2016
Ko e Maama ʻo e ʻAho Haohaoá
Māʻasi 2016


Ko e Maama ʻo e ʻAho Haohaoá

Ko hono tānaki ʻo e māmá ʻi he lahi taha te tau lavá ʻa e kī ki hono lavaʻi lelei ʻa e sivi ʻo e moʻui fakamatelié.

ʻĪmisi
basking in the light

Tā fakatātaaʻi ʻo e taá ʻe he © iStock/Thinkstock

Te ke ʻohovale nai ke ʻilo ʻoku makatuʻunga hoʻo lavameʻa ʻi he moʻuí mei he lahi ʻo e maama ʻokú ke maʻu lolotonga hoʻo ʻi hení? ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻa e lavameʻá ki he lahi ʻo e paʻanga ʻokú ke maʻú pe lahi ʻo e ngaahi mētali ʻokú ke ikuná pe lahi hoʻo ongoongoá. Ko e taumuʻa moʻoni ʻo ʻetau moʻuí ke maʻu ʻa e māmá.

ʻOku tupu lahi ange hotau sino fakamatelié ʻi he taimi ʻoku tau fafanga ia ʻaki e meʻakai fakatupu moʻui leleí. ʻOku maama lahi ange hotau laumālié ʻi he taimi ʻoku tau fafanga ai ia ʻaki e māmá. “ʻKo e māmá ʻa e ʻOtuá, pea ʻoku ʻikai ʻiate ia ha fakapoʻuli siʻi” (1 Sione 1:5). Naʻe muʻaki hoko ʻetau Tamai Hēvaní ko ha tangata matelie, naʻá Ne fakalakalaka māmālie pē kae ʻoua kuó Ne hoko ko ha tokotaha ʻoku fonu ʻi he māmá. ʻOkú Ne finangalo ke ta aʻusia ʻa e meʻa tatau koeʻuhí ʻoku ʻuhinga ʻa e fonu ʻi he māmá ki he fonu ʻi he fiefia.

ʻOku ʻofa lahi ʻetau Tamai Hēvaní ʻiate kitautolu ko ia naʻá Ne ʻomi ai kiate kitautolu ha meʻaʻofa fakamāvae ʻi heʻetau mavahe mai mei he maama fakalaumālié ke tau haʻu ki he māmaní: ko e Maama ʻa Kalaisí, ʻa hotau konisēnisí. Hangē ko hono fakahā ʻe he folofolá, “ʻOku foaki ʻe he Laumālié ʻa e maama ki he tangata kotoa pē ʻoku haʻu ki he māmaní” (T&F 84:46).

Ko e finangalo maʻongoʻonga taha ʻa e Tamai Hēvaní ke tau muimui ki he maama naʻe fāʻeleʻi mai mo kitautolú koeʻuhí ke tau lava ʻo maʻu ha maama lahi ange. ʻI heʻetau hokohoko atu ke muimui ki he maama ne ʻomi ʻe heʻetau Tamaí kiate kitautolú, ʻoku tau maʻu ai ha maama lahi ange pea tau hoko ai ʻo hangē ko Iá.

ʻOku ʻomi ʻe he meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní—ʻo tānaki atu ki he maama ʻoku fāʻeleʻi mai mo kitautolú—ha fuʻu faingamālie lahi. Ko e taha ia ʻo e ngaahi meʻaʻofa maʻongoʻonga taha ʻoku lava ke tau maʻu ʻi he moʻui fakamatelié he ʻokú ne ʻomi ha ngaahi faingamālie lahi ange ke maʻu ai ʻa e māmá mo e moʻoní. Ka ʻikai e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻoku tau hangē ko ha taha ʻoku luelue māmālie ki ʻapi ʻi he fakapoʻulí mo ha kiʻi kasa pē ke tokoni. ʻI heʻetau tali ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí pea papitaisó, ʻoku tau maʻu ai ha maama lahi fau mo ha tokoni ʻokú [Ne] ʻiloʻi ʻa e halá. Te tau lava leva heni ʻo lue vave ange mo ʻilo hotau halá lolotonga ʻetau fai fononga ki ʻapí.

Tupulaki ʻi he Māmá

“Ko e meʻa ko ia ʻoku mei he ʻOtuá, ko e māmá ia; pea ko ia ia ʻokú ne maʻu ʻa e māmá, pea fai atu ai pē ʻi he ʻOtuá, te ne maʻu ʻa e maama lahi ange; pea ʻe tupulaki ʻa e maama ko iá ʻo ngingila ange kae ʻoua ke aʻu ki he ʻaho haohaoá.” (T&F 50:24).

ʻOku fakamatalaʻi fakanounou haohaoa ʻe he veesi ko ʻení ʻa ʻetau taumuʻa ʻi he māmaní. ʻOku ʻuhinga pē ʻa e fakalakalaka taʻengatá ia ki he tupulaki ʻi he māmá. ʻI he fakaʻau ke ulo lahi ange hotau laumālié, ʻoku tau ngāngāue atu ki he “ʻaho haohaoa” ko iá ʻi he taimi te tau lava ʻo hoko ai ʻo hangē ko e ʻOtuá pea ʻi he ʻOtuá.

ʻĪmisi
family attending the temple

Tā fakatātaaʻi ʻo e ʻatá ʻi he Temipale Paunitifulu ʻIutaá ʻe David Stoker

Fakakaukau ki he fakakaukau ko ʻeni ʻo e māmá he taimi ʻokú ke ʻalu ai ki ha sēsini ʻenitaumeni ʻi he temipalé. ʻokú ke kamata ʻi ha loki ʻoku ʻikai fuʻu maama. ʻI hoʻo tupulaki ʻi he ʻiló, ʻoku maamangia ange ʻa e lokí. ʻI he fakaʻosingá ʻoku ʻave koe ʻe hoʻo halafononga ʻo e māmá ki he loki nāunauʻia fakasilesitialé. ʻOku fakataipe ʻe heʻetau aʻusia ʻi he temipalé ʻetau fononga ʻi he māmaní. ʻOku toe maamangia ange e ngaahi meʻá kae ʻoua kuo tau toe hū ki he ʻafioʻanga ʻo e ʻEikí.

Ko e maama lahí ko ha ʻulungaanga ia ʻo e tokotaha fakasilesitiale kotoa pē kuo toetuʻu. ʻI he taimi naʻe hā ai ʻa e ʻāngelo ko Molonaí kia Siosefa ʻi hono lokí, naʻe fakatokangaʻi ʻe he talavou ko Siosefá “[naʻe] tatau moʻoni hono fofongá mo e ʻuhila” (Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:32). Naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Mātiu ʻa e fakalea tatau ke fakamatalaʻi ʻaki ʻa e ongo ʻāngelo ʻi he fonualoto ʻo e ʻEikí, ʻo ne hiki ʻo pehē, “naʻe tatau [hona] matá mo e ʻuhila” (Mātiu 28:3 [vakai foki ki he, Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Mātiu 28:3, footnote a]).

ʻI he hokosia e taimi ke tau toetuʻu kotoa aí, ʻe fakapapauʻi fēfē nai ʻe he ʻEikí pe te tau maʻu ha sino fakatilesitiale, fakatelesitiale, pe ha sino fakasilesitiale? Ko e talí ʻoku faingofua ange ia ʻi he meʻa ʻokú ke ala fakakaukau ki aí. Kapau kuo tau tānaki ha maama fakasilesitiale feʻunga ʻi hotau laumālié, te tau toetuʻu mo ha sino fakasilesitiale. Kapau kuo tau tānaki ha maama feʻunga pē ke maʻu ai ha sino fakatelesitiale pe tilesitiale, ko e nāunau ia te tau maʻu ʻi he Toetuʻú.

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻo pehē:

“Ko homou nāunaú ko e nāunau ia ʻe fakaake ʻaki homou sinó.

“Ko kimoutolu ʻoku fakaakeʻi ʻe ha tufakanga ʻo e nāunau fakasilesitialé te mou toki maʻu mei he nāunau ko iá, ʻio ʻa hono kakató. (T&F 88:28–29).

Kehe pē ke tau nofo maʻu ʻi he hala fāsiʻi mo lausiʻí, feinga ke moʻui ʻaki e ngaahi fekaú pea fakaleleiʻi kitautolu, ʻoku tau tānaki ʻa e māmá. Ka ko e hā ʻoku hoko ʻi he taimi ʻoku tau hē ai mei he halá pea maumauʻi e ngaahi fekaú? Ko e hā ʻoku hoko ki heʻetau māmá?

ʻOku fakahā mahino ʻeni ʻe he folofolá: “Ko ia ia ʻoku ʻikai fakatomalá, ʻe toʻo meiate ia ʻa e maama ko ia ʻa ia kuó ne maʻú” (T&F 1:33; tānaki atu hono fakamamafaʻí). ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻoku ʻi ai ha niʻihi ʻoku nau maʻu e māmá, pea mole ia mei he niʻihi. ʻOku lava ʻe Sētane ke ne toʻo ʻa e māmá ʻi he taimi pē ʻoku tau talangataʻa ai ki he moʻoní (vakai, T&F 93:39).

Ko e meʻa mahuʻinga ke ʻeké ko e, ʻe founga fēfē haʻatau lava ʻo maʻu ha maama lahi ange kae “tupulaki ia ʻo maamangia ange” ʻi loto ʻiate kitautolu? ʻOku ou fokotuʻu atu ha ngaahi founga ʻe nima.

ʻOfa he Niʻihi Kehé

Ko e taha ʻo e ngaahi founga lelei taha ke maʻu ai ʻa e māmá ko e ako ke ʻofa ʻo hangē ko e ʻofa ʻa e Tamai Hēvaní. ʻOku tau ui ai ʻa e faʻahinga ʻofa ko ʻení ko e ʻofa faka-Kalaisí. ʻOku naʻinaʻi mai ʻa Molomona kiate kitautolu ke tau “lotu ki he Tamaí ʻaki ʻa e ivi kotoa ʻo e lotó, koeʻuhí ke fakafonu ʻa kimoutolu ʻaki ʻa e ʻofá ni” (Molonai 7:48) ʻOku ʻomi vave ʻe he ʻofá ha maama lahi ange ki hotau laumālié; kae toʻo atu ʻe he fakakikihí mo e meheká ʻa e māmá.

Manatuʻi, ko e ʻuluaki fekaú ke ʻofa ki he ʻEikí ʻaki e kotoa ho lotó, laumālié, mo e ʻatamaí kotoa (vakai, Mātiu 22:37–38). ʻOku lahi ʻa e tāpuaki ʻo e ʻofa ki he ʻOtuá mo hono fakamuʻomuʻa Ia ʻi heʻetau moʻuí. Naʻe akonaki ʻa Sīsū ʻo pehē, “Kapau ʻe hanga taha ʻa homou matá ki hoku nāunaú, ʻe fakafonu ʻa homou sinó kotoa ʻaki ʻa e maama” (T&F 88:67; tānaki atu ʻa e fakamamafá).

Ko e fekau hono uá ke ʻofa ki hotau kaungāʻapí ʻo hangē pē ko kitautolú (vakai, Mātiu 22:39). Mahalo ʻe kiʻi faingataʻa ange ke fakahoko ʻeni he ʻoku ʻikai ke haohaoa hotau kaungāʻapí. ʻOku maʻu ʻa e fakapulipuli moʻoni ki hono ako ke ʻofa ki he niʻihi kehé ʻi hono tokoniʻi kinautolú. Ko hono ʻuhinga ia ʻoku fakanatula ai pē ʻetau ʻofa ʻi heʻetau fānaú, neongo ʻoku nau mamaʻo foki mo kinautolu mei he haohaoá.

Ko e lahi ange hoʻo tokoní, ko e lahi ange ia hoʻo ʻofá, pea ko e lahi ange hoʻo ʻofá, ko e lahi ange ia e maama ʻokú ke maʻú. ʻOku fakatupulaki ʻe he kau faifekaú—ʻo tatau pē ʻa e matuʻotuʻa mo e talavou—ha kalofiama ʻiate kinautolu ʻoku fisikituʻa atu ki he niʻihi kehé. ʻOku fakapaleʻi e ngāue fakafaifekau taimi kakató ʻaki ha maama fakalaumālie lahi.

Ako e Folofolá

ʻĪmisi
father reading scriptures to his children

ʻOku ʻikai ha hala tuʻusi ki hono ako ʻo e moʻoní. Kuo pau ke ke fakamoleki ha taimi ʻi hono lau ʻo e folofolá mo e ngaahi akonaki ʻa e kau palōfitá. Kapau ʻokú ke loto ke tupulaki fakalaumālie, kuo pau ke ke fafanga ho laumālié ʻaki ʻa e keinanga ʻi he folofolá he ʻaho kotoa pē. Fakatatau ki he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, ko e moʻoní ko ha toe hingoa pē ia ʻe taha ʻo e māmá (vakai, T&F 84:45).

Kimuʻa peá ke fakaava hake hoʻo folofolá he ʻaho takitaha, lotua ke ke ako ha meʻa foʻou ke tānaki atu ha maama ki ho laumālié. Peá ke fekumi leva ki ha ngaahi fakakaukau mo e mahino foʻou. Toe fehuʻi pē kiate koe, “ʻOku kaunga fēfē nai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ou laú ki heʻeku moʻuí?” Kuo pau ke ke loto fiemālie ke fakamoleki ha taimi ʻo kapau ʻokú ke loto ke maʻu ha maama lahi ange.

ʻOku maʻu ha maʻuʻanga maama ki hotau laumālié ʻi hono ako maʻuloto ʻo e folofolá. Kuo pehē ʻe ʻEletā Lisiate G. Sikoti (1928–2015) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “ʻOku hangē e ngaahi folofolá ko ha fanga kiʻi maama ʻoku nau fakamaama hotau ʻatamaí” pea “ʻoku lava ke maʻu ha mālohi lahi mei hono ako maʻuloto ʻo e folofolá.”1 ʻOku hoko hono ako maʻuloto ʻo e folofolá ko ha meʻaʻofa ʻokú ke foaki kitae koe—ko ha meʻaʻofa ʻokú ne toutou foaki atu ha maama lahi ange.

Talangofua ki he Ngaahi Fekaú

ʻI hoʻo ʻilo e ngaahi fekaú ʻi he folofolá, ʻalu ʻo fai ia. Hangē ko ʻení, kapau te mou lau ʻa e faleʻi fakalangi ke “ʻalu ʻo mohe ʻi he teʻeki ai ke fuoloa ʻa e poʻulí” pea “ʻā hengihengi haké” (T&F 88:124), ʻoku totonu pē ke ke talangofua. Kapau te ke lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá peá ke ʻilo ai ha fekau “ʻOua naʻá ke lauʻikoviʻi ʻa ho kaungāʻapí” (T&F 42:27), peá ke tokanga leva ki he meʻa ʻokú ke lea ʻakí mei he taimí ni ʻo fai atu. ʻI hoʻo ako ʻa e moʻoní, kuo pau ke ke fakaʻaongaʻi ia ke tānaki ʻa e māmá.

Kapau te ke maʻu ha maama ka ʻoku ʻikai ke ke fakaʻaongaʻi ia, ʻe ala mole ia meiate koe.

Tokanga ki he Laumālie Māʻoniʻoní

Ko e founga ʻe taha ʻoku maʻu ai ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni e fuʻu maama lahí ko ʻene tokanga ki he Laumālié. Kuó ne ako ke muimui ki he ngaahi ueʻi mo e ngaahi ongo ʻoku haʻu kiate Iá. ʻOku akoʻi ʻe he folofolá, “Ko e tangata kotoa pē ʻoku tokanga ki he leʻo ʻo e Laumālié ʻokú ne haʻu ki he ʻOtuá” (T&F 84:47).

Kapau ʻokú ke ʻamanaki ki ha ngaahi ueʻi fakalaumālie, te nau hoko mai. Kapau te ke fakahoko, ʻe lahi ange ʻene hoko maí. Kapau ʻe kole atu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ke ke fai ha meʻa ʻoku faingataʻa (hangē ko hano taʻofi ha tōʻonga moʻui kovi), peá ke fanongo mo talangofua ki he ueʻí, te ke aʻusia ha tupulaki fakalaumālie vave pea mo ha maama lahi ange fau.

Ko e Ngāue Tokoni ʻi he Temipalé

ʻI heʻetau fakakaukau ki he ngaahi temipale ʻa e ʻEikí, ʻoku fakanatula pē ʻetau fakakaukau ki he māmá. Hangē ko ʻení, fakakaukau ki he meʻa naʻe tohi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá fekauʻaki mo hono fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní ʻi he 1836: “Naʻe felēleaki fakataha mai ʻa e kakai ʻo e feituʻú (ʻi heʻenau fanongo ki ha leʻo ngalikehe mei loto, mo mamata ki ha maama lahi hangē ha pou afi ʻi ʻolunga ʻi he Temipalé).”2

ʻOku ʻi ai ha fuʻu maama mo e moʻoni lahi ʻe maʻu mei he ngāue ʻi he temipalé ʻa ia ʻoku faʻa lau ai ʻa e temipalé ko e ʻUnivēsiti ʻa e ʻEikí. ʻOku mahulu ange e ʻaonga ʻo e maama ʻo e temipalé ki ho laumālié ʻi he huelo ʻo e laʻaá ki ho sinó. Fakakaukau ʻokú ke monūʻia ʻo kapau ʻokú ke lava ʻo fiefia maʻu pē ʻi he maama fakalangi ko ʻení.

Hoko ko ha Maama

ʻOku totonu ke hoko ʻa e temipale, falelotu, ʻōfisi misiona, ʻapisiasi, mo e kāingalotu kotoa pē ko ha maama ki he māmaní. Hangē ko ia ne fakamanatu ʻe Pita ki he Kāingalotu ʻi hono kuongá, kuo “ui mai [ʻe he ʻOtuá] ʻa kimoutolu mei he poʻulí ki heʻene maama lahí” (1 Pita 2:9).

Ko ʻeku lotú ke tau lava ʻo fakamoleki ʻetau moʻuí kotoa ʻi hono fakatupulaki ha maama ʻi he lahi taha te tau lavá ʻi hotau laumālié. Ko ʻeku fakamoʻoní (testimony) ʻi heʻetau fai iá ko e kī ia ke tau ikunaʻi lelei ai ʻa e sivi ʻo e moʻui fakamatelié. Ko ʻeku fakamoʻoní (witness) te tau lava ʻo maʻu ʻa e māmá ʻi heʻetau muimui ki he ngaahi fokotuʻu ʻi ʻolungá.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Richard G. Scott, “Ko e Mālohi ʻo e Folofolá,” Liahona, Nōvema 2011, 6.

  2. Joseph Smith, ʻi he History of the Church, 2:428.