 2:41).

ʻOku fakakaukauʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e lelei taha maʻau. ʻOkú Ne angaʻofa mo ʻofa. ‘Okú Ne ʻafioʻi ʻoku fiemaʻu ke ke haʻu ki he māmaní ʻo maʻu ha sino, pea ako e leleí mei he koví ʻi ho aʻusia pē ʻaʻau, kae lava ke ke fakalakalaka. ʻOku ʻikai ke Ne finangalo ke ke hoko ko ha kiʻi tamasiʻi pe taʻu hongofulu tupu ʻo taʻengata, pe ʻokú Ne finangalo ke liliu koe ki ha taha ʻoku talangofua taʻeʻilo pē. ʻIkai, ʻokú Ne finangalo ke ke fili ke muimui kiate Ia pea ako ʻi hoʻo aʻusiá ke fakamatuʻotuʻa pea hoko ko ha ʻea-hoko ki he meʻa kotoa ʻokú Ne maʻú.5 Ko ho ikuʻanga fakalangí ʻeni.

ʻOku mahuʻinga e ngaahi moʻoni ko ʻení ki he tokāteline kuo fakafoki mai ne kamata ʻaki e lotu mahinongofua ne fai ʻe Siosefa Sāmitá.

ʻĪmisi
girl praying

Ko e hā e Finangalo ;o e ʻOtuá Kiate Koé?

‘Oku fiemaʻu ʻe he ʻOtuá ha meʻa lalahi ʻe ua meiate koe. ‘Uluakí, ʻokú Ne finangalo ke ke ʻilo pea muimui ki Heʻene palaní. Ko hono uá, ʻokú Ne finangalo ke ke tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau ʻilo pea muimui ki Heʻene palaní.

Naʻe akoʻi kiate koe e palani ʻo e fakamoʻui ʻa e ʻOtuá ʻi he maama fakalaumālié pea naʻá ke tali ia. Mahalo ne ʻikai ko ha fili faingofua ʻeni. Naʻe fakasītuʻaʻi e palaní ʻe he vahe tolu-ʻe-taha ʻo e fānau ʻa e Tamai Hēvaní. Ka naʻá ke holi ke haʻu ki he māmaní, ʻo maʻu ha sino, pea fakaʻaongaʻi hoʻo tauʻataina ke filí ke muimui ki he palaní. Naʻe ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá, peá ke ʻiloʻi foki, te ke fai ha ngaahi fehalaaki mo faiangahala ʻi hoʻo ʻi he māmaní. ‘E taʻofi fakaʻaufuli koe ʻe he ngaahi angahalá ni mei hoʻo nofo ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá tukukehe kapau ʻe lava ʻo huhuʻi koe mei hoʻo ngaahi angahalá. Naʻe ʻomi ʻe he palani ʻa e ʻOtuá ʻa Sīsū Kalaisi ke hoko ko ho Huhuʻi. Naʻe fakalelei ʻe Sīsū Kalaisi maʻa hoʻo ngaahi angahalá mo e fehalākí ke fakaʻatā e palani ʻo e fakamoʻui ʻa e ʻOtuá ke ngāue maʻau.6 Naʻá Ne totongi e huhuʻi taupotu tahá koeʻuhí ke Ne lava ʻo “ʻekea mei he Tamaí ʻa ʻene ngaahi totonu ki he ʻaloʻofá” maʻau (Molonai 7:27).

Naʻe foaki atu foki ʻe he palani ʻa e ʻOtuá ʻa e meʻaʻofa ʻo e tauʻatāina ke filí ke ke lava ʻo ʻiloʻi ʻa e “leleí mei he koví” (2 Nīfai 2:5). ʻOkú ke hoko ko e “tokotaha ke fili” maʻau pē (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:28), ʻo malava ke fai ha ngaahi fili ʻiate koe. Ka ʻi hoʻo fai e ngaahi fili ʻoku ʻikai leleí pe ngaahi fehalākí, ʻoku finangalo e ʻOtuá ke ke fakaʻaongaʻi hoʻo tauʻatāina ke filí ke ke fakatomala. ‘Oku malava ʻa e fakatomalá ʻo fakafou ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí pea ʻoku fiemaʻu ia kae lava ke ke maʻa ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá.7

ʻOkú ke fakatomala ʻi hoʻo tafoki ki he ʻOtuá pea fakaʻaongaʻi e tui kia Sīsū Kalaisí. Makatuʻunga ʻi he fakatomalá, ʻoku malava ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ke fakaʻatā koe mei he tautea ne ke mei maʻú. ‘Okú ke fakahā kuó ke fakatomala ʻi hoʻo talangofua ki he ngaahi fono mo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí. Pea ʻi hoʻo fakatomalá, ʻokú ke hoko ai ʻo haohaoa, maʻa, mo māʻoniʻoni.

Hangē ko e folofola ʻa e ʻOtuá kia ʻĀtamá, “Ko e palani ʻeni ʻo e fakamoʻuí ki he kakai kotoa pē, tuʻunga ʻi he taʻataʻa ʻo hoku ʻAlo pē Taha naʻe Fakatupú” (Mōsese 6:62). Koeʻuhí ko ʻetau tui kia Kalaisí pea ki he palani ʻa e Tamai Hēvaní, te tau lava ʻo “fiefia ʻi he ngaahi folofola ʻo e moʻui taʻengatá ʻi he māmani ko ʻení, mo e moʻui taʻengata ʻi he maama ka hoko maí, ʻio ʻa e nāunau taʻe-faʻa-maté” (Mōsese 6:59).

Ko e meʻa mahuʻinga hono ua ʻoku finangalo ki ai e ʻOtuá meiate koé ke ke tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau ʻilo ʻEne palaní pea tokoni ke nau muimui ki ai. ‘I he taimi pē ʻoku mahino ai kiate koe ʻoku ʻofaʻi koe ʻe he ʻOtuá mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, ʻoku fakanatula pē hoʻo holi ke vahevahe e moʻoni ko ʻení mo e niʻihi kehé. ʻOku toe ui foki hono vahevahe e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ko hono “tānaki fakataha ʻo ʻIsilelí.” Naʻe fakapapauʻi mai ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni:

“Naʻe ʻomi kimoutolu—kau talavou mo e finemui fisifisimuʻa—ki he māmaní ʻi he kuonga ko ʻení, ʻa e taimi mahuʻinga taha ko ʻeni ʻi he hisitōlia ʻo e māmaní, ke tokoni ki hono tānaki ʻo ʻIsilelí. ʻOku ʻikai ha toe meʻa ʻoku hoko ʻi he māmaní he taimí ni ʻe toe mahuʻinga ange ai. ʻOku ʻikai mo ha toe meʻa ʻe māʻongoʻonga ange hono olá. ʻIkai mo ha toe meʻa.

“ʻOku totonu ke mahuʻinga fau kiate koe ʻa e tānaki fakataha ko ʻení. Ko e tufakanga ʻeni naʻe ʻomi ai koe ki he māmaní.”8

ʻI hono fakahoko e fatongia fakafuakavá ni te ke maʻu ai ʻa e fiefiá9 pea tokoni ki ho fakamoʻui fakatāutahá.10

Koeʻuhí naʻe fakafoki mai e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ki he māmaní, te ke lava ai ʻo ʻiloʻi ko hai koe pea mo e meʻa ʻoku finangalo ʻa e ʻOtua maʻaú. ʻOku tau fakamanatua hono Fakafoki Mai e Ongoongoleleí ʻa ia ne kamata ʻi he vaotā ofi ki he faama Sāmitá ʻi he tukuʻuta ʻo Niu ʻIoké, he taʻu ʻe 200 kuohilí koeʻuhí ko hono lahi mo hono mahuʻinga kiate koé. Naʻe fakaava ʻe he lotu fakamātoato ʻa Siosefá ki ha ngaahi fakahā lahi ʻoku hokohoko mai ʻi he ʻahó ni ʻi Heʻene kau ʻAposetoló mo e kau palōfitá. ʻOku tataki ʻe Sīsū Kalaisi Hono Siasí mo ʻEne ngāue ʻi he māmaní ke ke lava ʻo aʻusia ho tuʻunga malava fakalangi ke toe nofo mo hoʻo Tamai Hēvaní.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Joseph Stein, Jerry Bock, Sheldon Harnick, Fiddler on the Roof (1964), 3.

  2. “Naʻa mo e ʻOtuá, ʻi Heʻene ʻafioʻi ʻa ʻEne ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi laumālié mo e nāunaú, pea koeʻuhí ko ʻene ʻatamaiʻia angé, naʻá Ne ʻafioʻi ʻoku taau ke fokotuʻu ha ngaahi fono ʻe faingamālie ai hono toé ke nau fakalakalaka ʻo hangē ko Iá … koeʻuhí ke lava ʻo hakeakiʻi mo ia” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 241).

  3. “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Liahona,Mē 2017, 145.

  4. Vakai, Mōsese 1:39.

  5. Vakai, Dale G. Renlund, “Mou Fili he ʻAhó Ni,” Liahona, Nōvema 2018, 104.

  6. Vakai, ʻĪsaia 53:3–12. ʻOku fakamatala tuʻo 10 ʻa ʻĪsaia ki he mamahi lahi ʻa Kalaisi koeʻuhí ko e angahalá.

  7. Naʻe folofola ʻa e ʻOtua, “Kuo pau ke [ke] fakatomala, … pe ʻe ʻikai te [ke] teitei lava ʻo maʻu e puleʻanga ʻo e ʻOtuá, he ʻoku ʻikai lava ke nofo ʻi ai ha meʻa ʻoku taʻemaʻa.” Ko ia ai, kuo “pau ke toe fanauʻi [koe] ki he puleʻanga ʻo e langí, ʻi he vai, pea mo e Laumālié, pea fakamaʻa … ʻi he totó, ʻa ia ko e taʻataʻa ʻo [e] ʻAlo pē Taha [ʻo e ʻOtuá] naʻe Fakatupú; koeʻuhí ke fakamaʻa [koe] mei he angahala kotoa pē” (Mōsese 6:56, 59).

  8. Russell M. Nelson, “ʻAmanakiʻanga ʻo ʻIsilelí” (fakataha lotu fakamāmani lahi ʻa e toʻu tupú, 3 Sune 2018), HopeofIsrael.ChurchofJesusChrist.org.

  9. Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:15–16.

  10. Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 4:2, 4; 31:5; 36:1; 60:7; 62:3; mo e 84:61.