Ngā Rauemi
Upoko 33: Te Haerenga Tuaruatanga Mai o Ihu Karaiti


Image
Ko te Karaiti i tētahi Kahu Kura, nā Minerva K. Teichert

He maha ngā tohu e tata mai ana te Haerenga Tuaruatanga Mai a Ihu Karaiti.

Upoko 33

Te Haerenga Tuaruatanga Mai o Ihu Karaiti

Ka haere mai anō a Ihu Karaiti ki tēnei ao. He aha ngā tohu o Tana haerenga mai, ka pēhea tātou e whakarite ai ki te tūtaki i a Ia ina haere mai Ia?

I Whakaari mai a Ihu ka Haere Mai Anō Ia ki te Ao

Whā tekau ngā rā i muri i te aranga o Ihu, i tūtaki Ia me Āna Āpotoro i runga i tētahi puke i huaina ai ko te Maunga Ōriwa. I tae mai te wā kia hoki atu a Ihu ki te rangi. I mahia e Ia ngā mea katoa i tohua ai Ia e tō tātou Matua i te Rangi. I mātakitaki Āna Āpotoro i a Ihu e kake ake ana i te rangi. I ngā Āpotoro e mātakitaki ana, i haere mai ngā anahera tokorua, ā, ka kī atu ki a rātou ka hoki mai anō a Ihu ki tēnei ao. Nō taua wā tae noa mai ki tēnei wā, kua noho hīkaka te hunga whakapono i a Ihu mō Tana hokinga mai. Kua huaina Tana hokinga mai ko te Haerenga Tuaruatanga Mai a te Karaiti.

Hei te Haerenga Tuaruatanga Mai, ka heke iho mai a Ihu i runga i te mana nui. Ka whakamākia ngā whakarihariha katoa i runga i te whenua, ā, kāore ō Hātana mana i runga tonu i ngā tāngata. Ka whakahaere a Ihu i runga i ngā tāngata kua ū tō rātou whakapono ki a Ia mō ngā tau kotahi mano.

Hei Matapaki

  • Me pēhea tātou e mōhio ai ka hoki mai anō a Ihu ki tēnei ao?

Kua Kōrero mai a Ihu Ka Ahatia i Mua i Tana Haerenga mai

He maha ngā mea i kōrero mai ai a Ihu ki a Tātou ka heipū i mua i Tana haerenga mai anō. Kua karangahia ēnei mea ko ngā tohu o Tana Haerenga Tuaruatanga Mai. Kua tohua tātou kia tirohia ēnei tohu, ā, kia rite anō mō Tana haerenga mai. Ko Tāna mai ina kite tātou i ēnei mea e heipū ana, ka mōhio tātou e tata mai ana Tana haerenga mai. Engari kāore tātou e mōhio he aha pū te wā o Tana haerenga mai.

Mēnā ka rangahau tātou i ngā karaipiture me te ū ki a Ihu, ka mōhio tātou he aha ngā tohu o tā Ihu haerenga mai. Ka maha ngā mea e heipū ai i mua i tō Ihu haerenga mai anō. Kua heipū kē ētahi, e heipū ana ētahi ināianei, ā, ka heipū te toenga hei te wā e heke mai ana.

I mua i tā Ihu Haerenga Tuaruatanga Mai, ka kauhautia atu te rongopai ki ngā iwi katoa. Mā konei ngā tāngata tokomaha e harikoa ai, ā, ka tau iho ngā manaakitanga ki runga i a rātou. Ka whakamātautau mai ētahi atu mea i tō tātou whakapono. Ka nui te whakariharihatanga, ngā rū whenua, me ērā atu tūmomo whakangaromanga.

Ka Nui ngā Raruraru i tēnei Ao

I kī mai a Ihu ka mōhio tātou e tata mai ana Tana haerenga mai ina kite tātou i te whakarihariha nui, te pakanga, me ngā whakamamaetanga i tēnei ao. Ka nui ngā raruraru hei tēnei wā. Ka nui ngā rū whenua, ngā marangai nui, ngā mate, me ngā matekaitanga. Ka whakangaro ngā marangai hukāwhatu i ngā hua o te whenua.

Ka motu te aroha a ngā tāngata tokomaha ki tō tātou Matua i te Rangi, ā, ka tahuri atu ki a Hātana. Ka mutu anō tā rātou aroha me tā rātou āwhina tētahi i tētahi, ā, ka tīmata ki te whakamamae i a rātou. Ka huhua ngā pakanga i runga i te whenua. Ka whawhai ngā iwi tētahi ki tētahi. Ka haere tonu ēnei pakanga tae atu ki te pakarutanga mai o tētahi pakanga whakamutunga nui, koia te pakanga whakangaromanga nunui i ngā pakanga katoa kua whawhaitia i te ao. Kātahi ka haere mai a Ihu.

Kua Whakahokia mai te Rongopai

Kua mea mai ngā poropiti ka whakahokia mai te rongopai i runga i te whenua i mua i te hokinga mai anō a Ihu. Kua whakahokia mai nei te rongopai mā te Poropiti Hōhepa Mete. Kua whakahokia mai ki runga i te whenua ngā akoranga katoa o te rongopai e tika ana hei mōhio tātou, ā, hei mahi tātou e hoki atu ai tātou ki tō tātou Matua i te Rangi.

I kī mai a Ihu ka mōhio tātou e tata mai ana Tana haerenga mai ina tāngia, ina tukuna te Pukapuka a Moromona ki te ao. I ngā wā o mua, i kōrero mai nei ngā poropiti a Ihāia rāua ko Ehekiera mō te Pukapuka a Moromona. I whakapākehātia te Pukapuka a Moromona e te Poropiti Hōhepa Mete ki roto i te reo Ingarihi. Kua whakamāoritia ki roto i ngā reo maha nō taua wā. Ka hoatu ki ngā iwi katoa o te ao i mua i te haerenga mai a Ihu.

Me Whakahuihui Anō te Whare o Iharaira

I kī mai tō tātou Matua i te Rangi me rongo, ā, me whakaae ngā uri o te whare o Iharaira* i te rongopai me te whakarite i a rātou anō kia tūtaki ai i a Ihu ina haere mai anō Ia. Ko te hunga e whakawhiwhi i te rongopai, me whakaako ia e rātou ki ngā tāngata katoa, waihanga temepara, me te mahi i ngā tikanga tapu mō te hunga mate.

He tokomaha ngā tāngata nō te whare o Iharaira, ā-whakapapa mai, ā-whāngai mai, e uru mai ana ki roto i te Hāhi i a rātou e whakaae ana ki te rongopai o Ihu Karaiti. Kua manaakitia te Whenua Tapu mō te whakahuihuinga o ngā uri tokomaha o Āperahama. Ko ngā Arapa me ngā Hūrai, me ētahi atu ngā uri o Āperahama. Ko ngā uri o te iwi Pukapuka a Moromona i Amerika, ko rātou nei he uri nō Āperahama, e whakaae ana ki te rongopai, ā, e meinga ana he iwi kaha, he iwi tōtika.

Ka Kauhautia te Rongopai ki te Ao Katoa

I kī mai a Ihu ka mōhio tātou e haere mai ana Ia ina kauhautia e Āna kaiaruaru te rongopai ki te ao katoa. Mai i te wā i whakahokia mai te Hāhi, kua tukuna atu ngā mihingare ki ngā momo iwi ki te kauhau i te rongopai. He tokomaha ngā mihingare e kauhau ana i te rongopai ināianei kua tata tae ki ngā wāhi katoa o te ao. Kua tonoa ngā mema katoa o te Hāhi ki te whāki atu i te rongopai ki ōna whanaunga me ōna hoa, he tokomaha atu anō e haere atu ana ki whenua kē ki te kauhau i te rongopai, kia rangona ai e ngā tāngata katoa.

Kua Haere Mai a Irāia

I kī mai te poropiti a Maraki i roto i te Paipera, nā, i mua i tā Ihu haerenga mai mō te taima tuarua, ka toro mai te poropiti a Irāia ki tēnei ao. Ka mauria mai anō e ia te mana ki te hīri tahi i ngā whānau mō āke tonu atu. Māna e whakaawe ngā tāngata kia hiahia ki te ako e pā ana ki ō rātou tūpuna me ō rātou uri, ā, ki te āwhina kia whakaorangia ai rātou. I te Aperira 1836, i haere mai a Irāia, ā, i whakahokia mai te mana ki runga i te Poropiti Hōhepa Mete. Nā te mea i haere mai ai a Irāia, e āhei ana ngā whānau ināianei kia hīria tahitia ai i roto i ngā temepara i runga i te whenua i ēnei rā.

Ka Hangaia Tētahi Pā Hou o Hiruharama

I kī mai a Ihu ka mōhio tātou e tata mai ana Tana haerenga mai ina hangaia e Tana Hāhi tētahi pā e huaina nei ko Hiruharama Hou. I kī mai a Ihu Māna taua pā e whakahaere, ā, ka noho ngā tāngata tika i reira. Kua whakamōhio mai Ia ko hea hangaia ai tēnei pā. Ka tū i te whenua o Mihuri, kei ngā Whenua Tōpū.

Koinei ētahi tohu ruarua e whakaatu mai ai ki a tātou e tata mai ana te haerenga mai a Ihu. E kōrero mai ana ngā karaipiture mō ētahi atu tohu. Ahakoa he maha ngā tohu kua kitea kētia, kāore tātou e mōhio ana he aha pū te wā e haere mai anō a Ihu.

Hei Matapaki

  • Me pēhea tātou e mōhio ai e tata mai ana tā Ihu Haerenga Tuaruatanga Mai?

  • He aha ngā tohu mō tā Ihu Haerenga Tuaruatanga Mai?

Ka Whai Rongomau Tātou, ka Whai Tūmanako Tātou Ahakoa e Karapotia ana Tātou e te Whakarihariha me te Raruraru

Me whakarite tātou mō tā Ihu Haerenga Tuaruatanga Mai. Ko te huarahi pai ake kia whakarite tātou mō Tana haerenga mai ko te whakarongo ki Āna whakaakoranga ia rā, ia rā. Me whakarongo anō tātou ki ngā whakahaunga me ngā tohutohu Nāna i homai ki te Tumuaki o te Hāhi mō tātou i ēnei rā. Me tika tātou i ngā wā katoa kia piri mai ai te Wairua Tapu ki a tātou, ā, kia ārahina ō tātou whakaaro me ā tātou mahi. I kī mai a Ihu mehemea e rite ana tātou mō Tana haerenga mai, kua kore tātou e mataku. Ka harikoa tātou, ā, ka hiahia tātou ki te piri atu ki a Ia. Kāore te hunga tika e whakangaromia ina haere mai Ia. Ka noho mai rātou i runga i te whenua, ā, ka pakeke ake ā rātou tamariki i runga i te hara kore. Ka piri tahi a Ihu me rātou, ā, Māna rātou e manaaki, Māna hoki rātou e ārahi.

Ina haere mai anō a Ihu mai i te rangi, ka whakangaromia te hunga kino. Ka ara mai te hunga tika i ō rātou takotoranga tūpāpaku, ā, ka tūtaki ki a Ia i a Ia e heke mai ana i te rangi. Kāore te hunga kino e ara ake i ō rātou takotoranga tūpāpaku kia pau noa te 1,000 tau. E mōhiotia ana tēnei kotahi mano tau koia ko te Manonga Tau.*

I a Ihu e noho ana i runga i te whenua, he tokoiti rawa ngā tāngata i mōhio ko Ia, te Kaiwhakaora o te ao, kua tae mai. Ina haere mai anō a Ihu, ka mōhio ngā tāngata katoa ko Ia a Ihu Karaiti, te Tama a te Atua, te Kaiwhakaora o te ao.

Hei Matapaki

  • Me pēhea tā tātou mōhio ki ngā tohu mō te Haerenga Tuaruatanga Mai e āwhina i a tātou?

  • Ka ahatia ngā tāngata tika o te ao ina hoki mai a Ihu?

  • Ka ahatia ngā tāngata whakarihariha e noho ana i runga i te whenua?