2012
Ko e Maluʻi mo e Melino ʻoku Maʻu ʻi Hono Tauhi ʻo e Ngaahi Fekaú
Tīsema 2012


Ko e Maluʻi mo e Melino ʻoku Maʻu ʻi Hono Tauhi ʻo e Ngaahi Fekaú

ʻĪmisi
Pīsope Gary E. Stevenson

ʻOku mahino mo fakatupulekina ki he ʻiló, pea mahinongofua mo mahuʻinga ʻa e ngaahi sīpinga mo e ngaahi moʻoni ʻoku maʻu ʻi he Tohi ʻa Molomoná. Kapau te tau kamata ʻaki ʻa e māʻoniʻoni mo e talangofua, te tau fakaʻosi ʻaki ʻa e ngaahi tāpuaki mo e fiefia.

ʻI hotau kuonga ko ʻeni ʻo e maʻu fakamatala fakaʻilekitulōniká, hangē ʻe ʻikai paasi ha ngaahi ongoongo ʻoku lele ʻaho kakató, kapau ʻe ʻikai toutou huluʻi mai ha ngaahi konga ʻo ha talanoa maheni. ʻOku faʻa ongoongoa mo ʻiloa ʻa e kakai ʻi ha ngaahi talanoa ʻoku maheni mo e kakaí ʻi honau ngaahi talēniti makehe hangē ko e kau faiva, kau sipoti, kakai ngāue fakapolitikale, pe kau taki fakapisinisi. ʻOku hoko ʻa e ngaahi taʻu ʻo e toutou fai ha meʻa pe ngāue faivelengá mo e feilaulaú—ko e vaka ia ki he tumutumu ʻo ʻenau lavameʻa ʻi ha faʻahinga ngāue pe maʻuʻanga moʻui pē—ka ʻoku fakaʻauha ia ʻi ha ngaahi meʻa naʻe hoko ʻo fakangalivaleʻi pe fakamaaʻi ai kinautolu.

Ko e meʻa fakaʻosi ʻoku faʻa sio atu ʻa e kakaí ʻoku hokó, ko e ʻīmisi fakamamahi ʻo e kakai ʻoku nau kole fakamamate ki ha fakamolemole mo e angaʻofa mei ha fakamaau, kau maʻu ʻinasí, pe kakai ʻo honau vāhengá, pe mei he fāmilí, ngaahi kaumeʻá, pe kau poupoú koeʻuhi ko haʻanau ngaahi ngāue hala. ʻOku lahi hono ngaahi nunuʻa naʻe ʻikai ha ʻamanaki ki ai—ʻa ia ʻoku kau ai ʻa e lotomamahi, fakamā, mo e mamahi—ʻoku hoko kiate kinautolu, kakai ʻoku nau ʻofa aí mo honau kaungāngāué.

ʻOku ʻi ai ha fekauʻaki ʻo e ngaahi lea mahinongofua mo mahuʻinga ʻa e palōfita ko ʻAlamaá mei he Tohi ʻa Molomoná ʻi he kuonga muʻá ʻi heʻene akonaki ki hono fohá, mo e senituli 21 ʻo hangē pē ko e taʻu ʻe 2,000 tupu kuo hilí: “Kuo teʻeki ai hoko ʻa e fai angahalá ko e fiefia” (ʻAlamā 41:10).

Naʻe mei feʻunga pē ha ʻilo mo e talangofua ki he ngaahi fekau ʻoku ʻomai ʻi he ongoongolelei kuo toe fakafoki maí ke ne taʻofi ʻa e ngaahi fehālaaki fakafoʻituitui mo fakangāue fakamā mo fakamamahi kotoa pē ʻoku hoko ʻi he ʻaho ní.

Ko ha Founga ke maʻu ai ʻa e Fiefiá

ʻOku fakahā mai ʻe ha founga ʻoku maʻu ʻi he ongoongolelei ʻa Sīsū Kalaisí ha hala ki he fiefiá. Ko ha foʻi moʻoni mahinongofua mo mahuʻinga ia ʻoku maʻu ʻi he Tohi ʻa Molomoná kotoa. ʻOku fakaʻofoʻofa makehe hono fakamatalaʻi ia ʻi he ngaahi akonaki ʻa e palōfita ko Līhaí ki hono ngaahi fohá ʻi he ofi ke ne maté. Naʻá ne akoʻi ʻi heʻene lea ki hono foha ko Sēkopé ʻo pehē, “He ʻoku totonu ke ʻi ai ʻa e fehangahangai ʻi he meʻa kotoa pē” (2 Nīfai 2:11). Naʻá ne toe tānaki mai ʻi he ʻosi ha ngaahi veesi siʻi mei ai, ʻo pehē, “ʻOku ʻi ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá koeʻuhi ke nau maʻu ʻa e fiefiá” (2 Nīfai 2:25).

ʻE lava ʻo fakanounouʻi ʻa e ngaahi akonaki ʻa Līhai ʻi he malanga ko ʻeni ki hono foha ko Sēkopé ʻo pehē: ʻOku ʻomi ʻe he talangofuá mo e māʻoniʻoní ʻa e ngaahi tāpuakí, pea ʻokú ne fakatupu ʻe ia ʻa e fiefiá. Pea ko hono fehangahangaí, ʻoku ʻomi ʻe he talangataʻá mo e faiangahalá ʻa e tauteá, pea ʻokú ne fakatupu ʻe ia ʻa e mamahí. Ko e Fakamoʻuí ʻa e Fakalaloa lahi ʻo e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá, pea ko ia ʻokú ne poupouʻi ʻa e hala ki he fiefiá mo e moʻui taʻengatá. Ko e tēvoló ʻa e tamai fakamanavahē ʻa e ngaahi loí pea ko ia ʻokú ne poupouʻi ʻa e hala ki he pōpulá mo e maté.

ʻOku mahino ʻaupito, ʻa e mahino ki he filí ʻe ʻikai te tau fili ʻiloʻilopau ki he pōpulá mo e maté, ka koeʻuhi ko e pau ke ne mamahi mo ia ʻo taʻengatá, ʻokú ne feinga ai ke mamahi ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá” (vakai, 2 Nīfai 2:27). ʻOkú ne fakahoko ʻeni ʻaki ʻene fakakeheʻi ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e angahalá mo e talangataʻá. Ko e ʻuhinga ia ʻe taha ʻoku ui ai ia ko e tamai ʻa e ngaahi loí.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo (1895–1985): “ʻOku mou … ʻiloʻi kotoa pē ʻa Sētane, ko e tamai ʻo e ngaahi loí. ʻOku mou ʻilo ki he anga ʻo ʻene liliu ʻa e moʻoní ke hoko ko ha loí. ʻOkú ne teuteuʻi ʻa e koví ke hā fakaʻofoʻofa, fakafiefia, faingofua mo ngali lelei foki.”1

Ko e loto ʻo Sētané ke tau tui ko e founga ke maʻu ai ʻa e fiefiá ʻoku kamata ia ʻi he fai koví mo e fai angahalá. Kuo ʻosi fakatokanga mai kiate kitautolu, ʻokú ne fuʻu poto ʻaupito ʻi hono fakapuli mai ʻene ngaahi ʻahiʻahí, pea ʻokú ne faʻa hā mai ai ʻi he taimi ʻe niʻihi “ʻo hangē nai ko ha ʻāngelo ʻo e māmá” (2 Nīfai 9:9). Naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e hingá mo e ngaahi taumuʻa ʻa Sētané ʻo pehē:

“Ko ia, ko e meʻa ʻi he angatuʻu ʻa Sētane kiate aú, ʻo ne feinga ke fakaʻauha ʻa e tauʻatāina ke fili ʻa e tangatá, ʻa ia ko au, ko e ʻEiki ko e ʻOtuá, kuó u foaki kiate iá, pea ko e tahá foki, ke u foaki foki kiate ia ʻa hoku mālohi ʻoʻokú; ko ia ʻi he mālohi ʻo hoku ʻAlo pē taha naʻe Fakatupú, naʻá ku pule ke kapusi hifo ia ki lalo;

“Pea naʻá ne hoko ko Sētane, ʻio, ko e tēvoló, ko e tamai ʻa e ngaahi loi kotoa pē, ke kākaaʻi mo fakakuihi ʻa e tangatá, pea ke taki pōpula ʻa kinautolu ʻi heʻene faʻitelihá” (Mōsese 4:3–4).

ʻOku kamata ʻa e hala ki he fiefiá ʻi he māʻoniʻoni, tuʻunga ʻi he talangofua ki he ngaahi fekaú. Kuo ʻosi foaki mai kiate kitautolu ʻa e ngaahi fekaú ʻo hoko ko ha tohi fakahinohino fakalangi ke ne taki atu ʻa kitautolu mei he ngaahi fakatuʻutāmaki lahi ʻo e moʻui fakamatelié. Naʻe fakahā mai ʻeni ʻe heʻEikí ʻi he kamataʻanga ʻo hono Toe Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí, ʻo pehē: “Ko ia, ko au ko e ʻEikí, ʻi heʻeku ʻiloʻi ʻa e fakatuʻutāmaki ʻa ia ʻe hoko mai ki he kakai ʻo e māmaní, naʻá ku ui ai ki heʻeku tamaioʻeiki ko Siosefa Sāmita, ko e Siʻí, peá u lea kiate ia mei langi, mo fai kiate ia ʻa e ngaahi fekau” (T&F 1:17; ko e toki tanaki atu hono fakamamafaʻí).

Tauhi ʻa e Ngaahi Fekaú

ʻOku pehē ʻe ha kakai ʻe niʻihi ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha ʻuhinga lelei ki he hoko ʻa e ngaahi fekaú ko e kamataʻanga ia ʻo e hala ki he fiefiá, ka ko ha meʻa ia ke toki toʻotoʻo atu pē ʻi he halá. ʻOku fakatātaaʻi mai ʻa e meʻá ni ʻe he talanoa ko ʻení mei he taimi naʻá ku hoko ai ko e palesiteni fakamisiona ʻi Nakoiā ʻi Siapani ʻi he ngaahi taʻu siʻi kuo hilí.

Naʻe kamata ke u maheni mo hoku uaifi ko Lisá mo ha finemui ʻi heʻene haʻu ki he fale lotú ke kau ki ha kalasi ako lea faka-Pilitānia naʻe akoʻi ʻe he kau faifekaú. Ko e kiʻi finemui angalelei, mo longomoʻui ia, naʻá ne lava ʻo mapuleʻi lelei pē ʻene moʻuí, ʻa ia naʻe kau ai ʻene maʻu ha ngāue lelei, mo ha tamasiʻi kuo fuoloa ʻena kaumeʻá, mo hono fāmilí. Naʻe hanga ʻe heʻene feohi mo e kau faifekaú mo e kāingalotú ʻi he kalasi ako lea faka-Pilitāniá ʻo ueʻi hake ʻene mahuʻingaʻia ʻi he Siasí, pea kamata leva ke ne tali ʻa e ngaahi lēsoni fakafaifekaú. Naʻe hangē ʻoku matala mai mo tupulekina ʻa ʻene fakamoʻoni ki hono moʻoni ʻo e ongoongolelei kuo toe fakafoki maí ʻi he taimi kotoa pē naʻá ne fakataha ai mo e kau faifekaú. Ko ia ʻi heʻene lau ʻa e Tohi ʻa Molomoná mo fakalaulauloto mo lotu ʻo kau ki ai mo fanongo ki aí, naʻá ne ʻiloʻi ʻoku moʻoni ʻa e ngaahi meʻa ko iá.

Naʻá ne ʻiloʻi kuo pau ke ne talangofua ʻi he taimi naʻe akoʻi ange ai ʻe he kau faifekaú ʻa e ngaahi fekaú. Naʻá ne tukuange leva hono kaumeʻá pea liʻaki mo ʻene ngāué, he naʻe fie maʻu ai ke ne ngāue ʻi he ngaahi ʻaho Sāpaté. Naʻe kamata leva ke ne tauhi ʻa e Lea ʻo e Potó peá ne tali mo e fono ʻo e vahehongofulú. Naʻe mālohi fau ʻa ʻene tuí, ko ia naʻe kamata pē ʻene tauhi ʻa e ngaahi fekaú ʻi he taimi naʻá ne ako ai ki aí.

Naʻe fakahā ange ʻe heʻene ongo mātuʻá ʻe ʻikai lelei ʻenau fetuʻutakí ʻi he taimi naʻá ne fakahā ai ki hono fāmilí ʻa ʻene mahuʻingaʻia ʻi he Siasí mo ʻene ako ki he ongoongolelei kuo fakafoki maí. Naʻe mole ʻene ngāué, pea ʻikai hano loki ke nofo totongi ai pea ʻikai poupouʻi ia ʻe hono fāmilí ʻi he hili pē ha ngaahi uike siʻi mei heʻene tali ʻa e ngaahi fekaú. Naʻe mahino ʻaupito, ʻa e hanga ʻe heʻene talangofuá ʻo uesia lahi ʻa ʻene moʻuí ʻi ha founga naʻe fuʻu fakamamahi.

Naʻá ku hohaʻa lahi ki he tuʻunga naʻá ne ʻi aí, hili ha ʻaho femoʻuekina lahi ʻe taha, naʻá ma ʻalu atu ai mo Lisa mei homau ʻapí kuo fuoloa e poʻulí ke ma ʻalu pē ʻo lue he halá ʻi heʻema fie maʻu ha kiʻi taimi ke ma feohi fakaekimaua ai pē. Naʻá ma ʻohovale ʻi heʻema aʻu fakataha atu ki ha manga hala femoʻuekina mo e finemui fiefanongo faivelenga ko ʻení, naʻe haʻu ʻi heʻene pasikalá. Naʻá ne malimali fiefia pea fāʻofua mai kiate kimaua. Naʻá ma fehuʻi ange pe ko e hā ʻene meʻa naʻe faí, ʻi heʻema ʻohovale heʻene ʻi ai kuo fuoloa e poʻulí.

Naʻá ne tali fiefia ʻo pehē mai, “Ko ʻeku ʻalu ki heʻeku ngāue foʻoú, he ʻoku ou ngāue ʻi ha fale kai ʻi he taimi hengihengí.

Naʻe hā mei heʻene ngāue ko ʻení ha holo lahi ʻi he totongí, fatongiá mo e ngaahi houa ngāué ʻi hano fakahoa atu ki heʻene ngāue kimuʻá. Neongo ʻa e ngaahi faingataʻa ne hoko mo e ngaahi palopalema fakaholomui ki heʻene moʻuí, naʻe mahino ʻokú ne fiefia pē ia. Naʻá ne talamai leva kuo ʻosi fokotuʻu ʻa e ʻaho ke ne papitaiso aí. Naʻá ku ofo mo Lisa ʻi heʻema foki atu ki he ʻapi fakamisioná, ʻi he hanga ʻe heʻene tui mo ʻene talangofua ki he ngaahi fekau foʻou kuó ne maʻú ʻo fokotuʻu ia ʻi he hala ki he fiefia moʻoní.

Naʻe papitaiso ia ʻi ha ngaahi uike siʻi mei ai. Naʻe ʻikai fuoloa mei ai, kuó ne fakalelei mo hono fāmilí peá ne maʻu ha ngāue lelei ange. ʻI he ʻosi ha ngaahi taʻu siʻi mei hono papitaisó, naʻá ne sila ʻi he Temipale Tōkiō Siapaní mo ha talavou ne toki ʻosi ʻene ngāue fakafaifekaú ʻa ia naʻá na feʻiloaki ʻi ha ʻekitivitī ʻa e kau tāutaha kei talavou. ʻOkú na hoko he taimí ni ko ha fāmili taʻengata. Pea ne toki tāpuekina kinaua ʻaki ha kiʻi pēpē tangata fakaʻofoʻofa. ʻOku hanga ʻe ha himi nounou mo fakaʻofoʻofa ʻo fakamatalaʻi ʻa e meʻa naʻe hoko ʻi heʻene moʻuí, ʻo tuʻunga ʻi hono tauhi ʻo e ngaahi fekaú.

[Tauhi ʻa e ngaahi fekaú, tauhi ʻa e ngaahi fekaú!

ʻOku ʻi ai ʻa e maluʻí, ʻoku ʻi ai ʻa e melinó.

Te Ne ʻomi e ngaahi tāpuakí, Te Ne ʻomi e ngaahi tāpuakí.

Lea ʻa e palōfitá: Tauhi e ngaahi fekaú.

ʻOku ʻi ai e maluʻí mo e melinó.]2

ʻOku mahino mo fakatupulekina ki he ʻiló, pea mahinongofua mo mahuʻinga ʻa e ngaahi founga mo e ngaahi moʻoni ʻoku maʻu ʻi he Tohi ʻa Molomoná. Kapau te tau kamata ʻaki ʻa e māʻoniʻoni mo e talangofua, kuo pau ke tau fakaʻosi ʻaki ʻa e ngaahi tāpuaki mo e fiefia.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Spencer W. Kimball, “The Blessings and Responsibilities of Womanhood,” Ensign, Mar. 1976, 70.

  2. “Tauhi ʻa e Ngaahi Fekaú,” Ngaahi Himi, fika 195.

Fonó

Vakai, 2 Nīfai 2:11–27

Talangofuá (anga māʻoniʻoni)

Tāpuakí

Fiefiá (nēkeneka)

Talangataʻá (faiangahalá)

Tauteá

Mamahí (lotomamahí)

Ngaahi tā fakatātā ʻa Dilleen Marsh