O Maturo o E Sa Faatumauina le Faatuatua

Ata

alii e toalua ua noatia o le a sisiina

Ata na tusia e Greg Newbold

I le taumafanafana o le 1915, sa auauna atu ai Lafaele Monroy o se peresitene o se paranesi e tusa ma le fasefulu o le Au Paia i San Marcos, Hidalgo, Mekisiko. I le aso 17 o Iulai, na osofaia ai e se au fouvale le nuu, faatu se ofisa tutotonu i se fale tele i le ogatotonu o le taulaga, ma poloaiina Lafaele, o se fai lafumanu faamanuiaina, e tuuina atu ia i latou ni fasipovi. ¹

I le faamoemoe ai e faamalie le autau, sa tuu atu ai e Lafaele ia i latou se povi e fasi. ² Ina ua uma ona tuuina atu e Lafaele le povi, sa amata ona talanoa nisi o ona tuaoi i le au fouvale. O se tasi tuaoi, o Andres Reyes, sa le fiafia e uiga i le faatupulaia o le aofai o le Au Paia i le eria. E toatele tagata Mekisiko sa tetee i faatosinaga mai fafo i lo latou atunuu, ma o Andres ma isi i le taulaga na le fiafia i le au Monroy mo le tuua o lo latou faatuatuaga Katoliko e auai i se ekalesia e fesootai tele ma le Iunaite Setete. ³

O le faalogoina o lenei mea, sa toe mulimuli atu ai fitafita ia Lafaele i lona fale ma pue faapagotaina o ia a o saofai mo le malutaeao. Sa latou faatonuina o ia e tatala le faleoloa o le aiga, ma fai mai o ia ma lona uso faaletulafono o se tagatanuu Amerika o ni tagata kolone i le autau a Carrancista o e sa nanaina auupega e faaaoga e faasaga i le au Sapatiso.

I le faleoloa, na tau atu ai Lafaele ma fitafita ia Vicente Morales, o se isi tagata o le Ekalesia, o loo faia ni galuega e ese mai ai. I le talitonu ai o ia foi o se fitafita Carrancista, sa puefaapagotaina o ia e fitafita ma amata ona lagaina le faleoloa a o latou saili mo ni auupega. Sa aioi atu Lafaele ma Vicente mo le taumamaina o i laua lava, ma faamautinoa atu i autau e le o i laua o ni fili.

Sa lei talitonu fitafita ia i laua. “Afai e te lua le tuuina mai ia i matou a lua auupega,” na latou fai atu ai, “o le a matou faatautauina oulua mai se laau aupito maualuga.”

Sa aumai e fitafita nei alii e toalua i se laau umi ma nonoa ni maea i luga o ona lala malolosi. Ona latou tuu lea o matasele faataamilo i o la ua. Afai o le a lafoaia e Lafaele ma Vicente la laua tapuaiga ma auai i le Au Sapatiso, na fai atu ai fitafita, o le a faasaolotoina i laua.

“O la‘u tapuaiga e pele ia te a’u nai lo lo‘u ola,” na fai atu ai Lafaele, “ma e le mafai ona ou lafoaia.”

Sa toso ese e fitafita maea seia oo ina tautau Lafaele ma Vicente mai o la ua ma matapogia ai. Ona tatalaina lea e le au fouvale o maea, toe faate’i ia alii, ma faaauau pea ona faatigaina i laua. ⁴

I le faleoloa, sa faaauau pea e le au fouvale la latou sailiga mo auupega. Sa finau atu le tina o Lafaele, o Jesusita, ma lona faletua o Guadalupe, e leai ni auupega. “O lo‘u atalii o se tagata filemu!” Na fai atu ai Jesusita. “Ana faapea e leai, e te manatu ea e te mauaina o ia i lona fale?” Ina ua toe poloaiina e fitafita e vaai i auupega a le aiga, sa faaali atu e le au Monroy ni kopi o le Tusi a Mamona ma le Tusi Paia.

“E le o ni auupega na,” o le tala lea a le au fouvale.

E oo atu i lena aoauli, ua ave e le au Sapatiso ia Lafaele ma Vicente i lo latou ofisatutotonu, lea sa latou taofia ai foi tei o Lafaele o—Jovita, Lupe, ma Natalia. Sa faateia Lupe i foliga vaaia o Lafaele. “Faele, o loo toto lou ua,” sa ia fai atu ai ia te ia. Sa savali atu Lafaele i se faatanoa i totonu o le potu ma fufulu ona foliga. Sa foliga to‘a o ia ma sa lei foliga ita, e ui i mea uma na tutupu.

Mulimuli ane, sa aumai ai e Jesusita i lana fanau ni meaai. A o lei aluese atu o ia, sa tuuina atu e Lafaele ia te ia se tusi sa ia tusia atu i se kapeteni Sapatiso sa ia iloaina, i le sailia o lana fesoasoani e faamaonia ai lona taumamaina. Sa ave e Jesusita le tusi ma alu e sue le kapeteni. Ona faamanuiaina lea e le au Monroy ma Vicente le latou meaai, ae a o lei aai i latou, sa latou faalogoina le pa’o o le savavali ma auupega i fafo atu o le faitotoa. Sa valaau atu fitafita mo Lafaele ma Vicente, ma sa tuua e nei alii e toalua le potu. I le faitotoa, sa fai atu Lafaele i lona tuafafine o Natalia latou te o faatasi i fafo, ae sa tulei o ia i totonu e leoleo.

Sa tilotilo atu le auuso tamaitai i le tasi ma le isi, ma sa tatavale o la fatu. Sa i ai i o laua luga le sāō. Ona faalogoina lea o leo o fana i le taaligoligoa o le po. ⁵

I le po o le osofaiga a le au Sapatiso o San Marcos, sa agai atu ai Jesusita de Monroy e talanoa ma se taitai fouvale, ma le faamoemoe e mafai ona ia fesoasoani ia te ia e faasaoloto lana fanau ua faafalepuipuiina, ae ona faalogoina loa leo o fana. I le toe faananati atu i le falepuipui, sa ia maua atu ai lana tama tama o Lafaele ma se uso o le Au Paia o Aso e Gata Ai o Vicente Morales ua maliliu, o e na aafia i pulufana a le au fouvale.

Mai le agavale: O Loo siiina e Lafaele Monroy lona afafine o María Concepción; Guadalupe Hernández de Monroy, le faletua o Lafaele; o lona tuafafine o Natalia; lona tinā, o Jesusita Monroy; ma ona tuafafine o Jovita ma Lupe.

O lenei la, i le tausaga talu ona maliu lana tama tama, sa nofo pea Jesusita i San Marcos. I le Aso Sa muamua o Iulai 1916, sa faia ai e le Au Paia se sauniga molimau, ma sa faasoa atu e tagata taitoatasi o le paranesi ni molimau o le talalelei ma le faamoemoe na tuuina atu ai ia i latou. Ona oo lea i le aso 17 o Iulai, o le faamanatuina o e na fasiotia, sa latou toe potopoto faatasi ai e faamanatuina le au maturo. Sa latou usuina se viiga e uiga i le Afio Mai Faalua o Iesu Keriso, ma sa faitau e Casimiro Gutierrez se mataupu mai le Feagaiga Fou. Sa faatusatusa e se isi tagata o le paranesi ia Lafaele ma Vicente i le maturo o Setefano, o lē na maliu mo lana molimau ia Keriso. ⁶

Sa tumau pea Jesusita o se poutu o le faatuatua mo lona aiga. “Sa faigata o matou faanoanoaga,” sa ia tusia i se tusi, “ae e malosi lo matou faatuatua, ma o le a matou le lafoaia lava lenei tapuaiga.” ⁷