Ha’api’ira’a a te mau Peresideni
Te Oraraa e te Tau Faatereraa a George Albert Smith


Te Oraraa e te Tau Faatereraa a George Albert Smith

I te hoê mahana i roto i ta’na taviniraa ei Peresideni no te Ekalesia, ua faataehia mai ia George Albert Smith ra te hoê hoho‘a e te nota te na ô ra e, « te hapono atu nei au i teie hoho‘a ia oe na no te mea e hoho‘a papa‘i-rima-hia o te taata ta matou e ti‘aturi nei ». E hoho‘a ïa no te peresideni Smith te farerei ra i te hoê metua vahine e ta’na na tamarii apî e maha. I taua mahana taa ê ra, te rû ra te peresideni Smith no te ta‘uma i ni‘a i te hoê pereoo auahi a tape‘a mai ai te hoê metua vahine ia’na, ma te ti‘aturi e, e nehenehe ta ta’na mau tamarii e aroha rima i te hoê peropheta a te Atua. Ua roaa i te hoê taata ia pata i te hoho‘a o taua taime ra.

Te parau faahou ra taua nota ra e, « te tumu i poihere ai matou [i teie hoho‘a] no te mea ïa e, noa’tu te rahi ta oe ohipa, noa’tu e, te rû ra oe ia ta‘uma i roto i to oe pereoo e i muri iho i roto i te pereoo auahi e tia’i mai ra, ua rave â oe i te taime no te aroha rima i te tamarii tata‘itahi i roto i teie utuafare ».1

Ua riro te mau ohipa mai teie te huru ei faaiteraa i te oraraa e te faatereraa a George Albert Smith. Na roto anei i te horo‘araa i te here e i te faaitoitoraa i te hoê taata tupu i te rohiraa i roto i to’na faaroo e aore râ, na roto anei i te faanahoraa i te mau ohipa totauturu rahi no te faaamu e rave rahi tauatini taata, ua haapa‘o o George Albert Smith i te faaueraa a te Faaora, « e aroha’tu oe i to tatou tupu mai to aroha ia oe iho na » (Mareko 12:31).

Te mau matahiti matamua, 1870–90

Hōho’a
Te hoho‘a o te taure‘are‘araa o George Albert Smith

Mai te mea ra e, e 4 matahiti

Ua fanauhia o George Albert Smith i te 4 no eperera 1870, na John Henry e o Sarah Farr Smith i roto i te hoê fare haehaa i Roto Miti. E aamu roa to te fetii Smith no ni‘a i te taviniraa i roto i te basileia o te Atua. I muri a‘e ua tavini te metua tane o George Albert i roto i te Pŭpŭ no te Tino Ahuru Ma Piti Aposetolo e i roto i te Peresideniraa Matamua. To’na papa ruau, hoê â i‘oa e to’na, o George A. Smith, e taea‘e fetii ïa no te peropheta Iosepha Semita e o oia te hoê o te mau pionie feia mo‘a i te mau mahana hopea nei matamua i tomo mai i roto i te Afaa no Roto Miti i te matahiti 1847 ; e Aposetolo atoa o George A. Smith e e tauturu no te Peresideni Brigham Young. Te papa o te papa ruau o George Albert, o John Smith, tei tavini ei Patereareha no te Ekalesia e ei peresideni tĭtĭ matamua i Roto Miti. E to’na papa ruau i te pae o to’na mama, o Lorin Farr, o te tavana oire matamua ïa no Ogden, Utaha, e te peresideni tĭtĭ matamua i roto i taua oire ra.

Hōho’a
Hoho‘a o John Henry Smith

John Henry Smith

E mea here roa e e mea faahiahia roa na George Albert Smith i to’na na metua. Ua parau oia e, na to’na metua tane i haapii ia’na ia haere e tauturu i te feia nava‘i ore,2 e ua haapoupou oia i to’na metua vahine no te mau tusia ta’na i rave no te aupuru i to’na utuafare i roto i te evanelia. « Noa’tu e, e mea veve roa matou », te haamana‘o nei oia e, « e tei roto to’u metua tane i te hoê tau misioni i te paeraa o to’u matahiti, aita vau i faaroo noa a‘e i to’u metua vahine i te amuamuraa, e aita vau i ite noa a‘e ia’na ia ta‘i no te huru o to’na oraraa. Aitâ vau i ite a‘e nei i te hoê taata e nehenehe e faarava‘i i te hoê tara marite mai ia’na te huru…

Hōho’a
Hoho‘a o Sarah Farr Smith

Sarah Farr Smith

« … I te taime aita o papa to te fare tei te misioni, ua rave o mama i to’na ti‘araa, e ua riro mau oia ei upoo faatere no te utuafare. E amui matou no to matou mau pure, e haamaitai i te maa, e i te taime e tupu te ma‘i, e pii oia i te mau peresibutero, no te mea e faaroo rahi to’na i roto i te mau oro‘a o te evanelia. Ua riro oia ei taata aufau tuhaa ahuru ti‘a i te mau taime atoa, e i to’u iteraa, aita i ô noa a‘e i roto i to’na upoo te mana‘o e, penei a‘e te vai ra paha te hoê hape, e e ere ‘te faaroo Momoni’ i te parau mau. Ua ti‘aturi oia i te reira ma to’na varua atoa ».3

Ua haamana‘o taa ê o George Albert Smith i to’na mama i te haapiiraa ia’na i te pure e i te ti‘aturi e, e pahono mai te Atua : « Ia haamana‘o ana‘e au i te faaururaa a to’u mama i to’u tau [tamariiraa] e tupu mai te faatura e te mau roimata. … Te haamana‘o nei au mai te huru ra e, no nanahi noa nei, ua rave oia i to’u rima e ua ta’uma maua na ni‘a i te e‘a no te haere i te tahua piti. I reira ua tuturi au i mua ia’na e ua tape‘a vau i to’na rima e ua haapii mai oia ia‘u ia pure. Mauruuru e te Atua no taua mau metua vahine ra tei roto i to ratou aau te varua o te Evanelia e te hinaaro ia haamaitai. E nehenehe ta’u e faahiti faahou i taua pure ra i teie nei, e e râ ê te mau matahiti to’u haapiiraa. Na te reira i horo‘a mai ia‘u i te hoê haapapûraa e, e Metua i te Ao ra to’u, e te faaiteraa ia‘u e, te faaroo mai nei Oia e te pahono mai nei Oia i te pure. I to’u paariraa mai ua tamau noa â matou i te ora i roto i te hoê fare tahua piti, e ia pupuhi puai ana‘e mai te mata‘i, e aueue ïa te fare mai te huru ra e, te taahuri ra. I te tahi mau taime e rahi roa to’u ri‘ari‘a no te haere e taoto. Tei roto to’u ro‘i i te hoê piha na‘ina‘i, e e rave rahi pô ua pou vau i raro i te ro‘i no te tuturi e no te ani i to’u Metua i te ra‘i ra ia tia’i i te fare, ia paruru i te reira, eiaha ia parari hu‘ahu‘a roa, e ua ta‘uma faahou vau i roto i to’u ro‘i iti na‘ina‘i ma te ite papû e, e paruruhia vau i te ino mai te huru ra e, ua tape‘a vau i te rima o to’u Metua tane ».4

Ma te hi‘o faahou i muri i roto i to’na oraraa tamarii, ua parau o George Albert Smith e :

« Ua ora ra na to’u na metua i te hoê oraraa haehaa roa, te haapoupou nei râ vau i tei Hamani e te haamauruuru nei au ia’na ma to’u aau atoa no te tonoraa mai ia‘u i roto i to raua utuafare.

« … Ua haapii mai au i to’u tamarii-rii-raa e, na te Fatu teie ohipa. Ua haapii mai au e, te vai ra te mau peropheta e ora ra i ni‘a i te fenua nei. Ua haapii mai au e, na te faaururaa a te Manahope e faauru i te feia tei ora no te fana‘o i te reira.

« … Te mauruuru nei au no to’u fanauraa, mauruuru no te mau metua tei haapii ia‘u i te evanelia a Iesu Mesia e tei faaite i te hi‘oraa maitai i roto i to raua utuafare ».5

Ua matauhia o George Albert ei tamaiti oaoa e te ha‘uti. E mea au roa na te mau hoa to’na huru oaoa, e e mea au roa na’na e faata‘i i te upaupa vaha, te banjo e te tita no te faaoaoa ia ratou, e ia himene e rave rahi mau himene arearea. Ua roaa atoa ia’na te mau iteraa tei tauturu ia’na ia faahotu i te hoê iteraa hohonu no te hopoi‘a o tei riro ei ohipa maere ia au i to’na matahiti apî. I te 12raa o to’na matahiti, ua haere o George Albert i te Fare Haapiiraa no Brigham Young, i reira oia i te fariiraa i te tahi haapiiraa tei haaputapû roa i to’na oraraa. Ua haamana‘o oia i muri a‘e e :

« Ua fana‘o vau i te mea e, te tahi tuhaa o ta’u haapiiraa no roto mai ïa i te Dr. Karl G. Maeser, te hoê teie orometua haapii aravihi tei riro na ei taata patu matamua no ta tatou mau fare haapiiraa rarahi a te Ekalesia. … Aita ta’u e nehenehe e haamana‘o rahi i te mau mea i parauhia i roto i te roaraa o te matahiti tei reira vau, tera râ, te vai ra hoê mea eita roa’tu paha e mo‘ehia ia‘u. Ua faahitihiti noa vau i te reira e rave rahi mau taime. … I te hoê mahana ua ti‘a a‘e ra te Dr. Maeser i ni‘a e na ô mai ra :

« ‘Eita outou e faautu‘a-noa-hia no te mau ohipa ta outou i rave, e faautu‘ahia râ outou no te mau mana‘o ta outou i feruri’.

« I to’u tamarii-rii-raa, aita vau i matau roa i te haavî i to’u mau mana‘o, e mea fifi roa no’u ia rave i te mea i titauhia ia‘u, e ua haape‘ape‘a te reira ia‘u. Oia ïa, ua mau mai te reira i ni‘a ia‘u mai te hoê matie piripiri. Fatata hoê hepetoma e aore râ ahuru mahana i muri iho, ua ite a‘e ra vau eaha te auraa. Ua nehenehe ia‘u ia ite i te haapiiraa o te reira. I taua taime ra, ua ite a‘e ra vau i te tatararaa i te mea ta’na i parau ra : No reira, no te aha oe e faahapahia ai i to oe mau mana‘o no te mea ia hope ana‘e to oe oraraa i te tahuti nei, o te taatoaraa ïa o to oe mau mana‘o. Ua riro taua mana‘o ra ei haamaitairaa rahi no’u i roto i to’u oraraa taatoa, e na roto i te reira, ua noaa ia‘u i te mau taime e rave rahi, ia haapae i te feruriraa tano ore no te mea te ite nei au e, ia hope ana‘e ta’u ohipa i roto i te oraraa nei, e riro mai ïa vau ei hotu no to’u mau mana‘o ».6

Ua amo te tamaiti apî o George Albert i te mau hopoi‘a rarahi i te fare i te matahiti 1882 a piihia ai to’na metua tane, o te tavini ra i roto i te Pŭpŭ no te Tino Ahuru Ma Piti e piti matahiti te maoro, ei peresideni no te Misioni no Europa. No te mea aita o John Henry faahou to te fare, ua tauturu o George Albert i te imiraa i te ora no te utuafare. E 13 to’na matahiti a ani ai oia i te hoê ohipa i roto i te fare hamaniraa tauhaa e te fare toa na te Ekalesia i Roto Miti, tera râ, ua parau te raatira ohipa e, eita ta ratou e nehenehe e tihepu i te hoê taata. Ua pahono atu ra o George Albert e, aita oia i titau ia aufauhia oia, no te rave noa râ i te ohipa. Ua parau faahou oia e, « Ua ite au e, mai te mea e, e faufaa to’u, e aufauhia ïa vau ».7 No to’na mana‘o ti‘aturi, i roaa ai ia’na te hoê ti‘araa ei rave ohipa i roto i te fare hamaniraa tauhaa e 2.50 tara marite i te hepetoma, e no ta’na ohipa puai, aita i maoro ua haamaraahia oia i te ti‘araa teitei a‘e i roto i te taiete.

I te 18raa o to’na matahiti, ua itehia ia’na te hoê ohipa hi‘opo‘a purumu tereraa pereoo auahi. A rave ai oia i te reira ohipa, na te anaana mahana i ni‘a i te one o te medebara i faaino roa i to’na na mata. Na te reira i faaino roa i te mata o George Albert, aita’tura e nehenehe maitai faahou ia’na ia tai‘o, e ua vai noa te reira fifi e hope noa’tu to’na oraraa.

Ohipa Misionare e Faaipoiporaa, 1891–94

I te ava‘e Setepa 1891 ua pii te peresideni Wilford Woodruff ia George Albert Smith ia tavini i te hoê tau misioni poto i Utaha Apatoa. Ta’na ohipa tei faataahia o te haa ïa i piha‘i iho i te feia apî o te Ekalesia i taua vahi ra. I roto i na ava‘e e maha i muri iho ua tauturu raua o to’na hoa misionare i te faanahonahoraa i te mau pŭpŭ feia apî i roto i te mau tĭtĭ e te mau paroita, ua paraparau i roto i te mau pureraa e rave rahi, e ua faaitoito i te feia apî ia haapa‘o i te mau ture a te Ekalesia.

I to’na ho‘iraa mai na ta’na misioni, ua tamau noa o George Albert i te faahoa i te tamahine i herehia e a’na mai to’na apîraa mai â, o Lucy Woodruff, te mootua tamahine a te peresideni Wilford Woodruff. Ua paari raua i te hoê â vahi, e ua ite o Lucy i te huru o George Albert. Ua papa‘i o Lucy i roto i ta’na buka aamu i to’na faahiahia ia’na : « I teie pô ua haere au e taoto ma te aau mauruuru i te Atua… e te pure nei au ia horo‘a mai oia ia‘u i te puai e ia fana‘o vau i te here o te hoê taata o ta’u e ti‘aturi papû nei e, o te hoê ïa o te mau taure‘are‘a maitai roa a‘e tei tuuhia mai i ni‘a i te fenua nei. No to’na maitai e to’na hamani maitai ua tahe to’u roi mata ».8

Hōho’a
Hoho‘a o Lucy Emily Woodruff Smith

Lucy Emily Woodruff Smith

Tera râ, e mea rahi roa te mau taata e faahinaaro ra ia Lucy, e te vai ra te tahi pae o ratou e feia moni ïa e ua pûpû i te mau tao‘a horo‘a moni rahi na’na. Area o George Albert, ua auhia oia e Lucy no to’na haapa‘o i te ohipa a te Fatu. Ua papa‘i oia ia Lucy e, « mai te mea e, te hinaaro nei oe e faaipoipo i te hoê taata no te moni e ere ïa o vau, no te mea e râ ê te tau to’u faaotiraa e, eita vau e horo‘a ia‘u iho e i to’u oraraa e aore râ, i to’u taime no te haaputu i te moni, no te tavini râ i te Fatu e no te tauturu i Ta’na mau tamarii i roto i teie ao ».9 Ua rave o Lucy i ta’na ma‘itiraa, e i te 25 no me 1892, ua faaipoipo oia e o George Albert i roto i te hiero no Manti Utaha. Na te metua tane o George Albert i faatere i te reira oro‘a. I taua mahana ra, ua horo‘a o Lucy i ta’na tane i te hoê faatautau fifi arapoa e to’na hoho‘a i roto. Ua tamau oia i taua faatautau ra i ni‘a i te fifi o ta’na uati pute, i reira ho’i e tautau noa ai i piha‘i iho i to’na mafatu, e ua ta‘ita‘i noa oia i te reira fatata i te mau mahana atoa o te toe‘a o to’na oraraa.10

Aita i ava‘e roa e toe ra i na taata faaipoipo-apî-hia i te faaearaa hou a reva’tu ai o George Albert no te tahi faahou misioni, i teie taime, e ohipa poro evanelia ïa i te pae apatoa o te fenua Marite. Noa’tu e, ua ite raua e, ua fatata roa mai te taime revaraa—ua tae mai te piiraa e toru hepetoma hou a faaipoipo ai raua—e mea fifi noa râ te taa-ê-raa. E maha ava‘e i muri mai, ua rahi roa to raua oaoa i te pii-raa-hia o Lucy ia tavini i piha‘i iho i ta’na tane i roto i te piha ohiparaa a te misioni, i reira o Elder Smith i te pii-raa-hia ei papa‘i parau no te misioni aita i maoro roa.

O J. Golden Kimball te peresideni no te Misioni no te mau Tufaa Fenua Apatoa, e melo atoa oia no te Hitu Ahuru i taua taime ra. E piti taime i roto i te pu‘e tau taviniraa a Elder Smith, ua titauhia i te peresideni Kimball ia vaiiho mai i te misioni no te haere e haapa‘o i te tahi mau ohipa faufaa i Roto Miti—a tahi i muri noa iho i te riroraa o Elder Smith ei papa‘i parau no te misioni e i te tahi faahou hoê matahiti i muri a‘e. I roto i taua na taime e piti ra, ua vaiiho atu te peresideni Kimball i te hopoi‘a rahi no te arata‘iraa e no te faatereraa i te misioni ia Elder Smith ra, ma te paturu e ma te horo‘a i te a‘o na roto i te mau rata e rave rahi. Ia amuihia, ua tavini o Elder Smith ei mono peresideni no te misioni fatata 16 ava‘e. Ua pe‘ape‘a te peresideni Kimball no to’na taa-ê-maoro-raa, tera râ, ua ti‘aturi oia i ni‘a i to’na tauturu apî roa. I roto i te hoê rata ta’na i papa‘i ia Elder Smith, te na ô ra oia e, « te mana‘o nei au e, na roto i to’u ite e to’u maramarama, noa’tu e, e mea iti rii paha, ua ti‘a ia‘u ia haafaufaa i to oe parau-ti‘a e to oe faufaa, oia mau ta’u e parau atu nei ia oe ».11 I roto i te tahi atu rata ua papa‘i oia, « a tape‘a tamau noa i teie mana‘o ma te faufaa rahi : oia ho’i, te mauruuru nei au no ta oe mau ohipa, to oe itoito, e to oe varua maitai ».12

E rave rahi mau taime to te peresideni Kimball iteraa i te itoito e te varua maitai o Elder Smith. I te hoê taime te ratere ra raua toopiti, e ua anihia ia raua ia taoto i roto i te hoê fare raau na‘ina‘i. Ua haamana‘o o George Albert Smith i muri mai e :

« I te area hora ahuru ma piti i te pô ua ara maua na roto i te hoê tuoraa ri‘ari‘a i rapae i te fare. Ua faaroo to maua tari‘a i te mau parau iino a parahi mai ai maua i ni‘a i te ro‘i no te faaroo i te ohipa e tupu ra. E mea maramarama te ava‘e i taua pô ra, e e nehenehe ta maua ia ite e rave rahi mau taata i rapae. Ua ti‘a a‘e ra te peresideni Kimball i ni‘a e ua haamata i te oomo i te ahu. Ua tupa‘ipa‘i mai te taata i ni‘a i te opani e ua parau i te parau ino ma te faaue i te mau Momoni ia haere i rapae au, e pupuhi ho’i ratou ia raua. Ua ani te peresideni Kimball ia‘u e, aita anei au e ti‘a i ni‘a e ia oomo i to’u ahu, e ua parau atu vau ia’na e, aita, e faaea noa vau i roto i te ro‘i, e ua papû ia‘u e, e faaherehere te Fatu ia taua. Tau tetoni i muri iho, ua î roa te piha i te ofa‘i pupuhi. Mai te mea ra e, ua faataa ê te mau taata iino ia ratou e maha pŭpŭ e teie ratou e pupuhi nei i roto i te mau poro o te fare. Ua peepee haere noa te mau hu‘a raau na ni‘a a‘e i to maua upoo na te mau vahi atoa. Te vai ra te taime aita e maniania faahou, e i muri iho ua haamata faahou te pupuhi e te peepee haere faahou te hu‘a raau. Aita roa vau hoê iti a‘e ri‘ari‘a. Ua vai hau noa vau a tarava noa ai au i ni‘a i te ro‘i, ma te ite i te hoê o te mau mea ri‘ari‘a roa a‘e o to’u nei oraraa, tera râ, ua papû maitai ia‘u e… e paruru te Fatu ia‘u, e ua na reira ihoa oia.

« Mai te mea ra e, ua paruparu te mana‘o o te mau taata iino e ua reva ê ratou. I te po‘ipo‘i a‘e, a iriti ai maua i te opani, te vai noa ra hoê ruru raau teiaha mai ta te mau taata iino i faaohipa no te ta‘iri i te mau misionare i te pae Apatoa ».13

E rave rahi matahiti i muri a‘e, ua faaite o George Albert Smith i ta’na mau mootua i teie ohipa tei tupu no te haapii ia ratou ia ti‘aturi i te Fatu. Ua parau oia e, « te hinaaro nei au e haapapû ia outou e, e haapa‘o te Fatu ia outou i roto i te mau taime ati, mai te mea e, e horo‘a outou ia’na i te taime ».14

Te Oraraa Utuafare

Ua hope ta George Albert e o Lucy misioni i te ava‘e tiunu 1894. Tau ava‘e i muri a‘e i to raua ho‘iraa mai i Roto Miti, ua farii o Lucy i te hoê haamaitairaa na roto mai i to’na papa ruau, te peresideni Wilford Woodruff, ma te fafau atu ia’na e, e fanau oia i te tamarii. I te 19 no novema 1895, ua fanau mai oia i te hoê tamahine tei piihia o Emily, e e maha matahiti i muri a‘e, ua fanau-faahou-hia mai te hoê tamahine, o Edith. Ta raua tamarii hopea, o George Albert Tamaiti, ua fanauhia ïa i te matahiti 1905.

Ua riro o George Albert Smith ei metua tane here roa, tei herehia e ta’na mau tamarii. Ua papa‘i o Edith no ni‘a ia’na e : « No’u nei, ua hope te mau huru atoa i roto i to’u metua tane o te faariro i te hoê metua tane ei metua tane herehia e ta’na tamahine Ua tupu pauroa te mau mea ta’u i hinaaro i roto i te hoê metua tane ». Te hoê mea faahiahia roa na te mau tamarii o te huru ïa no to George Albert aupururaa i ta’na vahine here. Ua papa‘i o Edith e, « e mea nehenehe mau te here e te haapa‘o o papa ia mama ». « Eita oia e ma‘iri i te hoê taime no te faaite i to’na mauruuru ia’na. Te mau mea atoa ta raua i rave, ua rave amui raua mai te hoê pŭpŭ e ma te faanahonaho maitai. Ua riro oia ei vahine faufaa rahi no’na. … Noa’tu e ua here matou paatoa ia mama, ua papû ia‘u e, na roto i to’na huru aupuru e te mărû i ni‘a ia mama, na te reira i faarahi roa’tu i to matou here i to matou metua vahine ».15

Ei metua tane, ua tamata o George Albert Smith, ma te itoito, i te tauturu i ta’na mau tamarii ia farii i te oaoa ta’na i farii na roto i te oraraa i te evanelia. I te hoê mahana noela, ia oti te mau tao‘a horo‘a i te tatarahia, ua ani atu ra oia i ta’na mau tamahine apî roa, eaha to ratou mana‘o mai te mea e, e horo‘a ratou i te tahi o ta ratou mau ha‘uti na te mau tamarii tei ore i farii noa a‘e i te hoê tao‘a horo‘a no te noela. Ua farii te mau tamahine ia horo‘a i te tahi mau tao‘a ha‘uti tahito ta ratou na te mau tamarii nava‘i ore, i te mea e, ua farii iho nei ratou i te mau tao‘a ha‘uti apî.

« Aita anei outou e hinaaro e horo‘a atoa i te tahi mau tao‘a ha‘uti apî na ratou ? » te parau ïa a George Albert ma te mărû.

Ua feaa rii ta’na mau tamahine, tera râ, i te pae hopea ua farii ratou ia horo‘a hoê e aore râ, e piti tao‘a ha‘uti apî ta ratou. Ua arata‘i atu ra o George Albert i te mau tamahine i te fare o te mau tamarii ta’na i mana‘o, e ua horo‘a’tura ratou i te mau tao‘a aroha. Ua riro taua ohipa ra ei ohipa faateitei i te aau, no reira, i to ratou ho‘iraa mai, ua parau a‘e ra te hoê o te mau tamahine ma te oaoa rahi e, « e haere ana‘e tatou e tii i te toe‘a o te mau tao‘a ha‘uti e afa‘i na ratou ».16

Pŭpŭ no te Tino Ahuru Ma Piti Aposetolo, 1903–45

I te mahana piti 6 no atopa 1903, e mea rahi roa te ohipa a George Albert Smith e aita i nehenehe ia’na ia haere i te amuiraa rahi i taua mahana ra. I te taime a faaru‘e atu ai oia i to’na piha toro‘a, ua fatata roa te tuhaa pureraa avatea o te amuiraa i te faaoti, no reira ua ho‘i oia i te fare ma te opua e afa‘i i ta’na mau tamarii i te ta‘urua faaiteiteraa tao‘a.

Ia tae atu oia i te fare, ua maere roa oia i te iteraa’tu i te nahoa taata, e ua haere maira te hoê o ratou e haapoupou maitai ia’na.

« Eaha ho’i teie ? » ta’na ïa uiraa.

« Aita o oe i ite ? » te pahonoraa ïa a teie vahine.

« I ite i te aha ? »

« Eaha, ua paturuhia oe ei melo no te Pŭpŭ no te Tino Ahuru Ma Piti Aposetolo », te parau ïa a teie taata.

« E parau ti‘a ore te reira », te parau ïa a George Albert. « Te vai ra paha te tahi hape ».

« Ua faaroo roa to’u taria », te parau ïa a teie vahine.

« Te tahi paha ïa Smith ê atu », ta’na ïa parau. « Aita roa vau i faaarahia mai no te reira, e aita ta’u e nehenehe e ti‘aturi e, e parau mau te reira ».

Ma te haamâ rii, ua ho‘i faahou atu ra taua vahine ra i te Fare Menemene no te haapapû e, ua hape anei oia. I reira ua faaitehia mai ra ia’na e, ua ti‘a oia—o George Albert Smith te melo apî roa a‘e o te Pŭpŭ no te Tino Ahuru Ma Piti Aposetolo.17

I muri a‘e ua faati‘a ta’na tamahine o Emily i taua ohipa ra i te fare o Smith : « Mai te huru ra e, te taatoaraa o te Fare Menemene tei haere mai na ni‘a i te aihere e tae roa mai i roto i to matou fare, ma te ta‘i e te apa ia mama. Ua parau te mau taata atoa e, e Aposetolo o papa, e ua feruri matou e, te riroraa oe ei aposetolo o te hoê ïa ohipa ino roa e ti‘a ia tupu i ni‘a ia oe ».

Noa’tu te haapapû-raa-hia te parau faaite i muri a‘e, ua faaoti ihoa o George Albert e, e afa‘i oia i ta’na mau tamahine i te ta‘urua faaiteiteraa tao‘a mai tei fafauhia, « noa’tu e, maa vahi iti noa ta’na i ite », te na reira ra o Emily. « Ua rave oia i te taatoaraa o te taime i te turu‘iraa i te tua i ni‘a i te papa‘i no te paraparau i te taata ».18

E piti mahana i muri mai, i te 8 no atopa 1903, ua faatoro‘ahia o George Albert Smith ei Aposetolo i roto i te hoê piha teitei no te hiero no Roto Miti e te Peresideni Joseph F. Smith. I muri a‘e i te faatoro‘araa ua anihia ia’na ia faaite i to’na mau mana‘o i mua i te mau melo o te Pŭpŭ no te Tino Ahuru Ma Piti tei tae mai. Ua parau oia e, « te paruparu nei e te ere nei au i te paari ia faaauhia i te mau taata paari a‘e, tera râ e mea ti‘a to’u aau, e te hinaaro papû nei au ia tere te ohipa a te Fatu i mua. … E iteraa papû ora to’u no ni‘a i te hanahana o teie ohipa ; ua ite au e, ua tae mai te evanelia i te fenua nei i raro a‘e i te faatereraa e te arata‘iraa a te Fatu iho, e te feia tei ma‘itihia no te faatere, e mau tavini ïa No’na i roto i te mau mea atoa. Te hinaaro nei au e te pure nei au ia ora vau ma te viivii-ore e te haehaa, ia ti‘a ia‘u ia farii i te mau muhumuhu e te mau a‘oraa a te Varua no te arata‘i ia‘u i roto i to’u oraraa ».19

Ua tavini o George Albert Smith i roto i te Pŭpŭ no te Tino Ahuru Ma Piti fatata e 42 matahiti te maoro, ma te tai‘o atoa i na matahiti e 2 i te taviniraa ei Peresideni no te pŭpŭ. I roto i taua area taime ra ua rave oia e rave rahi ohipa e ua haamaitai i te taata na te ao atoa nei na roto i te mau rave‘a e rave rahi.

Faaiteraa i te Evanelia e te Faahoaraa i te mau Taata no te Ekalesia

E taleni tupu noa to Elder Smith ia ore te mau taata e taiâ i mua ia’na e no te faariro i te mau enemi ei mau hoa. Teie te parau a te hoê taata faatupu ohipa, e ere i te melo no te Ekalesia, no ni‘a ia’na i te taime o to’na hunaraa : « E taata ohie roa teie ia haamatau. E taata teie o ta oe e hinaaro ia matau. To’na mata ataata, ta’na aroharaa rima puai, e te mahanahana o ta’na fariiraa, na te reira e faaite i roto i to outou aau, i te aau tae mau o to’na auhoaraa no outou e no to’na mau taata tupu ».20

Ua faufaa-mau-hia taua taleni to’na ra i te hoê taime aita te Ekalesia i ite-maitai-hia’tura na te ao nei e o ta te mau taata e rave rahi e hi‘o araara noa ra. I te hoê taime, a haere ai oia i Virginia Tooa o te Râ no te hoê ohipa, ua faaroo oia e, ua opua te mau ti‘a faatere o te hau e haru i te mau taata atoa e itehia e te poro ra i te parau no te Momoni. Ua farerei o Elder Smith i te papa‘i parau o te oire, o Engle tane, no te tamata i te taui i te ture. I muri a‘e, ua papa‘i oia i roto i ta’na buka aamu : « I te taime matamua a farerei ai au ia Engle tane, e mea papû maitai to’na mana‘o e ua faaite mai ra oia ia‘u ma te iria e, eita tatou e fariihia i roto i te reira oire. … Ua parau atu ra vau ia’na e, te ti‘aturi nei au e, aita i tano te mau parau i faaitehia mai ia’na, e te hinaaro nei au e parahi maua i raro e e paraparau rii. … Ua rave maua te tahi maa taime no te aparauraa no ni‘a i te faaroo Momoni. Ua mărû roa oia hou a faaru‘e atu ai au ia’na, e ua aroha rima mai oia ia‘u e ua horo‘a mai i ta’na tareta. Ua haere ê atu vau ma te ite papû e, ua iriti au i te tahi mau mana‘o hape ».21 E toru mahana i muri mai ua haere faahou o Elder Smith e farerei ia’na e i teie taime, ua vaiiho atu oia i te hoê Buka a Moromona na’na.22

Ua imi tamau noa o Elder Smith i te mau rave‘a atoa no te paraparau i te taata no ni‘a i te Ekalesia. I te mau taime atoa ua titauhia ia’na ia ratere no ta’na mau ohipa, ua rave oia i te tahi mau Buka a Moromona, te mau ve‘a a te Ekalesia, e te tahi atu mau buka na te Ekalesia o ta’na e ti‘aturi e horo‘a na te taata. No te mea ho’i e, te faaite nei te Buka a Moromona i te hoê iteraa puai no ni‘a ia Iesu Mesia, ua feruri o Elder Smith e, ua riro ïa te reira ei tao‘a horo‘a maitai roa no te noela, e e mea pinepine oia i te hapono na roto i te fare rata i te tahi mau buka na te mau hoa no te tahi atu haapa‘oraa e na te tahi atoa mau taata ti‘araa teitei aita oia i farerei a‘e nei.23 I roto i te hoê rata apee i te reira huru tao‘a horo‘a no te noela, ua papa‘i oia e : « Tau mahana rii noa toe e faahanahana ai te keritetiano i te fanauraa o te Faaora, e e peu matauhia i taua pu‘e tau ra ia haamana‘o i to tatou mau hoa. No reira, te ti‘aturi nei au e, e farii oe i teie Buka a Moromona ta’u e faatae atu nei. … Te ti‘aturi nei au e, e oaoa oe ia vai te reira i roto i ta oe vairaa buka, no reira, te hapono atu nei au i te reira ei tao‘a horo‘a na oe no te noela ».

Ua farii oia i teie pahonoraa : « E faataahia te hoê vairaa no teie buka i ni‘a i ta matou vairaa buka, e e tai‘o-maite-hia te reira [mai te tahi tapo‘i e tae atu i te tahi tapo‘i] na roto i te hoê varua mahorahora. Eita te reira e ore i te faaaano i te mau mana‘o e i te faarahi ho’i i te varua farii o te mau taata atoa e tai‘o i te reira ma te feruri maite ».24

Te Ohipa i Roto i te Oraraa Tivira

Ua faaitoito o Elder Smith i te mau melo o te Ekalesia ia rave i te ohipa i roto i te vahi ta ratou e faaea ra e ia faaohipa i to ratou mana no te haamaitai i te huru i roto i te ao nei. Ua rave oia iho i te ohipa i roto i te mau faanahonahoraa tivira e rave rahi noa’tu te teimaha o to’na piiraa ei Huimana Faatere. Ua ma‘itihia oia ei peresideni no te « International Irrigation Congress » [Amuitahiraa no te Faarari i te Fenua Maro no te Ao atoa nei] e te « Dry Farming Congress » [Amuitahiraa no te mau Fare Faaapu Maro], e ua ma‘itihia oia e ono taime ei mono peresideni no te « National Society of the Sons of the American Revolution » [Sotaiete Fenua no te mau Tamaiti no te Tama‘i no Amerika]. Ua riro o Elder Smith ei taata puai i te tura‘iraa i te parau no te faaohiparaa i te manureva ei rave‘a na te mau Huimana Faatere no te rave maitai atu i ta ratou mau ohipa ratereraa, e ua rave oia i te ohipa i roto i te tomite faatere no Western Air Lines [Taiete Manureva Marite]. Ua rave itoito atoa oia i te ohipa i roto i te « Boy Scouts of America » [Tamaroa Scout no Amerika] e i te matahiti 1934 ua haafeti‘ahia oia i te feti‘a « Silver Buffalo »[Feti‘a Moni Buffalo], te faaturaraa teitei roa a‘e i roto i te ohipa scout. I roto i te mau matahiti i muri mai i te Tama‘i Matamua o te Ao nei, ua tavini oia ei ti‘a faatere no Utaha no te Ohipa Tautururaa, e ei ti‘a no te tuhaa fenua i roto i te « International Housing Convention » [Taatiraa no te Imi i te Fare na te Ao atoa nei], te opuaraa a teie taatiraa o te imiraa ïa i te faaearaa no te feia aita e fare faahou i muri a‘e i te tama‘i.25

Hou a piihia ai oia ei Aposetolo, ua rave itoito o George Albert i te ohipa politita, e ua haa ma te puai no te paturu i te parau e i te taata ta’na i mana‘o e nehenehe e haamaitai i te oraraa o te taata. Ia riro mai oia ei Huimana Faatere, ua iti rii ta’na ohiparaa i roto i te politita, tera râ, ua tamau noa oia i te paruru i te mau tumu parau ta’na i ti‘aturi. Ei hi‘oraa, i roto i te matahiti 1923 ua tauturu oia i te tuuraa i te hoê ture i roto i te Apooraa Iriti Ture no Utaha no te patu i te hoê fare ma‘i no te mau taata ma‘i tutoo.26

Ua ite-papû-hia te aau aroha o Elder Smith no vetahi ê i roto i to’na taviniraa ei peresideni no te « Society for the Aid of the Sightless » [Sotaiete no te Tauturu i te Matapô], te hoê ti‘araa ta’na i mau mai i te matahiti 1933 e tae atu i te matahiti 1949. Ua fifi o Elder Smith i roto i te parau no to’na na mata, e no reira, e here taa ê to’na no te feia matapô. Ua faatere oia i te nene‘iraa o te Buka a Moromona na roto i te reo o te matapô, e ua haamau oia i te hoê faanahoraa no te tauturu i te feia matapô ia haapii i te tai‘o i te reo matapô e ia faatano i to ratou hapepa na roto i te tahi atu mau rave‘a. Na roto i ta’na mau tautooraa ua herehia oia e te mau taata ta’na i tavini. Ua faaite te hoê melo no te « Society for the Aid of the Sightless » [Sotaiete no te Tauturu i te Matapô] i to’na mauruuru na roto i te papa‘iraa i te hoê pehepehe tei horo‘ahia’tu ia Elder Smith ra i te 70raa o to’na mahana fanauraa :

Ia otu‘itu‘i ana‘e te oraraa e te mau rima puai,

E ia tahe te mau roimata oto ;

Ia to‘eto‘e ta’u varua i te To‘eto‘e hoa ore,

E i te pahonoraa ore—

‘E fariu ê au, ma te ti‘aturiraa puai,

I to’u mau taahiraa noa’tu te fifi e te hapepa,

No te imi i te hoê aau haroaroa,

Tei reira ho’i te hoê auahi hoa—

Te hoê aau tei roto i reira te Paari maitai,

Te Aroha e te hamani maitai,

E no to’na faaroo i te Atua e i te taata, ua haapii

Atoa ïa i te Matapô i taua huru faaroo ra. …

Noa’tu e, aita tatou e ite

I to’na mata here,

Te ite ra râ tatou i te paari

O to’na aau haroaroa ;

Te ite nei tatou i te hoê hau i roto i to’na varua

E e ite atoa tatou i te hau ;

E faaroo tatou i ta’na pure muhu ore o te parau ra e

Aita tatou e haere otahi noa ;

Na to’na faaroo i roto ia tatou e horo‘a i te puai ia tatou,

A haere ai tatou na ni‘a i te mau e‘a ite-ore-hia ;

Ua faateiteihia to tatou mau varua na te hoê taata

Tei haa apiti e te Atua.27

To’na Ma‘i e Te Tahi atu mau Tamataraa

No te pae rahi o to’na oraraa, e ere te ea o George Albert Smith i te mea maitai roa. Noa’tu e, e mea au na’na te ohipa au, te ori-haere-raa na ni‘a i te puaa-horo-fenua, e te tahi atu mau tuaro, e mea na‘ina‘i roa ïa to’na tino e e mea pinepine te paruparu. Taa ê noa’tu to’na mata ma‘i, e ma‘i atoa to Elder Smith i roto i te faarii maa e te tua, e rohirohi tamau, e fifi i te mafatu, e e rave rahi atu mau ma‘i i roto i to’na oraraa. Ua riro atoa te teimaha o ta’na mau hopoi‘a e rave rahi ei faateimaha roa’tu ia’na, e i te haamataraa, aita oia i hinaaro e tamarû i te tereraa o ta’na mau ohipa no te faaherehere i to’na ea. E no reira, mai te matahiti 1909 e tae atu i te 1912 ua roohia oia i te hoê ma‘i rahi e ua titauhia ia’na ia faaea noa i ni‘a i te ro‘i, e aita i ti‘a faahou ia’na ia rave i ta’na mau ohipa i roto i te Pŭpŭ no te Tino Ahuru Ma Piti. Ua riro ïa ei taime fifi roa no Elder Smith, ua hinaaro ho’i oia ia rave faahou i ta’na ohipa. No te pohe o to’na metua tane i te matahiti 1911 e te ma‘i hota o ta’na vahine, ua rahi roa’tu te fifi no te faaora i te ma‘i o Elder Smith.

Tau matahiti i muri a‘e, ua faaite mai oia i te ohipa tei tupu ia’na i taua taime ra:

« Tau matahiti i ma‘iri a‘e nei e ma‘i rahi to’u. Ia‘u i mana‘o aita te taata i ti‘aturi faahou, maori râ, ta’u ana‘e vahine. … Ua paruparu roa vau e aita e nehenehe maitai faahou ia haere. Ua titauhia ia‘u ia faaitoito no te huri mărû noa i roto i te ro‘i.

« I te hoê mahana, i roto i taua mau fifi ra, ua mo‘e to’u hiroa i te mau mea ati a‘e ia‘u e ua feruri au e, ua reva vau i te tahi pae mai. Ua ite au ia‘u te ti‘a ra ma te huri atu to’u tua i te hoê roto rahi e te nehenehe, e ma te hi‘o atu i te hoê uru raau rahi. Aita hoê a‘e taata i reira, e aita e poti i ni‘a i te roto e aore râ, aita te tahi atu mau mea no te faaite e, e mea nahea vau i tae mai ai i reira. Ua ite a‘e ra vau, e aore râ, mai te mea ra e, ua ite a‘e ra vau e, ua oti ta’u ohipa i te tahuti nei e ua ho‘i au i te fare…

« Ua haamata a‘e ra vau e haere e mata‘ita‘i, e aita i maoro, ua ite atu vau i te hoê e‘a na roto i te uru raau mai te mea ra e, aita i faaohipa-pinepine-hia, e ua huru mo‘e rii i raro a‘e i te aihere. Ua pee au i taua e‘a ra, e i muri a‘e i te tahi tau taime to’u haereraa e to’u ratereraa atea na roto i te uru raau, ua ite atu ra vau i te hoê taata te haere maira ia‘u ra. Ua ite a‘e ra vau e, e taata rahi roa teie, e ua haavitiviti a‘e ra vau i te haere ia tae au i piha‘i iho ia’na, no te mea, ua taa a‘e ra ia‘u e, o to’u ïa papa ruau [George A. Smith]. I to’na oraraa ra, ua hau to’na teiaha e hanere e pae ahuru kilo ïa, no reira, te ite ra ïa outou e, e taata rahi teie. Te haamana‘o nei au i to’u oaoa i te iteraa ia’na i te haereraa mai. Ua piihia vau i to’na ra i‘oa e ua te‘ote‘o noa vau i taua i‘oa ra.

Hōho’a
Hoho‘a o George A. Smith

George A. Smith

« Ia fatata mai o papa ruau i te tahi tau metera te atea ia‘u, ua faaea a‘e ra oia. Ua riro to’na faaearaa ei aniraa ia‘u ia faaea atoa. I muri iho—e teie ta’u e hinaaro nei i te mau tamaroa e te mau tamahine e i te feia apî eiaha roa ratou e haamo‘e—ua hi‘o mai ra oia ia‘u ma te papû e na ô mai ra :

« ’Te hinaaro nei au ia ite e, eaha ta oe i rave i to’u i‘oa.

« Ua tere a‘e ra i mua ia‘u te mau mea atoa ta’u i rave i mua ra mai te au i te hoho‘a e tere ra i ni‘a i te hoê paruai—te mau mea atoa ta’u i rave. Aita i maoro ua tae maira teie hoho‘a i te taime a ti‘a ai au i reira. Ua tere to’u oraraa taatoa i mua ia‘u. Ua ataata a‘e ra vau e ua hi‘o atu ra i to’u papa ruau e na ô atu ra e :

« ’Aita roa vau i rave noa a‘e i te hoê mea i to oe i‘oa e haamâ ai oe.‘

« Ua taahi mai ra oia i mua e ua tape‘a mai ra i to’u rima, e a na reira ai oia, ua araara faahou a‘e ra vau i te mau mea o te tino e haati ra ia‘u. Ua rari roa to’u turu‘a mai te huru e, ua maniihia te pape i ni‘a iho ua rari i te roi mata—mauruuru i te mea e, ua ti‘a ia‘u ia pahono ma te haamâ ore.

« Ua feruri noa vau i taua ohipa ra e rave rahi taime, e te hinaaro nei au e parau atu ia outou e, ua tamata vau, mai taua taime ra, ia haapa‘o hau roa’tu â i taua i‘oa ra. No reira te hinaaro nei au e parau atu i te mau tamaroa e te mau tamahine, i te feia apî tamaroa e i te feia apî tamahine, i te feia apî o te Ekalesia e i te ao atoa nei : A faatura i to outou mau metua tane e to outou mau metua vahine. A faatura i te mau i‘oa ta outou e mau ra ».28

I te pae hopea ua haamata o Elder Smith ia farii faahou i te puai, e ua matara mai oia i rapae i to’na ati ma te aau mauruuru apî no to’na iteraa papû i te parau mau. I roto i te hoê amuiraa rahi i muri mai ua parau oia i te feia mo‘a e : « Ua haere au na roto i te peho o te mărû pohe i te mau matahiti i ma‘iri a‘e nei, ua fatata roa’tu i te tahi pae mai, e no reira, ua papû roa ia‘u e, [ahiri aita] te haamaitairaa taa ê a to tatou Metua i te Ao ra aita ïa vau e faaea mai i ô nei. Tera râ, te iteraa papû e ua haamaitai mai to’u Metua i te Ao ra ia‘u, aita roa ïa i morohi hoê noa a‘e taime. Noa’tu e ua fatata roa vau i te haere i tera pae mai, ua rahi roa’tu ïa to’u papûraa e, e parau mau te evanelia. I teie nei ua faahereherehia to’u ora te oaoa nei au ia faaite papû e, ua ite au e, e parau mau te evanelia, e ma to’u varua atoa te haamauruuru nei au i to’u Metua i te Ao ra no to’na heheuraa mai i te reira ia‘u.29

Ua rau te mau fifi o te tino e te tahi atu mau ati tei tamau noa i te haamauiui ia Elder Smith i te mau matahiti i muri mai. Penei a‘e to’na ati rahi roa a‘e ua tupu ïa i te mau matahiti 1932 e tae atu i te matahiti 1937, a roohia ai ta’na vahine o Lucy i te ma‘i mauiui rumati e te ma‘i roro. Ua vai oia i roto i te mauiui rahi e i te matahiti 1937 ua titauhia ia haapa‘o tamau noa ia’na. E i roto i te hoê ma‘i mafatu i te ava‘e eperera 1937, ua fatata roa oia i te pohe e ua ino roa’tu oia.

Noa’tu to’na haape‘ape‘araa tamau no Lucy, ua tamau noa o Elder Smith i te rave i ta’na mau ohipa ma te maitai e maraa ia’na. I te 5 no novema 1937, ua paraparau oia i te hunaraa ma‘i o te hoê hoa, e i to’na parahiraa mai i raro i muri a‘e i ta’na a‘oraa, ua toro mai ra te hoê taata i te hoê api parau ia’na ra o te parau ra ia’na ia ho‘i i te fare i te reira ihoa taime. Ua papa‘i oia i muri a‘e i roto i ta’na buka aamu : « Ua faaru‘e atu vau i te fare pureraa i taua iho taime ra tera râ, ua huti ta’u vahine here i to’na aho hopea hou a tae mai ai au i te fare. Ua pohe oia i te taime a paraparau ai au i te hunaraa ma‘i. Ua ere ïa vau i teie nei i te hoê tauturu papû e e vai noa ïa o vau ana‘e aita oia ».

Ua faaipoipohia o Lucy e o George Albert hau rii atu i te 45 matahiti i te taime a pohe ai oia. E 68 matahiti to Lucy. Noa’tu to’na mihi rahi i ta’na vahine, ua ite o Elder Smith e, no te hoê tau poto noa taua taa-ê-raa ra, e na teie iteraa i horo‘a mai i te puai i roto ia’na. Ua papa‘i oia e, « a vai ai to’u utuafare i roto i te ati rahi, ua riro te iteraa e, e tahoêhia matou ia mama mai te mea e, e vai faaroo noa matou, i tamahanahana ia matou. Ua riro oia ei vahine e ei metua vahine haapa‘o, te tauturu, e te aroha ia vetahi ê. Ua mamae oia e ono matahiti i te maoro i te mau huru mauiui atoa, e ua papû roa ia‘u e, te oaoa nei oia i piha‘i iho i to’na mama e te tahi atu mau taata herehia i reira. … E hamani maitai rahi to te Fatu e ua iriti ê oia i te mau mana‘o atoa no ni‘a i te poheraa, e o ta’u ïa e mauruuru rahi nei ».30

Peresideni no te Misioni no Europa

I te matahiti 1919 ua pii te peresideni Heber J. Grant, tei paturu-noa-hia a‘e nei ei Peresideni no te Ekalesia, ia Elder Smith ia faatere i te Misioni no Europa. I roto i te hoê a‘oraa i roto i te amuiraa rahi te tahi noa tau mahana hou to’na revaraa, ua parau o Elder Smith e :

« Te hinaaro nei au e parau atu ia outou, e au mau taea‘e e au mau tuahine e, te faaite nei au e, e tura—eiaha na, ua hau atu i te tura, te faaite nei au e, e haamaitairaa rahi mau—i te mea e, ua aupuru te Fatu ia‘u mai roto mai i te paruparu aita i maoro a‘e nei, e ua faaora ia‘u ia ti‘a i te mau taea‘e ia ite e, e ti‘a ia‘u ia rave i te hoê misioni i roto i te hoê fenua rapae…

« … I te mahana toru i muri nei ua titauhia ia‘u ia rave i te pereoo auahi no te tere i te hiti fenua e i muri iho na ni‘a i te moana e tae roa’tu i te vahi i piihia ai au. Mauruuru e te Atua no teie haamaitairaa ia haere. Te oaoa nei au i te mea e, ua tae mai te iteraa o teie parau mau i roto i to’u varua ».31

I taua taime ra tei roto â o Europa i te faati‘a-faahou-raa mai roto mai i te Tama‘i Matamua o te Ao nei, tei hope i te ava‘e rii noa na mua’tu. Na roto i te tama‘i, ua topa roa te numera o te mau misionare i Europa, e te hoê o te mau ohipa a Elder Smith o te haamaraaraa ïa i taua numera ra. No te fifi râ o te oraraa i te pae faarava‘iraa faufaa i Europa i muri a‘e i te tama‘i, aita ïa te mau faatereraa hau i farii ia horo‘ahia te mau parau faati‘a (visas). E no te haafifi roa’tu i te reira, te vai noa ra â te tahi mau mana‘o hape no ni‘a i te feia mo‘a i te mau mahana hopea nei. No te haamaitai i te hi‘oraa o te Ekalesia, ua farerei o Elder Smith e rave rahi mau ti‘a faatere o te hau e i te tahi atu mau taata ti‘araa teitei. No te haamaramarama i te opuaraa o te mau misionare i Europa e i te ao atoa nei, e parau pinepine oia e, « a tape‘a na outou te mau mea maitai atoa, a tape‘a na outou te mau mea atoa ta te Atua i horo‘a mai na outou o tei haafaufaa i to outou oraraa, e i muri iho, a vaiiho ia matou ia faaite atu ia outou i te hoê mea o te amui atu i to outou oaoa e o te haamaraa i to outou oaoa ».32 Ia au i te parau a te hoê o te mau misionare tei tavini i raro a‘e ia’na, « na roto i to’na aravihi e te maitai ua roaa ia’na to ratou faatura e te auhoaraa e ua roaa mai te mau parau faati‘a no ni‘a i te mau misionare tei opanihia na mua’tu ».33

I te hopea o ta’na tau taviniraa i te matahiti 1921, ua manuïa o Elder Smith i te haamaraaraa i te numera o te mau misionare no te tavini i Europa e i te taui i te tahi mau mana‘o hape no ni‘a i te feia mo‘a i te mau mahana hopea nei. Ua roaa atoa ia’na te tahi mau hoa no te Ekalesia, e ua tape‘a noa oia i te reira auhoaraa na roto i te mau rata e rave rahi matahiti i muri mai.

Faaherehereraa i te mau Vahi Haamana‘oraa a te Ekalesia

E mea au roa na Elder Smith ia paraparau ia vetahi ê no ni‘a i te Ekalesia e i te mau ohipa rarahi i roto i to’na aamu. I roto i te roaraa o to’na tau faatereraa ua haa rahi oia no te tauturu i te faaherehere i taua aamu ra na roto i te hamaniraa i te mau ofa‘i haamana‘oraa e te tapa‘oraa i te mau vahi haamana‘oraa i roto i te aamu o te Ekalesia. Mai te au i ta te hoê hoa to’na i papa‘i, « ua ti‘aturi oia e, na roto i te faafariuraa i te u‘i apî i ni‘a i te mau ohipa i ravehia e to ratou mau huimetua, e ohipa maitai roa ïa ta’na e rave ra no ratou ».34

Ei Aposetolo apî roa ua haere oia i Palmyra, New York, e ua aimarô no te hoo mai i te fare faaapu a Joseph Smith metua na ni‘a i te i‘oa o te Ekalesia. I New York ua haere atoa oia e farerei i te hoê taata o Pliny Sexton to’na i‘oa, oia te fatu fenua o te Aivi Cumora, te vahi i farii ai o Iosepha Semita i te mau api auro. Aita o Sexton tane i hinaaro e hoo i te reira fenua i te Ekalesia, noa’tu râ i te reira, ua riro mai oia e o Elder Smith ei mau hoa. Na roto i te auraa maitai ta Elder Smith i tape‘a noa e o Sexton tane, i te pae hopea ua nehenehe i te Ekalesia ia hoo mai i te reira tuhaa fenua e ia haamo‘a i te hoê ofa‘i haamana‘oraa i reira.

I te matahiti 1930, te hanereraa o te matahiti i faati‘ahia ai te Ekalesia, ua tauturu o Elder Smith i te haamauraa o te ‘Utah Pionner Trails and Landmarks Association’ (Te Taatiraa no te mau E‘a e te mau Vahi faufaa o te mau Pionie no Utaha), e ua ma‘itihia oia ei peresideni matamua no taua taatiraa ra. I roto i na matahiti e 20 i muri mai, ua haamau teie taatiraa hau atu e 100 ofa‘i haamana‘oraa e te mau tapa‘o, e e rave rahi o te reira ua riro ïa ei haamana‘oraa i te tere o te mau pionie i roto i te Afaa no Roto Miti. Ua faatere o Elder Smith i te rahiraa o te mau oro‘a haamaitairaa o te reira mau ofa‘i haamana‘oraa.35

No te haamaramarama i te anaanatae o te Ekalesia i roto i teie mau vahi haamana‘oraa, ua papa‘i oia e : « Ua riro ïa ei peu matauhia ia hamani i te mau ofa‘i haamana‘oraa no te mau taata ia haamana‘ohia ho’i to ratou parau. Ua haamau-tamau-hia ho’i i roto i te feruriraa o te taata te mau ohipa rarahi na roto i te paturaa i te mau ofa‘i haamana‘oraa. … E rave rahi mau mea faufaa o te mo‘e nei, e ua mana‘o te taata e, e ti‘a ia imihia te hoê rave‘a papû no te tapa‘o i te reira, ia ite ho’i te mau taata i muri mai i te mau ohipa faufaa tei tupu na ».36

Ua haere atoa te papa ruau o Elder Smith i Utaha na muri iho i te mau pionie, e no reira, e faatura rahi to’na no taua mau melo matamua ra o te Ekalesia tei faatusia rahi ia ratou no to ratou faaroo. I roto i te hoê a‘oraa na’na i mua i te Sotaiete Tauturu, ua faaite mai oia i teie iteraa tei roaa ia’na a ratere faahou ai oia na ni‘a i te purumu a te mau pereoo huti rima a te mau pionie :

« Ua tae matou i te vahi i reira te mau taata e rave rahi o te pŭpŭ pereoo huti rima a Martin i pohe ai. Ua ite matou te vahi fatata roa a‘e i puhapa ai ratou. Tei reira te mau taata e mau huaai no taua pŭpŭ ra, no te tautururaa ia tuu i te hoê tapa‘o. E i muri iho, ua haere atu matou i Rock Creek ; ua patiahia e matou te hoê tapa‘o no te taime poto i reira i te matahiti na mua’tu. I taua taime taa ê o te matahiti, te tupu ra te mau tiare oviri nehenehe i te mau vahi atoa, e rave rahi tiare ‘iris’ oviri, e ua pafa‘i te mau melo o te pŭpŭ i te tahi o te reira mau tiare e ua tuu ma te here i ni‘a i te haapu‘eraa ofa‘i tei haaputuhia i te matahiti na mua’tu. … I ô nei, ua hunahia 15 melo no te Ekalesia i roto i te hoê menema, ua pohe ratou i te po‘ia e te faaearaa ore.

« Ua ite outou e, te vai ra te tahi mau taime e te tahi mau vahi mai te mea ra e, e mea fatata roa tatou i to tatou Metua i te Ao ra. A parahi haati ai matou i te auahi i roto i taua afaa na‘ina‘i ra no Rock Creek, i reira ho‘i i tupu ai te ati rahi i ni‘a i te Pŭpŭ Pereoo Huti rima a Willie—o matou te mau huaai o te mau pionie, o te mau taata tei ratere na roto i te mau mou‘a i roto i te ve‘ave‘a e te to‘eto‘e—ua faati‘ahia te tahi mau aamu no ni‘a i te ohipa i tupu i ni‘a i to matou mau tupuna. … Ua riro ïa ei taime faahiahia roa. Ua faahiti-faahou-hia te aamu ei maitai no matou.

« … Mai te mea ra ia‘u e, tei rotopu mau matou i te mau taata tei horo‘a i te mau mea atoa na ratou ra, ia ti‘a ho’i ia matou ia farii i te mau haamaitairaa o te Evanelia. Mai te mea ra e, tei mua matou i te aro o te Fatu.

« A faaru‘e mai ai matou i reira, i muri a‘e i to matou ta‘iraa—ua ite au e, aita hoê taata aita i ta‘i i roto i te pŭpŭ e 30 e aore râ, e 40 taata—ua putapû roa to matou aau i te mau mea tei tupu i roto i taua haaputuputuraa ra, e tape‘a mai ra te hoê tuahine maitai i to’u rima e na ô mai ra, ‘e te taea‘e Smith, mai teie atu taime, e riro vau ei vahine maitai a‘e.‘ Teie vahine… o te hoê ïa o te mau vahine maitai roa a‘e, te ti‘aturi nei râ vau e, ua putapû roa oia, mai te rahiraa o matou, no te mea e ua ite matou i roto i te tahi mau mea taa ê aita matou i tuati roa i te mau fâ o te ti‘a ia vai mai i roto i to matou mau varua. Aita te mau taata tei hunahia i ô nei i horo‘a noa i to ratou ora, ua horo‘a râ ratou i te ora ei faaiteraa i to ratou ti‘aturi i te hanahanaraa o teie ohipa…

« Ahiri te mau melo o teie pŭpŭ [Te Sotaiete Tauturu] e riro na ei mau taata faaroo mai te mau taata tei hunahia i ni‘a i te mau faa, tei faaruru i to ratou mau fifi ma te faaroo i te Fatu, e amuihia’tu ïa te reira i ta outou mau ohipa e rave rahi i rave, ei reira ho’i te maitai o te hoê Metua e tahe mai ai i ni‘a ia outou e i te mau mea atoa na outou ra ».37

Peresideni o te Ekalesia, 1945–51

I te po‘ipo‘i roa i te 15 no me 1945, a tere ai oia na ni‘a i te pereoo auahi no te haere i te mau pae hitia o te râ, ua faaara te hoê ti‘a no te pereoo auahi ia Elder Smith e te hoê parau poro‘i : ua pohe te peresideni Heber J. Grant, oia ho’i te Peresideni o te Ekalesia i taua taime ra. Ua taui oioi noa o Elder Smith i te pereoo auahi e ua ho‘i i Roto Miti. Tau mahana i muri mai ua faataahia o George Albert Smith, te melo paari a‘e o te Pŭpŭ no te Tino Ahuru Ma Piti Aposetolo, te va‘uraa o te Peresideni o te Ekalesia a Iesu Mesia i te Feia Mo‘a i te mau Mahana Hopea Nei.

I roto i ta’na a‘oraa matamua no te amuiraa rahi ei Peresideni no te Ekalesia, ua parau oia i te feia mo‘a tei paturu a‘e nei ia’na, « Te uiui nei au e, te vai ra anei te tahi taata ê atu e paruparu nei e e haehaa nei mai teie taata e ti‘a’tu nei i mua ia outou ».38 Ua faaite atoa oia i te reira huru mana‘o i mua i te mau melo o to’na utuafare : « Aita vau i hinaaro i teie ti‘araa. Aita vau i mana‘o e ua tano vau no te reira. Tera râ, ua tae mai i ni‘a ia‘u, e haapa‘o ïa vau i te reira ma te maitai roa. Te hinaaro nei au ia ite outou e, noa’tu te ohipa ta outou e rave nei i roto i te ekalesia, mai te hahaereraa utuafare e tae atu i te faatereraa i te hoê tĭtĭ, mai te mea e, e rave outou i te reira mai te maitai roa, ua aifaito noa ïa te faufaa o to outou ti‘araa e to’u ».39

E rave rahi tei feruri e, te mau tareni o te peresideni Smith, ua au maitai ïa no teie piiraa. Ua faaite te hoê Huimana Faatere i teie ti‘aturiraa i muri noa a‘e i te paturu-raa-hia te peresideni Smith : « E mea pinepine i te parauhia e, ua faatupu te Fatu i te hoê taata taa ê roa no te rave i te hoê misioni taa ê. … E ere na’u e parau e, eaha te misioni taa ê e vai nei i mua i te peresideni George Albert Smith. Tera râ, ua ite au e, i teie taime taa ê mau i roto i te aamu o te ao nei, aitâ i hinaaro-rahi-hia a‘e nei te here i rotopu i te mau taea‘e mai tei hinaarohia i teie mahana. Ua ite atoa vau e, aita e taata ta’u i matau o tei here i te utuafare taata nei, i te mau taata e i te taata hoê, hau atu i te rahi i to te peresideni George Albert Smith ».40

Te Tautururaa i te Feia Nava‘i ore i muri i te Ati o te Tama‘i Piti o te Ao nei

Ua hope te Tama‘i Piti o te Ao nei te tahi noa tau ava‘e i muri a‘e a riro ai o George Albert Smith ei Peresideni no te Ekalesia. Ua vaiiho mai te tama‘i e rave rahi tauatini taata aita e faaearaa e aore e oraraa faahou i Europa, e ua faaohipa oioi te peresideni Smith i te mau rave‘a totauturu a te Ekalesia no te horo‘a i te tauturu. I muri a‘e ua parau te peresideni Gordon B. Hinckley no ni‘a i teie tautooraa ra : « Tei roto atoa vau i te mau taata tei rave i te ohipa i te pô i te Welfare Square i Roto Miti, i te faatomoraa i te mau tauhaa i ni‘a i te mau pereoo auahi o te uta i te maa i te vahi e haponohia’tu ai na ni‘a i te moana. I te taime no te haamo‘araa i te hiero no Helevetia [i te matahiti 1955], a haere mai ai e rave rahi feia mo‘a no Helemani i te hiero, ua faaroo vau i te tahi pae o ratou, ma te roimata i te taheraa i ni‘a i te papari‘a, i te parauraa ma te mauruuru no taua maa ra tei faaora ia ratou ».41

Ua ite atoa te peresideni Smith e, te vai ra te hoê hinaaro rahi i te pae varua i rotopu i te taata o te ao nei i muri a‘e i te ati rahi o te tama‘i. Ei pahonoraa, ua faanaho oia i te mau misioni i roto i te mau fenua e ua tape‘ahia te ohipa misionare e te tama‘i, e ua faaitoito oia i te feia mo‘a ia haapa‘o i te evanelia o te hau i roto i to ratou iho mau oraraa. « Te faaiteraa maitai a‘e o te mauruuru i teie taime », ta’na ïa parau i muri noa‘e i te hoperaa te tama‘i, « maori râ, o te imiraa ïa i te mau rave‘a atoa no te hopoi mai i te oaoa i roto i teie ao oto, i te mea e, e mau tamarii paatoa tatou na to tatou Metua, e tei raro a‘e tatou paatoa i te faaueraa ia faariro i teie ao ei vahi oaoa a‘e no to tatou ia ora.

« E mata na tatou i te faaite i te maitai e te aroha i te mau taata atoa e titau ra i te reira, ma te ore e haamo‘e i te feia tei ere ra ; e i roto i to tatou taime oaoaraa i te hau, eiaha tatou e haamo‘e i te feia tei horo‘a i to ratou mau taata herehia ei tuhaa no te hoo o te hau…

« Te pure nei au ia fariu atu te taata i te Atua ra, e ia haapa‘o i to’na mau haere‘a, e na roto i te reira, e faaora i te ao nei i te tama‘i e te haamouraa. Te pure nei au ia tae mai te hau no ô ana‘e mai i te Metua i te Ao ra ra i roto i te aau e i roto i te utuafare o te mau taata atoa e oto nei ».42

Te mau rave‘a tei faarahihia no te faaite i te Evanelia

Ua tamau noa te peresideni Smith i te faaite i te evanelia ia vetahi ê i te mau taime atoa, e ua rahi roa taua mau taime ra i roto i to’na ti‘araa apî. I te ava‘e me 1946 ua riro mai te peresideni Smith ei Peresideni matamua no te Ekalesia tei haere e farerei i te feia mo‘a i Mehiko. Taa ê noa’tu te farereiraa i te mau melo o te Ekalesia e te paraparauraa i roto i te hoê amuiraa rahi, ua farerei atoa te peresideni Smith e rave rahi mau ti‘a mana i Mehiko e ua paraparau ia ratou no ni‘a i te evanelia i faaho‘i-faahou-hia mai. I roto i te hoê tere farerei i te peresideni Manuel Camacho no Mehiko, ua haamaramarama te peresideni Smith e : « Te haere mai nei matou e te hoê parau poro‘i taa ê na oe e na to oe nunaa. Tei ô nei matou no te parau atu ia oe no ni‘a i to outou mau huimetua e no te faaho‘i-raa-hia mai te Evanelia a Iesu Mesia. … Te vai nei ta matou hoê buka… o te faati‘a nei i te parau no te hoê peropheta rahi e to’na utuafare e te tahi atu mau taata, tei faaru‘e ia Ierusalema e 600 matahiti hou te Mesia, e ua haere mai i ni‘a… i teie fenua rahi o Amerika, tei faaitehia ia ratou e, e ‘fenua i parauhia, tei ma‘itihia i roto i te tahi atu mau fenua atoa.‘ Te parau atoa nei teie Buka a Moromona i te tere o Iesu Mesia i roto i teie fenua ra, e ua faanahonaho Oia i Ta’na Ekalesia e ua ma‘iti i Ta’na na pĭpĭ hoê ahuru e ma piti ».

E mea faatura e e mea haafaahiahia na te peresideni Camacho te feia mo‘a i te mau mahana hopea nei e ora ra i roto i to’na fenua, e ua anaanatae roa oia i te Buka a Moromona e ua ui a‘e ra e, « E nehenehe anei ia‘u ia farii i te hoê Buka a Moromona ? Aitâ vau i faaroo a‘e nei i te reira na mua a‘e nei ». I reira ua horo‘a’tura te peresideni Smith na’na i te hoê buka puohu iri puaa na roto i te reo Paniora, e te hoê tapura o te mau irava taa ê i mua i te buka. Na ô mai ra te peresideni Camacho e, « e tai‘o vau i te buka taatoa, no te mea e mea faufaa roa teie no’u e no to’u mau taata ».43

Te faahanahanaraa i te Hanereraa o te matahiti o te Taeraa mai o te mau Pionie

Te hoê o te mau ohipa rarahi i roto i na matahiti e ono to George Albert Smith faatereraa ei Peresideni no te Ekalesia, ua tupu ïa i te matahiti 1947, i te taime a faahanahana ai te Ekalesia i te hanereraa o te matahiti o te taeraa mai o te mau pionie i roto i te Afaa no Roto Miti. Ua arata‘i te peresideni Smith i te faahanahanaraa, tei itehia na roto i te fenua Marite taatoa, e ua tae i to’na faito teitei roa i te taime a haamo‘ahia ai te Ofa‘i Haamana‘oraa o Teie te Vahi i Roto Miti, i piha‘i iho i te vahi a tomo mai ai te mau pionie i roto i te afaa no te taime matamua. Mai te matahiti 1930 ua faanahonaho maite te peresideni Smith i te hoê haamana‘oraa no te faahanahana i te mau ohipa e i te faaroo o te mau pionie. Tera râ, ua haapa‘o maitai oia ia faatura atoa taua ofa‘i ra i te mau taata imi matamua, te mau misionare no te tahi atu mau faaroo, e te mau feia faatere faufaa no Amerika Inidia no taua tau ra.

I te taime no te haamo‘araa i te ofa‘i haamana‘oraa i Teie te Vahi, ua faaite o George Q. Morris, peresideni no te misioni no te mau Tuhaa no te Pae Hitia o te râ, i te hoê varua maitai, o ta’na i parau e, o te mau tautooraa a te peresideni Smith te tumu o te reira : « Ua itehia i roto i te oro‘a o te haamo‘araa, te horo‘araa a te peresideni Smith no te faatupu i te autaea‘eraa e te fariiraa. … Ua hamanihia te ofa‘i haamana‘oraa ma te faatura—ia au i te ti‘a ia hamanihia te hoho‘a tarai—no te mau taata tei hamani i te aamu o te tereraa na roto i te mau mou‘a i te pae tooa o te râ na mua’tu i te mau Pionie Momoni, ma te hi‘o ore i te taata e aore râ i te haapa‘oraa faaroo. A faaineinehia ai te tereraa o te oro‘a haamaitairaa, ua hinaaro te peresideni Smith ia tae atoa mai te hoê ti‘a no te mau ekalesia rarahi, taa ê atu te mau ti‘a mana no te tuhaa, no te mataeinaa e no te oire. Te feia ti‘araa teitei tei paraparau, o te hoê ïa tahu‘a katorika, hoê episekopo porotetani, hoê tahu‘a Ati Iuda, e te mau ti‘a no te Ekalesia a Iesu Mesia i te Feia Mo‘a i te Mau Mahana Hopea Nei. I muri a‘e i te oro‘a haamaitairaa, ua parau te hoê ratere no te pae hitia o te râ e, ‘i teie mahana ua bapetizo-faahou-hia vau i te varua. Te ohipa ta’u i ite e ore ïa e tupu i te tahi atu vahi i te ao nei. E mea nehenehe mau te varua farii i faaitehia i teie mahana‘ » 44

Noa’tu te rahi o taua ofa‘i haamana‘oraa ra, ua haapii te peresideni Smith e, te rave‘a maitai a‘e no te faatura i te mau pionie o te peeraa ïa i to ratou hi‘oraa no te faaroo e no te haapa‘o. I roto i te pure haamo‘araa i taua ofa‘i ra, ua parau oia e : « E to matou Metua i te ao ra… te ti‘a nei matou i mua ia oe i teie po‘ipo‘i i ni‘a i teie aivi maniania ore e te hi‘o nei matou i te hoê ofa‘i rahi tei patuhia ei faaturaraa i ta oe mau tamaiti e ta oe mau tamahine e i to ratou haapa‘o. … Te pure nei matou ia haamaitai-atoa-hia matou i taua varua ra tei vai i roto i taua mau taata faaroo ra tei ti‘aturi ia oe e i ta oe Tamaiti Here, tei haere mai i roto i teie afaa no te mea ua hinaaro ratou e ora i ô nei e ia haamori ia oe. Te pure nei matou ia vai noa te varua haamori e te mauruuru i roto i to matou mau aau ».45

Te mau feruriraa no ni‘a i te oraraa i te 80raa o te matahiti

Noa’tu to’na matahiti paari, no te pae rahi o ta’na peresideniraa, ua ti‘a i te peresideni Smith ia rave i ta’na mau hopoi‘a ma te fifi ore i te pae tino tei haaparuparu roa ia’na i te matamua ra. I roto i te hoê papa‘iraa i nene‘ihia i te ava‘e Eperera 1950, fatata atu i te 80raa o to’na mahana fanauraa, ua hi‘o te peresideni Smith i muri i roto i to’na oraraa e ua ite a‘e ra i ta te Atua patururaa e te haamaitairaa ia’na:

« I roto i teie nau matahiti e va‘u ahuru, ua ratere au hau atu i te hoê mirioni maire te atea na te ao nei no te maitai o te evanelia a Iesu Mesia. Ua tae au i roto i te mau anuvera e te mau fenua e rave rahi e i roto i te mau nunaa e rave rahi, e mai to’u tamarii-rii-raa, ua faaite mai te taata i te maitai e te tauturu i ni‘a ia‘u, te mau melo o te Ekalesia e te mau melo ore atoa. I te mau vahi atoa ta’u i haere, ua itehia ia‘u te mau tane e te mau vahine tei hau i te maitai…

« … Ia feruri ana‘e au i to’u paruparu, i to’u na‘ina‘i iti, ia piihia ei faatere no teie Ekalesia rahi, te ite nei au e, e e ua hinaaro rahi au i te tauturu. Te faaite nei au ma te mauruuru i te tauturu a to’u Metua i te ra‘i ra, e i te faaitoitoraa e i te hoaraa i roto i to’u oraraa a te mau tane e te mau vahine maitai a‘e e rave rahi o te nehenehene e itehia i te mau huru vahi atoa i te ao nei, i roto i te utuafare e i te ara ».

Ua tamau noa oia i te faaite i te here no te mau taata ta’na i tavini no te mau matahiti e rave rahi:

« E mea papû roa e, e mea maitai roa ia amui atu i te reira mau taata, e i roto i te hohonuraa o to’u varua te rave nei au i teie taime no te haamauruuru ia outou paatoa no to outou maitai i ni‘a ia‘u, e te rave atoa nei au i teie taime no te parau atu ia outou paatoa e : E ore roa outou e ite i te rahi o to’u here ia outou. Aita ta’u e parau no te faaite i te reira. E te hinaaro nei au ia riro vau mai te reira i ni‘a i te mau tamaiti e i te mau tamahine atoa a to’u Metua i te Ao ra.

« Ua ora maoro vau, ia faaauhia i te faito au o te taata nei, ua ora vau i te hoê oraraa oaoa. Eita e rahi roa te mau matahiti e toe, i roto i te tereraa matarohia o te mau mea atoa nei, ei reira te mau titauraa o te tahi atu pae e tae mai ai. Te tia’i nei au i taua taime ra ma te oaoa. I muri a‘e e va‘u ahuru matahiti i roto i te tahuti nei, ma te ratere na te mau vahi e rave rahi o te ao nei, ma te apiti atu i te mau tane e te mau vahine maitai e rave rahi, te faaite papû atu nei au ia outou e, ua ite au i teie mahana hau atu i te papû i mua a‘e nei e, te ora nei te Atua ; o Iesu te Mesia ; e peropheta o Iosepha Semita no te Atua ora ; e te Ekalesia tei faati‘a-faahou-hia i raro a‘e i te arata‘iraa a to tatou Metua i te Ao ra, te Ekalesia a Iesu Mesia i te Feia Mo‘a i te Mau Mahana Hopea nei… te faaterehia nei ïa i raro a‘e i te tura e te mana o taua autahu‘araa ra tei horo‘ahia e Petero, Iakobo e o Ioane i ni‘a ia Iosepha Semita e ia Olive Kaudere. Ua ite au i te reira, mai ia‘u i ite e, te ora nei au, e te ite nei au e, no te faaite i teie iteraa papû i mua ia outou, ua riro ïa ei ohipa faufaa roa e e faautu‘ahia vau e to’u Metua i te Ao ra no te reira e no te tahi atu mau mea ta’u i haapii i roto i to’na ra i‘oa. … Ma te here e te maitai i roto i to’u aau no te mau taata atoa, te faaite nei au i teie iteraa papû na roto i te i‘oa o Iesu Mesia ra to tatou Faaora ».46

Hoê matahiti i muri a‘e, i te 81raa o to’na mahana fanauraa, i te 4 no eperera 1951, ua pohe o George Albert Smith ma te hau i roto i to’na fare e ta’na tamaiti e ta’na mau tamahine i piha‘i iho i to’na ro‘i.

Te tahi mau ohipa rii no te taviniraa ma te here

Ua rave o George Albert Smith e rave rahi ohipa i roto i to’na na’u matahiti e 81—i roto i te Ekalesia, i roto i te vahi e faaeahia e a’na, e i roto i te ao atoa nei. Area râ, te feia tei matau maitai ia’na, ua hau a‘e to ratou haamana‘o ia’na no ta’na mau ohipa ha‘iha‘i e te haehaa e rave rahi ma te maitai e te here. Ua parau te peresideni David O. McKay, no ni‘a i te peresideni Smith i te taime o to’na hunaraa, « e varua maitai rahi mau oia, tei hau a‘e i te oaoa ia faatupu ana‘e oia i te oaoa i roto ia vetahi ê ».47

O Elder John A. Widtsoe, e melo no te Pŭpŭ no te Tino Ahuru Ma Piti Aposetolo, tei faati‘a mai i te hoê iteraa to’na a tamata ai oia i te tatara i te hoê fifi rahi :

« Ua parahi au i roto i to’u piha toro‘a ma te rohirohi i muri a‘e i te hoê mahana ohipa. … Ua rohirohi roa vau I taua taime ra, ua patotohia maira i ni‘a i te opani, e te tomo mai nei o George Albert Smith. Na ô mai ra oia e, ‘Te ho‘i ra vau i te fare, ua faaoti ta’u ohipa. Ua haamana‘o vau ia oe e i te mau fifi i titauhia ia oe ia faatiti‘aifaro. Ua haere mai au no te tamahanahana ia oe e no te haamaitai ia oe.‘

« Tera ïa te huru o George Albert Smith. … Eita roa e mo‘ehia ia‘u. Ua hahaere rii maua no te tahi maa taime iti ; ua taa ê maua, ua ho‘i oia i te fare. Ua faateiteihia to’u aau. Aita vau i rohirohi faahou.

« Te ite ra outou, te here… e ere ïa i te parau noa e aore râ, te hoê iteraa i roto. Ia riro ei here mau, e ti‘a ïa ia faaohipahia te reira. Ua na reira te peresideni Smith i taua taime ra. Ua horo‘a oia i to’na iho taime, to’na iho puai, no’u nei ».48

Ua faateniteni o Elder Matthew Cowley, melo atoa no te Pŭpŭ no te Tino Ahuru Ma Piti e hoa rahi roa no te Peresideni Smith, i to’na hunaraa mai teie te huru :

« Te mau taata atoa i atihia, te mau taata atoa tei roohia i te ma‘i e aore râ, i te tahi atu huru ati, tei haere mai i mua i te aro o teie tamaiti na te Atua, ua huti atu ïa i te maitai e te puai na roto atu ia’na. Te ti‘araa i mua i to’na aro o te ora ïa, mai te mea e, e ere i te tino, i te varua ïa…

« … E haru te Atua i te taata atua, e ua papû ia‘u e, te tere poto roa a‘e ta teie taata no te Atua i tere i roto i to’na mau tere taatoa o te tere ïa o to’na rave-ê-raa-hia. E here te Atua. E here o George Albert Smith. E taata oia no te Atua. Ua rave te Atua ia’na i roto ia’na iho.

« … Eita e ti‘a ia tatou ia faahanahana i te hoê oraraa mai teie te huru na roto noa i te mau parau. Aita e parau e au. Hoê noa iho rave‘a no te faahanahana i to’na maitai, te mărû o to’na huru, to’na here rahi, oia ho’i, na roto ïa i ta tatou mau ohipa…

« Ia riro na tatou ei mau taata faaore hapa hau a‘e, ei mau taata hau a‘e i te mărû i roto i to tatou auraa te tahi e te tahi, te feruri hau a‘e te tahi e te tahi, e aau horo‘a hau a‘e no te mau mana‘o o te tahi e te tahi ».49

I ni‘a i te ofa‘i menema o George Albert Smith ua papa‘ihia teie mau parau. Ua riro te reira ei puohuraa tano maitai no to’na oraraa tavini ma te here :

« Ua haroaroa e ua ueue oia i te mau haapiiraa a te Mesia e ua manuïa papû i te faaohiparaa i te reira. Ua riro oia ei taata maitai, te faaoroma‘i, te paari, te farii, e te haroaroa. Ua haere oia ma te hamani maitai. Ua here oia ia Utaha e ia Amerika, e ere râ oia i te taata feruriraa poto. E faaroo to’na, ma te oti‘a ore, no te hinaaro e no te mana o te here. E here oti‘a ore to’na no ta’na Ekalesia e no to’na utuafare e ua tavini ia ratou ma te here rahi. Aita râ to’na here i taoti‘ahia ; ua here oia i te mau taata atoa, noa’tu te huru o te taata, te faaroo e aore râ, te ti‘araa. Ua parau pinepine oia ia ratou e no ratou : ‘E mau tamarii paatoa tatou na to tatou Metua’ ».

Te mau nota

  1. I roto i te D. Arthur Haycock, « A Day with the President », Improvement Era, Eperera 1950, 288.

  2. A hi‘o « Pres. Smith’s Leadership Address », Deseret News, 16 no fepuare 1946, Church section, 6.

  3. « Mothers of Our Leaders », Relief Society Magazine, Tiunu 1919, 313–14.

  4. « To the Relief Society », Relief Society Magazine, Titema 1932, 707–8.

  5. « After Eighty Years », Improvement Era, Eperera 1950, 263.

  6. « Pres. Smith’s Leadership Address », 1.

  7. I roto i te Merlo J. Pusey, Builders of the Kingdom (1981), 209.

  8. Te buka aamu o Lucy Woodruff, 5 no fepuare 1888, George Albert Smith Family Papers, University of Utah, box 138, buka 1.

  9. I roto i te Emily Stewart Smith, « Some Notes about President George Albert Smith », Me 1948, George Albert Smith Family Papers, University of Utah, box 5, api 3.

  10. A hi‘o Emily Stewart Smith, « Some Notes about President George Albert Smith », 5.

  11. J. Golden Kimball, rata papa‘ihia i te 18 no mati 1893, George Albert Smith Family Papers, University of Utah, box 72, pu‘e parau 12.

  12. J. Golden Kimball, rata papa‘ihia i te 30 no tiunu 1893, George Albert Smith Family Papers, University of Utah, box 72, pu‘e parau 15.

  13. « How My Life Was Preserved », George Albert Smith Family Papers, University of Utah, box 121, buka hoho‘a 1, api 43–44.

  14. « How My Life Was Preserved », 43.

  15. Edith Smith Elliott, « No Wonder We Love Him », Relief Society Magazine, Tiunu 1953, 366, 368.

  16. A hi‘o Builders of the Kingdom, 240.

  17. A hi‘o Builders of the Kingdom, 224–25.

  18. Emily Smith Stewart, i roto i te « Pres. Smith Mementos At Y ». Deseret News, 14 no atopa 1967, Church section, 6–7.

  19. George Albert Smith Family Papers, University of Utah, box 100, pu‘e parau 23, api 11.

  20. John F. Fitzpatrick, i roto i te Conference Report, Eperera 1951, 172.

  21. Buka aamu no George Albert Smith, 27 no atopa 1906, George Albert Smith Family Papers, University of Utah, box 73, buka 3, api 70.

  22. A hi‘o i te buka aamu o George Albert Smith, 30 no atopa 1906, George Albert Smith Family Papers, University of Utah, box 73, buka 3, api 72.

  23. A hi‘o i te Francis M. Gibbons, George Albert Smith: Kind e Caring Christian, Prophet of God (1990), 208–9.

  24. I roto i te Glenn R. Stubbs, « A Biography of George Albert Smith, matahiti 1870 e tae atu i te matahiti 1951 » (PhD diss., Brigham Young University, 1974), 295.

  25. A hi‘o Bryant S. Hinckley, « Greatness in Men: Superintendent George Albert Smith », Improvement Era, Mati 1932, 270, 271.

  26. A hi‘o i te « A Biography of George Albert Smith », 283.

  27. Irene Jones, « The Understanding Heart », Improvement Era, Tiurai 1940, 423.

  28. « Your Good Name », Improvement Era, Mati 1947, 139.

  29. I roto i te Conference Report, Atopa 1921, 42.

  30. Buka aamu o George Albert Smith, 5 no novema 1937, George Albert Smith Family Papers, University of Utah, box 74, buka 11, te mau api 83–84.

  31. I roto i te Conference Report, Tiunu 1919, 42, 44.

  32. I roto i te Conference Report, Atopa 1950, 8.

  33. James Gunn McKay, i roto i te « A Biography of George Albert Smith », 141.

  34. George Q. Morris, « Perpetuating Our Ideals through Markers and Monuments », Improvement Era, Eperera 1950, 284.

  35. A hi‘o « Markers and Monuments », 284.

  36. Rata na Leslie O. Loveridge, 15 no mati 1937, George Albert Smith Family Papers, University of Utah, box 67, pu‘e parau 25.

  37. « To the Relief Society », Relief Society Magazine, Titema 1932, 705–6.

  38. I roto i te Conference Report, Atopa 1945, 18.

  39. I roto i te Builders of the Kingdom, 315–16.

  40. Joseph F. Smith, i roto i te Conference Report, Atopa 1945, 31–32 ; e Patereareha o Joseph F. Smith no te Ekalesia e ei mootua na te peresideni Joseph F. Smith, te ono o te Peresideni o te Ekalesia.

  41. Gordon B. Hinckley, i roto i te Conference Report, Eperera 1992, 75 ; e aore râ Ensign, Me 1992, 52.

  42. « Some Thoughts on War, and Sorrow, and Peace », Improvement Era, Setepa 1945, 501.

  43. A hi‘o Arwell L. Pierce, i roto i te Conference Report, Eperera 1951, 112–13.

  44. « Markers and Monuments », 284–85.

  45. « Dedicatory Prayer », Improvement Era, Setepa 1947, 571.

  46. « After Eighty Years », 263–64.

  47. David O. McKay, i roto i te Conference Report, Eperera 1951, 3.

  48. John A. Widtsoe, i roto i te Conference Report, Eperera 1951, 99.

  49. Matthew Cowley, i roto i te Conference Report, Eperera 1951, 168–69.

Te mau misionare i roto i te Misioni no te mau Pae Apatoa no Marite. I muri noa a‘e i to raua faaipoiporaa ua tavini o Lucy (te toru na te aui) e o George Albert Smith (parahi i piha‘i iho ia’na) i roto i te fare misioni.

Te Pŭpŭ no te Tino Ahuru Ma Piti Aposetolo i te matahiti 1921 Te ti‘a ra, na te aui haere i te atau : Joseph Fielding Smith, James E. Talmage, Stephen L Richards, Richard R. Lyman, Melvin J. Ballard, e o John A. Widtsoe. Te parahi ra na te aui haere i te atau : Rudger Clawson, Reed Smoot, George Albert Smith, George F. Richards, Orson F. Whitney, e o David O. McKay.

Na Elder George Albert Smith i faatere i te nene‘iraa o te Buka a Moromona i roto i te reo o te feia matapô.

Te Ofa‘i Haamana‘oraa i ni‘a i te Aivi no Cumora, i reira to te melahi Moroni horo‘araa mai i te mau api auro ia Iosepha Semita ra.

Peresideni Smith e to’na na tauturu, J. Reuben Clark Jr. (aui) e o David O. McKay (atau)

Na te Peresideni Smith i haamo‘a i Te Ofa‘i Haamana‘oraa no Teie te Vahi i te matahiti 1947, haamana‘oraa i te taeraa mai te mau pionie i roto i te Afaa no Roto Miti.

Te Peresideni Smith i roto i ta’na piha toro‘a

Te mau tamarii a John Henry e o Sarah Farr Smith. Tei te aui o George Albert Smith.