2012
Mālōlō Fakataimi kae Ngāue Fakafaifekau
Sune 2012


Mālōlō Fakataimi kae Ngāue Fakafaifekau

Te ke hanga nai ʻo tukuange ha faingamālie ke tulifua ha taumuʻa kuó ke fakaʻānaua ki ai ʻi he kotoa hoʻo moʻuí ka ke ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau?

Lolotonga e fetafetafei hifo e pupuhá ʻi hono matá, naʻe sio fakamamaʻu ki he pulú ʻa e tokotaha ʻakapulu tuʻukimuʻa ko ia ʻo ʻAositelēlia ko Viliami Hopoaté. ʻOku lolotonga fehangahangai ʻa ʻene timi ko e Blues, ʻa ia ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa Niu Sauele kotoa, mo honau filí, ko e Maroons mei Kuinisilani, ʻi he tau lahi taha ʻo e taʻú. ʻI he ʻosi e fuofua miniti ʻe 20, naʻe kei ʻi mui pē ʻa e kai e timi ʻa Vilí pea naʻe pau ai ke nau tuli vave hake. Kuo pau ke fai ʻe Vili ha meʻa ke ne hā ai he ko ʻene fuofua vaʻinga ʻeni mo e timí. Ko ia foki ʻa e tokotaha vaʻinga taʻu siʻi taha ʻi heʻene timí pea fika ua siʻi taha ʻi ha timi ke vaʻinga ʻi he feʻauhi ʻa e State of Origin.

ʻOku siofi ʻe Vili hono paasi e pulú ki hono kaungā vaʻingá pea ne paasi hangatonu mai ki ai. Naʻá ne puna ke hapo ia. Hapoʻi! Naʻá ne lele vave atu mo e foʻi pulú ki he laini tataʻó. Naʻá ne lele oma atu he malaʻé he naʻe ʻi hono tafaʻakí pe ʻa e tautuaʻaá. Toe pe ha ngaahi ʻiate siʻi. ʻI he mei ofiofi atu ki he ngataʻanga ʻo e malaʻé he vahaʻa ʻo e laine tataʻó mo e laine ʻautí, kuo mei ʻosi ʻeni ʻa e taimi ʻo Vilí. Naʻá ne tuiaki atu ki muʻa, puna loto tui atu ki he laine tataʻó, ʻo ne taaʻi e pulú ki he kelekelé. Naʻe longomate e taha kotoa ʻi ha momeniti siʻi. Naʻá ne tataʻo? Taimi siʻi kuó ne fanongo ki he tuē ʻa e kakai ʻi he malaʻé.

Tupu Hake ʻi he ʻAkapulú

ʻI he kei taʻu 4 ʻa Vilí, naʻe hanga ʻe heʻene ongomātuʻá ʻo lēsisita ia ʻi he kalapu ʻakapulu fakafeituʻú. Mahalo ʻoku ngali kei siʻi ia, ka naʻe fuʻu saiʻia ʻa Vili ʻi he “footy” (ko hono ui fakanounou ʻo e ʻakapulú). ʻI he taimi ne taʻu 12 ai ʻa Vilí, naʻe fuʻu fakamātoato ʻene tokanga ki he ʻakapulú ko ia naʻe fili ia ke vaʻinga ʻi ha timi liiki maʻá e fānaú. ʻI hono taʻu 16 naʻá ne vaʻinga ai ʻi ha timi liiki fakapalofesinale maʻá e fānaú.

ʻI ʻAositelēlia, ko e taimi ʻoku taʻu 20 ai ʻa e kau vaʻingá, ʻoku nau taʻu motuʻa feʻunga leva ke vaʻinga ʻi ha ngaahi timi liiki fakapalofesinale maʻá e kakai lalahí. Neongo ne kei taʻu 18 pē ʻa Vili, ka naʻe lahi e ngaahi faingamālie ne ʻomi kiate iá. Naʻe fuʻu fie maʻua ia ʻe ha ngaahi timi kehekehe. Naʻe ʻi ai ha timi ʻe taha naʻe palōmesi ange ha aleapau vaʻinga feʻunga mo e paʻanga ʻAositelēlia ʻe 1.5 miliona—ko ha fuʻu paʻanga lahi ʻoku ʻikai faʻa ʻoange ia ki ha taha taʻu siʻi pehē. Ka naʻe ʻikai ko ha meʻa ia ne hanganaki vave atu ki ai ʻa Vili ʻi hono kahaʻú. Naʻe fakapapauʻi ʻe Viliami ʻe ʻalu ia ʻo ngāue fakafaifekau.

Fakahoko ʻo e Fili ke Ngāue Fakafaifekaú

ʻI he hokosia e taimi ke fanongonongo ai ʻe Vili pe ʻe ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau pe tali e aleapau vaʻinga ʻakapulu liikí, naʻe faingofua pē kiate ia ʻa e filí. Naʻá ne pehē: “Naʻá ku fokotuʻu ʻa e ngāue fakafaifekaú ʻi hoku ʻatamaí mo hoku lotó ʻi heʻeku ʻi he toʻu tupú, pea naʻá ku palōmesi kiate au he ʻikai ke u teitei tuku ke hanga ʻe he ngaahi holi ʻo māmaní ʻo ikunaʻi au.”

ʻE lava ke fakafehuʻia ʻe māmani, ka ʻe fēfē ʻa e paʻangá? ʻa e aleapaú? hoko ko ia ʻo vaʻinga fakapalofesinalé—ʻa ia ko ʻene fakaʻānaua ʻi he kotoa ʻo ʻene moʻuí? Naʻe mei kehe fēfē nai ʻene moʻuí ʻo kapau naʻá ne tali ʻa e aleapau vaʻinga fakapalofesinalé? Naʻá ne pehē, “Naʻe mei tokoni lahi fakapaʻanga ia ki hoku fāmilí. Naʻá ku mei fakapapauʻi ai ʻa hoku kahaʻú ki he ngaahi taʻu ka hokó.”

Ko e hā ne ʻikai ke ne tali ai ʻa e aleapaú? Naʻá ne pehē, “Ko e ngāue fakafaifekaú ko ha meʻa ia ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí meiate au, mei he kau talavou tangata ʻi he Siasí. Ko ha founga ia ke fakamālō ai ki he ʻEikí koeʻuhí ko e ngaahi meʻa kuó Ne fai maʻaku ʻi he taʻu ko ʻeni ʻe 19 ʻo ʻeku ʻi he māmaní. Pea ʻi he fakaʻosinga ʻo e ʻahó, mahalo pē he ʻikai te u fiefia kapau naʻá ku nofo. Naʻá ku fakahoko e fili ke ʻalu ʻo ngāue fakafaifekaú koeʻuhí he ʻe ʻi ai maʻu pē ʻa e ʻakapulú ia.”

Naʻe puputuʻu pea ʻohovale ʻa e tokolahi ʻi he fanongonongo ko ʻeni ʻa Vilí. ʻI heʻene lea ʻo kau ki hono kaungāmeʻa taʻesiasí, naʻá ne pehē, “ʻOku ʻikai mahino kiate kinautolu ʻa e ʻuhinga moʻoni ʻoku ou ʻalu aí; ʻoku nau fakakaukau pē kinautolu ki heʻeku mavahe mei he vaʻingá ʻi ha taʻu ʻe ua.” Naʻe talaange ʻe Vili kiate kinautolu, “ʻOku ou akoʻi e kakaí ʻo kau kia Sīsū Kalaisi peá u tokoni ki he niʻihi kehé. Ko ha meʻa ia ʻoku ou fie fai.” Hili e fanongo hono kaungāmeʻá ki he fakamatala ʻa Vilí, naʻa nau poupouʻi ia.

Teuteu ke Ngāué

Naʻe fakatokangaʻi ʻe Vili naʻe ʻikai feʻunga pē ʻa ʻene fie ʻalu ko ia ʻo ngāue fakafaifekaú. Naʻá ne ʻiloʻi ʻoku mahuʻinga ke ne teuteu. Ko e taha ʻo e ngaahi meʻa naʻá ne faí ko e ʻalu ki he ngaahi houa akoʻi mo e kau faifekau taimi-kakató. Naʻá ne pehe, “ʻI he taimi ne kole mai ai e ongo faifekaú ke tali ha ngaahi fehuʻí, ne haʻu pē ha ngaahi lea ia ne ʻikai ke u ʻilo ʻe tokoni ki he fiefanongó ke ne toe maʻu ha mahino lahi ange. Ko e niʻihi ʻo e kau fiefanongo naʻá na akoʻí—ʻa ē naʻá ku tokoni ki hono akoʻí—ne nau toki papitaiso ki he Siasí. Ko ha tāpuaki ia kiate au ke u sio ki ai.”

ʻOku lolotonga ngāue ʻa Vili ʻi he Misiona ʻAositelēlia Pilisipeiní, ka naʻe ʻikai te ne liʻaki fakaʻaufuli ʻa e ʻakapulú. Neongo ʻoku ʻikai lava ke ne vaʻinga, ka ʻokú ne ngāue faivelenga ʻo hangē ko e loto faivelenga naʻá ne maʻu ki he ʻakapulú. Kimuʻa pea ʻalu ʻo ngāue fakafaifekaú, naʻá ne pehē, “ʻOku ʻi ai e loto vilitaki mo e faivelenga tatau ʻi he vaʻinga ʻakapulú mo e ngāue maʻá e ʻEikí. Kuo pau ke ke ngāue mālohi ʻi he sipotí ke lavameʻa. ʻE lava pē ke ʻomai ia ki he ngāue fakafaifekaú he ʻoku ou ngāue malohi ʻo feinga ke maʻu ha kakai ʻoku nau fie fanongo ki he ongoongoleleí.”

Foki Mai ʻi he Langilangi

ʻI he taimi pē ʻoku mavahe atu ai ha taha sipoti tuʻukimuʻaʻi ha vahaʻataimi, kae tautautefito ki ha taʻu ʻe ua, ʻoku fifili ʻa e kakaí, ko e hā ʻe hoko ʻi heʻene foki maí? ʻOku ʻilo ʻe Vili ʻi heʻene ʻalu ʻo ngāue fakafaifekaú, ʻe malava pē ke mole ai ha meʻa lahi, ka ʻokú ne toe ʻiloʻi foki ʻokú ne feilaulauʻi ia koeʻuhí ko ha meʻa ʻoku toe lelei ange. ʻOkú ne pehē, “ʻoku ou fakakaukau ko ha feilaulau lahi, ka ko ha meʻa ia ʻoku ou loto lelei ke fakahoko. ʻE lava ke hoko ha faʻahinga meʻa pē, pea ko e taʻu ʻe uá ko ha kiʻi malōlō lelei pē ia mei he sipotí. Kiate au fakatāutaha, ʻoku ou fakaʻamu ke u foki mai pē ʻo vaʻinga ʻakapulu.”

Neongo e hoko ʻa e vaʻinga ʻakapulu fakapolofesinalé ko ʻene taumuʻa he kotoa ʻo ʻene moʻuí, ka ʻoku ʻiloʻi ʻe Vili ʻa e ngaahi tāpuaki taʻengata ʻoku maʻu mei he ngāue fakafaifekaú. Naʻá ne fakamatala ʻo pehē, “ʻI he vaʻinga ʻakapulu līkí, ʻoku ʻi ai maʻu pē ʻa e fiefia ʻi he mālohí mo e tataʻó, ka ko e fiefia ko iá ʻoku kiʻi tolonga pē ʻi ha ngaahi uike pe ngaahi ʻaho. ʻOku taimi nounou pē hoʻo fiefia aí. Ka ʻe lava ʻe ha kau mai hao kaungāmeʻa pe fiefanongo ki he Siasí peá ke vakai ʻe lava ʻe he ongoongoleleí ʻo faitāpuekina ʻenau moʻuí ʻo taʻengata, ke ne ʻomi kiate koe ha fiefia ʻoku taʻengata.”

Faitā ʻa Bryan Rowland

Toʻohemá: faitā ʻa Mark Metcalfe © Getty Images; ʻolungá: faitā ʻa Michael Ramirez